Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İbrahimxəlil xan sarayı və ya İbrahimxəlil xanın qəsri — Şuşa şəhərinin cənub-şərq hissəsində, Daşaltı kəndi yaxınlığında yerləşən tarixi saraydır. Bəzi mənbələrdə saray həm də Qarabağ xan sarayı adlandırılır ki, bu da İbrahimxəlil xanın hakimiyyəti dövründə sarayın xan igamətgahı olması ilə əlaqədardır.
| İbrahimxəlil xan sarayı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Şuşa |
| Yerləşir | Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Sifarişçi | Pənahəli xan |
| Əsas tarixlər | Əsası qoyulub: 1751-1753 |
| Tikilmə tarixi | XVIII əsr |
UNESCO Ehtiyat Siyahısı | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | i,iv,v,vi |
| Təyin edilib | 2001 |
| İstinad nöm. | 1574 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 350 |
| Kateqoriya | Saray |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Azərbaycanın feodal dövrü qala-şəhərləri üçün xan sarayının yerləşdiyi qəsrlər xarakterikdir. XVIII əsrin əvvəllərindən formalaşmağa başlayan kiçik feodal dövlətləri olan xanlıqların paytaxtı olan yeni şəhərlərin memarlıq-planlaşdırma baxımından dominantı olan bu qəsrlərdə hökmdar və onun ailəsinin yaşaması, təhlükəsizliyi və fəaliyyətini təmin etmək üçün saray kompleksi və digər köməkçi binalar yerləşirdi. XVI – XVIII əsrlərdə Azərbaycanda hökmdar qəsrləri İçəri qala, Bala qala və ya Ərk (məsələn Təbrizdə olduğu kimi) adlandırılırdı.
Adətən feodal şəhərlərinin inşasına hökmdar qəsrinin inşasından başlanılırdı. Şuşa qalasının yerləşdiyi ərazi özünəməxsus strateji xüsusiyyətə malik olduğuna görə, qaladaxili qəsrlərin, o cümlədən Pənahəli xanın qəsrinin inşasına Şuşa qalasının inşası ilə eyni dövrdə başlanılmışdır.Mirzə Adıgözəl bəyin məlumatına görə Pənahəli xanın hakimiyyəti dövründə Şuşada xan ailəsinin üzvləri üçün "geniş binalar və hündür saraylar" inşa edilmişdi.
Qarabağ tarixçisi Mir Mehdi Xəzani Şuşa qalasının inşa edilməsindən bəhs edərkən Pənahəli xanın sifarişi ilə qala daxilində sarayların inşa edilməsini də vurğulayır:
 | Pənah xan Şuşada özünə balaca qalaya oxşar qala divarları ilə əhatə edilmiş saray inşa etdirdi. Öz sarayı yaxınlığında isə təpə üzərində oğlu İbrahimxəlil üçün saray inşa etdirdi. |  |
Memarlıq xüsusiyyətləri
Şuşa qalasındakı qəsrlərin özünəməxsus memarlıq xüsusiyyətləri qədim dövrlərdən səyyahlar və şəhər qonaqlarının diqqətini cəlb etmişdir. Məsələn XIX əsrin ortalarında "Qafqaz" (rus. Кавказ) qəzetində yazılır: "Şəhərdəki müxtəlif evlər və yaşayış binaları arasında xan ailəsi üzvlərinin yaşadığı qəsrlər o dəqiqə diqqət çəkir: onlar özünəməxsus xarakterə malikdirlər. Onları künclərində dairəvi qüllələr olan hündür divarlar əhatə edir."
Tarixi bilinməyən baş plana əsasən müəyyən edilmişdir ki, demək olar ki, bütün Şuşa qəsrləri oxşar konfiqurasiyaya malik olmuşdur: planda düzbucaqlı formaya malik olmaqla, onların dörd küncündə müdafiə qüllələri yerləşdirilmişdi. Daxildən bu divarlara bitişik şəkildə qəsr sakinlərinə xidmət edənlərin yaşaması üçün saray tipli binalar inşa edilirdi. Şuşa qəsrlərinin həcm-məkan və plan formalaşmasının həllinə Şahbulaq qalasının memarlıq xüsusiyyətləri təsir göstərmişdir.
Şahbulaq qəsrində olduğu kimi bu qəsrlərin də girişləri şimal istiqamətində yerləşir. Birbaşa girişdən müdafiə olunmaq üçün qapının qarşısında Г formalı keçidə malik prizmatik örtüklə tamamlanan qüllə ucaldılmışdı.
İbrahimxəlil xanın sarayı kvadrat formalı tikili olmaqla dörd tərəfdən qala divarları ilə əhatə olunmuşdur. Qala divarlarının dörd küncündə içəridən açıq olan yarımdairəvi qüllələr yerləşir. Qəsrin içərisindən qüllələrə birləşən yaşayış binalarında sarayda yaşayanlara xidmət edən qulluqçular yaşayırdı.
