Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbu Məhəmməd ibn əs-Seyyid əl-Bətəlyövsi (1052[…], Badaxos[d], Estremadura – iyul 1127, Valensiya) — Əl-Farabi və İbn Badja kimi Neoplatonizmin və Neopifaqorçuluq təlimlərinin təsiri altında olan İspan-ərəb filosofu idi. Qısa olaraq İbn əl-Sid və ya ispanca Abenalsid kimi tanınmışdır. İspaniyanın hər tərəfində olmuş, yarımadanın müxtəlif fəlsəfi məktəbləri ziyarət etmişdir.
| Əbu Məhəmməd ibn əs-Seyyid əl-Bətəlyövsi | |
|---|---|
| ərəb. عبد الله بن محمد بن السيد البطليوسي | |
| Doğum tarixi | 1052[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | iyul 1127 |
| Vəfat yeri | |
Fəlsəfəsi
Fəlsəfəni dinə uyğunlaşdırmaq problemi təkcə Şərqdə deyil, həm də Qərbdə (Əndəlüs) müsəlman məşşailərinin fəlsəfi təlimlərinin əsas mövzusu olmuşdur. Şərqdə Kindinin, Farabinin, İbn Sinanın, Miskəveyhin, Qərbdə isə Bətəlyövsinin, İbn Bəccanın, İbn Tüfeyl və İbn Rüşdün fəlsəfi yaradıcılığında sözügedən problem tədqiqat obyekti olaraq seçilmişdir. Problemə münasibət bildirmiş Əndəlüs məşşai fi losofl arından biri də Əbu Məhəmməd Abdullah ibn Məhəmməd ibn əs-Seyyid əl-Bətəlyövsidir (1052- 1127). Din-fəlsəfə problemi haqqında “Kitab əl-hədaiq fi l-mətalib əl-a`liyə əl-fəlsəfi yyə əl-a`visə” adlı kitab yazmış Bətəlyövsi hesab edirdi ki, əvvəlki nəsillərdən qalma mədəni irs və fəlsəfə başlanğıcını, əslində, peyğəmbərlərin vəhyi biliklərindən götürür. Miskəveyh kimi Bətəlyövsi də dinlə fəlsəfə arasında ziddiyyətin olmamağı ideyasını irəli sürür, yunan fi losofl arının, xüsusən Sokrat, Platon və Aristotelin fəlsəfi yaradıcılığının monoteist məzmun daşıdığını iddia edirdi . Bəzi müəlliflər (Yusif Musa, Rəşid Özbalıqçı və s.) hesab edirlər ki, filosofun bu mövqeyi islam dünyasında fəlsəfəyə marağı artırmaq məqsədi güdmüşdür. Bətəlyövsi Farabi və İbn Sinanı yunan fəlsəfəsini başa düşməməkdə ittiham etmiş, “Allah “küll”ü (bütövü) bilsə də, “cüz”i bilmir” iddiasının sui-təfahümün məhsulu olduğunu irəli sürmüşdür. Filosofa görə, fəlsəfə ilə müqayisədə dinin nisbiliyini iddia etmək dini mətnlərin dar çərçivədə gözdən keçirilməsi səbəbindəndir. Hər hansı bir problemin həllində bir neçə dini mətnin izahını (ifrad) kafi saymayan Bətəlyövsi göstərmişdi ki, problemlə əlaqədar bütün dini mətnləri ayrı-ayrılıqda təhlil etməklə nəticəyə varmaq (tərkib) ən münasib üsuldur. Məlum problem daxilində nəzərdən keçirilən Allah-varlıq aləmi məsələsinə Bətəlyövsinin münasibəti Farabi və İbn Sinanın münasibətindən fərqlənir. Bətəlyövsi “südur” təlimi məsələsində onlarla həmfi kir olsa da, Allah-kainat münasibətlərinə baxışda əks mövqedən çıxış edir. Farabinin irəli sürdüyü “Allah yalnız öz substansiyası haqqında məlumata sahibdir” iddiasının qədim yunan fəlsəfəsi ilə əlaqəsinin olmadığını və adıçəkilən filosofun yunan fəlsəfəsini kifayət qədər yaxşı bilməməyi üzündən belə bir nəticəyə gəldiyini deyən Bətəlyövsi “Allah öz substansiyasından xəbərdar olduğu halda, nə üçün özündən emanasiya yolu ilə yayılmış ayrı-ayrı varlıqlar haqqında məlumata sahib olmasın?!” sualını verməklə bu iddianı puça çıxarmağa cəhd göstərir.
