Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çin tatarları — hal-hazırkı Çin Xalq Respublikası torpaqlarında yaşayan tatarlardır. ÇXR-in rəsmi olaraq tanıdığı 56 etnik qrupdan biridir. Çin tatarlarının 90 faizdən çoxu Sintzsyan Uyğur Muxtar Bölgəsində yaşamaqdadır.
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 4.895 | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
| İslam |
Çin tatarlarının ataları çoxluqla Volqa tatarlarındandır və XIX əsrdə Sintzsyana gəlib məskunlaşmış tacirlərdir, Bunlardan başqa, XIX və XX əsrin əvvəllərində Volqa boyundan Sintzsyana gəlib məskunlaşmış müəllimlər və imamlar da olmuşdur.
Çindəki tatarların çoxu Sünni müsəlmanlığın hənəfi məzhəbinə mənsubdur. Tatarcaya uyğunlaşdırılmış ərəb hərflərini istifadə edərək yazı yazırlar. Tatarlar bölgədə yaşayan qazaxlar və uyğurlarla yaxın təmasda olduqları üçün qazax və uyğur dillərinin Çin tatarlarının gündəlik həyatlarındakı təsiri get-gedə böyüməkdədir.
Xüsusilə, XIX və XX əsrin əvvəllərində tatarların Sintzsyandakı müasir türk təhsilinə etdikləri qatqı xeyli mötəbər hesab edilir. XX əsrin əvvəlində Sintzsyanda Çin tatarları tərəfindən cədidçi mədrəsələr quruldu. Məşhur uyğur alim və linqivist İbrahim Mutii təhsilini cədidçi tatarların işlətdiyi məktubda almışdır.
Ramazan bayamı və Qurban bayramı kimi islami bayramları qeyd etməylə yanaşı, Çin tatarları hər il 20–25 iyun tarixləri arasında Sabantov bayramını da qeyd edirlər.
Terminologiya
"Tatar" adı tarix boyunca çincə qaynaqlara bir çox fərqli şəkildə uyğunlaşdırılmışdır. Tanq sülaləsi (VIII əsr) dövründə tatar mənasına gələn "dadan" termini istifadə edildi. Bu Çinin şimalındakı çöllərdə moğolca danışan xalqları ifadə etmək üçün istifadə edilirdi. Bunun sonrasında, hal-hazırkı Pinyin qarşılığı "dada" olan bir çoxdigər yazılış şəkli də ortaya çıxdı. Xüsusilə, Yuan sülaləsindən sonra tatarlar üçün ifadə olunan "dada" termini sabitləşmiş oldu. Çin Xalq Respublikası dövlətinin qurulmasından sonra hökumət Çində yaşayan tatarları "tataerzu" adı ilə 56 etnik qrupun biri olaraq tanıdı və termin günümüzə qədər istifadə edilməkdədir.
Əhalinin məskunlaşması
Çindəki tatar əhalinin sayı 2008-ci il etibariylə 5.000 nəfərdən azdır. Çin tatarları başda Sintzsyan Uyğur Muxtar Bölgəsi olmaqla, əsasən şimal-qərb Çində yaşayırlar. Sintzsyandakı Sançi Hui Muxtar Bölgəsindəki Quçunqa bağlı Daquan Tatar kəndi bütün Çin miqyasında tatar millətinə həsr edilmiş tək kənddir.
2000-ci ildə edilmiş Çin Xalq Respublikasının V milli siyahəyaalınmasına görə əhali məskunlaşması belədir:
| Sıra | Bölgə | Ümumi əhali | tatarlar | Ümumi tatar əhalisi Əhalinin payı（%） | Bölgədəki Etnik azlıq Əhalinin payı（%） | Bölgə əhalisinin payı（%） |
| Ümumi | 1.245.110.826 | 4.895 | 100 | 0,00465 | 0,000393 | |
| G1 | Cəmi 31 ştatda | 1.242.612.226 | 4.890 | 99,90 | 0,00465 | 0,000394 |
| G2 | Şimal-qərb Çin | 89.258.221 | 4.702 | 96,06 | 0,02693 | 0,005268 |
| G3 | Şimali Çin | 145.896.933 | 53 | 1,08 | 0,00061 | 0,000036 |
| G4 | Cənubi Mərkəzi Çin | 350.658.477 | 49 | 1,00 | 0,00017 | 0,000014 |
| G5 | Şərqi Çin | 358.849.244 | 37 | 0,76 | 0,00148 | 0,000010 |
| G6 | Cənub-qərbi Çin | 193.085.172 | 27 | 0,55 | 0,00007 | 0,000014 |
| G7 | Şimal-şərqi Çin | 104.864.179 | 22 | 0,45 | 0,00020 | 0,000021 |
| 1 | Sintszyan | 18.459.511 | 4.501 | 91,95 | 0,04103 | 0,024383 |
| 2 | Qansu | 25.124.282 | 186 | 3,80 | 0,00846 | 0,000740 |
