Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbu Əli Çağani (?-955) — Çağaniyanın Möhtaclılar sülaləsindən olan əmiri.
| Əbu Əli Çağani | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | 955 |
| Vəfat yeri | |
Həyatı
Samanilər sülaləsindən olan Əmir II Nəsrin (914–943) ölüm xəbəriylə Xorasana gələn Əbu Əli, Əmir I Nuhun (943–954) əmriylə o sırada Büveyhilərin əlinə keçmiş olan Rey üçün səfər hazırlıqlarını tamamlayaraq Büveyhilər üzərinə hərəkətə keçdi. Əbu Əlinin Buxaradakı yoxluğundan faydalanan düşmanları onun xalqa qarşı pis davranışını önə sürərək Əmirin gözündən salmağı bacardılar. Qardizi, Əbu Əlinin Buxaradakı ən böyük düşmanı olaraq vəzir Məhəmməd bin Əhmədi göstərir. Rey səfəri əsnasında Əmir Nuh tərəfindən göndərilən Arızın əsgərlərə qarşı pis davranışı, ordu içərisində baş qaldırmalara səbəb olmuş, ehtiyaçları ödənməyən əsgərlər maaşlarını vaxtlı-vaxtında ala biməyincə Əbu Əlinin adamları, Əmir Nuhun əmisi İbrahim bin Əhmədə məktub yazaraq ona əmirlik təklifində bulunmaya qərar verdilər.
Bunu xəbər alan Əbu Əli hər nə qədər onları əməllərindən vaz keçirməyə çalışdıysa da, adamlarının təhdidləri üzərinə onların doğrultusunda hərəkət etməyə başladı. Əbu Əlinin üsyan etməsinin ən böyük nədəni bizcə onun Xorasan sipəhsalarlığından alınaraq yerinə İbrahim bin Simcurun təyin edilməsidir.. İbn Miskəveyh və İbn əl-Əsirin İraqlı tarixçilər olaraq söz etdiyi şəxslər, Əbu Əli ilə Əmir Nuhun aralarının açılmasının səbəbini İmadüddövlə Büveyhə bağlayırlar. Onlara görə İmadüddövlə bir yandan Əmir Nuha məktublar yazaraq Reyin ona verilməsini, bunun qarşılığında Əbu Əlinin Rey üçün verdiyi xəracdan yüz min dinar daha artıq ödəmə edəcəyini və Əbu Əliyə qarşı diqqətli olmasını bildirirkən, digər yandan da Əbu Əliylə xəbərləşərək, onu Əmir Nuha qarşı qızışdırır və əgər ona qarşı vuruşarsa, onu dəstəkləyəcəyini vəd edirdi.
Bütün bu saydığımız nədənlərlə hərəkət edən Əbu Əli, sərkərdələrinin arzularına boyun əydi və Əmirin əmisi İbrahim bin Əhmədə məktub yazaraq ona əmirlik təklif etdi. Bu təklifi qəbul edən İbrahim bin Əhməd, Mosuldan hərəkət edərək Həmədana gəldi və burada Əbu Əli tərəfindən qarşılandı (946 aprel) və ikili birlikdə Reyə hərəkət etdilər. Reyə çatdıqlarında Əbu Əli, qardaşı Əbül Fəzlin, Əmir Nuha məktub yazaraq durumdan xəbərdar etdiyini öyrənincə onu tutuklatdı və yoluna davam edərək Nişapura keçdi. İbn Əsirə. görə Nişapura keçən Əbu Əli o sırada burada olan İbrahim bin Simcuru və Mənsur bin Qaratəkini özünə bağladı ancaq daha sonra Mənsur bin Qaratəkindən şübhələnərək onu tutuqlatdı. Qardiziyə görə isə Əbu Əli Nişapura gəlincə və buradan ayrılaraq Mərvə keçdi. İbn Miskəveyh isə Əbu Əli, Nişapura gəlincə burada Əmir Nuhun ordusuyla savaşaraq onları məğlub etdiyini, Mənsur bin Qaratəkin və İbrahim bin Simcuru da əsir aldığını nəql edir. Daha sonraki olayların axışına baxılırsa Miskəveyhin verdiyi bilgi daha məqbuldur.
Nişapurdan hərəkət edən Əbu Əli və İbrahim bin Əhməd 946 sentyabr-oktyabr tarixində Mərvə keçdilər. O sırada Mərvdə olan Əmir Nuh, buradan ayrılaraq Buxaraya keçdi. Buradan da ayrılan ikili 946 dekabr/947 yanvar tarixində Buxaraya girərək xütbəni İbrahim bin Əhməd adına oxutdular. Əmir Nuh isə onların Buxaraya gələcəyini öncədən xəbər aldığı üçün Səmərqəndə keçmişdi.
