Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əmir Surğan Sulduz (1310-1344), Elxanlı əmiri, Əmir Çoban Sulduz və Sultan Satıbəy xatunun oğlu.
| Əmir Surğan Sulduz | |
|---|---|
| Əmir Surğan Əmir Çoban oğlu Sulduz | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Diyarbəkir |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d] |
Həyatı
Azərbaycan tarixində səhifə açmış şəxsiyyətlərdən biri də Əmir Çoban Sulduz (?-1328) idi. Əmir Çobanın doqquz oğlu vardı. Bunlardan biri Əmir Surğan ana tərəfdən Çingizoğulları uruğuna bağlı idi. Onun anası Sultan Məhəmməd Xudabəndə Olcaytu xan Elxanın (1304–1316) qızıydı. Əmir Surğanın adı ilkin mənbələrdə Suyurqan kimi də yazılır.
Əmir Surqan Sulduzun anası Satıbəy xatın 1339-cu ildən 1340-cı ilədək Azərbaycanın hakimi olmuşdu. Qardaş-qohumları isə elxanlılar dövlətinin ictimai-siyasi yaşamında mühüm rol oynamışdılar. Sulduz elinin, Çobanlı soyunun tarixi haqqında tariximizdə kifayət qədər bilgi olduğundan ətraflı söhbətdən yan keçib, Əmir Surğanın tarixçəsi ilə kifayətlənəcəyik.
1334-cü ildə Qarabağ hakimi bir sıra əmirlərə ittifaqa girib Sultaniyyədə Əbu Səidə qarşı iğtişaş qaldırdı və son nəticədə tutularaq həbs olundu. Qarabağın idarəsi əmir Surğan Sulduza tapşırıldı.
1335-ci il Qarabağ tarixində əlamətdar ilə çevirildi. Qızıl Orda qoşunlarının növbəti hücumunun qarşısını almaq və düşmənə ciddi zərbə endirmək məqsədi il Əbu Səid Bağdad, Diyarbəkr və s. vilayətlərin qoşun hissələrini Arrana topladı və özü də dövlət əyanları ilə Qarabağa gəldi. Lakin, o, feodal ara çəkişmələrinin qurbanı olur və zəhərlənərək öldürüldü. Fövqəladə vəziyyətlə əlaqədar vəzir Qiyasəddin Rəşidinin başçılığı ilə Əkrənc (Öyrənc bəy Uyqur), Artuqşah bin Ələğu, Surğan və s. əmirlər və dövlət əyanları Qarabağda təcili olaraq Arpa Kavunu padşah elan edirlər. Arpa xan Özbəyin hücumunun qaşısını aldı və Qarabağda məskən saldı. Həmin ildə o, qoşunla Qarabağdan Marağaya getdi və Musa xana qarşı mübarizə apardı. Əmir Surğanın anası elxan Arpa Kavunla evləndiyindən işi daha da irəlilədi.
Sultan Əbu Səidin ölümündən sonra mərkəzi dövlətin tənəzülə uğraması, parçalanması və nəhayət, süqutu Qarabağa da öz təsrini göstərmişdi. Qarabağ hakimi əmir Surğan və anası Satıbəy xatun Hülakular dövlətində şiddətlənən feodal ara müharibələrinin fəal iştirakçılarına çevrilirlər və demək olar ki, ən mühüm məsələlərdə həlledici mövqe tuturdular. Bu, ilk növbədə, Sultan Olcaytunun qızı, Əbu Səidin bacısı Satıbəy xatunun Hülakular dövlətinin hüquqi sahibi və taxt-tacın yeganə varisi olması ilə bağlı idi.
Əmir Surğan Musa xanın dayağı olan Əli Padşah Oyrota qarşı bir neçə dəfə vuruşmuşdu. Tarixçi Həmdullah Mustovfi Qəzvini yazır: "Vəzir öz dövlətilç qürrələnib Arpa Kavunu əmir Çobanın oğlu əmir Surğan və başqa əmirlərlə birlikdə çoxlu qoşunla Arran Qarabağından onların döyüşünə getməyə şirnikləndirdi. Onlar təcili olaraq (yola düşdülər) və Marağa vilayətində Cağatu çayının yanında onlara (Əli Padişahın qoşununa) çatdılar, (vəzir) güclü düşməni aciz sandı. 736-cı ilin ramazan ayının 17-də çərşənbə günü (24.IV.1336), vəzirin tale ulduzu sayılan Müştəridin alovlandığı bir gündə vuruşmağa başladılar. Vəzir dalbadal səhv etdi, (belə) ki, o, vuruşma zamanı Arpa Kavunu mərkəz cəbhədə qoyub özü sol cinahda dayandı. Arpa Kavunun və bəxtiyar vəzirin tərəfində çoxlu, saysız-hesabsız, təlim görmuş qoşun hissələri olmasına baxmayaraq, Allahın nəzəri və asimanın nüsrəti (icazəsi) o tərəfə idi". Əmir Surğan Sulduz bu savaşda məğlub olub Gürcüstana çəkilmişdi.
