Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kipr əməliyyatı (türk. Kıbrıs Harekâtı), həmçinin Türkiyənin Kiprə müdaxiləsi (yun. Τουρκική εισβολή στην Κύπρο) və ya Atilla əməliyyatı (türk. Attila Harekatı) — 20 iyul 1974-cü ildə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Kiprdə başlatdığı və 14 avqust tarixində türk silahlı birləşmələrinin paytaxt Nikosiyaya daxil olması ilə nəticələnən əməliyyat.
| Türkiyənin Kiprə müdaxiləsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 20 iyul — 14 avqust 1974 | ||
| Yeri | Kipr adası | ||
| Nəticəsi | Şimali Kipr Türk Respublikasının yaradılması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Türkiyə hökuməti bu əməliyyatın Sürix və London müqaviləsinin 4-cü maddəsinə istinadən yerinə yetirildiyini bildirmişdir. Buna baxmayaraq BMT və Avropa Şurası bunu işğal olaraq qiymətləndirmişdir.
Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 29 iyul 1974-cü il tarixli 573 saylı qərarında və Afinadakı Apelyasiya Məhkəməsinin 21 mart 1979-cu il tarixli qərarında Türkiyənin müdaxiləsinin qanuni olduğu vurğulanmışdır. Ancaq, beynəlxalq qərarların çoxu bunu "işğal" olaraq adlandırmışdır.
Hadisə
Türklər və yunanlar arasında ilk hadisələr 1920-ci ildə, Osmanlı imperiyasının 1878-ci il tarixli 50 illik icarə müqaviləsi ilə adanı Böyük Britaniyaya verməsindən sonra, icarə müddətinin bitməsinə 8 il qalmış başladı. Bu hadisələr yalnız siyasi döyüşlər olsa da, silahlı toqquşmalar şəklini almayıb. 1920-ci ildə yunanlar İngiltərənin icazəsi olmadan Yunanıstana qoşulmaq üçün plebissit keçirmək istədilər və İngiltərə rəhbərliyi buna icazə vermədi və yunanların diqqətini əvvəlcə Böyük Britaniyanı adadan çıxarmaq üzərində cəmləməsinə səbəb oldu. 1950-ci illərin sonuna qədər davam edən müstəqillik hərəkatı 1960-cı ildə beynəlxalq müqavilələr əsasında Kipr Respublikasının qurulmasına yol açdı. Böyük Britaniyanın adadan çəkilməsi ilə yunanlar türklərlə ortaq dövlətə razı olmadılar. Kiprin bütün idarəsini özləri ələ keçirməyi seçdilər; Beynəlxalq müqavilələri, konstitusiyanı pozaraq türklərə hücum etməyə başladılar.
Sürix və London müqaviləsi
Sürix və London müqaviləsi 1959-cu il fevralın 11-də Böyük Britaniya, Türkiyə, Yunan dövlətləri, Kiprdəki yunan və türk icmaları arasında imzalanmış, Kipr xalqının müstəqil dövlət statusunu müəyyən edən və konstitusiyanı ratifikasiya edən müqavilədir. Kipr Respublikasının. Yunanıstanı arxiyepiskop Makarios, Türkiyə tərəfini isə Fazıl Küçük təmsil edib.
Bunun ardınca 19 fevral 1959-cu il London müqaviləsi ilə 16 avqust 1960-cı ildə Kipr Respublikası müstəqil dövlət kimi quruldu.
1963-1964 hadisələri
İngiltərənin Kiprdəki hökmranlığı 1960-cı ilə qədər adanın London-Sürix müqavilələrinə əsasən müstəqil dövlət elan edilməsinə qədər davam etdi. Müqavilə Kipr Türk və Rum icmaları üçün Kipr Respublikasının əsasını təşkil etdi, baxmayaraq ki, respublika iki könülsüz icma arasında zəruri bir kompromis kimi görüldü.
Kipr Respublikasının 1960-cı il Konstitusiyası praktikada problemlərə görə cəmi üç il qüvvədə qaldı. Kiprli rumlar, 1958-ci ildə ingilislər tərəfindən icazə verilən və 1960-cı il müqavilələrində yoxlamaya məruz qalan Kıbrıs Türklərinin ayrı-ayrı bələdiyyə məclislərinə son qoymaq istəyirdilər. Kiprli Rumların çoxu Taksim yolunda ilk mərhələni bələdiyyələrin təşkil edəcəyindən qorxurdular. Kipr rumları enosis (Yunanıstanla birləşmə) istəyərkən, türklər adanın Yunanıstan və Türkiyə arasında bölünməsini, yəni bölünməsini istəyirdilər.
Kipr türklərinə doğum haqqında şəhadətnamələrin nəzərdə tutulduğundan daha çox dövlət vəzifəsi verilməsi Kipr Rum icmasının qəzəbini artırdı. İctimai işlərin 30%-i konstitusiya ilə əhalinin 18,3%-ni təşkil edən Kipr Türk icmasına ayrılıb. Bundan əlavə, vitse-prezidentlik vəzifəsi Türkiyə əhalisinə ayrılıb və həm prezident, həm də vitse-prezident mühüm məsələlərə veto hüququna malik olub.
1963-1974
1963-cü ilin dekabrında prezident Makarios hökumətin Kipr türk qanunvericiləri tərəfindən bloklanmasından sonra konstitusiyaya on üç düzəliş təklif etdi. Bu dalana dirənmiş və konstitusiyanın enosisin qarşısını aldığını düşünən Kipr rumları 1960-cı il Konstitusiyası ilə Kipr türklərinə verilən hüquqların çox geniş olduğuna inanaraq Akritas planını hazırlayıblar. Planın məqsədi konstitusiyanı yunanların xeyrinə islahat etmək, beynəlxalq ictimaiyyəti düzəlişlərin düzgünlüyünə inandırmaq və planı qəbul etmədikləri təqdirdə bir neçə gün ərzində Kipr türklərini zorakılıqla sıxışdırmaq idi. Konstitusiya dəyişiklikləri ilə Türkiyə cəmiyyəti hökumətdə etnik kvotalar təyin etmək, prezidentin və vitse-prezidentin veto hüququnu ləğv etmək də daxil olmaqla, azlıq mövqeyindən imtina etmiş olacaq. Bu düzəlişlər Türkiyə tərəfi tərəfindən rədd edildi və Türkiyə nümayəndəsi hökuməti tərk etdi; lakin bu imtinanın etiraz və ya Milli Qvardiyanın məcburi olması ilə bağlı fikir ayrılığı var. 1960-cı ildə konstitusiya ləğv edildi və 21 dekabr 1963-cü ildə Kipr Rum polisinin rol oynadığı və iki Kipr türkünün öldürüldüyü Qanlı Milad kimi ictimai zorakılıqlar oldu. Kiprin müstəqilliyinə səbəb olan Sürix və London razılaşmalarının təminatçısı olan Türkiyə, İngiltərə və Yunanıstan general Peter Yanqın komandanlığı altında adaya NATO qüvvələri göndərmək istəyirdi.