Bətəlyövsi ağıl və vəhyi əlahiddə məfh umlar hesab etsə də, vəhyi dərkdə insan zəkasının “avtoritetliy”ini rədd etmişdir. Filosofa görə, ruhun kamilləşməsi üçün ağıl vəhyə möhtacdır. Bətəlyövsi vəhyə birincilik versə də, hər şeydən əvvəl, bir filosofdur. Odur ki ancaq “fəal ağıl”la təmas qurduğu təqdirdə vəhyin “tamamlama” funksiyasını daşıya biləcəyini bildirmişdir. Lakin Farabidən fərqli olaraq o, peyğəmbəri fi losofdan üstün hesab etmiş, onu “vəhy verilmiş şəxs” adlandırmışdır (190, 74-79). Qeyd edilənlərdən bu nəticəyə gəlirik ki, Bətəlyövsi dinlə fəlsəfənin bir-birinə zidd olmadığını isbatlamaq üçün onları bir-biri ilə uyğunlaşdırmağa cəhd göstərməmişdir; əksinə, belə bir mövqedən çıxış etmişdir ki, fəlsəfə peyğəmbərlərin deyimlərindən ibarətdir, deməli, həqiqəti ifadədə dinə oxşardır.
Mənbə
- Məmmədov E. N. Orta əsr İslam fikrində din və fəlsəfə. AMEA Z. Bünyadov adına Şərqşünaslığ institutu. Bakı: İdrak, 2019, s. 136-138.
Əsərləri
- Libro de los Cercos (Kitāb al-hadā'iq)
- Libro de las cuestiones (Kitāb al-masā'il)
- Libro de la improvisación (Kitāb al-iqtidāb fi sarh adad al-kuttāb)
- Aviso acerca de las causas de las discrepancias de opinión en el Islam (Al-insāf fi al-tanbīb 'alā' al-asbāb al-mūyiba liijtilāf al-umma)
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ʿAbdallāh Ibn-Muḥammad al- Baṭalyausī // CERL Thesaurus (ing.). Consortium of European Research Libraries.
- İslam ansiklopedisi: 32 cilddə, İstanbul (Ankara): Türkiye Diyanet Vakfı, 1998-2009. c.V s. 138.
- أحمد محمود صبحي. الفلسفة األخالقية في الفكر االسالمي. االسكندرية: دار المعارف، 2002 s. 147.
- محمد يوسف موسى. بين الدين و الفلسفة في رأي ابن رشد و فالسفة العصر الوسيط. مصر: دار المعارف، 1968 s. 74-79.
Xarici keçidlər
- Batalyevsi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Mehemmed ibn es Seyyid el Betelyovsi 1052 Badaxos d Estremadura iyul 1127 Valensiya El Farabi ve Ibn Badja kimi Neoplatonizmin ve Neopifaqorculuq telimlerinin tesiri altinda olan Ispan ereb filosofu idi Qisa olaraq Ibn el Sid ve ya ispanca Abenalsid kimi taninmisdir Ispaniyanin her terefinde olmus yarimadanin muxtelif felsefi mektebleri ziyaret etmisdir Ebu Mehemmed ibn es Seyyid el Betelyovsiereb عبد الله بن محمد بن السيد البطليوسي Dogum tarixi 1052 Dogum yeri Badaxos d Badaxos vilayeti Estremadura IspaniyaVefat tarixi iyul 1127Vefat yeri Valensiya Valensiya komarkasi d Valensiya vilayeti d Valensiya icmasi d IspaniyaFelsefesiFelsefeni dine uygunlasdirmaq problemi tekce Serqde deyil hem de Qerbde Endelus muselman messailerinin felsefi telimlerinin esas movzusu olmusdur Serqde Kindinin Farabinin Ibn Sinanin Miskeveyhin Qerbde ise Betelyovsinin Ibn Beccanin Ibn Tufeyl ve Ibn Rusdun felsefi yaradiciliginda sozugeden problem tedqiqat obyekti olaraq secilmisdir Probleme munasibet bildirmis Endelus messai fi losofl arindan biri de Ebu Mehemmed Abdullah ibn Mehemmed ibn es Seyyid el Betelyovsidir 1052 1127 Din felsefe problemi haqqinda Kitab el hedaiq fi l metalib el a liye el felsefi yye el a vise adli kitab yazmis Betelyovsi hesab edirdi ki evvelki nesillerden qalma medeni irs ve felsefe baslangicini eslinde peygemberlerin vehyi biliklerinden goturur Miskeveyh kimi Betelyovsi de dinle felsefe arasinda