Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ədirnə sülh müqaviləsi və ya Adrianapol sülh müqaviləsi — 14 sentyabr tarixində Osmanlı imperiyası və Rusiya imperiyası arasında Ədirnə şəhərində imzalanmış müqavilədir. Rusiya-Osmanlı müharibəsini (1828–1829) sona çatdırmışdır. Bu müqavilə ilə Yunanıstan müstəqilliyini qazanmışdır.
Arxa plan
Rusiya Osmanlı sultanı II Mahmudun Navarin dəniz döyüşündə Osmanlı donanmasının yandırılması ilə nəticələnən hadisələrə görə müharibə təzminatı istəməsindən sonra ona müharibə elan etdi. II Mahmud bu arada Yeniçəri Ocağını ləğv etmiş, yerinə Asakir-i Mansure-i Muhammediye adlı yeni hərbi təşkilat qurmuşdu. Təşkilatlanmasını hələ tamamlaya bilməmiş olan bu ordu rus qüvvələri qarşısında güc göstərə bilmədi. Valaxiya və Moldaviyanı işğal edən ruslar Dunaya qədər endilər. Balkanları aşan Rusiya qərbdə Ədirnə, şərqdə isə Ərzuruma qədər irəlilədi.
Müqavilə
10 (22) avqust 1829-cu ildə Osmanlı sultanı II Mahmud Rusiya tərəfinin şərtləri əsasında təcili danışıqlara başlamaq haqqında qərar qəbul etdi. Rusiya tərəfi ilkin sülh şərtlərinə əlavə olaraq Qarsın, Axaltsixin və Axalkalakinin də Rusiyaya güzəştə gedilməsini tələb etdi. Sülh danışıqları gərgin və mürəkkəb bir şəraitdə iki mərhələdə — 1829-cu il 30 avqust-3 sentyabr və 12–14 sentyabr tarixlərdə aparılmışdır.
Kiçik Qaynarca müqaviləsindən sonra imzalanmış şərtləri ən ağır müqavilələrdən biri olan Ədirnə müqaviləsi ilə Osmanlı dövləti Yunanıstanın qurulmasını qəbul etdi. Bu müqaviləni Rusiya tərəfindən Aleksey Fyodoroviç Orlov və Dunay knyazlığında müvəqqəti rus idarəçiliyinin başçısı Fyodor Petroviç Palen, Osmanlı tərəfindən Osmanlı imperiyasının baş maliyyə qoruyucusu (dəftərdarı) Mehmet Sadıq əfəndi və Anadolu ordusunun şəriət hüququ üzrə ali hərbi hakimi Abdulqədir bəy arasında imzalanmışdır. Bu müqavilə 16 maddədən, Rusiyanın Moldaviya və Valaxiyada ustünlünün tanınmasına dair aktdan və təzminat haqqında izahedici aktdan ibarət idi.
Gələcək sülhün əsas şərtləri Rusiya tərəfindən Osmanlı sultanına 14 (26) aprel 1828-ci ildə müharibənin elan edilməsi ilə eyni vaxtda göndərilmişdir. Bu şərtlərə aşağıdakılar daxil idi:
- Osmanlı dövləti 22 mart 1829-cu il tarixli London protokolunu qəbul edərək, özünə vergi ödəyəcək, ancaq digər bütün məsələlərdə müstəqil olan Yunanıstan dövlətinin qurulmasını qəbul etdi.
- Valaxiya, Moldaviya və Serbiyaya muxtariyyət verildi.
- Anapanın və Potinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi.
- Serbiyanın, Moldaviyanın və Valaxiyanın müxtariyyətinin təsdiq edilməsi.
- Ruslar ələ keçirdikləri yerlərin bir çoxunu geri qaytardılar.
- Rus ticarət gəmilərinə boğazlardan keçmə haqqı tanındı.
- Osmanlı imperiyası Rusiya imperiyasına təzminat verməyi qəbul etdi.