Həm prezident Makarios, həm də vitse-prezident Dr. Onlar sülh üçün kiçik çağırışlar etdilər, lakin bunlara məhəl qoyulmadı. Bu arada, bir həftə davam edən zorakılıq içərisində türk ordusu birlikləri kazarmalarını tərk edərək adanın ən strateji mövqeyi olan Lefkoşa - Girne yolunda mövqelər tutdu. Türkiyə ordusu 1974-cü ilə qədər bu yola nəzarət edirdi; Bu il Kipr Sülh Əməliyyatı zamanı bu yol mühüm rol oynayıb. 1963-cü ildən 20 iyul 1974-cü ildə Türkiyənin müdaxiləsi arasındakı dövrdə yoldan istifadə etmək istəyən Kipr Rumları BMT karvanlarının müşayiəti ilə getməli oldular.
Lefkoşanın şimal ətraflarında qadın və uşaqlar da daxil olmaqla 700 türk girov götürülüb. Zorakılıqlar 364 türk və 174 kiprli yunanın ölümü, 109 Kipr türk və ya qarışıq kəndinin dağıdılması və 25-30 min kipr türkünün didərgin düşməsi ilə nəticələndi. Britaniyanın Daily Telegraph qəzeti daha sonra bunu "anti-Türkiyə talanı" adlandırıb.
Hadisələrdən sonra Türkiyə bölünmə fikrini bir daha gündəmə gətirdi. Xüsusilə də Kipr türk silahlılarının nəzarətində olan ərazilərdə gərgin münaqişələr və konstitusiyanın uğursuzluğu Türkiyənin mümkün müdaxiləsinə bəraət qazandırdı. ABŞ prezidenti Conson 5 iyun 1964-cü il tarixli məşhur məktubunda ABŞ-nin mümkün işğala qarşı olduğunu və Türkiyənin Kiprə müdaxiləsi Sovet İttifaqı ilə münaqişəyə səbəb olarsa, ABŞ-nin kömək etməyəcəyini bildirdi. Bir ay sonra ABŞ-nin dövlət katibi Din Raskın hazırladığı plan çərçivəsində Yunanıstan və Türkiyə ilə danışıqlar başladı.
Böhran Kipr türklərinin ada administrasiyasında iştiraklarının dayandırıldığını və administrasiyanın legitimliyini itirdiyini iddia etmələri ilə nəticələndi; Bu hadisənin təbiəti hələ də mübahisəlidir. Bəzi bölgələrdə kiprli yunanlar Kipr türklərinin səyahətinə və hökumət binalarına daxil olmasına mane oldular; bəzi türklər Kipr Türk administrasiyasının çağırışlarından sonra geri çəkilməkdən imtina edərək, Rumların əhatəsində, Milli Qvardiyanın blokadası altında olan və birbaşa Türkiyənin dəstəklədiyi ərazilərdə yaşamağa başladılar. Respublikanın strukturu Makarios tərəfindən birtərəfli qaydada dəyişdirildi və UNFICYP qoşunlarının yerləşdirilməsi ilə Nikosiya Yaşıl Xəttlə bölündü. Türklərin səyahətləri və əsas tələbat mallarına çıxışı Kipr Rum qüvvələri tərəfindən daha da məhdudlaşdırıldı.
1967-ci ildə Kipr türkləri daha çox hərəkət azadlığı üçün səy göstərdikcə münaqişə yenidən başladı. Əvvəlki kimi, Türkiyə Kipr türklərini mümkün etnik təmizləmədən qorumaq üçün adaya müdaxilə edəcəyi ilə hədələməyincə vəziyyət həll olunmadı. Türkiyənin təhdidindən sonra Yunanıstanın qoşunlarının bir hissəsini adadan çıxarması, EOKA lideri Georgios Qrivasın Kipri tərk etməsi və Kipr hökumətinin türk əhalisinin resurslarına girişinə qoyulan bəzi məhdudiyyətləri aradan qaldırması üçün kompromis əldə edildi.
Əməliyyat qərarı
Kiprdə dövlət çevrilişi xəbəri 1974-cü il iyulun 15-də səhər saatlarında Türkiyənin Lefkoşadakı səfirliyindən göndərilən şifrəli mesajla Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən öyrənilib. Kiprdəki vəziyyətin Türkiyənin hərbi müdaxiləsini tələb edəcək qədər ciddi olduğunu qiymətləndirən Türkiyə hökuməti Türkiyəyə Qarantiya Müqaviləsi ilə verilən müdaxilə hüququndan istifadə etməzdən əvvəl digər qarant dövlət İngiltərənin səlahiyyətliləri ilə görüşüb. 1960-cı ildə Kipr Respublikasına qarant dövlət olaraq hərəkət etməyə cəhd etdi. İngiltərə qəbul etməsə, Türkiyə təkbaşına hərəkət edəcək; Danışıqlar zamanı Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin hazırlaşması qərara alınıb.
Xarici işlər rəsmiləri bu fikir və planları iyulun 16-da İngiltərə və ABŞ-nin Ankaradakı səfirliklərinə çatdırıblar. 16 iyul 1974-cü ildə müxalifət partiyalarının başçıları ilə üç saata yaxın görüşən baş nazir Bülent Ecevit ertəsi gün məsələni müzakirə etmək üçün Londona getdi. Bəzi mənbələrə görə, heyət Etimesgut Hərbi Hava Limanından yenicə yola düşərkən, Baş nazir müavini Ərbakan təcili gündəm kodu ilə Milli Təhlükəsizlik Şurasını topladı; İclas davam edərkən Ərbakan dövrün Baş Qərargah rəisi ordu generalı Semih Sancara gəmiləri yola salmaq əmri verdi.
Türkiyə nümayəndə heyəti Kipr məsələsini müzakirə etmək üçün Londona gələn Böyük Britaniyanın baş naziri Harold Vilson, Böyük Britaniyanın xarici işlər naziri Ceyms Kallaqan və ABŞ dövlət katibinin müavini Cozef Sisko ilə ayrı-ayrılıqda görüşlər keçirib. İngiltərə və ABŞ məsələyə Türkiyə kimi yanaşmadılar. Bu arada baş nazirin müavini Necmettin Erbakan və maliyyə naziri Dəniz Baykal Türkiyədə müxalifət partiyalarının rəhbərləri ilə görüş keçirib. İclasın sonunda bütün müxalifət partiyalarının liderlərinin hakimiyyətin qətiyyətini gördüyü və dəstəklədiyi bildirilir.
Türkiyə nümayəndə heyəti 18 iyul 1974-cü il axşam saat 20:30-da Londondan Ankaraya yola düşdü; Baş nazir Bülent Ecevit iyulun 19-da saat 02:00-da Ankaraya gələrkən Baş Qərargahın sədrliyi ilə komandirlərlə görüş keçirib. İngiltərədəki görüşlərin çatdırıldığı və hazırlıqların nəzərdən keçirildiyi bu toplantıda baş nazir Bülent Ecevit əməliyyatın məqsədinin və adının “Sülh Əməliyyatı” olduğunu bildirib. Baş Qərargahdakı yığıncaqdan sonra Nazirlər Şurası toplandı və yekdilliklə Kiprə müdaxilə qərarı verildi. Nazirlər Şurasının yazılı qərarı 19 iyul 1974-cü il səhər saatlarında Baş Qərargaha çatdırıldı.
