Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ümumi məlumat
Əncümən- Məşrutə inqilabı (1905-1911) dövrünə aid seçkili inqilabi orqan. Əncümənlər İranın və Azərbaycanın bir çox böyük şəhərlərində var idi və inqilabın müdafiəsində və inkişafında mühüm rol oynayırdılar. 1906 ilin sentyabrında Təbrizdə, şah sarayının məşrutənin(konstitusiyanın)verilməsinin qarşısını almaq cəhdlərinə qarşı böyüyən etiraz zamanı, hərəkatın rəhbərliyi üçün İran tarixində ilk dəfə əhali tərəfindən əncümən seçildi və bununla da bütün İranda əncümənlərin təşkil olunmasının əsası qoyuldu.
Təbriz hadisələrinin şahidi, Məhəmməd Bağır Vicuei xəbər verir ki, Təbriz əncüməninə seçkilər, tacirlərdən, sənətkarlardan, zadəganlardan, ruhanilərdən, mülkədarlardan və əkinçilərdən, sentyabr-oktyabr aylarında keçirildi. Əncümənin tərkibinə , əsasən ruhanilərdən, tacirlərdən və mülkədarlardan 20 nəfər adam seçildi. Seçilmişlərin arasında Təbrizin baş müçtəhidi hacı Mirzə Həsən, mülkədarlar Nizam üd Dövlə, Bəsir əs Səltənə, Məlik üt Tuccar, tacir hacı Mirzə -Ağa Kuzəkünani və başqaları vardı. Əncümənin iclaslarında həmçin sənətkarların da nümayəndələri iştirak edirdilər.Əncümənin sədri hacı Nizam üd Dövlə seçilmişdir.
İnqilabın inkişafında əncümənlərin rolu
Hətta 1907 ilin yayında şah hökuməti tərəfindən Azərbaycanın qeneral-qubernatoru seçilmiş, köhnə məktəbdən sayılan və enerjili inzibatçı olan Fərmanfərma, şəhərdə hakimiyətin tamamilə əncümənin əlində olması ilə barışmışdı;1907 ilin axırında, osmanlılara qarşı yürüş bəhanəsi ilə o Təbrizdən Savucbulaqa gedir, sonra isə Azərbaycan qeneral-qubernator vəzifəsindən istefa verir.(Səciyəvidir ki, osmanlılara qarşı yürüş üçün pulu Fərman-Fərma əncüməndən alır- bu əncümənin təsirinin gücünün göstəricisidir) 1906 ilin sonunda İsfahanda da əncümən təşkil olunur. O həftədə iki dəfə iclas edirdi və İsfahanın və İsfahan əyalətinin idarəsinin bütün işlərinə qarışırdı. 1907 ilin yanvarında, əhalinin müxtəlif təbəqələrindən olan, 30 nəfərdən ibarət əncümən Şirazda yaranır.1907 ilin əvvəlində Təbrizdən Tehrana gedən Təbriz məclisinin deputatalarının fəal iştirakı ilə Gilan əyalətinin mərkəzi Rəştdə əncümən yaradılır. Hər yerdə "istənilən formada və məzmunda əncümənlər təşkil olunurdu. Əyalət, şəhər, vilayət əncümənləri ilə yanaşı, həmkarların, yerlilərin, klubların əncümənləri yaranırdı. Ancaq tək bir Tehranda 40 yaxın əncümən vardı, 1907 ilin axırında onların sayı 140 çatdı. Tehranın ən nüfuzlu və ən fəal əncüməni azərbaycanlıların əncüməni idi. 1907 ildə Tehranda qadın əncüməni yarandı. Hətta xarici səfirliklərin quluqçularının əncüməni vardı. 1907 ilin payızıana qədər Rəştdə 12 əncümən vardı: müçtəhidlər, mülkədarlar-"Səfa", gənc irançılar-"Həqiqət",səhətkarlar-"Kəbir", seidlər-"Fatimə", zadəganların-"Nüsrəte Azərbaycan", tüllabların iki əncüməni-"Sədaqət,və"Ruhani", mollaların-"Şərafət", pişnamazların-"Hüseyni", qulluqçuların-"Xeyriyyə". On ikinci əncümən, vilayət əncüməni idi- əncüməni-milli..Kermanşahdaki əncümənlər : "Hüquq"-siyasi, təşkilatçısı Süleyman mirzə(ikinci dünya müharibəsi zamanı İran milli partiyasının lideri) idi;"Səadət"-seidlərin;"Tüllab"-mollaların, tüllabların; "Tüccar"-tacirlərin və sairə....Kermanda və başqa yerlərdə xalçaçılar əncüməni yaranmışdı. Ciruftda (Kerman əyaləti) qulların və azad