Əmir Surğan Məhəmməd xan və onun himayədarı olan Şeyx Həsən Cəlair ilə ittifaq bağlayıb Musa xana qarşı mübarizə apardı və qələbə əldə olunduqdan sonra yenidən Qarabağın idarəsi ona tapşırıldı. Tarixçi Həmdullah Mustovfi Qəzvini yazır: "Ilk döyüşdə əmir Ukrənc, Mahmud Əsən Qutluq və başqaları Musa xana və əmir Əli Padşaha nifrət etdiklərindən onlardan üz döndərdilər və onları çətin vəziyyətə qoydular. Surğan, Hacı Tuğay və başqaları əmir Əli Padişah və Oyrat qəbiləsi ilə vuruşmağa başladılar, onları öz yerlərindən çıxartdılar, Əli Padişahı və o qəbilədən bir çoxlarını öldürdülər. Musa xan başqa Oyrat əmirləri ilə qaçdı".
Əmir Surğan bu savaşdan sonra anasını da götürüb Muğana getmiş, ordan da Qarabağa adlamışdı.
Əmir Şeyx Həsən Cəlair eyş-işrətə qurşandığından Azərbaycanın adlı-sanlı əmirləri ondan üz döndərmişdilər. Etdiklərindən peşman olan Cəlair əmiri hara gedəcəyini bilməyib sonda pənah yeri kimi Qarabağa üz tutmuşdu. Onunla Satıbəy xatun və Əmir Surğan arasında əhd-əlaqələr yenilənmiş, dostluq müqaviləsi bağlanmışdı.
Həmin arada Əmir Surğanın etibarı çoxalmışdı. Toğay Teymur xan onunla ittifaq bağlamışdı. O, Hacı Toğay Sutaylı ilə Musa xanın üstünə yürüş edib qalasından çıxarmış, əsir tutub Şeyx Həsən Cəlairə vermişdi.
1338-ci ildən hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan feodal qrupları, ilk növbədə, çobanlılarla cəlairlər arasında bağlanan müqaviləyə əsasən, Qarabağ, Arranın tərkib hissəsi kimi, Satıbəy xatun və əmir Surğanın sərancamında qalır. Çox keçmədən, Qarabağ hakimi Sultan Satıbəy xatun Şeyx Həsən Çobanlının təşəbbüsü ilə Hülakular dövlətinin padşahı hesab olunur. Bu dövrdən başlayaraq Qarabağ uzun müddət çobanlıların və onların davamçıları olan əşrəfilərin fəaliyyəti ilə bağlı tarixi hadisələrin mərkəzində durmuşdu.
1339-cu ildə Şeyx Həsən Cəlair (1339–1340) elxan elan edərək Satıbəy xatundan aralandı. Şeyx Həsən Çobanlı da Süleyman xanı (1340–1344) elxan taxtına əyləşdirib zorla Satıbəy xatunu ona ərə verdi. Çobanlılarla cəlairlərin mübarizəsi kəskinləşdi.
