Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şahrux xan Tatılı-Zülqədər (?-1586) — qızılbaş sərkərdəsi, Fars bəylərbəyi.
| Şahrux xan Tatılı-Zülqədər | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz, Azərbaycan bəylərbəyliyi Səfəvilər dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Təbriz, Azərbaycan bəylərbəyliyi, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat səbəbi | döyüş |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d] |
| Uşaqları | Əsləməs bəy, Təhmasibqulu bəy |
| Rütbəsi | general |
Həyatı
Zülqədər Tatılı oymağının məşhur əmirlərindən biri Şahrux bəy Tatıoğludur. Şahrux bəy şahdan öncə sultan, sonra xan ünvanı almışdı.
1578-ci ildə II Şah Ismayıl öləndən sonra məmləkəti müvəqqəti idarə etmək üçün "ağsaqqalar şurası" yarandı. Şuraya Zülqədər elindən möhrdar Şahrux xəlifə, Ustaclı elindən Pirə Məhəmməd xan Çavuşlu, Türkman elindən Əmir xan Mosullu, Şamlı elindən Sultan Hüseyn xan Bəydili, Təkəli elindən Müseyib xan Şərəfəddinli, Avşar elindən Məhəmmədqulu xan Araşlı daxil idi.
1580-ci ildə Osmanlı sultanının göstərişi ilə Krım tatarları da Azərbaycana soxuldular. Möhrdar Şahrux xan Zülqədər qızılbaş əmirləri ilə birgə onlara qarşı döyüşə başladı. Şirvan tatarlardan təmizləndi.
Bəylərbəyi Araz xan Rumlu osmanlılara qarşı döyüşdə öldürülmüşdü. Yeni bəylərbəyi təyin etmək gərəkliyi düşünüldü. Qızılbaş əmirləri namizədliyini irəli sürdülər. Dəlil gətirdilər ki, onun atası Abdulla xan uzun müddət Şirvanın bəylərbəyisi olub.
Şahın arvadı bu təklifə etiraz edib qışın şaxtasında saraya qayıtdı. Qızılbaş əmirləri də qeyzlənib Məhdi Ülyanın yanına,Qəzvinə getdilər.
Qəzvinə toplanan qızılbaş əmirləri sözü bir yerə qoyub and içdilər ki, dövlət işinə qarışan şah arvadını öldürsünlər. Pirə Məhəmməd xan Çavuşlu onları bu fikirdən daşındırmağa çalışdı. Asi əmirlərin başçısı Şahrux xan Zülqədər andlarını sındırıb Şah Məhəmməd Xudabəndənin xanımını öldürmək qərarıa gəldilər. Qızışmış əmirlər saraya hücum edib Məhdi Ülyanı və tat-tacik ünsürlü əyan-əşrəfi öldürdülər.
III Murad üçüncü vəziri orduya sərkərdə təyin edib Şirvana yeni yürüş başlamasına vadar etdi. Ərzurumda çoxsaylı qoşun toplayan Sinan paşa öncə təkəbbürlə dolu məktubla öz elçisi Səfəvi sarayına göndərdi. Məktub sarayda müzakirə olundu.
Qızılbaş əmirlərini, xüsusilə də Şahrux xan möhrdar, özlərini Osmanlı ordusuna qarşı dura bilməkdə kifayət qədər güclü hiss etmirdilər. Onlar öz aralarında birliyin olmamasını dərk edərək məyus oldular. Lakin Sinan paşanın iddialarına kəskin cavab verdilər: "Biz yalnız mərhum şah dövrünün şərtlərinə razıyıq və öz torpağımızın bir qarışını da vermərik, nə qədər ki, yüz mindən bir nəfər qızılbaş sağdır (mübarizədən) imtina etmərik. Sənin və onlarla sənin kimilərin gəlişindən qorxmuruq. Elə zənn etməyin ki, indi də Lələ paşa zamanındakı kimidir. Zira o (bizim üstümüzə) gələndıə, bizim padşahımız Iraqda idi. Azərbaycan əmirləri həmin vaxt öz aralarında düşmənçilik edirdilər. İndi isə bütün qızılbaş qoşunları Azərbaycanda. Şahın yanındadır, döyüşə hazırdırlar.Şirvan ölkəsinin osmanlıların tabeliyində olması fikrində də yanılrsınız. Şirvan yenə də qızılbaş əmirlərinin əlindədir. Rumluların hakimiyyəti yalnız Dərbənd qalasının dörd divarı ilə məhdudlaşır. Həqiqətən də, əgər o vaxt qızılbaşlar arasında yekdillik olsaydı, onların mühafizə etdiyi ölkəyə düşmənin qəsd etməyə cəsarəti çatmazdı". (Bax: İskəndər bəy Türkman Münşi, Tarixi-aləm-arayi-Əbbasi, 1-ci cild və 2-ci cildin yarısı, Tehran, Əmir Kəbir, 1382 hicri şəmsi. Səh.261-262).
Şahrux xan 1583-cü il olaylarında mühüm rol oynamışdı. Möhrdar vəzifəsində xidmət edirdi.