Hazırlıqlar
Kiprdə Sampson çevrilişindən sonra siyasi və diplomatik fəaliyyətlərlə yanaşı hərbi hazırlıq da görüldü; Baş Qərargah 1964-cü ildən hazırlanıb inkişaf etdirilən planlar üzərində işləməyə başladı və vəzifə götürəcək birliklər həyəcan vəziyyətinə gətirildi. Bu hazırlıqlar çərçivəsində Türkiyə ordusunun əməliyyatda iştirak edə biləcək yerüstü birlikləri ilə Mersin-Taşucu bölgəsi və ətrafında inşa edilən döyüş və inzibati dəstək birlikləri də var. Dəniz və Hərbi Hava Qüvvələri döyüş hazırlıqlarını həyata keçirərkən paralel olaraq Mersin-Taşucu-Kıbrıs üçbucağında və ətrafında kəşfiyyat və patrul əməliyyatlarını davam etdirib. Türk Ordusu Cənubda Kiprə qarşı hazırlaşarkən, Qərbdə ola biləcək Yunan müharibəsinə qarşı da tədbir gördü. Trakyadakı 2-ci və 5-ci Korpus hissələri Yunanıstan sərhədinə keçdi; Qərbi Anadoludakı Ege Ordusu səfərdə yerini aldı. Donanma Ege və Aralıq dənizinə açıldı və bəzi mülki gəmilər ordunun əmrinə verildi.
Türkiyə nümayəndə heyəti müsbət nəticə əldə etmədən Londondan qayıtdıqdan sonra Baş Qərargahda keçirilən iclasda hazırlıqlara baxılıb. Ordu əvvəlcədən razılaşdırıldığı kimi 20 iyul 1974-cü il şənbə günü səhər saatlarında hərəkətə hazır idi. Türk desant eskadronu iyulun 19-u səhər saat 11.30-da Mersindən Girnənin qərbinə doğru yola düşüb. 6 boş türk ticarət gəmisindən ibarət saxta desant donanması Famaqustaya doğru üzdü.
Ankara, İstanbul, Tekirdağ, Kırklareli, Ədirnə, Çanaqqala, Balıkəsir, Manisa, İzmir, Aydın, Muğla, Adana, İçel və Hatayda 20 İyul səhər saat 07.00-dən etibarən bir ay müddətində meydana çıxması səbəbiylə Müharibəni tələb edəcək bir vəziyyət.. maddəsinin müddəasına əsaslanaraq hərbi vəziyyət elan edildi.
Birinci hərəkat
20 iyul 1974-cü ildə, səhər saat 06:45-də Türkiyə ordusu adaya desantlar atmış və dənizdən hücuma başlamışdır. Kiprə ilk ayaq basan da paraşütçülər olmuşdur. Desant briqadasının 1-ci taboru Pınarbaşına, 2-ci taboru Gönyeliyə enmişdir. İlk taborlar enəndə ciddi müqavimətə rast gəlməmişlər. Dənizdən hücum isə dəniz piyadaları briqadası tərəfindən Pentemilli plajında həyata keçirilmişdir.
Saat 11:15-də 3-cü tabor Pınarbaşına, 4-cü tabor isə Gönyelinə enmişdir. 3-cü və 4-cü taborlar ağır artilleriya və minaatan atəşinə məruz qalmışlar.
Komando briqadası da 20 iyul səhəri hərəkata qoşulmuşdur. 1-ci komando taboru saat 08:20-də Pınarbaşına ayaq basmışdır. 2-ci komando taboru, Gönyelinə enən 3-cü komando taboru və Hamitköyə enən Nevşehir komando taboru da həmin gün adaya ayaq basmışlar.
Əməliyyatın ikinci günü rumlar müxtəlif istiqamətlərdən irəliləyən türk birliklərinin birləşməsinin qarşısını almaq və bu birlikləri məhv etmək məqsədilə əməliyyata başladı. Müharibə davam edərkən birliklər arasında əlaqə və koordinasiya çatışmazlığından Kocatepe mina gəmisi türk qırıcıları tərəfindən batırıldı və nəticədə gəmidə olan 54 əsgər həlak oldu.
Xarici təzyiqlərin artması nəticəsində Türkiyə hökuməti BMT Təhlükəsizlik Şurasının 353 saylı qərarını qəbul edərək 22 iyul saat 17:00-dan etibarən atəşkəsə qərar verdi. Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin bu hücumu nəticəsində Yunanıstandakı hərbi-siyasi rejim və Kiprdəki Nikos Sampson hökuməti istefa verdi. Yunanıstandakı hərbi-siyasi rejim istefa verdi və yeddi ilə yaxın Fransada mühacirətdə olan Konstantin Karamanlis hökuməti qurması üçün ölkəyə çağrıldı. Konstantin Karamanlisin 24 iyul 1974-cü ildə hökuməti qurması ilə Yunanıstanda 1967-ci ildən bəri davam edən hərbi-siyasi rejim sonuna çatdı.
Cenevrə görüşü və ikinci hərəkat
BMT-nin 353 saylı qərarının 5-ci maddəsinə görə Türkiyə, Yunanıstan və İngiltərə Kiprdə konstitusiyanın yenidən hazırlanması məqsədilə dərhal danışıqlara başlaması lazım idi. Buna görə də Birinci Cenevrə Konfransı 25 iyul 1974-cü ildə toplandı. 6 gün davam edən danışıqlar 30 iyulda imzalanan Cenevrə müqaviləsi ilə başa çatdı. Üç ölkənin xarici işlər naziri Kiprdə iki avtonom idarənin mövcud olduğunu qəbul etdilər və gələcək görüşmələr üçün razılaşdılar.
Protokolda II Cenevrə Konfransının 8 avqust 1974-cü ildə keçirilməsi planlaşdırılmışdı. İkinci konfransa qədər rum və yunan əsgərlərin türk bölgələrindən çəkilməsi lazım idi, lakin bu baş tutmadı. Hətta onlar türklər yaşayan ərazilərə hücumlarını davam etdirib bir çox türkü əsir almış, xüsusilə Muratağa, Atlılar, Sandallar kimi yerlərdə türk əhalini mühasirəyə almışdı.
İkinci Cenevrə Konfransı 8 avqustda başladı. Türk tərəfi bu konfransda coğrafi əsasa bağlı federativ dövlətin yaradılmasını təklif etdi, lakin bunu rum tərəfi qəbul etmədi. Türk hərbi səlahiyyətliləri rumlara daha çox vaxt qazandırmamaq, türklər yaşayan kəndlərin təhlükəsizliyini təmin etmək, birinci hərəkatdan sonra qazanılan üstünlüyü itirməmək üçün, Türkiyə hökuməti isə türklərə qarşı soyqırımı baş verməsi xəbərlərindən sonra 14 avqustda ikinci hərəkata başlamağa qərar verdilər.
Cenevrədə davam edən danışıqlarda razılaşmanın əldə olunmaması təsdiqləşdikdən sonra əməliyyatın yenidən başlayacağı mənasına gələn "Ayşe Tatile Çıksın" (Ayşə, Turan Günəşin qızıdır) kod adını Türkiyə XİN Turan Günəş baş nazir Bülent Ecevitə bildirdi.
14 avqust saat 04:30-da Kiprdəki türk birlikləri hərəkətə keçdilər. Şərq istiqamətində başlayan bu hücum hərəkatını Komando briqadasının qərb istiqamətindəki hücumu izlədi və türk birlikləri Kiprin şimal sahilində şərqdən qərbə doğru dördbucaq çəkdi. Bu dördbucağın bir tərəfi şimal sahili, digər kənarı isə Atilla xətti olaraq bilinən mərkəzi Nikosiya olmaq üzrə şərqə və qərbə yayılan xətdi. Çatılması planlanan son hədəflər şərqdə Maqosa, qərbdə isə Lefke idi. İkinci hərəkatın üçüncü günü sonunda Kipr torpaqlarının 38%-i ələ keçirildi. Ancaq, rumlar geri çəkilərkən keçdikləri türk kəndlərini yandıraraq türk əhalini qətliama məruz qoydular. Toplu qətliamlar hərəkatın sonunda ortaya çıxarıldı.