- Müqavilənin 10-cu maddəsinə görə Osmanlı imperiyası Rusiya imperiyası, İngilstərə və Fransanın Londonda 6 iyul 1827-ci ildə və buna əsaslanaraq yenə Londonda 22 mart 1829-cu ildə aralarında hazırladıqları Yunanıstan krallığının qurulmasını və müstəqilliyini planlayan müqavilə və protokolu qəbul edəcəkdi.
- Osmanlı dövləti Çərkəziya üzərindəki bütün haqlarını, bu arada Kuban çayı ilə Bzıb çayı arasındakı Qara dəniz sahili nəzarətini Rusiyaya verdi. Çərkiziyadakı Anapa və Sucukqala (indiki Novorossiysk) limanları/qalaları xaricində, Poti limanı, Axaltsixe və Axalkalaki də Rusiyaya verildi.
- Dunay çayı sahillərində yerləşən bir sıra türk qalalarının ləğv edilməsi
- Prut çayı Osmanlı dövləti ilə Rusiya arasında sərhəd oldu.
Bunlarla yanaşı, Osmanlı imperiyası Gürcüstanı ilhaq etməsini (İmeretiya, Minqreliya və Quriya ilə birlikdə) və Türkmənçay sülhü ilə Naxçıvan və İrəvanı özünə birləşdirməsini rəsmən tanıdı.
Osmanlı imperiyası Ahalsıx paşalığının (Axısqa türklərinin yaşadığı ərazi, indiki Gürcüstanın Samtsxe Cavaxeti bölgəsi) bir hissəsini Rusiyaya güzəştə gedilmiş və həmin əraziyə cənub-şərqi Anadoludan erməni əhalisinin köçürülməsinə razılıq verilmişdir. Birləşdirilmiş ərazinin əhalisi əsasən gürcülərdən, azərbaycanlılardan (o dövrün terminologiyasına uyğun olarak Tatarlar) türklərdən, ermənilərdən və kürdlərdən ibarət idi. Hərbi əməliyyatlardan bitdikdən sonra Rusiyaya yenidən birləşdirilən ərazilərdən türklər və kürdlər Osmanlıya getmiş, onların yerinə isə Ərzurum və Qars paşalıqlarından 30.000 errməni yerləşmişdir. Köçürülən ermənilər sonradan Ahalsıx bölgəsi ilə yanaşı, Tiflis, İrəvan və Naxçıvan bölgələrində də yerləşdirildi. Bundan əlavə, Osmanlı imperiyası tərəfindən Rusiyanın Qacarlarla apardığı müharibənin (1826–1828) yekunları — Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarının Rusiyaya birləşdirilməsi rəsmən tanınmışdı.
İstinadlar
- H.E.Stier (dir.): Grosser Atlas zur Weltgeschichte, Westermann 1984, p.134, ISBN .
- John Emerich Edward Dalberg Acton. The Cambridge Modern History. Macmillan & Co. 1907. səh. 202.
- Note 285 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 12 (International Publishers: New York, 1979) p. 678.
- Tucker, Spencer C., redaktorA Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO. 2010. səh. 1154. ISBN .
The Turks recognize Russian possession of Georgia and the khanates of Yerevan (Erivan) and Nakhichevan that had been ceded by Persia to Russia the year before.
- Н. Волкова. "Этнические процессы в Закавказье в XIX–XX вв"
Əlavə ədəbiyyat
- Anderson, M.S. The Eastern Question, 1774–1923: A Study in International Relations (1966) online
- Ciachir, Nicolae. "The Adrianople Treaty (1829) and Its European Implications." in European Politics 1815–1848 (Routledge, 2017) pp. 95–113.
- Kerner, Robert J. "IV. Russia's New Policy in the near East after the Peace of Adrianople; Including the Text of the Protocol of 16 September 1829." Cambridge Historical Journal 5.3 (1937): 280–290.
- Šedivý, Miroslav. "From Adrianople to Münchengrätz: Metternich, Russia, and the Eastern Question 1829–33." International History Review 33.2 (2011): 205–233.