Bu arada İbrahim ilə Əbu Əli arasında ixtilaflar başladı və İbrahim bin Əhməd, Əbu Əliyə danışmadan İbrahim bin Simcuru və Mənsur bin Qaratəkini sərbəst buraxdı. İbrahim b. Simcur və Mənsur b. Qaratəkin ordunun nəzarətini ələ alaraq Əmir Nuha xəbər göndərib onu Buxaraya çağırdılar. İbrahim b. Əhməd digər yandan Buxara əyan-əşrəflərini çağıraraq əmisınin sadəcə Əmir Nuhun sərkərdəsi olmaq və onunla Əbu Əliyə qarşı mücadilə etmək olduğunu anlatdı. Bəlkə də İbrahim b. Əhməd beləcə xalqın dəstəyinin almaq istəyirdi. Əbu Əli isə o sırada, İbrahim b. Əhmədin ona qarşı pis niyətini anladığı için Türkistana keçmişdi, burada İbrahim b. Əhmədin fəaliyətlərindən xəbərdar edilincə sürətlə Buxaraya döndü və şəhəri atəşə vermək istədiysə də, Buxara əyanları tərəfindan bu amacından vaz keçirildi.
Bəzi ordu mənsublarının ona qarşı pis hislər bəslədiyini anlayan Əbu Əli həmən xütbəni Əmir Nuhun qardaşı Əbu Cəfər Məhəmməd bin Nəsr adına oxudaraq, Səmərqəndə doğru hərəkət edirmiş kimi görünərək, əsl gedəcəyi yeri gizlədi və Çağaniyana keçdi. Onun Buxaradakı yoxluğundan faydalanan İbrahim b. Əhməd və Əbu Cəfər, Əmir Nuhdan əhf diləyərək onunla barışdılar. Ancaq Əmir Nuh yeni bir qarışıqlığa meydan verməmək üçün İbrahim b. Əhmədlə Əbu Cəfərin və digər qardaşı Əhmədin gözlərinə mil çəkdirdi. Buxaradaki hər şeyi yoluna qoyan Əmir Nuh, Əbu Əliyə barış təklif etdi, ancaq Əbu Əlinin adamları buna isti baxmayınca Əbu Əli də bu təklifi rədd etmək məcburiyyətində qaldı. Buna görə Əmir Nuh, Əbu Əli üzərinə bir ordu göndərdi. Bunu xəbər alan Əbu Əli Buxaraya yönəldi.
Əmir onun qarşısına qardaşı əl-Fəzl bin Məhəmmədi çıxartdı. Curcik mövqeyində qarşılaşan tərəflərdən əl-Fəzl məğlub oldu; Əbu Əli isə Sağaniyana döndü (947 noyabr-dekabr). Əmir Nuh 948 sentyabr ayında Çağaniyan üzərinə bir ordu daha göndərdi. Çağaniyanı yağmalayan Samani ordusu Buxara ilə rabitə yollarının Əbu Əli tərəfindən kəsilməsiylə çətin durumda qalaraq sülh bağlamaq məcburiyyətində qaldı (948 dekabr). Anlaşma gərəyi Əbu Əli, oğlu Əbül Muzəffər Abdullahı girov olaraq Əmir Nuha göndərdi.
Əbu Əli Çağani 955-ci ildə vəfat edib.
İstinadlar
- İbn əl-Əsir, C. VIII, s.380–381.
- Qardizi, Zeyn’əl-Əxbar, Trk trc. Necati Lugal, Ankara(TTK Kütüphanesi tercümeler bölümü), trhsz, s. 26
- İbn Əsir, C. VIII, s.392.Narşahi və Cüzcani , İbrahim bin Əhməddən Əbu İshaq olaraq bəhs edirlər. Narşahi, s.129; Cüzcani, C. II, s.39
- İbn Miskeveyh, Təcarib əl- Üməm, The Experiences Of The Nations, İng trans D. S. Morgoliouth, H. F. Amedroz, C. II, Oxford,1921, s.105–106.
- İbn əl-Əsir, C. VIII, s.397.
- İbn Əsir, C. VIII, s.392–393; İbn Miskəveyh, C. II, s.106–107; Erdoğan Merçil, "Simcuriler II, İbrahim b. Simcur" Tarih Enstitüsü Dergisi, S.10–11, Istanbul,1981, s.95.
- İbn Əsir, C. VIII, s.393.
- Qardizi, səh.26
- İbn Miskeveyh, C. II, s.108.
- İbn əl-Əsir, C. VIII, s.393.
- İbn Miskəveyh, C. II, s.109.