Qəsrin şimala istiqamətlənən əsas girişi qabağa çıxmış prizmatik həcmlə müdafiə olunur. Bu baxımdan qəsrin girişi Şuşa qalasının Gəncə qapısında tətbiq edilmiş texnikanı təkrarlayır. Bu cür tikinti texnikas qapının müdafiəsini gücləndirərək ona birbaşa yaxınlaşma imkanını sıfıra endirir.
Giriş qapısının konstruktiv həlli də diqqəti cəlb edir: bütöv daşdan (2.40 x 0.70 x 0.45 m) hazırlanmış qapı bəndi bütöv daşdan hazırlanmış və 2.10 metr hündürlüyə malik qapı çərçivəsi üzərində dayanır. Qapı bəndi üzərində yaxşı yonulmuş daşlardan inşa edilmiş yüngülləşdirici tağ yerləşir. Tağın timpanı iri yonulmamış daşlardan but hörgüsü ilə tikilmişdir. Giriş qapılarının bu cür həll edilməsi Şuşa şəhərinin memarlığında geniş yayılmışdır.
Saray kompleksinə daxil olan bütün tikililər kiçik ölçülü yaxşı yonulmuş daşlardan inşa edilmiş tağ-tavanla örtülmüşdür. Şuşada bu cür tağ-tavanların inşa texnikası kifayət qədər sadə olmuşdur. Belə ki, tikilinin divarları hörüldükdən sonra onun içi torpaqla doldurulur və torpaq üzərində tağ-tavanın inşasına başlanılırdı. İnşa edilmiş tavanın hörgülərinin qurumasından sonra isə binanın içi torpaqdan təmizlənirdi.
İstinadlar
- Авалов, 1977. səh. 23
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964. 96.
- Адигезал-бек, Мирза. Карабах-наме. Баку. 1950. 63.
- Xəzani, Mir Mehdi. [Mir_Mehdi_Xəzani_və_onun__Kitabi-tarixi_Qarabağ__əsəri Kitab-tarixi-Qarabağ] (#bad_url). Bakı: Azərbaycan Elmlər Akademiyası nəşriyyatı. 1950.
- Газета Кавказ, № 58. Тифлис. 1857.
- Авалов, 1977. səh. 25
- Саркисов, Ализаде, 1950. səh. 121
Ədəbiyyat
- Авалов, Э. В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: Элм. 1977.
- А. В. Саркисов, А. М. Ализаде. О некоторых архитектурных памятниках Шуши (Памятники архитектуры Азербайджана (сборник материалов), т. II). Москва-Баку. 1950.
- Фатуллаев, Ш. С. Памятники Шуши. Баку. 1970.
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964.
- Дубровин, Н. История войны и владычества русских на Кавказе (т.3). СПб. 1886.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qarabag xan sarayi deqiqlesdirme Ibrahimxelil xan sarayi ve ya Ibrahimxelil xanin qesri Susa seherinin cenub serq hissesinde Dasalti kendi yaxinliginda yerlesen tarixi saraydir Bezi menbelerde saray hem de Qarabag xan sarayi adlandirilir ki bu da Ibrahimxelil xanin hakimiyyeti dovrunde sarayin xan igametgahi olmasi ile elaqedardir Ibrahimxelil xan sarayiIbrahimxelil xanin saray kompleksini ehate eden qala divarlari39 45 28 sm e 46 45 33 s u Olke AzerbaycanSeher SusaYerlesir Susa Dovlet Tarix Memarliq QoruguSifarisci Penaheli xanEsas tarixler Esasi qoyulub 1751 1753Tikilme tarixi XVIII esrUNESCO Ehtiyat SiyahisiTipiMedeniKriteriyai iv v viTeyin edilib2001Istinad nom 1574DovletAzerbaycanRegionAvropaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 350KateqoriyaSarayEhemiyyetiOlke ehemiyyetli Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiSusanin tarixi merkezinin planinda Ibrahimxelil xan sarayinin yerlesmesi Azerbaycanin feodal dovru qala seherleri ucun xan sarayinin yerlesdiyi qesrler xarakterikdir XVIII esrin evvellerinden formalasmaga baslayan kicik feodal dovletleri olan xanliqlarin paytaxti olan yeni seherlerin memarliq planlasdirma baximindan dominanti olan bu qesrlerde hokmdar ve onun ailesinin yasamasi tehlukesizliyi ve fealiyyetini temin etmek ucun saray kompleksi ve diger komekci binalar yerlesirdi XVI XVIII esrlerde Azerbaycanda hokmdar qesrleri Iceri qala Bala qala ve ya Erk meselen Tebrizde oldugu kimi adlandirilirdi Adeten feodal seherlerinin insasina hokmdar qesrinin insasindan baslanilirdi Susa qalasinin yerlesdiyi erazi ozunemexsus strateji xususiyyete malik olduguna gore qaladaxili qesrlerin o cumleden Penaheli xanin qesrinin insasina Susa qalasinin insasi ile eyni dovrde baslanilmisdir Mirze Adigozel beyin melumatina gore Penaheli xanin hakimiyyeti dovrunde