Həmçinin bax
Xarici keçid
- Адрианопольский мирный договор между Россией и Турцией. 02(14).09.1829.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Edirne sulh muqavilesi ve ya Adrianapol sulh muqavilesi 14 sentyabr tarixinde Osmanli imperiyasi ve Rusiya imperiyasi arasinda Edirne seherinde imzalanmis muqaviledir Rusiya Osmanli muharibesini 1828 1829 sona catdirmisdir Bu muqavile ile Yunanistan musteqilliyini qazanmisdir Rusiya Osmanli muharibesinde qazanilan qelebe munasibetile Moskvada ucaldilmis Moskva Triumfal DarvazasiEdirne muqavilesinden sonra erazi deyisiklikleri Arxa planRusiya Osmanli sultani II Mahmudun Navarin deniz doyusunde Osmanli donanmasinin yandirilmasi ile neticelenen hadiselere gore muharibe tezminati istemesinden sonra ona muharibe elan etdi II Mahmud bu arada Yeniceri Ocagini legv etmis yerine Asakir i Mansure i Muhammediye adli yeni herbi teskilat qurmusdu Teskilatlanmasini hele tamamlaya bilmemis olan bu ordu rus quvveleri qarsisinda guc gostere bilmedi Valaxiya ve Moldaviyani isgal eden ruslar Dunaya qeder endiler Balkanlari asan Rusiya qerbde Edirne serqde ise Erzuruma qeder ireliledi Muqavile10 22 avqust 1829 cu ilde Osmanli sultani II Mahmud Rusiya terefinin sertleri esasinda tecili danisiqlara baslamaq haqqinda qerar qebul etdi Rusiya terefi ilkin sulh sertlerine elave olaraq Qarsin Axaltsixin ve Axalkalakinin de Rusiyaya guzeste gedilmesini teleb etdi Sulh danisiqlari gergin ve murekkeb bir seraitde iki merhelede 1829 cu il 30 avqust 3 sentyabr ve 12 14 sentyabr tarixlerde aparilmisdir Kicik Qaynarca muqavilesinden sonra imzalanmis sertleri en agir muqavilelerden biri olan Edirne muqavilesi ile Osmanli dovleti Yunanistanin qurulmasini qebul etdi Bu muqavileni Rusiya terefinden Aleksey Fyodorovic Orlov ve Dunay knyazliginda muveqqeti rus idareciliyinin bascisi Fyodor Petrovic Palen Osmanli terefinden Osmanli imperiyasinin bas maliyye qoruyucusu defterdari Mehmet Sadiq efendi ve Anadolu ordusunun seriet huququ uzre ali herbi hakimi Abdulqedir bey arasinda imzalanmisdir Bu muqavile 16 maddeden Rusiyanin Moldaviya ve Valaxiyada ustunlunun taninmasina dair aktdan ve tezminat haqqinda izahedici aktdan ibaret idi Gelecek sulhun esas sertleri Rusiya terefinden Osmanli sultanina 14 26 aprel 1828 ci ilde muharibenin elan edilmesi ile eyni vaxtda gonderilmisdir Bu sertlere asagidakilar daxil idi Osmanli dovleti 22 mart 1829 cu il tarixli London protokolunu qebul ederek ozune vergi odeyecek ancaq diger butun meselelerde musteqil olan Yunanistan dovletinin qurulmasini qebul etdi Valaxiya Moldaviya ve Serbiyaya muxtariyyet verildi Anapanin ve Potinin Rusiya imperiyasina birlesdirilmesi Serbiyanin Moldaviyanin ve Valaxiyanin muxtariyyetinin tesdiq edilmesi Ruslar ele kecirdikleri yerlerin bir coxunu geri qaytardilar Rus ticaret gemilerine bogazlardan kecme haqqi tanindi Osmanli imperiyasi Rusiya imperiyasina tezminat vermeyi qebul etdi Muqavilenin 10 cu maddesine gore Osmanli imperiyasi Rusiya imperiyasi Ingilstere ve Fransanin Londonda 6 iyul 1827 ci ilde