Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Şəbəkə sənəti — Yaxın və Orta Şərq memarlığında və dekorativ tətbiqi sənətində bədii konstruktiv forma olan qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi.
Azərbaycan ustalarının və ya mismarsız kiçik odun parçalarını rəngli şüşələrlə tamamlayaraq, hazırladığı pəncərə.
XI əsr-XII əsrlərdən etibarən Azərbaycan memarlığında tətbiq edilir. Dekorativ sənət növlərindən olan şəbəkə incəsənət əsəri sənətkarın yığdığı rəngli kiçik şüşə parçalarını yapışqan və mıx olmadan bir-birinə bənd edən ağac elementlərindən ibarət müstəvidir. Şəbəkə sənətinin əsas "sirri" balaca alətlərin – arasına kiçik şüşə parçalarının qoyulduğu çıxıntısı və girintisi olan ağac hissələrin bir-birinə keçirilməsidir. Ağac hissələr bərk oduncaqlı ağac növlərindən – şümşad, qoz, fıstıq və palıd ağacından hazırlanır. Tor və ya barmaqlıq mənasını verən şəbəkənin naxışları Günəşi, həyat enerjisini, zamanın əbədi axarını və kainatın sonsuzluğunu simvolizə edir.
Şəbəkənin quruluşu
Şəbəkə səthinin ölçüləri əşyaların funksional təyinatından asılı olaraq bir neçə kvadrat santimetrdən bir neçə kvadrat metrədək dəyişilə bilər. Şəbəkə sənəti əsərlərini memarlıqla əlaqəsindən asılı olaraq memarlıq qurğusunun hissəsi – qapı, pəncərə, pilləkən məhəccəri və şirma, çıraq, sandıq, dolab kimi interyerdə istifadə edilən ayrı-ayrı əşyalar olmaqla iki istiqamətdə mümkündür. Şəbəkə ornamentinin əsasını daha çox düzgün formalı həndəsi fiqurlar təşkil etdiyi üçün şəbəkə kompozisiyalarının həmin fiqurların bucaqlarının sayına görə — "səkkiz", "on iki", "on altı" və s. təsnifatlaşdırılması da qəbul edilmişdi.
Azərbaycanda şəbəkə sənəti
Bədii sənətkarlığın şəhər növü kimi şəbəkə sənəti və rəmzlərinin yayıldığı ərazilər Azərbaycanın tarixi şəhərləri – Şəki, Şuşa, Ordubad, Bakı, Gəncə, Lənkəran, Naxçıvan, həmçinin Rusiya Federasiyası ərazisində yerləşən, azərbaycanlıların yığcam yaşadığı Dərbənd şəhəri olmuşdu.
Şəbəkə sənətinin əsas mərkəzi bu ənənənin bu gün də daha artıq xalis, klassik görünüşdə təmsil olunduğu Şəki şəhəridir. Burada həmin sənət növünün XVIII-XIX əsrlərə aid edilən qiymətli inciləri cəmləşmiş, şəbəkə ənənəsi XX əsrin ortalarında bərpa edilərkən öz ikinci nəfəsini məhz buradan almışdı. Şəbəkə sənətinin klassik nümunəsi Şəkidə yerləşən Şəki xanlarının sarayıdır (1762). Sarayın məhz naxışları şəbəkənin canlı ənənəsini və onun vizual dilini tam həcmdə dövrümüzədək gətirib çatdırmışdı.
Şəbəkə sənəti və rəmzi özündə Azərbaycan xalqının, kiçik bölgə fərqləri nəzərə alınmazsa, vahid bədii ənənəsini əks etdirir. Misal üçün, hazırlanma texnologiyası baxımından Ordubad şəbəkələri ağac hissələrin bərkidilməsi zamanı bəzən kiçik mismarlardan istifadə olunması ilə fərqlənir. Vizual dil sahəsində Şuşanın bəzi kompozisiyaları xüsusi görünüşə malikdir: burada Zöhrabbəyovların evinin pəncərə şəbəkəsi həndəsi formaların sadəliyi və asketik rəng həlli ilə seçilir.