- İbn Əsir, C. VIII, s.393–396; K. V. Zettersteen, a.g.m., s.346; W. Barthold, a.g.e., s.267. Narşahi , Miskəveyh və Həmdullah Mustovfi Qəzvini Əmir Nuhla İbrahimin öncə savaşdıqlarının, ardından sülh bağladıqları mövzusunda həmfikirdirlər. Narşahi, s.129 ; İbn Miskəveyh, C. II, s.109; Həmdullah Mustovfi Qəzvini, Tarih-i quzide, nşr. E. G. Browne, London-Leiden, 1910, s.142.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Eli Cagani 955 Caganiyanin Mohtaclilar sulalesinden olan emiri Ebu Eli CaganiSexsi melumatlarVefat tarixi 955Vefat yeri Rey Abbasiler xilafetiHeyatiSamaniler sulalesinden olan Emir II Nesrin 914 943 olum xeberiyle Xorasana gelen Ebu Eli Emir I Nuhun 943 954 emriyle o sirada Buveyhilerin eline kecmis olan Rey ucun sefer hazirliqlarini tamamlayaraq Buveyhiler uzerine herekete kecdi Ebu Elinin Buxaradaki yoxlugundan faydalanan dusmanlari onun xalqa qarsi pis davranisini one surerek Emirin gozunden salmagi bacardilar Qardizi Ebu Elinin Buxaradaki en boyuk dusmani olaraq vezir Mehemmed bin Ehmedi gosterir Rey seferi esnasinda Emir Nuh terefinden gonderilen Arizin esgerlere qarsi pis davranisi ordu icerisinde bas qaldirmalara sebeb olmus ehtiyaclari odenmeyen esgerler maaslarini vaxtli vaxtinda ala bimeyince Ebu Elinin adamlari Emir Nuhun emisi Ibrahim bin Ehmede mektub yazaraq ona emirlik teklifinde bulunmaya qerar verdiler Bunu xeber alan Ebu Eli her ne qeder onlari emellerinden vaz kecirmeye calisdiysa da adamlarinin tehdidleri uzerine onlarin dogrultusunda hereket etmeye basladi Ebu Elinin usyan etmesinin en boyuk nedeni bizce onun Xorasan sipehsalarligindan alinaraq yerine Ibrahim bin Simcurun teyin edilmesidir Ibn Miskeveyh ve Ibn el Esirin Iraqli tarixciler olaraq soz etdiyi sexsler Ebu Eli ile Emir Nuhun aralarinin acilmasinin sebebini Imaduddovle Buveyhe baglayirlar Onlara gore Imaduddovle bir yandan Emir Nuha mektublar yazaraq Reyin ona verilmesini bunun qarsiliginda Ebu Elinin Rey ucun verdiyi xeracdan yuz min dinar daha artiq odeme edeceyini ve Ebu Eliye qarsi diqqetli olmasini bildirirken diger yandan da Ebu Eliyle xeberleserek onu Emir Nuha qarsi qizisdirir ve eger ona qarsi vurusarsa onu destekleyeceyini ved edirdi Butun bu saydigimiz nedenlerle hereket eden Ebu Eli serkerdelerinin arzularina boyun eydi ve Emirin emisi Ibrahim bin Ehmede mektub yazaraq ona emirlik teklif etdi Bu teklifi qebul eden Ibrahim bin Ehmed Mosuldan hereket ederek Hemedana geldi ve burada Ebu Eli terefinden qarsilandi 946 aprel ve ikili birlikde Reye hereket etdiler Reye catdiqlarinda Ebu Eli qardasi Ebul Fezlin Emir Nuha mektub yazaraq durumdan xeberdar etdiyini oyrenince onu tutuklatdi ve yoluna davam ederek Nisapura kecdi Ibn Esire gore Nisapura kecen Ebu Eli o sirada burada olan Ibrahim bin Simcuru ve Mensur bin Qaratekini ozune bagladi ancaq daha sonra Mensur bin Qaratekinden subhelenerek onu tutuqlatdi Qardiziye gore ise Ebu Eli Nisapura gelince ve buradan ayrilaraq Merve kecdi Ibn Miskeveyh ise Ebu Eli Nisapura gelince burada Emir Nuhun ordusuyla savasaraq onlari meglub etdiyini Mensur bin Qaratekin ve Ibrahim bin Simcuru da esir aldigini neql edir Daha sonraki olaylarin axisina baxilirsa Miskeveyhin verdiyi bilgi daha meqbuldur Nisapurdan hereket eden Ebu Eli ve Ibrahim bin Ehmed 946 sentyabr oktyabr tarixinde Merve kecdiler O sirada Mervde olan Emir Nuh buradan