Nəticə
Kipr Sülh Əməliyyatının sonunda tərəflərin itkiləri belə olub: Türkiyə Silahlı Qüvvələrindən 415, Dəniz Qüvvələrindən 65, Hərbi Hava Qüvvələrindən 5, Jandarmadan 13 olmaqla, ümumilikdə 498 ölü və 1200 yaralı var. Kipr türk tərəfində isə 70 mücahid ölüb, 270 dinc sakin həlak olub, 1000 nəfər yaralanıb. Kipr türkləri ümumilikdə 1672 ölü və minlərlə yaralı verdi. Yunanlar isə 4 min ölü və 12 min yaralı verdilər.
Müharibədən kənarda olmasına baxmayaraq, BMT Sülhməramlıları da həyatını itirdi: 3 Avstriya əsgəri öldürüldü, 24 Avstriya, 17 Finlandiya, 4 Britaniya və 3 Kanada əsgəri yaralandı.
1975-ci ildə Kipr Türk Federativ Dövləti, 15 noyabr 1983-cü ildə isə Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti yaradılıb.
Reaksiyalar
Kipr türklərinin mövqeyi
Kipr türkləri, hərəkatdan dərhal sonra sistematik qırğınlardan xilas olmuş, yenidən qurulan asayişin təsiriylə 70-ci illərdən əvvəlki stabilliyə geri dönə bilmişdir. Kiprli Türklərə görə Zurih müqaviləsinin verdiyi hüquqlara istinadən Türkiyə adaya haqlı olaraq müdaxilə etmiş, adanın Türk əhalisinə qarşı məqsədyönlü hücumların bitməsində təsirli güc olmuşdur.
Kipr rumlarının mövqeyi
Kipr rumlarının böyük hissəsi, hərəkatdan dərhal əvvəlki hadisələri, Türk və Yunan/Rum tərəfinin çəkdiyi ağrıları unutmuş, adada ŞKTR'nin qurduğu hakimiyyəti separatçı bir hərəkət olaraq xarakterizə etmiş və Türk Ordusunu işğalçılıqla günahlandırmışdır. Rum tərəfinə görə Türkiyə burada adadakı Türklərin hüquqlarını müdafiə etməməkdə, imperialist məqsədlər güdməkdə və Kiprdə söz haqqı almağa çalışır.
BMT-nin mövqeyi
BMT adada təkcə Kipr Respublikasını tanıyır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 550 saylı qərarı BMT üzvü dövlətlərdən ŞKTR tanımamağı istəyir. BMT-yə görə türk əsgəri adada işğalçı qüvvədir və adanın bir hissəsini heç bir beynəlxalq razılığa əsaslanmadan işğal etmişdir. Bu qərarın təsiri ilə ŞKTR-i Türkiyədən başqa heç bir dövlət tanımamışdır.
Etnik təmizləmə və müharibə cinayətləri
Kipr türklərinə qarşı baş verənlər
Əməliyyat zamanı Kipr türklərinə qarşı törədilən qırğınların ən böyüyü olan Muratağa, Sandallar və Atlılar qırğınlarında yaşları 16 ilə 95 arasında olan 126 mülki vətəndaş EOKA-B tərəfindən öldürülüb. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı "Yunanıstan və Yunanıstan silahlı qüvvələrinin törətdiyi qətliamın insanlığa qarşı cinayət olduğunu" bildirib. Atlılar kəndində dinc sakinlər öldürülməzdən əvvəl qadın və qızlar 4 gün ərzində dəfələrlə zorlanıb. Muratağa kəndində 11 nəfər əsir götürüldü və çoxlu sayda insan öldürüldü (Kəndlərdə ölənlərin sayı ayrı-ayrılıqda məlum deyil, çünki Muratağa və Sandallar kəndlərində öldürülən dinc sakinlər eyni kütləvi məzarlıqda dəfn edildi, lakin cəmi 89-dur.) Əhalinin qalan hissəsi hələ də itkin düşüb.
Başqa bir qırğında, Daşkənd qırğınında kənddəki 9 yaşdan yuxarı bütün türk kişiləri, yəni 84-89 adam öldürüldü.
İyulun 23-də Washington Post qəzeti qətliamla bağlı yazıb: "Limassol yaxınlığındakı kiçik bir türk kəndinə yunanların basqını zamanı 200 nəfərdən 36 nəfər həlak oldu. Yunanlar Türk Ordusu gələnə qədər bütün Kipr türklərini öldürmək əmri aldıqlarını söylədilər. ."
Limassol Kipr Milli Qvardiyasının əlinə keçdikdən sonra şəhərin Türkiyə hissəsi yandırılıb, həm türk, həm də yunan şahidlərinin sözlərinə görə, uşaqlar güllələnib, qadınlara təcavüz edilib. Təcavüz qurbanları arasında "zorlanan və atılan" "çox gənc qızlar" da var idi. Daha sonra şəhərdən 1300 nəfər düşərgəyə toplaşıb.
Əməliyyatın başladığı gün 20 iyul 1974-cü ildə Kipr Milli Qvardiyası 183 türk və 350 yunanın yaşadığı Alaminyo qəsəbəsinə daxil olaraq Alaminyo qırğınında 6-80 yaş arası 13, 14 və ya 15 türkü qətlə yetirib.
1974-cü ilin iyununda Taşpınarda hamısı türk və 2 kişi olan 3 nəfərlik bir ailə öldürüldü.
Kipr yunanlarına qarşı baş verənlər
Türkiyə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi tərəfindən əməliyyat zamanı məcburi köçkünlük, azadlıqdan məhrumetmə, pis rəftar, həyat və əmlakdan məhrumetmə ittihamları ilə müxtəlif işlərdə mühakimə olunub.
1975-ci ildə Karpaz yarımadasındakı yunanlar türklər tərəfindən insan haqları pozuntularına məruz qaldı. 2001-ci ildə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi Türkiyəni Avropa İnsan Haqları Konvensiyasının 14-cü maddəsini pozmaqda təqsirli bildiyi zaman bölgədə cəmi 600 yunan qalmışdı.
Yunanlara qarşı insan haqlarının pozulması 1963-1964-cü illərdə Kipr türklərinə qarşı törədilən qırğınların və əməliyyatın birinci mərhələsində həyata keçirilən qırğınların qisası kimi qiymətləndirilib. Qanun pozuntularının əksəriyyəti türk əsgərləri tərəfindən deyil, türk əsgərləri ilə səhv salınan hərbi geyimli kiprli türklər tərəfindən törədilib.
