Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şeyx Übeydulla üsyanı — kürdlərin 1879-cu ildə Osmanlı imperiyasına və 1880–1881-ci illərdə Qacar dövlətinə qarşı üsyanı. Hər iki üsyana qızı Fatimə vasitəsilə Məhəmmədin nəslindən olduğunu iddia edən Səmdinan nəqşibəndi ailəsinin başçısı rəhbərlik edirdi. Beləliklə, ailə əhəmiyyətli təsirə malik idi, külli miqdarda ianələrə tabe idi, regionda bir neçə kəndə sahib idi və bir çox kürd qəbilə başçıları onun dindar tərəfdarları idi. Üsyanların ilkin səbəbi 1877–1878-ci illərdə Rusiya–Osmanlı müharibəsinin nəticələri və Berlin müqaviləsi. Bu müqavilə xristian ermənilər və nestorianlara əhəmiyyətli hüquqlar və muxtariyyətlər verirdi, lakin Şeyx Übeydulla bununla razılaşmamışdır.
| Şeyx Übeydulla üsyanı | |
|---|---|
Osmanlı imperiyasında
Osmanlı imperiyasına qarşı ilk üsyan ehtimalı 1879-cu ildə herki tayfasının kaymakamı ilə mübahisəsi zamanı verilmişdi. Şeyx Übeydulla Osmanlı imperiyasına qarşı üsyana dəstək və qoşun toplamaq üçün bir neçə kürd başçısına elçilər göndərmişdi. O, oğlu başçılıq etdiyi doqquz yüz döyüşçüdən ibarət kiçik bir kontingenti Amadiyəyə qaldırmağı bacarmışdı, lakin üsyandan əvvəl Osmanlılara rəqib kürd rəisləri məlumat vermiş və buna görə də Amadiyəyə qoşun yeridilmişdir. Üsyan uğursuz olmuş və Osmanlı qüvvələri tərəfindən tez bir zamanda yatırılmışdır. Kürd başçıları Şeyx Übeydullanın ümid etdiyi qədər etibarlı deyildilər və basqınlarla öz təsir sahələrini genişləndirməyə üstünlük verirdilər. Bundan sonra Şeyx Übeydulla da fikrini dəyişdi və Osmanlı sultanı II Əbdülhəmidə sədaqət andı vermişdir. Osmanlı hakimiyyəti şeyxin məmnunluğuna yüksək reaksiya vermişdir. Yüksəkova kaymakamını vəzifəsindən azad edilmiş və Şeyx Übeydulla yerli Osmanlı rəsmiləri ilə razılığa gəlməyə təşviq edilmişdir.
Qacar dövlətində
Hazırlıqlar
Übeydulla Qacar dövlətinə qarşı üsyana hazırlaşan zaman Osmanlının dəstəyinə arxalanırdı. Şeyx Übeydullanın qoşunları hələ də rRusiya–Osmanlı müharibəsi zamanı Osmanlıdan aldıqları silahlara sahib idilər. Bir müddət xristian aysorlar üsyanı dəstəklədilər, çünki bu, onları kürd quldurlarının basqınlarından qorumaq üçün bir vasitə kimi təqdim edilmişdi. 1880-ci ilin sentyabrında Übeydulla məktub yazaraq Qacar dövlətinin kürd tayfalarına təzyiq göstərdiyini izah etmişdir. 1880-ci ilin avqustunda 220-yə yaxın kürd başçısının toplantısından sonra üsyan qərarı verilmişdir. Şeyx Übeydullanın qüvvələri yaxşı təchiz edilmişdi. Onlar çoxlu miqdarda "Martini" tüfənglərinə sahib idilər.
Üsyan
80,000 nəfər döyüşçü Qacar dövlətinə qarşı üsyana qalxmışdır və üsyan ilkin mərhələlərdə uğurlu olmuşdur. Übeydullanın qoşunları üç ayrı qüvvəyə yerləşdirilmişdi ki, onlardan ilk ikisinə oğulları başçılıq edirdi. Məhabada gedən ilk qüvvəyə Əbdülqədər Übeydulla, Marağaya gedən ikinci qüvvəyə və 5,000 nəfərlik üçüncü qüvvəyə onun qaynı rəhbərlik edirdi. İran əsgərləri tezliklə Məhabad və Marağanı işğal edən üsyançılar kimi yaxşı təchiz olunmamışdı.Təbrizin tutulması uğursuzluqla nəticələnmişdi, buna görə də üsyançılar bunun əvəzinə ələ keçirilən əraziləri qarət etmişdilər. Qiyamın ilk iki həftəsində Şeyx Übeydulla döyüşlərdə vuruşmuş və Urmiyanı ələ keçirməyə cəhd etmişdir. Şəhərin şiə əhalisi sünni üsyançılarına təslim olmaqdan imtina etmiş və üsyançılar uğursuz olmuşdur.