ayrilaraq Buxaraya kecdi Buradan da ayrilan ikili 946 dekabr 947 yanvar tarixinde Buxaraya girerek xutbeni Ibrahim bin Ehmed adina oxutdular Emir Nuh ise onlarin Buxaraya geleceyini onceden xeber aldigi ucun Semerqende kecmisdi Bu arada Ibrahim ile Ebu Eli arasinda ixtilaflar basladi ve Ibrahim bin Ehmed Ebu Eliye danismadan Ibrahim bin Simcuru ve Mensur bin Qaratekini serbest buraxdi Ibrahim b Simcur ve Mensur b Qaratekin ordunun nezaretini ele alaraq Emir Nuha xeber gonderib onu Buxaraya cagirdilar Ibrahim b Ehmed diger yandan Buxara eyan esreflerini cagiraraq emisinin sadece Emir Nuhun serkerdesi olmaq ve onunla Ebu Eliye qarsi mucadile etmek oldugunu anlatdi Belke de Ibrahim b Ehmed belece xalqin desteyinin almaq isteyirdi Ebu Eli ise o sirada Ibrahim b Ehmedin ona qarsi pis niyetini anladigi icin Turkistana kecmisdi burada Ibrahim b Ehmedin fealiyetlerinden xeberdar edilince suretle Buxaraya dondu ve seheri atese vermek istediyse de Buxara eyanlari terefindan bu amacindan vaz kecirildi Bezi ordu mensublarinin ona qarsi pis hisler beslediyini anlayan Ebu Eli hemen xutbeni Emir Nuhun qardasi Ebu Cefer Mehemmed bin Nesr adina oxudaraq Semerqende dogru hereket edirmis kimi gorunerek esl gedeceyi yeri gizledi ve Caganiyana kecdi Onun Buxaradaki yoxlugundan faydalanan Ibrahim b Ehmed ve Ebu Cefer Emir Nuhdan ehf dileyerek onunla barisdilar Ancaq Emir Nuh yeni bir qarisiqliga meydan vermemek ucun Ibrahim b Ehmedle Ebu Ceferin ve diger qardasi Ehmedin gozlerine mil cekdirdi Buxaradaki her seyi yoluna qoyan Emir Nuh Ebu Eliye baris teklif etdi ancaq Ebu Elinin adamlari buna isti baxmayinca Ebu Eli de bu teklifi redd etmek mecburiyyetinde qaldi Buna gore Emir Nuh Ebu Eli uzerine bir ordu gonderdi Bunu xeber alan Ebu Eli Buxaraya yoneldi Emir onun qarsisina qardasi el Fezl bin Mehemmedi cixartdi Curcik movqeyinde qarsilasan tereflerden el Fezl meglub oldu Ebu Eli ise Saganiyana dondu 947 noyabr dekabr Emir Nuh 948 sentyabr ayinda Caganiyan uzerine bir ordu daha gonderdi Caganiyani yagmalayan Samani ordusu Buxara ile rabite yollarinin Ebu Eli terefinden kesilmesiyle cetin durumda qalaraq sulh baglamaq mecburiyyetinde qaldi 948 dekabr Anlasma gereyi Ebu Eli oglu Ebul Muzeffer Abdullahi girov olaraq Emir Nuha gonderdi Ebu Eli Cagani 955 ci ilde vefat edib IstinadlarIbn el Esir C VIII s 380 381 Qardizi Zeyn el Exbar Trk trc Necati Lugal Ankara TTK Kutuphanesi tercumeler bolumu trhsz s 26 Ibn Esir C VIII s 392 Narsahi ve Cuzcani Ibrahim bin Ehmedden Ebu Ishaq olaraq behs edirler Narsahi s 129 Cuzcani C II s 39 Ibn Miskeveyh Tecarib el Umem The Experiences Of The Nations Ing trans D S Morgoliouth H F Amedroz C II Oxford 1921 s 105 106 Ibn el Esir C VIII s 397 Ibn Esir C VIII s 392 393 Ibn Miskeveyh C II s 106 107 Erdogan Mercil Simcuriler II Ibrahim b Simcur Tarih Enstitusu Dergisi S 10 11 Istanbul 1981 s 95 Ibn Esir C VIII s 393 Qardizi seh 26 Ibn Miskeveyh C II s 108 Ibn el Esir C VIII s 393 Ibn Miskeveyh C II s 109 Ibn Esir C VIII s 393 396 K V Zettersteen a g m s 346 W Barthold a g e s 267 Narsahi Miskeveyh ve Hemdullah Mustovfi Qezvini Emir Nuhla Ibrahimin once savasdiqlarinin ardindan sulh bagladiqlari movzusunda hemfikirdirler Narsahi s 129 Ibn Miskeveyh C II s 109 Hemdullah Mustovfi Qezvini Tarih i quzide nsr E G Browne London Leiden 1910 s 142 Hemcinin baxCaganiyan Mohtaclilar sulalesi