Şəbəkə sənətkarları
Şəbəkə sənəti və rəmzlərinin daşıyıcıları xalq sənətkarlarıdır. Tanınmış xalq şəbəkə ustalarından naxçıvanlı Mehdi Mehdiyevin (XIX əsr), Şahbuzlu Abuzər Bədəlovun (XVIII-XIX əsrlər), şəkili Abbasqulunun (XIX əsr) adlarını çəkmək olar. Bu sənətin bilavasitə ötürücüsü, canlı şəbəkə ənənəsini XX əsrə gətirib çatdıran Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi Əbdülhüseyn Babayev (1877–1961) olmuşdu. Şəbəkə ənənəsinin yenidən canlanması daha çox usta Əşrəf kimi tanınan Əşrəf Rəsulovun (1928–1997) adı ilə bağlıdır. Bu gün həmin ənənəni onun oğlu Tofiq (1961-) və nəvəsi İlqar (1990-) davam etdirir. Onlardan başqa bu sahədə Soltan İsmayılov (Şəki), Hüseyn Mustafazadə (Şəki), Cabir Cabbarov (Ordubad), Rafiq Allahverdiyev (Şuşa) geniş fəaliyyət göstərirlər. Bu sənətkarlar tərəfindən bir sıra maraqlı əsərlər yaradılmış və keçmişin bəzi kompozisiyalarının bərpa işləri yerinə yetirilmişdi. Məsələn, Hüseyn Mustafazadə 2002–2004-cü illərdə Almaniyanın "Denkmalpflege Mecklenburg GmbH" (Şirkətin yeni adı: Neumühler Bauhütte GmbH) şirkəti ilə bağlanmış müqaviləyə əsasən, Şəki xanlarının sarayının bərpasında yaxından iştirak etmiş, sarayın qapı və pəncərələrini, tavanın böyük bir hissəsini yüksək bədii ustalıqla bərpa etmişdi.
Mənbə
- Ərtegin Salamzadə — Tofiq Rəsulov "Şəbəkə". İstanbul-2009;
- Керимов К. Д. Стенная роспись. — Б. Язычы, 1983
- Рудь И. Д., Цуккерман И. И. Искусство и теория информации. // Художественное и научное творчество.-Л. Наука, 1972.
İstinadlar
- К. М. Мамед-заде. Строительное искусство Азербайджана. — Баку: Элм, 1983.
- . 2019-06-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sebeke Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Sebeke seneti Yaxin ve Orta Serq memarliginda ve dekorativ tetbiqi senetinde bedii konstruktiv forma olan qeyri maddi medeni irs numunesi Seki xan sarayinda sebeke pencereli dehliz Azerbaycan ustalarinin ve ya mismarsiz kicik odun parcalarini rengli suselerle tamamlayaraq hazirladigi pencere XI esr XII esrlerden etibaren Azerbaycan memarliginda tetbiq edilir Dekorativ senet novlerinden olan sebeke incesenet eseri senetkarin yigdigi rengli kicik suse parcalarini yapisqan ve mix olmadan bir birine bend eden agac elementlerinden ibaret mustevidir Sebeke senetinin esas sirri balaca aletlerin arasina kicik suse parcalarinin qoyuldugu cixintisi ve girintisi olan agac hisselerin bir birine kecirilmesidir Agac hisseler berk oduncaqli agac novlerinden sumsad qoz fistiq ve palid agacindan hazirlanir Tor ve ya barmaqliq menasini veren sebekenin naxislari Gunesi heyat enerjisini zamanin ebedi axarini ve kainatin sonsuzlugunu simvolize edir Sebekenin qurulusuSebeke sethinin olculeri esyalarin funksional teyinatindan asili olaraq bir nece kvadrat santimetrden bir nece kvadrat metredek deyisile biler Sebeke seneti eserlerini memarliqla elaqesinden asili olaraq memarliq qurgusunun hissesi qapi pencere pilleken mehecceri ve sirma ciraq sandiq dolab kimi interyerde istifade edilen ayri ayri esyalar olmaqla iki istiqametde mumkundur Sebeke ornamentinin esasini daha cox duzgun