Əbdülqədir Übeydulla və ordusu Təbrizdən gələn Qacar qüvvələrinə görə bir neçə gün tutduqları Məhabada geri çəkilmişdir. Səkkiz həftədən sonra kürd üsyançıları geri çəkilmiş və Şeyx Übeydulla Nehriyə qayıtmışdır. Nəhayət, ÜbeydullahOsmanlıdan diplomatik dəstək istəmək üçün Konstantinopola getmişdir. Onun səfərindən sonra Osmanlılar Qacarlarla münaqişənin həlli ilə bağlı geniş danışıqlara başlamışdılar. 1879-cu ildə onlara qarşı üsyana qalxmasına baxmayaraq, Osmanlılar gələcəkdə Qacarlara qarşı baş verəcək müharibədə Şeyx Übeydullanın qoşunlarından yardım almaq imkanını əldən vermək istəmədilər. Həm Osmanlılar, həm də Qacarlar Übeydullanın üsyanları nəticəsində verdikləri itkilərə görə qarşı tərəfdən təzminat tələb edirdilər.
Nəticəsi
1882-ci ilin avqustunda Şeyx Übeydulla kürdlərin müstəqilliyi üçün danışıqlar aparmaq ümidini itirdi və Konstantinopolu tərk edərək Nehriyə qayıtmışdır. Osmanlı hakimiyyəti 1882-ci ilin oktyabrındaAvropa dövlətlərinin təzyiqi nəticəsində Übeydullanın xristian nestorianlara rəftarına görə Şeyx Übeydullanın həbsinə əmr vermişdir. Tutulduqdan sonra Konstantinopola gətirilmiş və sonra Hicaza sürgün edilmişdir.
İstinadlar
- Özoğlu, Hakan. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries (ingilis). SUNY Press. 2004-02-12. 73. ISBN .
- Behrendt, Günter. Nationalismus in Kurdistan: Vorgeschichte, Entstehungsbedingungen und erste Manifestationen bis 1925 (alman). Deutsches Orient-Institut. 1993. 215. ISBN .
- Olson, Robert W. The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925. University of Texas Press. 1989. 3. ISBN .
- Özoğlu, Hakan (2004), p.74
- . The Kurdish National Movement: Its Origins and Development (ingilis). Syracuse University Press. 2006. 89. ISBN .
- Olson, Robert W. (1989), p.6
- (2006). p.91
- . Les Kurdes et le Kurdistan (fransız). La Découverte (réédition numérique FeniXX). 1981-01-01. 50–52. ISBN .
- (2006). p.92
- Behrendt, Günter (1993), p.221
- Behrendt, Günter (1993), pp.222–223
- Behrendt, Günter (1993), p.223
- Behrendt, Günter (1993), p.222
- Olson, Robert W. (1989), p.7
- Özoğlu, Hakan (2004), p.75
Əlavə ədəbiyyat
- Ateş, Sabri. "In the Name of the Caliph and the Nation: The Sheikh Ubeidullah Rebellion of 1880–81". Iranian Studies. 47 (5). 2014: 735–798. doi:10.1080/00210862.2014.934151.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seyx Ubeydulla usyani kurdlerin 1879 cu ilde Osmanli imperiyasina ve 1880 1881 ci illerde Qacar dovletine qarsi usyani Her iki usyana qizi Fatime vasitesile Mehemmedin neslinden oldugunu iddia eden Semdinan neqsibendi ailesinin bascisi rehberlik edirdi Belelikle aile ehemiyyetli tesire malik idi kulli miqdarda ianelere tabe idi regionda bir nece kende sahib idi ve bir cox kurd qebile bascilari onun dindar terefdarlari idi Usyanlarin ilkin sebebi 1877 1878 ci illerde Rusiya Osmanli muharibesinin neticeleri ve Berlin muqavilesi Bu muqavile xristian ermeniler ve nestorianlara ehemiyyetli huquqlar ve muxtariyyetler verirdi lakin Seyx Ubeydulla bununla razilasmamisdir Seyx Ubeydulla usyaniOsmanli imperiyasindaOsmanli imperiyasina qarsi ilk usyan ehtimali 1879 cu ilde herki tayfasinin kaymakami ile mubahisesi zamani verilmisdi Seyx Ubeydulla Osmanli imperiyasina qarsi usyana destek ve qosun toplamaq ucun bir nece kurd bascisina elciler gondermisdi O oglu basciliq etdiyi doqquz yuz doyuscuden ibaret kicik bir kontingenti Amadiyeye qaldirmagi bacarmisdi lakin usyandan evvel Osmanlilara reqib kurd reisleri melumat vermis ve buna gore de Amadiyeye qosun yeridilmisdir Usyan ugursuz olmus ve Osmanli quvveleri terefinden tez bir zamanda yatirilmisdir Kurd bascilari Seyx Ubeydullanin umid etdiyi qeder etibarli deyildiler ve basqinlarla oz tesir sahelerini genislendirmeye ustunluk verirdiler Bundan sonra Seyx Ubeydulla da fikrini deyisdi ve Osmanli sultani II Ebdulhemide sedaqet andi vermisdir Osmanli hakimiyyeti seyxin memnunluguna yuksek reaksiya