İtkin Şəxslər
Kiprdə itkin düşmüş şəxslər problemi 2007-ci ilin yayında BMT-nin dəstəklədiyi İtkin Şəxslər Komitəsinin (CMP) itkin düşmüş şəxslərin qalıqlarını ailələrinə qaytarmağa başlaması ilə yeni müstəviyə keçdi. 2020-ci ilə qədər komitə 974 itkin düşmüş şəxsin (700 yunan, 274 türk) qalıqlarını tapıb. Bundan əlavə, rəsmi itkin düşənlər siyahısında olmayan 183 nəfərin qalıqları tapılıb. Komitənin qeydlərinə görə, 810 yunan və 218 türk hələ də itkin düşüb. Əməliyyat nəticəsində 2000 yunan-yunan hərbi əsir Türkiyə tərəfindən əsir götürülərək Türkiyəyə aparılıb. Bəziləri sonradan azad edilməyib və hələ də itkin düşüb.
Kipr Respublikasının itkin düşmüş şəxslərin siyahısı 1974-cü il avqustun 14-də Daşkənddə 83 nəfərin itkin düşdüyünü təsdiqləyir. Muratağa, Sandallar və Atlılar qırğınları zamanı Muratağa kəndində həbs olunan və öldürüldüyü sübut edilən 11 nəfərdən başqa hamısı itkin düşüb.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kipr emeliyyati turk Kibris Harekati hemcinin Turkiyenin Kipre mudaxilesi yun Toyrkikh eisbolh sthn Kypro ve ya Atilla emeliyyati turk Attila Harekati 20 iyul 1974 cu ilde Turkiye Silahli Quvvelerinin Kiprde baslatdigi ve 14 avqust tarixinde turk silahli birlesmelerinin paytaxt Nikosiyaya daxil olmasi ile neticelenen emeliyyat Turkiyenin Kipre mudaxilesiTarix 20 iyul 14 avqust 1974Yeri Kipr adasiNeticesi Simali Kipr Turk Respublikasinin yaradilmasiMunaqise terefleriKipr Yunanistan Kipr turkleri TurkiyeKomandan lar Rauf DenktasTereflerin quvvesi54000 esger 35 tank 40000 esger 180 tankItkiler4000 olu 12000 yarali 498 olu 2200 yarali Vikianbarda elaqeli mediafayllar Turkiye hokumeti bu emeliyyatin Surix ve London muqavilesinin 4 cu maddesine istinaden yerine yetirildiyini bildirmisdir Buna baxmayaraq BMT ve Avropa Surasi bunu isgal olaraq qiymetlendirmisdir Avropa Surasi Parlament Assambleyasinin 29 iyul 1974 cu il tarixli 573 sayli qerarinda ve Afinadaki Apelyasiya Mehkemesinin 21 mart 1979 cu il tarixli qerarinda Turkiyenin mudaxilesinin qanuni oldugu vurgulanmisdir Ancaq beynelxalq qerarlarin coxu bunu isgal olaraq adlandirmisdir HadiseTurkler ve yunanlar arasinda ilk hadiseler 1920 ci ilde Osmanli imperiyasinin 1878 ci il tarixli 50 illik icare muqavilesi ile adani Boyuk Britaniyaya vermesinden sonra icare muddetinin bitmesine 8 il qalmis basladi Bu hadiseler yalniz siyasi doyusler olsa da silahli toqqusmalar seklini almayib 1920 ci ilde yunanlar Ingilterenin icazesi olmadan Yunanistana qosulmaq ucun plebissit kecirmek istediler ve Ingiltere rehberliyi buna icaze vermedi ve yunanlarin diqqetini evvelce Boyuk Britaniyani adadan cixarmaq uzerinde cemlemesine sebeb oldu 1950 ci illerin sonuna qeder davam eden musteqillik herekati 1960 ci ilde beynelxalq muqavileler esasinda Kipr Respublikasinin qurulmasina yol acdi Boyuk Britaniyanin adadan cekilmesi ile yunanlar turklerle ortaq dovlete razi olmadilar Kiprin butun idaresini ozleri ele kecirmeyi secdiler Beynelxalq muqavileleri konstitusiyani pozaraq turklere hucum etmeye basladilar Surix ve London muqavilesi Surix ve London muqavilesi 1959 cu il fevralin 11 de Boyuk Britaniya Turkiye Yunan dovletleri Kiprdeki yunan ve turk icmalari arasinda imzalanmis Kipr xalqinin musteqil dovlet statusunu mueyyen eden ve konstitusiyani ratifikasiya eden muqaviledir Kipr Respublikasinin Yunanistani arxiyepiskop Makarios Turkiye terefini ise Fazil Kucuk temsil edib Bunun ardinca 19 fevral 1959 cu il London muqavilesi ile 16 avqust 1960 ci ilde Kipr Respublikasi musteqil dovlet kimi quruldu 1963 1964 hadiseleri Ingilterenin Kiprdeki hokmranligi 1960 ci ile qeder adanin London Surix muqavilelerine esasen musteqil dovlet elan edilmesine qeder davam etdi Muqavile Kipr Turk ve Rum icmalari ucun Kipr Respublikasinin esasini teskil etdi baxmayaraq ki respublika iki konulsuz icma arasinda zeruri bir kompromis kimi goruldu Kipr Respublikasinin 1960 ci il Konstitusiyasi praktikada problemlere gore cemi uc il quvvede qaldi Kiprli rumlar 1958 ci ilde ingilisler terefinden icaze verilen ve 1960 ci il muqavilelerinde yoxlamaya meruz qalan Kibris Turklerinin ayri ayri belediyye meclislerine son qoymaq isteyirdiler Kiprli Rumlarin coxu Taksim yolunda ilk merheleni belediyyelerin teskil edeceyinden qorxurdular Kipr rumlari enosis Yunanistanla birlesme isteyerken turkler adanin Yunanistan ve Turkiye arasinda bolunmesini yeni bolunmesini isteyirdiler Kipr turklerine dogum haqqinda sehadetnamelerin nezerde tutuldugundan daha cox dovlet vezifesi verilmesi Kipr Rum icmasinin qezebini artirdi Ictimai islerin 30 i konstitusiya ile ehalinin 18 3 ni teskil eden Kipr Turk icmasina ayrilib Bundan elave vitse prezidentlik vezifesi Turkiye ehalisine ayrilib ve hem prezident hem de vitse prezident muhum meselelere veto huququna malik olub 1963 1974 1963 cu ilin dekabrinda prezident Makarios hokumetin Kipr turk qanunvericileri terefinden bloklanmasindan sonra konstitusiyaya on uc duzelis teklif etdi Bu dalana direnmis ve konstitusiyanin enosisin qarsisini aldigini dusunen Kipr rumlari 1960 ci il Konstitusiyasi ile Kipr turklerine verilen huquqlarin cox genis olduguna inanaraq Akritas planini hazirlayiblar Planin meqsedi konstitusiyani yunanlarin xeyrine islahat etmek beynelxalq ictimaiyyeti duzelislerin duzgunluyune inandirmaq ve plani qebul etmedikleri teqdirde bir nece gun erzinde Kipr turklerini zorakiliqla sixisdirmaq idi Konstitusiya deyisiklikleri ile Turkiye cemiyyeti hokumetde etnik kvotalar teyin etmek prezidentin ve vitse prezidentin veto huququnu legv etmek de daxil olmaqla azliq movqeyinden imtina etmis olacaq Bu duzelisler Turkiye terefi terefinden redd edildi ve Turkiye numayendesi