ve buna esaslanaraq yene Londonda 22 mart 1829 cu ilde aralarinda hazirladiqlari Yunanistan kralliginin qurulmasini ve musteqilliyini planlayan muqavile ve protokolu qebul edecekdi Osmanli dovleti Cerkeziya uzerindeki butun haqlarini bu arada Kuban cayi ile Bzib cayi arasindaki Qara deniz sahili nezaretini Rusiyaya verdi Cerkiziyadaki Anapa ve Sucukqala indiki Novorossiysk limanlari qalalari xaricinde Poti limani Axaltsixe ve Axalkalaki de Rusiyaya verildi Dunay cayi sahillerinde yerlesen bir sira turk qalalarinin legv edilmesi Prut cayi Osmanli dovleti ile Rusiya arasinda serhed oldu Bunlarla yanasi Osmanli imperiyasi Gurcustani ilhaq etmesini Imeretiya Minqreliya ve Quriya ile birlikde ve Turkmencay sulhu ile Naxcivan ve Irevani ozune birlesdirmesini resmen tanidi Osmanli imperiyasi Ahalsix pasaliginin Axisqa turklerinin yasadigi erazi indiki Gurcustanin Samtsxe Cavaxeti bolgesi bir hissesini Rusiyaya guzeste gedilmis ve hemin eraziye cenub serqi Anadoludan ermeni ehalisinin kocurulmesine raziliq verilmisdir Birlesdirilmis erazinin ehalisi esasen gurculerden azerbaycanlilardan o dovrun terminologiyasina uygun olarak Tatarlar turklerden ermenilerden ve kurdlerden ibaret idi Herbi emeliyyatlardan bitdikden sonra Rusiyaya yeniden birlesdirilen erazilerden turkler ve kurdler Osmanliya getmis onlarin yerine ise Erzurum ve Qars pasaliqlarindan 30 000 errmeni yerlesmisdir Kocurulen ermeniler sonradan Ahalsix bolgesi ile yanasi Tiflis Irevan ve Naxcivan bolgelerinde de yerlesdirildi Bundan elave Osmanli imperiyasi terefinden Rusiyanin Qacarlarla apardigi muharibenin 1826 1828 yekunlari Naxcivan ve Irevan xanliqlarinin Rusiyaya birlesdirilmesi resmen taninmisdi IstinadlarH E Stier dir Grosser Atlas zur Weltgeschichte Westermann 1984 p 134 ISBN 3141009198 John Emerich Edward Dalberg Acton The Cambridge Modern History Macmillan amp Co 1907 seh 202 Note 285 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels Volume 12 International Publishers New York 1979 p 678 Tucker Spencer C redaktorA Global Chronology of Conflict From the Ancient World to the Modern Middle East ABC CLIO 2010 seh 1154 ISBN 978 1851096725 The Turks recognize Russian possession of Georgia and the khanates of Yerevan Erivan and Nakhichevan that had been ceded by Persia to Russia the year before N Volkova Etnicheskie processy v Zakavkaze v XIX XX vv Elave edebiyyatAnderson M S The Eastern Question 1774 1923 A Study in International Relations 1966 online Ciachir Nicolae The Adrianople Treaty 1829 and Its European Implications in European Politics 1815 1848 Routledge 2017 pp 95 113 Kerner Robert J IV Russia s New Policy in the near East after the Peace of Adrianople Including the Text of the Protocol of 16 September 1829 Cambridge Historical Journal 5 3 1937 280 290 Sedivy Miroslav From Adrianople to Munchengratz Metternich Russia and the Eastern Question 1829 33 International History Review 33 2 2011 205 233 Hemcinin baxTurkmencay sulhuXarici kecidAdrianopolskij mirnyj dogovor mezhdu Rossiej i Turciej 02 14 09 1829