1340-cı ildə çobanlılar cəlairlərlə məsələni həll etmək qərarına gəldilər. Toplantı yeri Ucanı seçdilər. Tarixçi Həmdullah Mustovfi Qəzvini yazır: "Hicri 740-cı ilin şəvval ayına (31. III-28. IV 1340) bərabər olan xanı ilin 39-cu baharında əmir Şeyx Həsən Çobani Sultaniyyədən Ucana gəldi. Əmir Pir Hüseyn Çobani Şirazdan, xalq (arasında baş vermiş) çaxnaşmadan qaçıb gəldi və ona qoşuldu. Süleyman xan Təbrizdən, Əmir Surğan isə Qarabağdan gəlib çatdılar. Ucana çoxlu adam toplaşdı. O tərəfdən Əmir Şeyx Həsən Ulcatay Cahan Teymur xanın xidmətindlə Bağdad qoşunu ilə birlikdə onlarla (Çobanilərlə) vuruşmaq məqsədilə Azərbaycana yürüş etmişdi və Təğtu çayına qədər gəlmişdi. Bu adamlar da Ucandan onların üstünə getdilər. 740-cı ilin zilhiccə ayının son çərşənbə günü (21. IV. 1340) Təğtu ətrafında tərəflər üzləşdilər və vuruşmağa başladılar. bu vuruşmada böyük igidlik göstərdi və kiçik bir dəstə ilə bağdadlıların mərkəz cəbhəsinə hücüm etdi. Onun qəhrəmanlığından şücaətlənən Çobanilərin sol cihanındakı əmirlər-İbrahimşah Sutayi, Ordu Buğa Turini, Hacı Yaqubşah Sulamişi və Mahmud Zəkəriyyə bağdadlıların sağ cinahında vuruşan Məhəmməd Isən Qutluğa, Inaq Müsafirə və başqalarına qalib gəldilər. Inaq Müsafir bu vuruşmada öldürüldü. Cahan Teymur xan, əmir Şeyx Həsən Ulcatay və Bağdad qoşunu qorxaraq geri çəkildi. Əmir Şeyx Həsən Çobani bir gün onların dalınca getdi, lakin onları tapmadığı üçün öz geri qayıtdı və qardaşı əmir Məlik Əşrəfi bir dəstə bahadırla onların ardınca göndərdi. Onlar Kənqur hüduduna kimi getdilər, (lakin) heç bir adamı tapa bilmədilər və geri döndülər.
Əmir Şeyx Həsən Çobani Təlbar yolu ilə Nohəmadan şəhərinə getdi və oradan Suqurluq yolu ilə 741-ci ilin səfər ayında (27.VII.1340) Təbrizə daxil oldu. Fərmana əsasən əmir Surğanı Iraq-i Əcəm əmarətinə təyin etdilər". Əmir Surğan qardaşı Məlik Əşrəf tərəfindən tutularaq zindana salındı.
Əmir Surğan Qarabağa 1343-cü ildə qayıtdı. Qardaşı Əmir Yağı Basdı ilə birləşib digər qardaşı Məlik Əşrəfə qarşı çıxdı. Məlik Əşrəf onların üstünə yürüş etdi. Şəmkir ətrafında qarşılaşdılar. Əmir Surğan və Yağı Basdı məğlub olub qaçdılar.
Əmir Surğanın Qarabağda hakimiyyəti başa çatdı. 1344-cü ildə Təbrizdən qaçıb Diyarbəkirə getdi. Orda yerli hakim tərəfindən öldürüldü.
İstinadlar
- Həmdullah Mustovfi Qəzvini. Bakı: Elm, 1986, səh.21.
- Həmdullah Mustovfi Qəzvini. Bakı: Elm, 1986, səh.24.
- Həmdullah Mustovfi Qəzvini. Bakı: Elm, 1986, səh.47-48.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Qarabağ hakimi Əmir Surğan Sulduz. "Soy" dərgisi, 9(17), 2008, səh.79-83.
- Ənvər Çingizoğlu. Sulduz eli. "Soy" dərgisi, Bakı, 2010.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emir Surgan Sulduz 1310 1344 Elxanli emiri Emir Coban Sulduz ve Sultan Satibey xatunun oglu Emir Surgan SulduzEmir Surgan Emir Coban oglu SulduzDogum tarixi 1310Vefat tarixi 1344Vefat yeri DiyarbekirFealiyyeti herbi lider d HeyatiAzerbaycan tarixinde sehife acmis sexsiyyetlerden biri de Emir Coban Sulduz 1328 idi Emir Cobanin doqquz oglu vardi Bunlardan biri Emir Surgan ana terefden Cingizogullari uruguna bagli idi Onun anasi Sultan Mehemmed Xudabende Olcaytu xan Elxanin 1304 1316 qiziydi Emir Surganin adi ilkin menbelerde Suyurqan kimi de yazilir Emir Surqan Sulduzun anasi Satibey xatin 1339 cu ilden 1340 ci iledek Azerbaycanin hakimi olmusdu Qardas qohumlari ise elxanlilar dovletinin ictimai siyasi yasaminda muhum rol oynamisdilar Sulduz elinin Cobanli soyunun tarixi haqqinda tariximizde kifayet qeder bilgi oldugundan