Susada xan ailesinin uzvleri ucun genis binalar ve hundur saraylar insa edilmisdi Qarabag tarixcisi Mir Mehdi Xezani Susa qalasinin insa edilmesinden behs ederken Penaheli xanin sifarisi ile qala daxilinde saraylarin insa edilmesini de vurgulayir Penah xan Susada ozune balaca qalaya oxsar qala divarlari ile ehate edilmis saray insa etdirdi Oz sarayi yaxinliginda ise tepe uzerinde oglu Ibrahimxelil ucun saray insa etdirdi Mir Mehdi XezaniMemarliq xususiyyetleriSusa qalasindaki qesrlerin ozunemexsus memarliq xususiyyetleri qedim dovrlerden seyyahlar ve seher qonaqlarinin diqqetini celb etmisdir Meselen XIX esrin ortalarinda Qafqaz rus Kavkaz qezetinde yazilir Seherdeki muxtelif evler ve yasayis binalari arasinda xan ailesi uzvlerinin yasadigi qesrler o deqiqe diqqet cekir onlar ozunemexsus xaraktere malikdirler Onlari kunclerinde dairevi qulleler olan hundur divarlar ehate edir Tarixi bilinmeyen bas plana esasen mueyyen edilmisdir ki demek olar ki butun Susa qesrleri oxsar konfiqurasiyaya malik olmusdur planda duzbucaqli formaya malik olmaqla onlarin dord kuncunde mudafie qulleleri yerlesdirilmisdi Daxilden bu divarlara bitisik sekilde qesr sakinlerine xidmet edenlerin yasamasi ucun saray tipli binalar insa edilirdi Susa qesrlerinin hecm mekan ve plan formalasmasinin helline Sahbulaq qalasinin memarliq xususiyyetleri tesir gostermisdir Sahbulaq qesrinde oldugu kimi bu qesrlerin de girisleri simal istiqametinde yerlesir Birbasa girisden mudafie olunmaq ucun qapinin qarsisinda G formali kecide malik prizmatik ortukle tamamlanan qulle ucaldilmisdi Ibrahimxelil xanin sarayi kvadrat formali tikili olmaqla dord terefden qala divarlari ile ehate olunmusdur Qala divarlarinin dord kuncunde iceriden aciq olan yarimdairevi qulleler yerlesir Qesrin icerisinden qullelere birlesen yasayis binalarinda sarayda yasayanlara xidmet eden qulluqcular yasayirdi Qesrin simala istiqametlenen esas girisi qabaga cixmis prizmatik hecmle mudafie olunur Bu baximdan qesrin girisi Susa qalasinin Gence qapisinda tetbiq edilmis texnikani tekrarlayir Bu cur tikinti texnikas qapinin mudafiesini guclendirerek ona birbasa yaxinlasma imkanini sifira endirir Giris qapisinin konstruktiv helli de diqqeti celb edir butov dasdan 2 40 x 0 70 x 0 45 m hazirlanmis qapi bendi butov dasdan hazirlanmis ve 2 10 metr hundurluye malik qapi cercivesi uzerinde dayanir Qapi bendi uzerinde yaxsi yonulmus daslardan insa edilmis yungullesdirici tag yerlesir Tagin timpani iri yonulmamis daslardan but horgusu ile tikilmisdir Giris qapilarinin bu cur hell edilmesi Susa seherinin memarliginda genis yayilmisdir Saray kompleksine daxil olan butun tikililer kicik olculu yaxsi yonulmus daslardan insa edilmis tag tavanla ortulmusdur Susada bu cur tag tavanlarin insa texnikasi kifayet qeder sade olmusdur Bele ki tikilinin divarlari horuldukden sonra onun ici torpaqla doldurulur ve torpaq uzerinde tag tavanin insasina baslanilirdi Insa edilmis tavanin horgulerinin qurumasindan sonra ise binanin ici torpaqdan temizlenirdi IstinadlarAvalov 1977 seh 23 Salamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964 96 Adigezal bek Mirza Karabah name Baku 1950 63 Xezani Mir Mehdi Mir Mehdi Xezani ve onun Kitabi tarixi Qarabag eseri Kitab tarixi Qarabag bad url Baki Azerbaycan Elmler Akademiyasi nesriyyati 1950 Gazeta Kavkaz 58 Tiflis 1857 Avalov 1977 seh 25 Sarkisov Alizade 1950 seh 121EdebiyyatAvalov E V Arhitektura goroda Shushi i problemy sohraneniya ego istoricheskogo oblika Baku Elm 1977 A V Sarkisov A M Alizade O nekotoryh arhitekturnyh pamyatnikah Shushi Pamyatniki arhitektury Azerbajdzhana sbornik materialov t II Moskva Baku 1950 Fatullaev Sh S Pamyatniki Shushi Baku 1970 Salamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964 Dubrovin N Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze t 3 SPb 1886 Hemcinin baxSusa Dovlet Tarix Memarliq Qorugu