formali hendesi fiqurlar teskil etdiyi ucun sebeke kompozisiyalarinin hemin fiqurlarin bucaqlarinin sayina gore sekkiz on iki on alti ve s tesnifatlasdirilmasi da qebul edilmisdi Azerbaycanda sebeke senetiSeki xan sarayinin kicik otaginda sebeke pencereBirinci mertebenin esas zalinin cenubunda yerlesen sebekeli fevvare Bedii senetkarligin seher novu kimi sebeke seneti ve remzlerinin yayildigi eraziler Azerbaycanin tarixi seherleri Seki Susa Ordubad Baki Gence Lenkeran Naxcivan hemcinin Rusiya Federasiyasi erazisinde yerlesen azerbaycanlilarin yigcam yasadigi Derbend seheri olmusdu Sebeke senetinin esas merkezi bu enenenin bu gun de daha artiq xalis klassik gorunusde temsil olundugu Seki seheridir Burada hemin senet novunun XVIII XIX esrlere aid edilen qiymetli incileri cemlesmis sebeke enenesi XX esrin ortalarinda berpa edilerken oz ikinci nefesini mehz buradan almisdi Sebeke senetinin klassik numunesi Sekide yerlesen Seki xanlarinin sarayidir 1762 Sarayin mehz naxislari sebekenin canli enenesini ve onun vizual dilini tam hecmde dovrumuzedek getirib catdirmisdi Sebeke seneti ve remzi ozunde Azerbaycan xalqinin kicik bolge ferqleri nezere alinmazsa vahid bedii enenesini eks etdirir Misal ucun hazirlanma texnologiyasi baximindan Ordubad sebekeleri agac hisselerin berkidilmesi zamani bezen kicik mismarlardan istifade olunmasi ile ferqlenir Vizual dil sahesinde Susanin bezi kompozisiyalari xususi gorunuse malikdir burada Zohrabbeyovlarin evinin pencere sebekesi hendesi formalarin sadeliyi ve asketik reng helli ile secilir Sebeke senetkarlari Sebeke seneti ve remzlerinin dasiyicilari xalq senetkarlaridir Taninmis xalq sebeke ustalarindan naxcivanli Mehdi Mehdiyevin XIX esr Sahbuzlu Abuzer Bedelovun XVIII XIX esrler sekili Abbasqulunun XIX esr adlarini cekmek olar Bu senetin bilavasite oturucusu canli sebeke enenesini XX esre getirib catdiran Azerbaycan SSR emekdar incesenet xadimi Ebdulhuseyn Babayev 1877 1961 olmusdu Sebeke enenesinin yeniden canlanmasi daha cox usta Esref kimi taninan Esref Resulovun 1928 1997 adi ile baglidir Bu gun hemin eneneni onun oglu Tofiq 1961 ve nevesi Ilqar 1990 davam etdirir Onlardan basqa bu sahede Soltan Ismayilov Seki Huseyn Mustafazade Seki Cabir Cabbarov Ordubad Rafiq Allahverdiyev Susa genis fealiyyet gosterirler Bu senetkarlar terefinden bir sira maraqli eserler yaradilmis ve kecmisin bezi kompozisiyalarinin berpa isleri yerine yetirilmisdi Meselen Huseyn Mustafazade 2002 2004 cu illerde Almaniyanin Denkmalpflege Mecklenburg GmbH Sirketin yeni adi Neumuhler Bauhutte GmbH sirketi ile baglanmis muqavileye esasen Seki xanlarinin sarayinin berpasinda yaxindan istirak etmis sarayin qapi ve pencerelerini tavanin boyuk bir hissesini yuksek bedii ustaliqla berpa etmisdi MenbeErtegin Salamzade Tofiq Resulov Sebeke Istanbul 2009 Kerimov K D Stennaya rospis B Yazychy 1983 Rud I D Cukkerman I I Iskusstvo i teoriya informacii Hudozhestvennoe i nauchnoe tvorchestvo L Nauka 1972 IstinadlarK M Mamed zade Stroitelnoe iskusstvo Azerbajdzhana Baku Elm 1983 2019 06 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 03 27