| 3 | Pekin | 13.569.194 | 29 | 0,590 | 0,00495 | 0,000214 |
| 4 | Xunan | 63.274.173 | 16 | 0,33 | 0,00025 | 0,000025 |
| 5 | Tyantszin | 9.848.731 | 12 | 0,25 | 0,00450 | 0,000122 |
| 6 | 42.360.089 | 12 | 0,25 | 0,00008 | 0,000028 | |
| 7 | Çinghay | 4.822.963 | 12 | 0,25 | 0,00054 | 0,000249 |
| 8 | Heilonqiyanq | 36.237.576 | 11 | 0,22 | 0,00062 | 0,000030 |
| 9 | Szyansu | 73.043.577 | 10 | 0,20 | 0,00385 | 0,000014 |
| 10 | Anhoy | 58.999.948 | 10 | 0,20 | 0,00251 | 0,000017 |
| 11 | 85.225.007 | 10 | 0,20 | 0,00079 | 0,000012 | |
| 12 | 41.824.412 | 9 | 0,180 | 0,00013 | 0,000022 | |
| 13 | Şantun | 89.971.789 | 9 | 0,18 | 0,00142 | 0,000010 |
| 14 | Haynan | 7.559.035 | 9 | 0,18 | 0,00069 | 0,000119 |
| 15 | 91.236.854 | 8 | 0,16 | 0,00070 | 0,000009 | |
| 16 | Sıçuan | 82.348.296 | 7 | 0,14 | 0,00017 | 0,000009 |
| 17 | Hebei | 66.684.419 | 6 | 0,12 | 0,00021 | 0,000009 |
| 18 | Daxili Monqolustan | 23.323.347 | 6 | 0,12 | 0,00012 | 0,000026 |
| 19 | Çuntsin | 30.512.763 | 6 | 0,12 | 0,00030 | 0,000020 |
| 20 | Şanxay | 16.407.734 | 5 | 0,10 | 0,00481 | 0,000030 |
| 21 | Quansi-Çjuan | 43.854.538 | 4 | 0,08 | 0,00002 | 0,000009 |
| 22 | Çjetszyan | 45.930.651 | 3 | 0,06 | 0,00076 | 0,000007 |
| 23 | 26.802.191 | 2 | 0,04 | 0,00008 | 0,000007 | |
| 24 | Hubey | 59.508.870 | 2 | 0,04 | 0,00008 | 0,000003 |
| 25 | 35.247.695 | 2 | 0,04 | 0,00001 | 0,000006 | |
| 26 | Ninsya-Huey | 5.486.393 | 2 | 0,04 | 0,00011 | 0,000036 |
| 27 | 35.365.072 | 1 | 0,02 | 0,00057 | 0,000003 | |
| 28 | Şansi | 32.471.242 | ||||
| 29 | Fucyen | 34.097.947 | ||||
| 30 | Szyansi | 40.397.598 | ||||
| 31 | Tibet | 2.616.329 | ||||
| 32 | Hərbi xidmət təminatçıları | 2.498.600 | 5 | 0,10 | 0,00448 | 0,000200 |
İstinadlar
- Faruk Sümer. "Tatarlar". islamansiklopedisi.org.tr. 14 iyun 2020 tarixində .
- Klimeš, Ondřej. Struggle by the Pen: The Uyghur Discourse of Nation and National Interest, c.1900-1949. 2015. səh. 80-81. ISBN .
- Ulrich Theobald. "Dada, Tatars". chinaknowledge.de. 14 iyun 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 17 avqust 2012.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cin tatarlari hal hazirki Cin Xalq Respublikasi torpaqlarinda yasayan tatarlardir CXR in resmi olaraq tanidigi 56 etnik qrupdan biridir Cin tatarlarinin 90 faizden coxu Sintzsyan Uygur Muxtar Bolgesinde yasamaqdadir Cin tatarlari Umumi sayi4 895Yasadigi erazilerCinDiliTatarca uygurca cinceDiniIslamPekindeki Merkezi Milletler Universiteti terefinden Etnik Medeniyyet muzeyinin etnoqrafik sergisinde istirak eden Tatar qadin paltari Cin tatarlarinin atalari coxluqla Volqa tatarlarindandir ve XIX esrde Sintzsyana gelib meskunlasmis tacirlerdir Bunlardan basqa XIX ve XX esrin evvellerinde Volqa boyundan Sintzsyana gelib meskunlasmis muellimler ve imamlar da olmusdur Cindeki tatarlarin coxu Sunni muselmanligin henefi mezhebine mensubdur Tatarcaya uygunlasdirilmis ereb herflerini istifade ederek yazi yazirlar Tatarlar bolgede yasayan qazaxlar ve uygurlarla yaxin temasda olduqlari ucun qazax ve uygur dillerinin Cin tatarlarinin gundelik heyatlarindaki tesiri get gede boyumekdedir Xususile XIX ve XX esrin evvellerinde tatarlarin Sintzsyandaki muasir turk tehsiline etdikleri qatqi xeyli moteber hesab edilir XX esrin evvelinde Sintzsyanda Cin tatarlari terefinden cedidci medreseler quruldu Meshur uygur alim ve linqivist Ibrahim Mutii tehsilini cedidci tatarlarin isletdiyi mektubda almisdir Ramazan