Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İşemik insult – qan təchizatının çatışmazlığı nəticəsində beynin ocaqlı (fokal) zədələnməsindən əmələ gələn, 24 saatdan çox çəkən və ya bir sutka ərzində ölümə gətirib çıxaran nevrolojı simptomların kəskin inkişafı ilə xarakterizə olunan sindromdur. Bütün halların 80%-də işemik insult karotid hövzədə, 20%-də isə vertebrobazilyar hövzədə baş verir. Kəskin serebral işemiya nəticəsində yaranan ocaqlı nevroloji defisit və ya retinal işemiya nəticəsində yaranan görmənin monokulyar pisləşməsi (amaurosis fugax) 24 saat ərzində tam keçib gedirsə, bu sindrom tranzitor işemik həmlə (TİH) kimi təsnifata daxil edilir.
| İşemik insult | |
|---|---|
| XBT-10 | I-I |
| XBT-9 | |
| OMIM | 601367 |
| DiseasesDB | 2247 |
| MedlinePlus | 000726 |
| eMedicine | neuro/9 |
| MeSH | D020521 |
Təsnifat
XBT-10 üzrə təsnifat
- I63 Beyin infarktı
- I63.0 Preserebral (ekstrakranial) arteriyanın trombozu səbəbli beyin infarktı
- I63.1 Preserebral (ekstrakranial) arteriyanın emboliyası səbəbli beyin infarktı
- I63.2 Preserebral (ekstrakranial) arteriyanın dəqiqləşdirilməmiş tıxanması yaxud stenozu səbəbli beyin infarktı
- I63.3 Beyin arteriyalarının trombozu səbəbli beyin infarktı
- I63.4 Beyin arteriyalarının emboliyası səbəbli beyin infarktı
- I63.5 Beyin arteriyalarının dəqiqləşdirilməmiş tıxanması və yaxud stenozu
- I63.6 Beyin venalarının qeyri-piogen trombozu səbəbli beyin infarktı
- I63.8 Başqa səbəbli beyin infarktı
- I63.9 Dəqiqləşdirilməmiş beyin infarktı
- I64 Qanaxma və ya infarkt kimi dəqiqləşdirilməmiş insult
- I65 Preserebral (ekstrakranial) arteriyaların infarkta səbəb olmayan trombozu və ya stenozu
- I66 Serebral arteriyalarının beyin infarktına səbəb olmayan trombozu və ya stenozu
- G45 Keçici (tranzitor) serebral işemik həmlə
- G46 Serebrovaskulyar xəstəliklərdə damar mənşəli beyin sindromları
Etiopatogenetik təsnifat
Etiopatogenetik cəhətdən işemik insultun 5 əsas yarımtipini fərqləndirirlər (TOAST təsnifatına görə):
- İri arteriyaların aterosklerozu nəticəsində baş verən insult.
- Kardioembolik insult.
- Kiçik çaplı (kalibrli) arteriyaların okklüziyası nəticəsində baş verən insult (lakunar insult), hansı ki, ən çox arterial hipertenziya nəticəsində yaranır.
- Digər məlum etiologiyalı insult: qeyri-aterosklerotik vaskulopatiyalar və arteriitlər – serebral damarların disseksiyası, Moya-moya xəstəliyi, fibroz-əzələ displaziyası və s., infeksion, autoimmun, dərman arteriitləri; hematolojı xəstəliklər – antifosfolipid anticisimlər sindromu, C, S proteinlərinin defisiti, antitrombin 3 defisiti, leykemiya, polisitemiya, trombositoz, trombositopenik purpura, oraqvari-hüceyrə anemiyası, miyelom xəstəliyi, Valdenstrem makroqlobulinemiyası, krioqlobulinemiya; peroral kontraseptivlərin, antifibrinolitik preparatların, K vitamininin, simpatomimetiklərin qəbulu nəticəsində; digərləri – venoz sinusların trombozu, miqren, hemodinamik insult və s.
- Naməlum etiologiyalı insult.