ziddiyyetin olmamagi ideyasini ireli surur yunan fi losofl arinin xususen Sokrat Platon ve Aristotelin felsefi yaradiciliginin monoteist mezmun dasidigini iddia edirdi Bezi muellifler Yusif Musa Resid Ozbaliqci ve s hesab edirler ki filosofun bu movqeyi islam dunyasinda felsefeye maragi artirmaq meqsedi gudmusdur Betelyovsi Farabi ve Ibn Sinani yunan felsefesini basa dusmemekde ittiham etmis Allah kull u butovu bilse de cuz i bilmir iddiasinin sui tefahumun mehsulu oldugunu ireli surmusdur Filosofa gore felsefe ile muqayisede dinin nisbiliyini iddia etmek dini metnlerin dar cercivede gozden kecirilmesi sebebindendir Her hansi bir problemin hellinde bir nece dini metnin izahini ifrad kafi saymayan Betelyovsi gostermisdi ki problemle elaqedar butun dini metnleri ayri ayriliqda tehlil etmekle neticeye varmaq terkib en munasib usuldur Melum problem daxilinde nezerden kecirilen Allah varliq alemi meselesine Betelyovsinin munasibeti Farabi ve Ibn Sinanin munasibetinden ferqlenir Betelyovsi sudur telimi meselesinde onlarla hemfi kir olsa da Allah kainat munasibetlerine baxisda eks movqeden cixis edir Farabinin ireli surduyu Allah yalniz oz substansiyasi haqqinda melumata sahibdir iddiasinin qedim yunan felsefesi ile elaqesinin olmadigini ve adicekilen filosofun yunan felsefesini kifayet qeder yaxsi bilmemeyi uzunden bele bir neticeye geldiyini deyen Betelyovsi Allah oz substansiyasindan xeberdar oldugu halda ne ucun ozunden emanasiya yolu ile yayilmis ayri ayri varliqlar haqqinda melumata sahib olmasin sualini vermekle bu iddiani puca cixarmaga cehd gosterir Betelyovsi agil ve vehyi elahidde mefh umlar hesab etse de vehyi derkde insan zekasinin avtoritetliy ini redd etmisdir Filosofa gore ruhun kamillesmesi ucun agil vehye mohtacdir Betelyovsi vehye birincilik verse de her seyden evvel bir filosofdur Odur ki ancaq feal agil la temas qurdugu teqdirde vehyin tamamlama funksiyasini dasiya bileceyini bildirmisdir Lakin Farabiden ferqli olaraq o peygemberi fi losofdan ustun hesab etmis onu vehy verilmis sexs adlandirmisdir 190 74 79 Qeyd edilenlerden bu neticeye gelirik ki Betelyovsi dinle felsefenin bir birine zidd olmadigini isbatlamaq ucun onlari bir biri ile uygunlasdirmaga cehd gostermemisdir eksine bele bir movqeden cixis etmisdir ki felsefe peygemberlerin deyimlerinden ibaretdir demeli heqiqeti ifadede dine oxsardir MenbeMemmedov E N Orta esr Islam fikrinde din ve felsefe AMEA Z Bunyadov adina Serqsunaslig institutu Baki Idrak 2019 s 136 138 EserleriLibro de los Cercos Kitab al hada iq Libro de las cuestiones Kitab al masa il Libro de la improvisacion Kitab al iqtidab fi sarh adad al kuttab Aviso acerca de las causas de las discrepancias de opinion en el Islam Al insaf fi al tanbib ala al asbab al muyiba liijtilaf al umma IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 ʿAbdallah Ibn Muḥammad al Baṭalyausi CERL Thesaurus ing Consortium of European Research Libraries Islam ansiklopedisi 32 cildde Istanbul Ankara Turkiye Diyanet Vakfi 1998 2009 c V s 138 أحمد محمود صبحي الفلسفة األخالقية في الفكر االسالمي االسكندرية دار المعارف 2002 s 147 محمد يوسف موسى بين الدين و الفلسفة في رأي ابن رشد و فالسفة العصر الوسيط مصر دار المعارف 1968 s 74 79 Xarici kecidlerBatalyevsi