hokumeti terk etdi lakin bu imtinanin etiraz ve ya Milli Qvardiyanin mecburi olmasi ile bagli fikir ayriligi var 1960 ci ilde konstitusiya legv edildi ve 21 dekabr 1963 cu ilde Kipr Rum polisinin rol oynadigi ve iki Kipr turkunun oldurulduyu Qanli Milad kimi ictimai zorakiliqlar oldu Kiprin musteqilliyine sebeb olan Surix ve London razilasmalarinin teminatcisi olan Turkiye Ingiltere ve Yunanistan general Peter Yanqin komandanligi altinda adaya NATO quvveleri gondermek isteyirdi Hem prezident Makarios hem de vitse prezident Dr Onlar sulh ucun kicik cagirislar etdiler lakin bunlara mehel qoyulmadi Bu arada bir hefte davam eden zorakiliq icerisinde turk ordusu birlikleri kazarmalarini terk ederek adanin en strateji movqeyi olan Lefkosa Girne yolunda movqeler tutdu Turkiye ordusu 1974 cu ile qeder bu yola nezaret edirdi Bu il Kipr Sulh Emeliyyati zamani bu yol muhum rol oynayib 1963 cu ilden 20 iyul 1974 cu ilde Turkiyenin mudaxilesi arasindaki dovrde yoldan istifade etmek isteyen Kipr Rumlari BMT karvanlarinin musayieti ile getmeli oldular Lefkosanin simal etraflarinda qadin ve usaqlar da daxil olmaqla 700 turk girov goturulub Zorakiliqlar 364 turk ve 174 kiprli yunanin olumu 109 Kipr turk ve ya qarisiq kendinin dagidilmasi ve 25 30 min kipr turkunun didergin dusmesi ile neticelendi Britaniyanin Daily Telegraph qezeti daha sonra bunu anti Turkiye talani adlandirib Hadiselerden sonra Turkiye bolunme fikrini bir daha gundeme getirdi Xususile de Kipr turk silahlilarinin nezaretinde olan erazilerde gergin munaqiseler ve konstitusiyanin ugursuzlugu Turkiyenin mumkun mudaxilesine beraet qazandirdi ABS prezidenti Conson 5 iyun 1964 cu il tarixli meshur mektubunda ABS nin mumkun isgala qarsi oldugunu ve Turkiyenin Kipre mudaxilesi Sovet Ittifaqi ile munaqiseye sebeb olarsa ABS nin komek etmeyeceyini bildirdi Bir ay sonra ABS nin dovlet katibi Din Raskin hazirladigi plan cercivesinde Yunanistan ve Turkiye ile danisiqlar basladi Bohran Kipr turklerinin ada administrasiyasinda istiraklarinin dayandirildigini ve administrasiyanin legitimliyini itirdiyini iddia etmeleri ile neticelendi Bu hadisenin tebieti hele de mubahiselidir Bezi bolgelerde kiprli yunanlar Kipr turklerinin seyahetine ve hokumet binalarina daxil olmasina mane oldular bezi turkler Kipr Turk administrasiyasinin cagirislarindan sonra geri cekilmekden imtina ederek Rumlarin ehatesinde Milli Qvardiyanin blokadasi altinda olan ve birbasa Turkiyenin desteklediyi erazilerde yasamaga basladilar Respublikanin strukturu Makarios terefinden birterefli qaydada deyisdirildi ve UNFICYP qosunlarinin yerlesdirilmesi ile Nikosiya Yasil Xettle bolundu Turklerin seyahetleri ve esas telebat mallarina cixisi Kipr Rum quvveleri terefinden daha da mehdudlasdirildi 1967 ci ilde Kipr turkleri daha cox hereket azadligi ucun sey gosterdikce munaqise yeniden basladi Evvelki kimi Turkiye Kipr turklerini mumkun etnik temizlemeden qorumaq ucun adaya mudaxile edeceyi ile hedelemeyince veziyyet hell olunmadi Turkiyenin tehdidinden sonra Yunanistanin qosunlarinin bir hissesini adadan cixarmasi EOKA lideri Georgios Qrivasin Kipri terk etmesi ve Kipr hokumetinin turk ehalisinin resurslarina girisine qoyulan bezi mehdudiyyetleri aradan qaldirmasi ucun kompromis elde edildi Emeliyyat qerariKiprde dovlet cevrilisi xeberi 1974 cu il iyulun 15 de seher saatlarinda Turkiyenin Lefkosadaki sefirliyinden gonderilen sifreli mesajla Turkiye Xarici Isler Nazirliyi terefinden oyrenilib Kiprdeki veziyyetin Turkiyenin herbi mudaxilesini teleb edecek qeder ciddi oldugunu qiymetlendiren Turkiye hokumeti Turkiyeye Qarantiya Muqavilesi ile verilen mudaxile huququndan istifade etmezden evvel diger qarant dovlet Ingilterenin selahiyyetlileri ile gorusub 1960 ci ilde Kipr Respublikasina qarant dovlet olaraq hereket etmeye cehd etdi Ingiltere qebul etmese Turkiye tekbasina hereket edecek Danisiqlar zamani Turkiye Silahli Quvvelerinin hazirlasmasi qerara alinib Xarici isler resmileri bu fikir ve planlari iyulun 16 da Ingiltere ve ABS nin Ankaradaki sefirliklerine catdiriblar 16 iyul 1974 cu ilde muxalifet partiyalarinin bascilari ile uc saata yaxin gorusen bas nazir Bulent Ecevit ertesi gun meseleni muzakire etmek ucun Londona getdi Bezi menbelere gore heyet Etimesgut Herbi Hava Limanindan yenice yola duserken Bas nazir muavini Erbakan tecili gundem kodu ile Milli Tehlukesizlik Surasini topladi Iclas davam ederken Erbakan dovrun Bas Qerargah reisi ordu generali Semih Sancara gemileri yola salmaq emri verdi Turkiye numayende heyeti Kipr meselesini muzakire etmek ucun Londona gelen Boyuk Britaniyanin bas naziri Harold Vilson Boyuk Britaniyanin xarici isler naziri Ceyms Kallaqan ve ABS dovlet katibinin muavini Cozef Sisko ile ayri ayriliqda gorusler kecirib Ingiltere ve ABS meseleye Turkiye kimi yanasmadilar Bu arada bas nazirin muavini Necmettin Erbakan ve maliyye naziri Deniz Baykal Turkiyede muxalifet partiyalarinin rehberleri ile gorus kecirib Iclasin sonunda butun muxalifet partiyalarinin liderlerinin hakimiyyetin qetiyyetini gorduyu ve desteklediyi bildirilir Turkiye numayende heyeti 18 iyul 1974 cu il axsam saat 20 30 da Londondan Ankaraya yola dusdu Bas nazir Bulent Ecevit iyulun 19 da saat 02 00 da Ankaraya gelerken Bas Qerargahin sedrliyi ile komandirlerle gorus kecirib Ingilteredeki goruslerin catdirildigi ve hazirliqlarin nezerden kecirildiyi bu toplantida bas nazir Bulent Ecevit emeliyyatin meqsedinin ve adinin Sulh Emeliyyati oldugunu bildirib Bas Qerargahdaki yigincaqdan sonra Nazirler Surasi toplandi ve yekdillikle Kipre mudaxile qerari verildi Nazirler Surasinin yazili qerari 19 iyul 1974 cu il seher saatlarinda Bas Qerargaha