əhalinin əncümənləri vardı. Linqdə( Körfəz sahilində) şiələrin və sünnülərin əncümənləri vardı. Əyalət, vilayət və şəhər əncümənlərinə seçkilər adətən kuriyalarla, təbəqələr üzrə keçirilirdi. Bütün İranda əncümənlərin üzvlərinin mütləq əksəriyəti (əsnaf) burjuaziyadan,mülkədarlardan və ruhanilərdən ibarət idi. Sənətkarların və kiçik torpaq mülkiyətçilərinin sayı olduqca məhdud idi. Sənətkarlardan əncümənlərə adətən ya tacirlər, ya da ruhanilər seçilirdi. Kəndlilər,əgər bilavasitə kəndlərdəki əncümənləri nəzərə almasaq, demək olar tamamilə təmsil olunmamışdı. Ama kənd əncümənlərində də hakimiyət tamamilə ruhanilərin, mülkədarların və qolçomaqların əlində idi. Əncümənlərin fəaliyəti olduqca çoxşaxəli idi. Onlar, mürtəce hakimiyətə, imperializm qüvvələrinə qarşı təbliğat aparırdılar. Milli hissləri oyatmağa çalışırdılar, məktəblərin və sənayə müəssisələrinin açılmasını təbliğ edirdilər. Şəhərlərin abadlığı, məktəblərin, kitabxanaların, xəstəxanaların açılması üçün, Milli bankın fonduna pul yığmağa, çalışırdılar.Bir çox əncümən bəzi imperialist ölkələrin mallarına boykotların təşşəbüskarı idi. Demək olar ki bütün əyalət və vilayət əncümənləri hakimiyətin və qubernatorun hərəkətlərini, vergilərin yığılmasını, məmurların təyinatını nəzarətə götürməyə çalışırdılar. Bir çox əncümən məhkəmə hakimiyətini öz əlində cəmləşdirməyə çalışırdı, çörəyin qiymətinin tənzimlənməsinə nəzarət edirdi. Bəzi əncümənlər isə, məsələn Azərbaycan və Gilan əncümənləri, demək olar ki, tamamilə ali dövlət hakimiyətini yerinə yetirirdilər. Onlar mərkəzdən göndərilən qubernatoru və polis rəisini qəbul etməkdən imtina edirdilər, mərkəzin təyin etdiyi bütün məmurların əncümən qarşısında hesabat verməsini tələb edirdilər.
Əncümənlər 1908-1911 illərdə
"...Bəzi şəhərlərdə hətta Məhəmməd Əli şah Qacarın devrilməsindən əvvəl yenidən dirçlməyə başladı, lakin onlar 1907-1908 illərdəki inkişaf səviyyələrinə çata bilmədilər. Ölkənin içtimai-siyasi həyatında da, əvvəlki tək görkəmli rol oynaya bilmirdilər. Ölkənin siyasi həyatında, məsələn, 1909 ilin ikinci yarısında, 1910 və 1911 illərdə əncümənlər demək olar ki gözə çarpmırdı. Doğrudur Təbrizdə və Məşhəddə və bəzi başqa şəhərlərdə, əncümənlər həmin dövrdə də əhəmiyətli rol oynayırdılar..."
Təbriz əncüməni
- Bütün əncümənlər içində Təbriz əncüməni müstəsna yer tuturdu. Həm ilk əncümən olduğuna, həm də ən prinsipial olaraq, Məşrutəni sonacan müdafiə etdiyinə görə Təbriz əncüməni xüsusi olaraq seçilirdi. Təbriz əncüməni bütün ölkə əncümənləri üçün örnək rolu oynayırdı. Təbriz əncümənində qəbul olunan qərarlar, onun təcrübəsi başqa əncümənlər tətəfindən dərhal öyrənilirdi və, imkan dairəsində, tətbiq edilirdi. 1908-1911 illər Təbriz üsyanı (1908-1909) vaxtı, əyalət əncümənindən başqa, Təbrizdə başqa əncümənlər də vardı. Ən nüfuzlu əncümənlər bunlar idi: "Əncüməni-həqiqət","Əncüməni-qüdrət","Əncüməni-mücahid". "Əncüməni-həqiqət" məhəlləsində yerləşirdi və Səttarxanın orqanı idi. "Əncüməni-qüdrət" Xiyaban məhəlləsinin fədailərinin orqanı idi, ona Bağır xan başçılıq edirdi. "Əncüməni-mücahid" faktiki olaraq Təbrizin inqilabi mücahidlər klubu idi, ona Əli Müsyo başçılıq edirdi. Azərbaycan milli əncüməni onların fövqaladə xidmətlərinə qarşılıq olaraq, Səttarxana -"sərdari-milli", Bağırxana-"salari-milli" titulları vermişdilər.