Şahrux xan qızılbaş əmirlərinin içində sayılan, seçilən bir şəxsiyyət idi. Daim qızılbaşlar arasında təfriqənin olmasını arzulayan baş vəzir Etimadəddövlə Mirzə Salman Cabiri-Isfahani Həmzə mirzəni adlı-sanlı Qızılbaş əmirləri Məhəmmədqulu bəy Avşara, Şahrux xan Zülqədərə və Məhəmməd xan Türkmana qarşı qaldırmağa çalışırdı. O şahzadəni inandırırdı ki, "bu üç xadim sağ olduqca, şahın canişinin gülüstanı ətir saçmayacaq və çiçək açmayacaq" (İskəndər bəy Türkman Münşi).
İskəndər bəy Türkman Münşi yazır ki, Cığaloğlunu geri oturdandan sonra Həmzə mirzə osmanlıların üzərinə hücum etdi. Qaraman hakimi və Diyarbəkir hakimi Məhəmməd paşanın başçılığı ilə ona qarşı qoşun hissələri göndərildi. Döyüş yenə Fəxusfənc çayının sahilində baş verdi. Şahrux xan Həmzə mirzənin əmri ilə düşmən arxasına keçdikdən sonra döyüş qızılbaşların qələbəsi ilə başa çatdı. Osmanlılar sayca üstün olmalarına baxmayaraq pərən-pərən düşdü. Məğlub olan əsgərlər geri çəkilməyə başladılar. Hər iki Osmanlı sərkərdəsi olan Murad paşa və Məhəmməd paşa qızılbaşlara əsir düşdü. Bu döyüşdə iştirak etmiş Oruc bəy Bayatın məlumatına görə, vuruşma zamanı Trabzon paşası və bir sıra osmanlı sərkərdələri həlak olmuşdular.
Şahrux xan 1585/1586-cı ildə Təbrizdə osmanlılara qarşı savaşda öldürüldü. Təfsilat belədir: Iskəndər bəy Türkman qeyd edir ki, qala uğrunda döyüşlərdə qızılbaşlar özlərinin ən qabiliyyətli sərkərdələrindən birini - Zülqədər elinin başçısı Şahrux xan möhrdarı itirdilər. Qiyamçı türkman və təkəli əmirləri gəlib-çıxanadək qalanı ələ keçirməyə cəhd göstərən Şahrux xan ehtiyatsızlıq etmiş, kiçik bir dəstə ilə qala divarlarına yaxınlaşmışdı. Bu vaxt türk dəstəsi gözlənilmədən qaladan çıxdı və Şahrux xan isə yaralı halda əsir düşdü.
Ailəsi
Şahrux xanın Əsləməs bəy, Təhmasibqulu bəy adlı oğulları vardı.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Zülqədər eli, Bakı: Şərq-Qərb, 2011,-156 səh.
Həmçinin bax
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Sahrux ad Vikipediyada bu texelluslu muxtelif sexsler haqqinda meqaleler var bax Zulqeder Sahrux xan Tatili Zulqeder 1586 qizilbas serkerdesi Fars beylerbeyi Sahrux xan Tatili ZulqederFars beylerbeyliyiSexsi melumatlarDogum tarixi 1520Dogum yeri Tebriz Azerbaycan beylerbeyliyi Sefeviler dovletiVefat tarixi 1586Vefat yeri Tebriz Azerbaycan beylerbeyliyi Sefeviler dovletiVefat sebebi doyusFealiyyeti herbi lider d Usaqlari Eslemes bey Tehmasibqulu beyRutbesi generalHeyatiZulqeder Tatili oymaginin meshur emirlerinden biri Sahrux bey Tatiogludur Sahrux bey sahdan once sultan sonra xan unvani almisdi 1578 ci ilde II Sah Ismayil olenden sonra memleketi muveqqeti idare etmek ucun agsaqqalar surasi yarandi Suraya Zulqeder elinden mohrdar Sahrux xelife Ustacli elinden Pire Mehemmed xan Cavuslu Turkman elinden Emir xan Mosullu Samli elinden Sultan Huseyn xan Beydili Tekeli elinden Museyib xan Serefeddinli Avsar elinden Mehemmedqulu xan Arasli daxil idi 1580 ci ilde Osmanli sultaninin gosterisi ile Krim tatarlari da Azerbaycana soxuldular Mohrdar Sahrux xan Zulqeder qizilbas emirleri ile birge onlara qarsi doyuse basladi Sirvan tatarlardan temizlendi Beylerbeyi Araz xan Rumlu osmanlilara qarsi doyusde oldurulmusdu Yeni beylerbeyi teyin etmek gerekliyi dusunuldu Qizilbas emirleri namizedliyini ireli surduler Delil getirdiler ki onun atasi Abdulla xan uzun muddet Sirvanin beylerbeyisi olub Sahin arvadi bu teklife etiraz edib qisin saxtasinda saraya qayitdi Qizilbas emirleri de qeyzlenib Mehdi Ulyanin yanina Qezvine getdiler Qezvine toplanan qizilbas emirleri sozu bir yere qoyub and icdiler ki dovlet isine qarisan sah arvadini oldursunler Pire Mehemmed xan Cavuslu onlari