etrafli sohbetden yan kecib Emir Surganin tarixcesi ile kifayetleneceyik 1334 cu ilde Qarabag hakimi bir sira emirlere ittifaqa girib Sultaniyyede Ebu Seide qarsi igtisas qaldirdi ve son neticede tutularaq hebs olundu Qarabagin idaresi emir Surgan Sulduza tapsirildi 1335 ci il Qarabag tarixinde elametdar ile cevirildi Qizil Orda qosunlarinin novbeti hucumunun qarsisini almaq ve dusmene ciddi zerbe endirmek meqsedi il Ebu Seid Bagdad Diyarbekr ve s vilayetlerin qosun hisselerini Arrana topladi ve ozu de dovlet eyanlari ile Qarabaga geldi Lakin o feodal ara cekismelerinin qurbani olur ve zeherlenerek olduruldu Fovqelade veziyyetle elaqedar vezir Qiyaseddin Residinin basciligi ile Ekrenc Oyrenc bey Uyqur Artuqsah bin Elegu Surgan ve s emirler ve dovlet eyanlari Qarabagda tecili olaraq Arpa Kavunu padsah elan edirler Arpa xan Ozbeyin hucumunun qasisini aldi ve Qarabagda mesken saldi Hemin ilde o qosunla Qarabagdan Maragaya getdi ve Musa xana qarsi mubarize apardi Emir Surganin anasi elxan Arpa Kavunla evlendiyinden isi daha da ireliledi Sultan Ebu Seidin olumunden sonra merkezi dovletin tenezule ugramasi parcalanmasi ve nehayet suqutu Qarabaga da oz tesrini gostermisdi Qarabag hakimi emir Surgan ve anasi Satibey xatun Hulakular dovletinde siddetlenen feodal ara muharibelerinin feal istirakcilarina cevrilirler ve demek olar ki en muhum meselelerde helledici movqe tuturdular Bu ilk novbede Sultan Olcaytunun qizi Ebu Seidin bacisi Satibey xatunun Hulakular dovletinin huquqi sahibi ve taxt tacin yegane varisi olmasi ile bagli idi Emir Surgan Musa xanin dayagi olan Eli Padsah Oyrota qarsi bir nece defe vurusmusdu Tarixci Hemdullah Mustovfi Qezvini yazir Vezir oz dovletilc qurrelenib Arpa Kavunu emir Cobanin oglu emir Surgan ve basqa emirlerle birlikde coxlu qosunla Arran Qarabagindan onlarin doyusune getmeye sirniklendirdi Onlar tecili olaraq yola dusduler ve Maraga vilayetinde Cagatu cayinin yaninda onlara Eli Padisahin qosununa catdilar vezir guclu dusmeni aciz sandi 736 ci ilin ramazan ayinin 17 de cersenbe gunu 24 IV 1336 vezirin tale ulduzu sayilan Musteridin alovlandigi bir gunde vurusmaga basladilar Vezir dalbadal sehv etdi bele ki o vurusma zamani Arpa Kavunu merkez cebhede qoyub ozu sol cinahda dayandi Arpa Kavunun ve bextiyar vezirin terefinde coxlu saysiz hesabsiz telim gormus qosun hisseleri olmasina baxmayaraq Allahin nezeri ve asimanin nusreti icazesi o terefe idi Emir Surgan Sulduz bu savasda meglub olub Gurcustana cekilmisdi Emir Surgan Mehemmed xan ve onun himayedari olan Seyx Hesen Celair ile ittifaq baglayib Musa xana qarsi mubarize apardi ve qelebe elde olunduqdan sonra yeniden Qarabagin idaresi ona tapsirildi Tarixci Hemdullah Mustovfi Qezvini yazir Ilk doyusde emir Ukrenc Mahmud Esen Qutluq ve basqalari Musa xana ve emir Eli Padsaha nifret etdiklerinden onlardan uz donderdiler ve onlari cetin veziyyete qoydular Surgan Haci Tugay ve basqalari emir Eli Padisah ve Oyrat qebilesi ile vurusmaga basladilar onlari oz yerlerinden cixartdilar Eli Padisahi ve o qebileden bir coxlarini oldurduler Musa xan basqa Oyrat emirleri ile qacdi Emir Surgan bu savasdan sonra anasini da goturub Mugana getmis ordan da Qarabaga adlamisdi Emir Seyx Hesen Celair eys isrete qursandigindan Azerbaycanin adli sanli emirleri ondan uz dondermisdiler Etdiklerinden pesman olan Celair emiri hara gedeceyini bilmeyib sonda penah yeri kimi Qarabaga uz tutmusdu Onunla Satibey xatun ve Emir Surgan arasinda ehd elaqeler yenilenmis dostluq muqavilesi baglanmisdi