Qaynaqlar
- Новая история Ирана. Хрестоматия.Издательство "Наука"Главная редакция восточной литературы. Москва 1988.
Qeydlər
- Əhməd Kəsrəvi Tarixi məşruteye İran, 2 T,səh 177
- Revue du monde musulman,1907, T.XI-XII, səh. 569
- АВПР,ф.перс.ст.д.775,лл.303,304
- АВПР,ф.перс.ст.,д.3945,лл.207и 245
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Umumi melumatEncumen Mesrute inqilabi 1905 1911 dovrune aid seckili inqilabi orqan Encumenler Iranin ve Azerbaycanin bir cox boyuk seherlerinde var idi ve inqilabin mudafiesinde ve inkisafinda muhum rol oynayirdilar 1906 ilin sentyabrinda Tebrizde sah sarayinin mesrutenin konstitusiyanin verilmesinin qarsisini almaq cehdlerine qarsi boyuyen etiraz zamani herekatin rehberliyi ucun Iran tarixinde ilk defe ehali terefinden encumen secildi ve bununla da butun Iranda encumenlerin teskil olunmasinin esasi qoyuldu Tebriz hadiselerinin sahidi Mehemmed Bagir Vicuei xeber verir ki Tebriz encumenine seckiler tacirlerden senetkarlardan zadeganlardan ruhanilerden mulkedarlardan ve ekincilerden sentyabr oktyabr aylarinda kecirildi Encumenin terkibine esasen ruhanilerden tacirlerden ve mulkedarlardan 20 nefer adam secildi Secilmislerin arasinda Tebrizin bas muctehidi haci Mirze Hesen mulkedarlar Nizam ud Dovle Besir es Seltene Melik ut Tuccar tacir haci Mirze Aga Kuzekunani ve basqalari vardi Encumenin iclaslarinda hemcin senetkarlarin da numayendeleri istirak edirdiler Encumenin sedri haci Nizam ud Dovle secilmisdir Inqilabin inkisafinda encumenlerin roluHetta 1907 ilin yayinda sah hokumeti terefinden Azerbaycanin qeneral qubernatoru secilmis kohne mektebden sayilan ve enerjili inzibatci olan Fermanferma seherde hakimiyetin tamamile encumenin elinde olmasi ile barismisdi 1907 ilin axirinda osmanlilara qarsi yurus behanesi ile o Tebrizden Savucbulaqa gedir sonra ise Azerbaycan qeneral qubernator vezifesinden istefa verir Seciyevidir ki osmanlilara qarsi yurus ucun pulu Ferman Ferma encumenden alir bu encumenin tesirinin gucunun gostericisidir 1906 ilin sonunda Isfahanda da encumen teskil olunur O heftede iki defe iclas edirdi ve Isfahanin ve Isfahan eyaletinin idaresinin butun islerine qarisirdi 1907 ilin yanvarinda ehalinin muxtelif tebeqelerinden olan 30 neferden ibaret encumen Sirazda yaranir 1907 ilin evvelinde Tebrizden Tehrana geden Tebriz meclisinin deputatalarinin feal istiraki ile Gilan eyaletinin merkezi Restde encumen yaradilir Her yerde istenilen formada ve mezmunda encumenler teskil olunurdu Eyalet seher vilayet encumenleri ile yanasi hemkarlarin yerlilerin klublarin encumenleri yaranirdi Ancaq tek bir Tehranda 40 yaxin encumen vardi 1907 ilin axirinda onlarin sayi 140 catdi Tehranin en nufuzlu ve en feal encumeni azerbaycanlilarin encumeni idi 1907 ilde Tehranda qadin encumeni yarandi Hetta xarici sefirliklerin quluqcularinin encumeni vardi 1907 ilin payiziana qeder Restde 12 encumen vardi muctehidler mulkedarlar Sefa genc irancilar Heqiqet sehetkarlar Kebir seidler Fatime zadeganlarin Nusrete Azerbaycan tullablarin iki encumeni Sedaqet ve Ruhani mollalarin Serafet pisnamazlarin Huseyni qulluqcularin Xeyriyye On ikinci encumen vilayet encumeni idi encumeni milli Kermansahdaki encumenler Huquq siyasi teskilatcisi Suleyman mirze ikinci dunya muharibesi zamani Iran milli partiyasinin lideri idi Seadet seidlerin Tullab mollalarin tullablarin Tuccar tacirlerin ve saire Kermanda ve basqa yerlerde xalcacilar encumeni yaranmisdi Ciruftda Kerman eyaleti qullarin ve azad ehalinin