Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çulım dili (Çulım dilində: Ось тили, Ös tili ; rusca: Чулымский язык), Altay dil ailəsinin Türk dilləri qrupuna mənsub dildir.
| Çulım dili | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Regionlar | Krasnoyarsk diyarı, Tomsk vilayəti |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| Yazı | kiril əlifbası |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | clw |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | cly |
| 467 | |
| clw | |
| ELCat | 1736 |
| IETF | clw |
| Glottolog | chul1246 |
Təsnifat
Çulım dili xakas, şor və sarı-yuğur dillərini də əhatə edən türk dillərinin Sibir türk qrupuna aid edilirr. Rusiyalı dilşünas Noqorodov Leypsiq-Cakarta siyahısına əsaslanaraq Çulımın qıpçaq mənşəli olduğunu iddia edir. Bu müqayisə göstərir ki, 100 əşyadan 87-si qıpçaq əşyalarına uyğundur, yalnız 67-si oğuz türkcəsi ilə qohumdur.
Tarix
Çulım dili bir vaxtlar Altay dağlarında çox geniş yayılmış bir dil olub, lakin müstəmləkəçilik və linqvistik assimilyasiya dalğalarına məruz qalan bu dilin daşıyıcıları zamanla ana dili kimi rus dilindən istifadə etməyə başlamışlar. Bu yerdəyişmə digər Sibir türk dillərindən fərqlənən dilin quruluşunu öyrəndikdə daha aydın görünür. İndi Orta Çulım XX əsrin ortalarında baş verən rus dilinin təsirləri səbəbindən təhlükə altındadır. Məhz 1940-cı illərdə, İosif Stalinin hakimiyyətdə olduğu dövrdə “ikinci ana dili siyasəti” adlı proqram yaradıldı. Bu, uşaqların bir yerə toplanması və onların rus dilini öyrəndikləri və öz ana dillərində danışmamağa məcbur olduqları internat məktəblərinə göndərilməsini əhatə edirdi. Proqram tez bir zamanda cəmiyyətin çulim dilini tərk etməsinə səbəb oldu. Tezliklə dil mənfi mənalarla əlaqələndirildi və beləliklə, aşağı sinifli sosial status qazandı. Ötən əsrin əvvəllərində Çulım dili "boğaz dili" kimi spesifik xüsusiyyətləri ilə tanınırdı, indi isə bu dil artıq uşaqlara ötürülmür. Bundan əlavə, 1970-ci illərdə Çulım icması rusdilli yaşayış məntəqələrinə inteqrasiya etməyə məcbur edildi, yerli əhali burada sosial nüfuz baxımdan yüksəlmək və daha çox iqtisadi imkanlar əldə etmək üçün rus dilində uyğunlaşmalı və danışmalı oldular. Tezliklə çulim dilində danışanlar öz ana dillərini tərk etdilər; bu, icmanın çoxlu sayda danışanlarını və onların dil ənənələrini itirməsinə səbəb oldu. Çulım xalqı nəinki öz dillərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı, həm də hökumət onları 1959-cu ildən sonra ayrı bir etnik qrup kimi siyahıyaalma statistikasından çıxardı. Sovet hökumətinin gözündə Çulım əhalisi yox idi və sayları fərqli bir milli kimlik kimi özünə yer tutmaq üçün kifayət deyildi; yalnız 1999-cu ilə qədər icma ayrıca etnik birlik statusunu bərpa etdi. Beləliklə, Rusiyanın urbanizasiyası və öz milli dillərinin hökmranlığı Çulım dilinin tədricən sıradan çıxarılmasına və arealının daralmasına gətirib çıxardı.
- ScriptSource - Russian Federation.
- Ethnologue (ing.). 25, 19 Dallas, Texas: SIL International, 1951. ISSN 1946-9675
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Culim dili Culim dilinde Os tili Os tili rusca Chulymskij yazyk Altay dil ailesinin Turk dilleri qrupuna mensub dildir Culim diliOlke RusiyaRegionlar Krasnoyarsk diyari Tomsk vilayetiDanisanlarin umumi sayi 44 nef 2010 Tesnifatiturk dilleriOrtaq turk diliSibir turk dilleriCulim dili dd dd dd Yazi kiril elifbasiDil kodlariISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 clwDilin strukturlarinin dunya atlasi cly467clwELCat 1736IETF clwGlottolog chul1246TesnifatCulim dili xakas sor ve sari yugur dillerini de ehate eden turk dillerinin Sibir turk qrupuna aid edilirr Rusiyali dilsunas Noqorodov Leypsiq Cakarta siyahisina esaslanaraq Culimin qipcaq menseli oldugunu iddia edir Bu muqayise gosterir ki 100 esyadan 87 si qipcaq esyalarina uygundur yalniz 67 si oguz turkcesi ile qohumdur TarixCulim dili bir vaxtlar Altay daglarinda cox genis yayilmis bir dil olub lakin mustemlekecilik ve linqvistik assimilyasiya dalgalarina meruz qalan bu dilin dasiyicilari zamanla ana dili kimi rus dilinden istifade etmeye baslamislar Bu yerdeyisme diger Sibir turk dillerinden ferqlenen dilin qurulusunu oyrendikde daha aydin gorunur Indi Orta Culim XX esrin ortalarinda bas veren rus dilinin tesirleri sebebinden tehluke altindadir Mehz 1940 ci illerde Iosif Stalinin hakimiyyetde oldugu dovrde ikinci ana dili siyaseti adli proqram yaradildi Bu usaqlarin bir yere toplanmasi ve onlarin rus dilini oyrendikleri ve oz ana dillerinde danismamaga mecbur olduqlari internat mekteblerine gonderilmesini ehate edirdi Proqram tez bir zamanda cemiyyetin culim dilini terk etmesine sebeb oldu Tezlikle dil menfi menalarla elaqelendirildi ve belelikle asagi sinifli sosial status qazandi Oten esrin evvellerinde Culim dili bogaz dili kimi spesifik xususiyyetleri ile taninirdi indi ise bu dil artiq usaqlara oturulmur Bundan elave 1970 ci illerde Culim icmasi rusdilli yasayis menteqelerine inteqrasiya etmeye mecbur edildi yerli ehali burada sosial nufuz baximdan yukselmek ve daha cox iqtisadi imkanlar elde etmek ucun rus dilinde uygunlasmali ve danismali oldular Tezlikle culim dilinde danisanlar oz ana dillerini terk etdiler bu icmanin coxlu sayda danisanlarini ve onlarin dil enenelerini itirmesine sebeb oldu Culim xalqi neinki oz dillerini terk etmek mecburiyyetinde qaldi hem de hokumet onlari 1959 cu ilden sonra ayri bir etnik qrup kimi siyahiyaalma statistikasindan cixardi Sovet hokumetinin gozunde Culim ehalisi yox idi ve saylari ferqli bir milli kimlik kimi ozune yer tutmaq ucun kifayet deyildi yalniz 1999 cu ile qeder icma ayrica etnik birlik statusunu berpa etdi Belelikle Rusiyanin urbanizasiyasi ve oz milli dillerinin hokmranligi Culim dilinin tedricen siradan cixarilmasina ve arealinin daralmasina getirib cixardi ScriptSource Russian Federation Ethnologue ing 25 19 Dallas Texas SIL International 1951 ISSN 1946 9675