Hemin arada Emir Surganin etibari coxalmisdi Togay Teymur xan onunla ittifaq baglamisdi O Haci Togay Sutayli ile Musa xanin ustune yurus edib qalasindan cixarmis esir tutub Seyx Hesen Celaire vermisdi 1338 ci ilden hakimiyyet ugrunda mubarize aparan feodal qruplari ilk novbede cobanlilarla celairler arasinda baglanan muqavileye esasen Qarabag Arranin terkib hissesi kimi Satibey xatun ve emir Surganin serancaminda qalir Cox kecmeden Qarabag hakimi Sultan Satibey xatun Seyx Hesen Cobanlinin tesebbusu ile Hulakular dovletinin padsahi hesab olunur Bu dovrden baslayaraq Qarabag uzun muddet cobanlilarin ve onlarin davamcilari olan esrefilerin fealiyyeti ile bagli tarixi hadiselerin merkezinde durmusdu 1339 cu ilde Seyx Hesen Celair 1339 1340 elxan elan ederek Satibey xatundan aralandi Seyx Hesen Cobanli da Suleyman xani 1340 1344 elxan taxtina eylesdirib zorla Satibey xatunu ona ere verdi Cobanlilarla celairlerin mubarizesi keskinlesdi 1340 ci ilde cobanlilar celairlerle meseleni hell etmek qerarina geldiler Toplanti yeri Ucani secdiler Tarixci Hemdullah Mustovfi Qezvini yazir Hicri 740 ci ilin sevval ayina 31 III 28 IV 1340 beraber olan xani ilin 39 cu baharinda emir Seyx Hesen Cobani Sultaniyyeden Ucana geldi Emir Pir Huseyn Cobani Sirazdan xalq arasinda bas vermis caxnasmadan qacib geldi ve ona qosuldu Suleyman xan Tebrizden Emir Surgan ise Qarabagdan gelib catdilar Ucana coxlu adam toplasdi O terefden Emir Seyx Hesen Ulcatay Cahan Teymur xanin xidmetindle Bagdad qosunu ile birlikde onlarla Cobanilerle vurusmaq meqsedile Azerbaycana yurus etmisdi ve Tegtu cayina qeder gelmisdi Bu adamlar da Ucandan onlarin ustune getdiler 740 ci ilin zilhicce ayinin son cersenbe gunu 21 IV 1340 Tegtu etrafinda terefler uzlesdiler ve vurusmaga basladilar bu vurusmada boyuk igidlik gosterdi ve kicik bir deste ile bagdadlilarin merkez cebhesine hucum etdi Onun qehremanligindan sucaetlenen Cobanilerin sol cihanindaki emirler Ibrahimsah Sutayi Ordu Buga Turini Haci Yaqubsah Sulamisi ve Mahmud Zekeriyye bagdadlilarin sag cinahinda vurusan Mehemmed Isen Qutluga Inaq Musafire ve basqalarina qalib geldiler Inaq Musafir bu vurusmada olduruldu Cahan Teymur xan emir Seyx Hesen Ulcatay ve Bagdad qosunu qorxaraq geri cekildi Emir Seyx Hesen Cobani bir gun onlarin dalinca getdi lakin onlari tapmadigi ucun oz geri qayitdi ve qardasi emir Melik Esrefi bir deste bahadirla onlarin ardinca gonderdi Onlar Kenqur hududuna kimi getdiler lakin hec bir adami tapa bilmediler ve geri donduler Emir Seyx Hesen Cobani Telbar yolu ile Nohemadan seherine getdi ve oradan Suqurluq yolu ile 741 ci ilin sefer ayinda 27 VII 1340 Tebrize daxil oldu Fermana esasen emir Surgani Iraq i Ecem emaretine teyin etdiler Emir Surgan qardasi Melik Esref terefinden tutularaq zindana salindi Emir Surgan Qarabaga 1343 cu ilde qayitdi Qardasi Emir Yagi Basdi ile birlesib diger qardasi Melik Esrefe qarsi cixdi Melik Esref onlarin ustune yurus etdi Semkir etrafinda qarsilasdilar Emir Surgan ve Yagi Basdi meglub olub qacdilar Emir Surganin Qarabagda hakimiyyeti basa catdi 1344 cu ilde Tebrizden qacib Diyarbekire getdi Orda yerli hakim terefinden olduruldu IstinadlarHemdullah Mustovfi Qezvini Baki Elm 1986 seh 21 Hemdullah Mustovfi Qezvini Baki Elm 1986 seh 24 Hemdullah Mustovfi Qezvini Baki Elm 1986 seh 47 48 MenbeEnver Cingizoglu Qarabag hakimi Emir Surgan Sulduz Soy dergisi 9 17 2008 seh 79 83 Enver Cingizoglu Sulduz eli Soy dergisi Baki 2010 Hemcinin baxElxanlilar dovleti Sulduz eli Emir Coban Sulduz