catdirildi HazirliqlarKiprde Sampson cevrilisinden sonra siyasi ve diplomatik fealiyyetlerle yanasi herbi hazirliq da goruldu Bas Qerargah 1964 cu ilden hazirlanib inkisaf etdirilen planlar uzerinde islemeye basladi ve vezife goturecek birlikler heyecan veziyyetine getirildi Bu hazirliqlar cercivesinde Turkiye ordusunun emeliyyatda istirak ede bilecek yerustu birlikleri ile Mersin Tasucu bolgesi ve etrafinda insa edilen doyus ve inzibati destek birlikleri de var Deniz ve Herbi Hava Quvveleri doyus hazirliqlarini heyata kecirerken paralel olaraq Mersin Tasucu Kibris ucbucaginda ve etrafinda kesfiyyat ve patrul emeliyyatlarini davam etdirib Turk Ordusu Cenubda Kipre qarsi hazirlasarken Qerbde ola bilecek Yunan muharibesine qarsi da tedbir gordu Trakyadaki 2 ci ve 5 ci Korpus hisseleri Yunanistan serhedine kecdi Qerbi Anadoludaki Ege Ordusu seferde yerini aldi Donanma Ege ve Araliq denizine acildi ve bezi mulki gemiler ordunun emrine verildi Turkiye numayende heyeti musbet netice elde etmeden Londondan qayitdiqdan sonra Bas Qerargahda kecirilen iclasda hazirliqlara baxilib Ordu evvelceden razilasdirildigi kimi 20 iyul 1974 cu il senbe gunu seher saatlarinda herekete hazir idi Turk desant eskadronu iyulun 19 u seher saat 11 30 da Mersinden Girnenin qerbine dogru yola dusub 6 bos turk ticaret gemisinden ibaret saxta desant donanmasi Famaqustaya dogru uzdu Ankara Istanbul Tekirdag Kirklareli Edirne Canaqqala Balikesir Manisa Izmir Aydin Mugla Adana Icel ve Hatayda 20 Iyul seher saat 07 00 den etibaren bir ay muddetinde meydana cixmasi sebebiyle Muharibeni teleb edecek bir veziyyet maddesinin muddeasina esaslanaraq herbi veziyyet elan edildi Birinci herekat20 iyul 1974 cu ilde seher saat 06 45 de Turkiye ordusu adaya desantlar atmis ve denizden hucuma baslamisdir Kipre ilk ayaq basan da parasutculer olmusdur Desant briqadasinin 1 ci taboru Pinarbasina 2 ci taboru Gonyeliye enmisdir Ilk taborlar enende ciddi muqavimete rast gelmemisler Denizden hucum ise deniz piyadalari briqadasi terefinden Pentemilli plajinda heyata kecirilmisdir Saat 11 15 de 3 cu tabor Pinarbasina 4 cu tabor ise Gonyeline enmisdir 3 cu ve 4 cu taborlar agir artilleriya ve minaatan atesine meruz qalmislar 1974 cu ilde turk esgerinin adaya ayaq basmasini tesvir eden heykel Komando briqadasi da 20 iyul seheri herekata qosulmusdur 1 ci komando taboru saat 08 20 de Pinarbasina ayaq basmisdir 2 ci komando taboru Gonyeline enen 3 cu komando taboru ve Hamitkoye enen Nevsehir komando taboru da hemin gun adaya ayaq basmislar Emeliyyatin ikinci gunu rumlar muxtelif istiqametlerden irelileyen turk birliklerinin birlesmesinin qarsisini almaq ve bu birlikleri mehv etmek meqsedile emeliyyata basladi Muharibe davam ederken birlikler arasinda elaqe ve koordinasiya catismazligindan Kocatepe mina gemisi turk qiricilari terefinden batirildi ve neticede gemide olan 54 esger helak oldu Xarici tezyiqlerin artmasi neticesinde Turkiye hokumeti BMT Tehlukesizlik Surasinin 353 sayli qerarini qebul ederek 22 iyul saat 17 00 dan etibaren ateskese qerar verdi Turkiye Silahli Quvvelerinin bu hucumu neticesinde Yunanistandaki herbi siyasi rejim ve Kiprdeki Nikos Sampson hokumeti istefa verdi Yunanistandaki herbi siyasi rejim istefa verdi ve yeddi ile yaxin Fransada muhaciretde olan Konstantin Karamanlis hokumeti qurmasi ucun olkeye cagrildi Konstantin Karamanlisin 24 iyul 1974 cu ilde hokumeti qurmasi ile Yunanistanda 1967 ci ilden beri davam eden herbi siyasi rejim sonuna catdi Cenevre gorusu ve ikinci herekatBMT nin 353 sayli qerarinin 5 ci maddesine gore Turkiye Yunanistan ve Ingiltere Kiprde konstitusiyanin yeniden hazirlanmasi meqsedile derhal danisiqlara baslamasi lazim idi Buna gore de Birinci Cenevre Konfransi 25 iyul 1974 cu ilde toplandi 6 gun davam eden danisiqlar 30 iyulda imzalanan Cenevre muqavilesi ile basa catdi Uc olkenin xarici isler naziri Kiprde iki avtonom idarenin movcud oldugunu qebul etdiler ve gelecek gorusmeler ucun razilasdilar Protokolda II Cenevre Konfransinin 8 avqust 1974 cu ilde kecirilmesi planlasdirilmisdi Ikinci konfransa qeder rum ve yunan esgerlerin turk bolgelerinden cekilmesi lazim idi lakin bu bas tutmadi Hetta onlar turkler yasayan erazilere hucumlarini davam etdirib bir cox turku esir almis xususile Murataga Atlilar Sandallar kimi yerlerde turk ehalini muhasireye almisdi Ikinci Cenevre Konfransi 8 avqustda basladi Turk terefi bu konfransda cografi esasa bagli federativ dovletin yaradilmasini teklif etdi lakin bunu rum terefi qebul etmedi Turk herbi selahiyyetlileri rumlara daha cox vaxt qazandirmamaq turkler yasayan kendlerin tehlukesizliyini temin etmek birinci herekatdan sonra qazanilan ustunluyu itirmemek ucun Turkiye hokumeti ise turklere qarsi soyqirimi bas vermesi xeberlerinden sonra 14 avqustda ikinci herekata baslamaga qerar verdiler Cenevrede davam eden danisiqlarda razilasmanin elde olunmamasi tesdiqlesdikden sonra emeliyyatin yeniden baslayacagi menasina gelen Ayse Tatile Ciksin Ayse Turan Gunesin qizidir kod adini Turkiye XIN Turan Gunes bas nazir Bulent Ecevite bildirdi 14 avqust saat 04 30 da Kiprdeki turk birlikleri herekete kecdiler Serq istiqametinde baslayan bu hucum herekatini Komando briqadasinin qerb istiqametindeki hucumu izledi ve turk birlikleri Kiprin simal sahilinde serqden qerbe dogru dordbucaq cekdi Bu dordbucagin bir terefi simal sahili diger kenari ise Atilla xetti olaraq bilinen merkezi Nikosiya olmaq uzre serqe ve qerbe yayilan xetdi Catilmasi planlanan son hedefler serqde Maqosa qerbde ise Lefke idi Ikinci herekatin ucuncu gunu sonunda Kipr torpaqlarinin 38 i ele kecirildi Ancaq rumlar geri cekilerken kecdikleri turk kendlerini