bu fikirden dasindirmaga calisdi Asi emirlerin bascisi Sahrux xan Zulqeder andlarini sindirib Sah Mehemmed Xudabendenin xanimini oldurmek qeraria geldiler Qizismis emirler saraya hucum edib Mehdi Ulyani ve tat tacik unsurlu eyan esrefi oldurduler III Murad ucuncu veziri orduya serkerde teyin edib Sirvana yeni yurus baslamasina vadar etdi Erzurumda coxsayli qosun toplayan Sinan pasa once tekebburle dolu mektubla oz elcisi Sefevi sarayina gonderdi Mektub sarayda muzakire olundu Qizilbas emirlerini xususile de Sahrux xan mohrdar ozlerini Osmanli ordusuna qarsi dura bilmekde kifayet qeder guclu hiss etmirdiler Onlar oz aralarinda birliyin olmamasini derk ederek meyus oldular Lakin Sinan pasanin iddialarina keskin cavab verdiler Biz yalniz merhum sah dovrunun sertlerine raziyiq ve oz torpagimizin bir qarisini da vermerik ne qeder ki yuz minden bir nefer qizilbas sagdir mubarizeden imtina etmerik Senin ve onlarla senin kimilerin gelisinden qorxmuruq Ele zenn etmeyin ki indi de Lele pasa zamanindaki kimidir Zira o bizim ustumuze gelendie bizim padsahimiz Iraqda idi Azerbaycan emirleri hemin vaxt oz aralarinda dusmencilik edirdiler Indi ise butun qizilbas qosunlari Azerbaycanda Sahin yanindadir doyuse hazirdirlar Sirvan olkesinin osmanlilarin tabeliyinde olmasi fikrinde de yanilrsiniz Sirvan yene de qizilbas emirlerinin elindedir Rumlularin hakimiyyeti yalniz Derbend qalasinin dord divari ile mehdudlasir Heqiqeten de eger o vaxt qizilbaslar arasinda yekdillik olsaydi onlarin muhafize etdiyi olkeye dusmenin qesd etmeye cesareti catmazdi Bax Iskender bey Turkman Munsi Tarixi alem arayi Ebbasi 1 ci cild ve 2 ci cildin yarisi Tehran Emir Kebir 1382 hicri semsi Seh 261 262 Sahrux xan 1583 cu il olaylarinda muhum rol oynamisdi Mohrdar vezifesinde xidmet edirdi Sahrux xan qizilbas emirlerinin icinde sayilan secilen bir sexsiyyet idi Daim qizilbaslar arasinda tefriqenin olmasini arzulayan bas vezir Etimadeddovle Mirze Salman Cabiri Isfahani Hemze mirzeni adli sanli Qizilbas emirleri Mehemmedqulu bey Avsara Sahrux xan Zulqedere ve Mehemmed xan Turkmana qarsi qaldirmaga calisirdi O sahzadeni inandirirdi ki bu uc xadim sag olduqca sahin canisinin gulustani etir sacmayacaq ve cicek acmayacaq Iskender bey Turkman Munsi Iskender bey Turkman Munsi yazir ki Cigaloglunu geri oturdandan sonra Hemze mirze osmanlilarin uzerine hucum etdi Qaraman hakimi ve Diyarbekir hakimi Mehemmed pasanin basciligi ile ona qarsi qosun hisseleri gonderildi Doyus yene Fexusfenc cayinin sahilinde bas verdi Sahrux xan Hemze mirzenin emri ile dusmen arxasina kecdikden sonra doyus qizilbaslarin qelebesi ile basa catdi Osmanlilar sayca ustun olmalarina baxmayaraq peren peren dusdu Meglub olan esgerler geri cekilmeye basladilar Her iki Osmanli serkerdesi olan Murad pasa ve Mehemmed pasa qizilbaslara esir dusdu Bu doyusde istirak etmis Oruc bey Bayatin melumatina gore vurusma zamani Trabzon pasasi ve bir sira osmanli serkerdeleri helak olmusdular Sahrux xan 1585 1586 ci ilde Tebrizde osmanlilara qarsi savasda olduruldu Tefsilat beledir Iskender bey Turkman qeyd edir ki qala ugrunda doyuslerde qizilbaslar ozlerinin en qabiliyyetli serkerdelerinden birini Zulqeder elinin bascisi Sahrux xan mohrdari itirdiler Qiyamci turkman ve tekeli emirleri gelib cixanadek qalani ele kecirmeye cehd gosteren Sahrux xan ehtiyatsizliq etmis kicik bir deste ile qala divarlarina yaxinlasmisdi Bu vaxt turk destesi gozlenilmeden qaladan cixdi ve Sahrux xan ise yarali halda esir dusdu AilesiSahrux xanin Eslemes bey Tehmasibqulu bey adli ogullari vardi MenbeEnver Cingizoglu Zulqeder eli Baki Serq Qerb 2011 156 seh Hemcinin baxQizilbaslar SefevilerIstinadlar