vermisdir Yuksekova kaymakamini vezifesinden azad edilmis ve Seyx Ubeydulla yerli Osmanli resmileri ile raziliga gelmeye tesviq edilmisdir Qacar dovletindeHazirliqlar Ubeydulla Qacar dovletine qarsi usyana hazirlasan zaman Osmanlinin desteyine arxalanirdi Seyx Ubeydullanin qosunlari hele de rRusiya Osmanli muharibesi zamani Osmanlidan aldiqlari silahlara sahib idiler Bir muddet xristian aysorlar usyani desteklediler cunki bu onlari kurd quldurlarinin basqinlarindan qorumaq ucun bir vasite kimi teqdim edilmisdi 1880 ci ilin sentyabrinda Ubeydulla mektub yazaraq Qacar dovletinin kurd tayfalarina tezyiq gosterdiyini izah etmisdir 1880 ci ilin avqustunda 220 ye yaxin kurd bascisinin toplantisindan sonra usyan qerari verilmisdir Seyx Ubeydullanin quvveleri yaxsi techiz edilmisdi Onlar coxlu miqdarda Martini tufenglerine sahib idiler Usyan 80 000 nefer doyuscu Qacar dovletine qarsi usyana qalxmisdir ve usyan ilkin merhelelerde ugurlu olmusdur Ubeydullanin qosunlari uc ayri quvveye yerlesdirilmisdi ki onlardan ilk ikisine ogullari basciliq edirdi Mehabada geden ilk quvveye Ebdulqeder Ubeydulla Maragaya geden ikinci quvveye ve 5 000 neferlik ucuncu quvveye onun qayni rehberlik edirdi Iran esgerleri tezlikle Mehabad ve Maragani isgal eden usyancilar kimi yaxsi techiz olunmamisdi Tebrizin tutulmasi ugursuzluqla neticelenmisdi buna gore de usyancilar bunun evezine ele kecirilen erazileri qaret etmisdiler Qiyamin ilk iki heftesinde Seyx Ubeydulla doyuslerde vurusmus ve Urmiyani ele kecirmeye cehd etmisdir Seherin sie ehalisi sunni usyancilarina teslim olmaqdan imtina etmis ve usyancilar ugursuz olmusdur Ebdulqedir Ubeydulla ve ordusu Tebrizden gelen Qacar quvvelerine gore bir nece gun tutduqlari Mehabada geri cekilmisdir Sekkiz hefteden sonra kurd usyancilari geri cekilmis ve Seyx Ubeydulla Nehriye qayitmisdir Nehayet UbeydullahOsmanlidan diplomatik destek istemek ucun Konstantinopola getmisdir Onun seferinden sonra Osmanlilar Qacarlarla munaqisenin helli ile bagli genis danisiqlara baslamisdilar 1879 cu ilde onlara qarsi usyana qalxmasina baxmayaraq Osmanlilar gelecekde Qacarlara qarsi bas verecek muharibede Seyx Ubeydullanin qosunlarindan yardim almaq imkanini elden vermek istemediler Hem Osmanlilar hem de Qacarlar Ubeydullanin usyanlari neticesinde verdikleri itkilere gore qarsi terefden tezminat teleb edirdiler Neticesi1882 ci ilin avqustunda Seyx Ubeydulla kurdlerin musteqilliyi ucun danisiqlar aparmaq umidini itirdi ve Konstantinopolu terk ederek Nehriye qayitmisdir Osmanli hakimiyyeti 1882 ci ilin oktyabrindaAvropa dovletlerinin tezyiqi neticesinde Ubeydullanin xristian nestorianlara reftarina gore Seyx Ubeydullanin hebsine emr vermisdir Tutulduqdan sonra Konstantinopola getirilmis ve sonra Hicaza surgun edilmisdir IstinadlarOzoglu Hakan Kurdish Notables and the Ottoman State Evolving Identities Competing Loyalties and Shifting Boundaries ingilis SUNY Press 2004 02 12 73 ISBN 978 0 7914 5993 5 Behrendt Gunter Nationalismus in Kurdistan Vorgeschichte Entstehungsbedingungen und erste Manifestationen bis 1925 alman Deutsches Orient Institut 1993 215 ISBN 978 3 89173 029 4 Olson Robert W The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion 1880 1925 University of Texas Press 1989 3 ISBN 978 0 292 77619 7 Ozoglu Hakan 2004 p 74 The Kurdish National Movement Its Origins and Development ingilis Syracuse University Press 2006 89 ISBN 978 0 8156 3093 7 Olson Robert W 1989 p 6 2006 p 91 Les Kurdes et le Kurdistan fransiz La Decouverte reedition numerique FeniXX 1981 01 01 50 52 ISBN 2707110132 2006 p 92 Behrendt Gunter 1993 p 221 Behrendt Gunter 1993 pp 222 223 Behrendt Gunter 1993 p 223 Behrendt Gunter 1993 p 222 Olson Robert W 1989 p 7 Ozoglu Hakan 2004 p 75Elave edebiyyat Ates Sabri In the Name of the Caliph and the Nation The Sheikh Ubeidullah Rebellion of 1880 81 Iranian Studies 47 5 2014 735 798 doi 10 1080 00210862 2014 934151