Patofiziologiya
Beyin qan axımı həcminin azalması beyin toxumasına oksigen və qlükoza daxil olmasının xeyli məhdudlaşmasına gətirib çıxarır. Qan axımının daha qabarıq şəkildə azaldığı beyin hissəsi çox tezliklə, 6-8 dəqiqə ərzində dönməz (sağalmaz) dərəcədə zədələnir ("özək" və ya işemiyanın "nüvə" zonası). Bir neçə saat ərzində işemiyanın nüvə zonası işemiyalaşmış, lakın canlı (qan axınının səviyyəsi 20 ml/100q/dəq) toxuma ilə – "yarımkölgə" və ya "penumbra" adlanan zona ilə əhatə olunur. Penumbra sahəsində bütövlükdə energetik metabolizm qorunub saxlanılır və struktur dəyişikliklər yox, funksional dəyişikliklər müşahidə olunur. Penumbra zonasının hesabına infarktın ölçülərinin tədricən böyüməsi baş verir. "İşemik yarımkölgə" zonasında sinir hüceyrələrinin bərpa olunmasının mümkün olduğu vaxtın müddəti dəqiq müəyyən edilməmişdir. Hərçənd ki, sinir hüceyrələrinin əksəriyyəti üçün bu müddət bir neçə saatla (və ya 2-3 sutka ilə) məhdudlaşır. İnsultun inkişafından sonrakı ilk saatlar və günlərdə terapiyanın başlıca hədəfi məhz penumbradır.
Diaqnostika
İnsultun diaqnostikası aşağıdakılara əsaslanır:
- müvafiq klinik simptomların müəyyənləşdirilməsi;
- anamnestik məlumatlar (kəskin başlanğıc, risk amillərinin mövcudluğu) – cədvəl 1-ə bax;
- neyrovizualizasiya müayinələrinin məlumatları.
İnsultun tipinin (işemik və ya hemorragik) müəyyənləşdirilməsi diaqnostik axtarışın sonuncu həlqəsi deyildir. İnsultun adekvat müalicəsi və ikincili (sonrakı) profilaktikasının aparılması üçün onun mümkün olan səbəbinin/səbəblərinin axtarılması zəruridir.
Differensial diaqnostika
İşemik insult aşağıdakı xəstəliklərdən diferensiasiya edilməlidir:
- hemorragik insult;
- kəskin hipertonik ensefalopatiya;
- kəllə-beyin travması;
- intrakranial həcmli xəstəliklər (abses, şiş, şişə qansızma və b.);
- mərkəzi sinir sisteminin kəskin demiyelinizəedici xəstəlikləri;
- posthipoksik ensefalopatiya;
- metabolik pozulmalar (hipoqlikemik, hiperqlikemik, qara ciyər və b. somatogen ensefalopatiyalar);
- ekzogen intoksikasiyalar (dərman, narkotik maddələr);
- meningit/ensefalit;
- miqren;
- epilepsiya;
- bayılmalar;
- kranial sinirlərin neyropatiyaları (Bell iflici, gözün hərəki sinirlərinin neyropatiyaları, vestibulyar neyronit);
- konversion pozulmalar (isteriya nevrozları)
İşemik insultun yuxarıda sadalanan hallarla etibarlı diferensiasiyası üçün çox vaxt neyrovizualizasiya metodlarının (başlıca olaraq KT, bəzi hallarda isə MRT) tətbiqi zəruridir.
Əlamət və simptomları
Aşağıdakı simptomlara əsasən işemik insultun baş verməsindən şübhələnmək lazımdır:
- Bədənin hər hansı hissəsində, xüsusən də sifət, əl və ayaq daxil olmaqla bədənin bir tərəfində əzələ zəifliyinin əmələ gəlməsi;
- Bədənin hər hansı hissəsində, xüsusən də sifət, əl və ayaq daxil olmaqla bədənin bir tərəfində hissiyyatın zəifləməsi;
- Görmənin pozulması;
- Şifahi nitqin və ya nitqin başa düşülməsinin pozulması;
- Hərəkətlərin koordinasiyasının pozulması;
- Baş gicəllənməsi;
- Udma qabiliyyətinin pozulması;
- Qəflətən başlayan, xüsusən də ürəkbulanma, qusma ilə müşayiət olunan qeyri-adi dərəcədə kəskin baş ağrısı;
- Qıcolma tutmaları;
- Yaddaşın qəflətən pozulması;
- Şüurun pozulması.
Risk Amilləri
Modifikasiya edilə bilən risk amilləri
- Arterial hipertenziya
- Siqaret çəkmə
- Şəkərli diabet
- Ürək xəstəlikləri, xüsusən də atrial fibrillyasiya (qulaqcıqların səyriməsi)
- Dislipidemiya
- Keçirilmiş insult və ya TİH
- Yuxu arteriyalarının stenozu
- Hiperkoaqulyasiya ilə müşayiət olunan hallar
- Azhərəkətli həyat tərzi
- Alkoqolun həddən ziyadə qəbulu
- Oral kontraseptivlərin qəbulu
- Digərləri
Modifikasiya edilə bilinməyən risk amilləri
- Yaş
- Kişi cinsinə mənsubluq
- İrq (afro-amerikanlara mənsubluq)
- Genetik meyllilik
Mənbə
- İşemik insultun diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol 2016-03-04 at the Wayback Machine ( Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi).
- Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 21 oktyabr 2009-cu il tarixli 25 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Isemik insult qan techizatinin catismazligi neticesinde beynin ocaqli fokal zedelenmesinden emele gelen 24 saatdan cox ceken ve ya bir sutka erzinde olume getirib cixaran nevroloji simptomlarin keskin inkisafi ile xarakterize olunan sindromdur Butun hallarin 80 de isemik insult karotid hovzede 20 de ise vertebrobazilyar hovzede bas verir Keskin serebral isemiya neticesinde yaranan ocaqli nevroloji defisit ve ya retinal isemiya neticesinde yaranan gormenin monokulyar pislesmesi amaurosis fugax 24 saat erzinde tam kecib gedirse bu sindrom tranzitor isemik hemle TIH kimi tesnifata daxil edilir Isemik insultXBT 10 I61 I64 XBT 9 434 91OMIM 601367DiseasesDB 2247MedlinePlus 000726eMedicine neuro 9 emerg 558 emerg 557 pmr 187MeSH D020521TesnifatXBT 10 uzre tesnifat I63 Beyin infarkti I63 0 Preserebral ekstrakranial arteriyanin trombozu sebebli beyin infarkti I63 1 Preserebral ekstrakranial arteriyanin emboliyasi sebebli beyin infarkti I63 2 Preserebral ekstrakranial arteriyanin deqiqlesdirilmemis tixanmasi yaxud stenozu sebebli beyin infarkti I63 3 Beyin arteriyalarinin trombozu sebebli beyin infarkti I63 4 Beyin arteriyalarinin emboliyasi sebebli beyin infarkti I63 5 Beyin arteriyalarinin deqiqlesdirilmemis tixanmasi ve yaxud stenozu I63 6 Beyin venalarinin qeyri piogen trombozu sebebli beyin infarkti I63 8 Basqa sebebli beyin infarkti I63 9 Deqiqlesdirilmemis beyin infarkti I64 Qanaxma ve ya infarkt kimi deqiqlesdirilmemis insult I65 Preserebral ekstrakranial arteriyalarin infarkta sebeb olmayan trombozu ve ya stenozu I66 Serebral arteriyalarinin beyin infarktina sebeb olmayan trombozu ve ya stenozu G45 Kecici tranzitor serebral isemik hemle G46 Serebrovaskulyar xesteliklerde damar menseli beyin sindromlariEtiopatogenetik tesnifat Etiopatogenetik cehetden isemik insultun 5 esas yarimtipini ferqlendirirler TOAST tesnifatina gore Iri arteriyalarin aterosklerozu neticesinde bas veren insult Kardioembolik insult Kicik capli kalibrli arteriyalarin okkluziyasi neticesinde bas veren insult lakunar insult hansi ki en cox arterial hipertenziya neticesinde yaranir Diger melum etiologiyali insult qeyri aterosklerotik vaskulopatiyalar ve arteriitler serebral damarlarin disseksiyasi Moya moya xesteliyi fibroz ezele displaziyasi ve s infeksion autoimmun derman arteriitleri hematoloji xestelikler antifosfolipid anticisimler sindromu C S proteinlerinin defisiti antitrombin 3 defisiti leykemiya polisitemiya trombositoz trombositopenik purpura oraqvari huceyre anemiyasi miyelom xesteliyi Valdenstrem makroqlobulinemiyasi krioqlobulinemiya peroral kontraseptivlerin antifibrinolitik preparatlarin K vitamininin simpatomimetiklerin qebulu neticesinde digerleri venoz sinuslarin trombozu miqren hemodinamik insult ve s Namelum etiologiyali insult PatofiziologiyaBeyin qan aximi hecminin azalmasi beyin toxumasina oksigen ve qlukoza daxil olmasinin xeyli mehdudlasmasina getirib cixarir Qan aximinin daha qabariq sekilde azaldigi beyin hissesi cox tezlikle 6 8 deqiqe erzinde donmez sagalmaz derecede zedelenir ozek ve ya isemiyanin nuve zonasi Bir nece saat erzinde isemiyanin nuve zonasi isemiyalasmis lakin canli qan axininin seviyyesi 20 ml 100q deq toxuma ile yarimkolge ve ya penumbra