encumenleri vardi Linqde Korfez sahilinde sielerin ve sunnulerin encumenleri vardi Eyalet vilayet ve seher encumenlerine seckiler adeten kuriyalarla tebeqeler uzre kecirilirdi Butun Iranda encumenlerin uzvlerinin mutleq ekseriyeti esnaf burjuaziyadan mulkedarlardan ve ruhanilerden ibaret idi Senetkarlarin ve kicik torpaq mulkiyetcilerinin sayi olduqca mehdud idi Senetkarlardan encumenlere adeten ya tacirler ya da ruhaniler secilirdi Kendliler eger bilavasite kendlerdeki encumenleri nezere almasaq demek olar tamamile temsil olunmamisdi Ama kend encumenlerinde de hakimiyet tamamile ruhanilerin mulkedarlarin ve qolcomaqlarin elinde idi Encumenlerin fealiyeti olduqca coxsaxeli idi Onlar murtece hakimiyete imperializm quvvelerine qarsi tebligat aparirdilar Milli hissleri oyatmaga calisirdilar mekteblerin ve senaye muessiselerinin acilmasini teblig edirdiler Seherlerin abadligi mekteblerin kitabxanalarin xestexanalarin acilmasi ucun Milli bankin fonduna pul yigmaga calisirdilar Bir cox encumen bezi imperialist olkelerin mallarina boykotlarin tessebuskari idi Demek olar ki butun eyalet ve vilayet encumenleri hakimiyetin ve qubernatorun hereketlerini vergilerin yigilmasini memurlarin teyinatini nezarete goturmeye calisirdilar Bir cox encumen mehkeme hakimiyetini oz elinde cemlesdirmeye calisirdi coreyin qiymetinin tenzimlenmesine nezaret edirdi Bezi encumenler ise meselen Azerbaycan ve Gilan encumenleri demek olar ki tamamile ali dovlet hakimiyetini yerine yetirirdiler Onlar merkezden gonderilen qubernatoru ve polis reisini qebul etmekden imtina edirdiler merkezin teyin etdiyi butun memurlarin encumen qarsisinda hesabat vermesini teleb edirdiler Encumenler 1908 1911 illerde Bezi seherlerde hetta Mehemmed Eli sah Qacarin devrilmesinden evvel yeniden dirclmeye basladi lakin onlar 1907 1908 illerdeki inkisaf seviyyelerine cata bilmediler Olkenin ictimai siyasi heyatinda da evvelki tek gorkemli rol oynaya bilmirdiler Olkenin siyasi heyatinda meselen 1909 ilin ikinci yarisinda 1910 ve 1911 illerde encumenler demek olar ki goze carpmirdi Dogrudur Tebrizde ve Meshedde ve bezi basqa seherlerde encumenler hemin dovrde de ehemiyetli rol oynayirdilar Tebriz encumeniEsas meqale Tebriz encumeni Butun encumenler icinde Tebriz encumeni mustesna yer tuturdu Hem ilk encumen olduguna hem de en prinsipial olaraq Mesruteni sonacan mudafie etdiyine gore Tebriz encumeni xususi olaraq secilirdi Tebriz encumeni butun olke encumenleri ucun ornek rolu oynayirdi Tebriz encumeninde qebul olunan qerarlar onun tecrubesi basqa encumenler tetefinden derhal oyrenilirdi ve imkan dairesinde tetbiq edilirdi 1908 1911 iller Tebriz usyani 1908 1909 vaxti eyalet encumeninden basqa Tebrizde basqa encumenler de vardi En nufuzlu encumenler bunlar idi Encumeni heqiqet Encumeni qudret Encumeni mucahid Encumeni heqiqet mehellesinde yerlesirdi ve Settarxanin orqani idi Encumeni qudret Xiyaban mehellesinin fedailerinin orqani idi ona Bagir xan basciliq edirdi Encumeni mucahid faktiki olaraq Tebrizin inqilabi mucahidler klubu idi ona Eli Musyo basciliq edirdi Azerbaycan milli encumeni onlarin fovqalade xidmetlerine qarsiliq olaraq Settarxana serdari milli Bagirxana salari milli titullari vermisdiler QaynaqlarNovaya istoriya Irana Hrestomatiya Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Moskva 1988 QeydlerEhmed Kesrevi Tarixi mesruteye Iran 2 T seh 177 Revue du monde musulman 1907 T XI XII seh 569 AVPR f pers st d 775 ll 303 304 AVPR f pers st d 3945 ll 207i 245