bayami ve Qurban bayrami kimi islami bayramlari qeyd etmeyle yanasi Cin tatarlari her il 20 25 iyun tarixleri arasinda Sabantov bayramini da qeyd edirler Terminologiya Tatar adi tarix boyunca cince qaynaqlara bir cox ferqli sekilde uygunlasdirilmisdir Tanq sulalesi VIII esr dovrunde tatar menasina gelen dadan termini istifade edildi Bu Cinin simalindaki collerde mogolca danisan xalqlari ifade etmek ucun istifade edilirdi Bunun sonrasinda hal hazirki Pinyin qarsiligi dada olan bir coxdiger yazilis sekli de ortaya cixdi Xususile Yuan sulalesinden sonra tatarlar ucun ifade olunan dada termini sabitlesmis oldu Cin Xalq Respublikasi dovletinin qurulmasindan sonra hokumet Cinde yasayan tatarlari tataerzu adi ile 56 etnik qrupun biri olaraq tanidi ve termin gunumuze qeder istifade edilmekdedir Ehalinin meskunlasmasiCindeki tatar ehalinin sayi 2008 ci il etibariyle 5 000 neferden azdir Cin tatarlari basda Sintzsyan Uygur Muxtar Bolgesi olmaqla esasen simal qerb Cinde yasayirlar Sintzsyandaki Sanci Hui Muxtar Bolgesindeki Qucunqa bagli Daquan Tatar kendi butun Cin miqyasinda tatar milletine hesr edilmis tek kenddir 2000 ci ilde edilmis Cin Xalq Respublikasinin V milli siyaheyaalinmasina gore ehali meskunlasmasi beledir Sira Bolge Umumi ehali tatarlar Umumi tatar ehalisi Ehalinin payi Bolgedeki Etnik azliq Ehalinin payi Bolge ehalisinin payi Umumi 1 245 110 826 4 895 100 0 00465 0 000393G1 Cemi 31 statda 1 242 612 226 4 890 99 90 0 00465 0 000394G2 Simal qerb Cin 89 258 221 4 702 96 06 0 02693 0 005268G3 Simali Cin 145 896 933 53 1 08 0 00061 0 000036G4 Cenubi Merkezi Cin 350 658 477 49 1 00 0 00017 0 000014G5 Serqi Cin 358 849 244 37 0 76 0 00148 0 000010G6 Cenub qerbi Cin 193 085 172 27 0 55 0 00007 0 000014G7 Simal serqi Cin 104 864 179 22 0 45 0 00020 0 0000211 Sintszyan 18 459 511 4 501 91 95 0 04103 0 0243832 Qansu 25 124 282 186 3 80 0 00846 0 0007403 Pekin 13 569 194 29 0 590 0 00495 0 0002144 Xunan 63 274 173 16 0 33 0 00025 0 0000255 Tyantszin 9 848 731 12 0 25 0 00450 0 0001226 42 360 089 12 0 25 0 00008 0 0000287 Cinghay 4 822 963 12 0 25 0 00054 0 0002498 Heilonqiyanq 36 237 576 11 0 22 0 00062 0 0000309 Szyansu 73 043 577 10 0 20 0 00385 0 00001410 Anhoy 58 999 948 10 0 20 0 00251 0 00001711 85 225 007 10 0 20 0 00079 0 00001212 41 824 412 9 0 180 0 00013 0 00002213 Santun 89 971 789 9 0 18 0 00142 0 00001014 Haynan 7 559 035 9 0 18 0 00069 0 00011915 91 236 854 8 0 16 0 00070 0 00000916 Sicuan 82 348 296 7 0 14 0 00017 0 00000917 Hebei 66 684 419 6 0 12 0 00021 0 00000918 Daxili Monqolustan 23 323 347 6 0 12 0 00012 0 00002619 Cuntsin 30 512 763 6 0 12 0 00030 0 00002020 Sanxay 16 407 734 5 0 10 0 00481 0 00003021 Quansi Cjuan 43 854 538 4 0 08 0 00002 0 00000922 Cjetszyan 45 930 651 3 0 06 0 00076 0 00000723 26 802 191 2 0 04 0 00008 0 00000724 Hubey 59 508 870 2 0 04 0 00008 0 00000325 35 247 695 2 0 04 0 00001 0 00000626 Ninsya Huey 5 486 393 2 0 04 0 00011 0 00003627 35 365 072 1 0 02 0 00057 0 00000328 Sansi 32 471 24229 Fucyen 34 097 94730 Szyansi 40 397 59831 Tibet 2 616 32932 Herbi xidmet teminatcilari 2 498 600 5 0 10 0 00448 0 000200IstinadlarFaruk Sumer Tatarlar islamansiklopedisi org tr 14 iyun 2020 tarixinde Klimes Ondrej Struggle by the Pen The Uyghur Discourse of Nation and National Interest c 1900 1949 2015 seh 80 81 ISBN 9004288090 Ulrich Theobald Dada Tatars chinaknowledge de 14 iyun 2020 tarixinde Istifade tarixi 17 avqust 2012