adlanan zona ile ehate olunur Penumbra sahesinde butovlukde energetik metabolizm qorunub saxlanilir ve struktur deyisiklikler yox funksional deyisiklikler musahide olunur Penumbra zonasinin hesabina infarktin olculerinin tedricen boyumesi bas verir Isemik yarimkolge zonasinda sinir huceyrelerinin berpa olunmasinin mumkun oldugu vaxtin muddeti deqiq mueyyen edilmemisdir Hercend ki sinir huceyrelerinin ekseriyyeti ucun bu muddet bir nece saatla ve ya 2 3 sutka ile mehdudlasir Insultun inkisafindan sonraki ilk saatlar ve gunlerde terapiyanin baslica hedefi mehz penumbradir DiaqnostikaInsultun diaqnostikasi asagidakilara esaslanir muvafiq klinik simptomlarin mueyyenlesdirilmesi anamnestik melumatlar keskin baslangic risk amillerinin movcudlugu cedvel 1 e bax neyrovizualizasiya muayinelerinin melumatlari Insultun tipinin isemik ve ya hemorragik mueyyenlesdirilmesi diaqnostik axtarisin sonuncu helqesi deyildir Insultun adekvat mualicesi ve ikincili sonraki profilaktikasinin aparilmasi ucun onun mumkun olan sebebinin sebeblerinin axtarilmasi zeruridir Differensial diaqnostika Isemik insult asagidaki xesteliklerden diferensiasiya edilmelidir hemorragik insult keskin hipertonik ensefalopatiya kelle beyin travmasi intrakranial hecmli xestelikler abses sis sise qansizma ve b merkezi sinir sisteminin keskin demiyelinizeedici xestelikleri posthipoksik ensefalopatiya metabolik pozulmalar hipoqlikemik hiperqlikemik qara ciyer ve b somatogen ensefalopatiyalar ekzogen intoksikasiyalar derman narkotik maddeler meningit ensefalit miqren epilepsiya bayilmalar kranial sinirlerin neyropatiyalari Bell iflici gozun hereki sinirlerinin neyropatiyalari vestibulyar neyronit konversion pozulmalar isteriya nevrozlari Isemik insultun yuxarida sadalanan hallarla etibarli diferensiasiyasi ucun cox vaxt neyrovizualizasiya metodlarinin baslica olaraq KT bezi hallarda ise MRT tetbiqi zeruridir Elamet ve simptomlari Asagidaki simptomlara esasen isemik insultun bas vermesinden subhelenmek lazimdir Bedenin her hansi hissesinde xususen de sifet el ve ayaq daxil olmaqla bedenin bir terefinde ezele zeifliyinin emele gelmesi Bedenin her hansi hissesinde xususen de sifet el ve ayaq daxil olmaqla bedenin bir terefinde hissiyyatin zeiflemesi Gormenin pozulmasi Sifahi nitqin ve ya nitqin basa dusulmesinin pozulmasi Hereketlerin koordinasiyasinin pozulmasi Bas gicellenmesi Udma qabiliyyetinin pozulmasi Qefleten baslayan xususen de urekbulanma qusma ile musayiet olunan qeyri adi derecede keskin bas agrisi Qicolma tutmalari Yaddasin qefleten pozulmasi Suurun pozulmasi Risk AmilleriModifikasiya edile bilen risk amilleri Arterial hipertenziya Siqaret cekme Sekerli diabet Urek xestelikleri xususen de atrial fibrillyasiya qulaqciqlarin seyrimesi Dislipidemiya Kecirilmis insult ve ya TIH Yuxu arteriyalarinin stenozu Hiperkoaqulyasiya ile musayiet olunan hallar Azhereketli heyat terzi Alkoqolun hedden ziyade qebulu Oral kontraseptivlerin qebulu DigerleriModifikasiya edile bilinmeyen risk amilleri Yas Kisi cinsine mensubluq Irq afro amerikanlara mensubluq Genetik meyllilikMenbeIsemik insultun diaqnostika ve mualicesi uzre klinik protokol 2016 03 04 at the Wayback Machine Sehiyye Nazirliyi Ictimai Sehiyye ve Islahatlar Merkezi Azerbaycan Respublikasi Sehiyye Nazirliyi kollegiyasinin 21 oktyabr 2009 cu il tarixli 25 sayli qerari ile tesdiq edilmisdir