yandiraraq turk ehalini qetliama meruz qoydular Toplu qetliamlar herekatin sonunda ortaya cixarildi NeticeKipr Sulh Emeliyyatinin sonunda tereflerin itkileri bele olub Turkiye Silahli Quvvelerinden 415 Deniz Quvvelerinden 65 Herbi Hava Quvvelerinden 5 Jandarmadan 13 olmaqla umumilikde 498 olu ve 1200 yarali var Kipr turk terefinde ise 70 mucahid olub 270 dinc sakin helak olub 1000 nefer yaralanib Kipr turkleri umumilikde 1672 olu ve minlerle yarali verdi Yunanlar ise 4 min olu ve 12 min yarali verdiler Muharibeden kenarda olmasina baxmayaraq BMT Sulhmeramlilari da heyatini itirdi 3 Avstriya esgeri olduruldu 24 Avstriya 17 Finlandiya 4 Britaniya ve 3 Kanada esgeri yaralandi 1975 ci ilde Kipr Turk Federativ Dovleti 15 noyabr 1983 cu ilde ise Simali Kipr Turk Cumhuriyyeti yaradilib Kipr Sulh herekatindan sonraReaksiyalarKipr turklerinin movqeyi Kipr turkleri herekatdan derhal sonra sistematik qirginlardan xilas olmus yeniden qurulan asayisin tesiriyle 70 ci illerden evvelki stabilliye geri done bilmisdir Kiprli Turklere gore Zurih muqavilesinin verdiyi huquqlara istinaden Turkiye adaya haqli olaraq mudaxile etmis adanin Turk ehalisine qarsi meqsedyonlu hucumlarin bitmesinde tesirli guc olmusdur Kipr rumlarinin movqeyi Kipr rumlarinin boyuk hissesi herekatdan derhal evvelki hadiseleri Turk ve Yunan Rum terefinin cekdiyi agrilari unutmus adada SKTR nin qurdugu hakimiyyeti separatci bir hereket olaraq xarakterize etmis ve Turk Ordusunu isgalciliqla gunahlandirmisdir Rum terefine gore Turkiye burada adadaki Turklerin huquqlarini mudafie etmemekde imperialist meqsedler gudmekde ve Kiprde soz haqqi almaga calisir BMT nin movqeyi BMT adada tekce Kipr Respublikasini taniyir BMT Tehlukesizlik Surasinin 550 sayli qerari BMT uzvu dovletlerden SKTR tanimamagi isteyir BMT ye gore turk esgeri adada isgalci quvvedir ve adanin bir hissesini hec bir beynelxalq raziliga esaslanmadan isgal etmisdir Bu qerarin tesiri ile SKTR i Turkiyeden basqa hec bir dovlet tanimamisdir Etnik temizleme ve muharibe cinayetleriQirginlarin bas verdiyi Turk kendleriKipr turklerine qarsi bas verenler Emeliyyat zamani Kipr turklerine qarsi toredilen qirginlarin en boyuyu olan Murataga Sandallar ve Atlilar qirginlarinda yaslari 16 ile 95 arasinda olan 126 mulki vetendas EOKA B terefinden oldurulub Birlesmis Milletler Teskilati Yunanistan ve Yunanistan silahli quvvelerinin toretdiyi qetliamin insanliga qarsi cinayet oldugunu bildirib Atlilar kendinde dinc sakinler oldurulmezden evvel qadin ve qizlar 4 gun erzinde defelerle zorlanib Murataga kendinde 11 nefer esir goturuldu ve coxlu sayda insan olduruldu Kendlerde olenlerin sayi ayri ayriliqda melum deyil cunki Murataga ve Sandallar kendlerinde oldurulen dinc sakinler eyni kutlevi mezarliqda defn edildi lakin cemi 89 dur Ehalinin qalan hissesi hele de itkin dusub Basqa bir qirginda Daskend qirgininda kenddeki 9 yasdan yuxari butun turk kisileri yeni 84 89 adam olduruldu Iyulun 23 de Washington Post qezeti qetliamla bagli yazib Limassol yaxinligindaki kicik bir turk kendine yunanlarin basqini zamani 200 neferden 36 nefer helak oldu Yunanlar Turk Ordusu gelene qeder butun Kipr turklerini oldurmek emri aldiqlarini soylediler Limassol Kipr Milli Qvardiyasinin eline kecdikden sonra seherin Turkiye hissesi yandirilib hem turk hem de yunan sahidlerinin sozlerine gore usaqlar gullelenib qadinlara tecavuz edilib Tecavuz qurbanlari arasinda zorlanan ve atilan cox genc qizlar da var idi Daha sonra seherden 1300 nefer dusergeye toplasib Emeliyyatin basladigi gun 20 iyul 1974 cu ilde Kipr Milli Qvardiyasi 183 turk ve 350 yunanin yasadigi Alaminyo qesebesine daxil olaraq Alaminyo qirgininda 6 80 yas arasi 13 14 ve ya 15 turku qetle yetirib 1974 cu ilin iyununda Taspinarda hamisi turk ve 2 kisi olan 3 neferlik bir aile olduruldu Kipr yunanlarina qarsi bas verenler Turkiye Avropa Insan Haqlari Mehkemesi terefinden emeliyyat zamani mecburi kockunluk azadliqdan mehrumetme pis reftar heyat ve emlakdan mehrumetme ittihamlari ile muxtelif islerde muhakime olunub 1975 ci ilde Karpaz yarimadasindaki yunanlar turkler terefinden insan haqlari pozuntularina meruz qaldi 2001 ci ilde Avropa Insan Haqlari Mehkemesi Turkiyeni Avropa Insan Haqlari Konvensiyasinin 14 cu maddesini pozmaqda teqsirli bildiyi zaman bolgede cemi 600 yunan qalmisdi Yunanlara qarsi insan haqlarinin pozulmasi 1963 1964 cu illerde Kipr turklerine qarsi toredilen qirginlarin ve emeliyyatin birinci merhelesinde heyata kecirilen qirginlarin qisasi kimi qiymetlendirilib Qanun pozuntularinin ekseriyyeti turk esgerleri terefinden deyil turk esgerleri ile sehv salinan herbi geyimli kiprli turkler terefinden toredilib Itkin Sexsler Kiprde itkin dusmus sexsler problemi 2007 ci ilin yayinda BMT nin desteklediyi Itkin Sexsler Komitesinin CMP itkin dusmus sexslerin qaliqlarini ailelerine qaytarmaga baslamasi ile yeni musteviye kecdi 2020 ci ile qeder komite 974 itkin dusmus sexsin 700 yunan 274 turk qaliqlarini tapib Bundan elave resmi itkin dusenler siyahisinda olmayan 183 neferin qaliqlari tapilib Komitenin qeydlerine gore 810 yunan ve 218 turk hele de itkin dusub Emeliyyat neticesinde 2000 yunan yunan herbi esir Turkiye terefinden esir goturulerek Turkiyeye aparilib Bezileri sonradan azad edilmeyib ve hele de itkin dusub Kipr Respublikasinin itkin dusmus sexslerin siyahisi 1974 cu il avqustun 14 de Daskendde 83 neferin itkin dusduyunu tesdiqleyir Murataga Sandallar ve Atlilar qirginlari zamani Murataga kendinde hebs olunan ve oldurulduyu subut edilen 11 neferden basqa hamisi itkin dusub Hemcinin baxSimali Kipr Sulh Herekati Kipr bohrani Bir zamanlar Kipr teleserial 2021 IstinadlarXarici kecidler