Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çin alliqatoru (lat. Alligator sinensis) — iki tanınmış alliqator növündən biridir. Şərqi Asiyada, Çinin Yanszı çayı hövzəsində yayılmışdır.
| Çin alliqatoru | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsiləüstü: Klad: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: ???: Çin alliqatoru | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Olduqca nadir növdür, təbiətdə cəmi 200 baş Çin alleqatoru qalmışdır.
Təsvir
Çin alliqatoruı alt çənədə fərqli qara ləkələr olan sarımtıl-boz rənglidir. Qarın açıq boz rəngdədir. Pəncələr qısadır. Barmaqlarının sonucunda dırnaqlar var. Ön ayaqları üzmə membranlarından məhrumdur. Quyruqları uzun, kütləlidir və suda əsas hərəkətverici qüvvədir. Bədənin yuxarı və aşağı hissələrini qoruyan sümüklü pulcuqlarla örtülmüşdür. Üç cüt böyük oksipital lövhə vardır. Alliqatorlar fəsiləsinin bütün üzvləri kimi, alt çənədəki dördüncü diş ağız bağlandıqda görünmür. Kaymanlar kimi, göz qapaqlarında sümük qalxanları var və ventral tərəfi osteodermlər tərəfindən qorunur. Son xüsusiyyətləri onları ən yaxın qohumu Missisipi alliqatorundan ayırır.
Cavan fərdlər yetkinlərə bənzəyir, lakin bədən boyunca fərqli sarı zolaqlar olur. Bədəndə orta hesabla beş, quyruqda isə səkkiz zolaq var. Böyüdükcə bu zolaqlar tədricən yox olur.
Erkəklərin uzunluğu burundan quyruğun ucuna qədər 2,2 m-ə çata bilir, lakin ümumiyyətlə 1,5 m-dən çox olmur. Dişilər maksimum 1,7 m uzunluğa, orta hesabla 1,4 m-ə çatırlar. Uzunluğu 3 m-ə qədər olan heyvanlar haqqında xəbərlər gəlsə də, bu məlumatlar təsdiqlənməmişdir.
Ömür uzunluğu 50 ildən çoxdur.
Yayılması
Hal-hazırda Çin alliqatoru yalnız Çinin şərq sahilindəki Yanszı çayı hövzəsində yaşayır. Bir zamanlar bu növün populyasiyası daha çox olduqda, yayılması çox daha geniş bir ərazini tuturdu. Çin timsahından ilk bəhs edilən məlumatlar b.e.ə 3000-ci ilə təsadüf edir. 1998-ci ildə elm adamları yalnız son 12 ildə Çin timsahının təbii arealının 10 dəfədən çox azaldığını hesablamışlar. Bu alleqatorlar subtropik və mülayim iqlimlərdə, şirin su sahələrində və su anbarlarında yaşayırlar.
Davranış
Son dərəcə ehtiyatlı, gizli yarı su həyat tərzi keçirirlər. Çin alliqatoru payızın sonundan (oktyabr ayının sonu) yazın əvvəlinə (mart-aprel) hava istiliyi kifayət qədər aşağı olduqda qışlayır. Bu dövrdə su hövzələrinin sahilləri boyunca təxminən 1 m dərinlikdə, 1,5 m uzunluqda və 0,3 m diametrdə oyuqlar qazırlar. Oyuqlar ilin digər vaxtlarında da istifadə edilə bilər. Bəzən dəliklər bir neçə timsah üçün sığınacaq təmin edəcək qədər böyükdür. Aprel ayında gizləndikləri yerdən çıxır və bədən istiliyini yüksəltmək üçün günəşin altına durular. Temperatur istədiyi dəyərə çatan kimi (iyun ayında) normal gecə həyatlarına keçirlər. Bədən istiliyinin tənzimlənməsi üçün sudan da istifadə olunur: bəzəni isitmək üçün yuxarı qızdırılan təbəqələr və aşağı salmaq üçün kölgəli yerlər.
Çinli alliqatoru timsahlar dəstəsinin ən sakit nümayəndələrindən biri sayılır və insanı yalnız özünümüdafiə məqsədilə dişləyə bilir.
Qidalanması
Timsahlar gecə həyat tərzi keçirən ətyeyənlərdir. Yetkinlər şirin su xərçəngkimiləri, balıq, ilan, mollusk, qurbağa, kiçik məməlilər və su quşları ilə qidalanırlar. Gənc timsahlar böcəklər və digər kiçik onurğasızları istehlak edirlər. Qapalı vəziyyətdə həvəslə balıq, siçan, siçovul, ət və quş yeyirlər.
Çoxalması
Cütləşmə mövsümü yağış mövsümünün başlamasından bir ay sonra iyun ayında başlayır. Həm erkək, həm də dişi özlərinə bir həyat yoldaşını axtararaq hürürlər. Digər bir cəlbedici manevr, xarakterik bir qoxu yayan alt çənənin altındakı müşk vəzidir. Cütləşmə suda baş verir. erkəklər çoxarvadlıdırlar - mövsüm ərzində bir neçə dişi ilə cütləşə bilərlər.
İyul ayında dişilər çay və göl sahilləri boyunca otlaqlarda bir yuva düzəldirlər. Yumurtlama avqustun ortalarına qədər uzanır. Ön və arxa ayaqları ilə təxminən 1 m hündürlükdə quru yarpaq və otdan yuva hazırlayırlar. Analar inkubasiya dövründə yuvaya yaxın yerdə olurlar. Dişilər hazırladığı təpəciyin ortasında olan çökəkliyə 10-40 yumurta qoyur (maksimum sayı 47-dir) və onları otla örtür. Yumurtaları ağ, sərtdir. Orta ölçüsü 35.4 × 60.5 mm, çəkisi 44.6 q-dır.
Dişilər tez-tez yuvanı ziyarət edir və yırtıcılardan qoruyur. Erkəklər isə bu işdə iştirak etmirlər. Balalar sentyabr ayında görünür (inkubasiya müddəti təxminən 70 gündür). Xırıltını eşidib dişi balalarını suya aparır. Həm də yumurtanı yerə yavaşca yuvarlayaraq və ya qabığa basaraq balasının çıxmasına kömək edə bilir. Dişi ilk qış nəslinin yanında qalır. Yumurtadan çıxmış bala təxminən 30 qramdır və uzunluğu 21 sm-dən bir qədər çox olur. Həyatın ilk illərində böyümə sürətidir. Cinsi yetkinliyə 4-5 yaşında çatır.
Yox olma təhlükəsi və qorunma
Çin alliqatoru yaşayış mühitinin məhv edilməsi və birbaşa məhv olması nəticəsində vəhşi təbiətdə təhlükə altındadır və Beynəlxalq Qırmızı Kitaba daxil edilmişdir. Bununla belə timsah qapalı şəraitdə yaxşı yetişdirilir və təxminən 10.000 baş dünyanın zooparklarında, damazlıq mərkəzlərində və ya şəxsi kolleksiyalarda mövcuddur. Bir sıra qoruqların yaradıldığı Çində qorunur.
Timsahların 4-5 ilə cinsi yetkinliyə çatdıqlarını və dişilərin hər il çoxalmağı bacardıqlarını nəzərə alsaq, növlərin reproduktiv potensialı çox yüksəkdir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
- 1994. Chinese Alligator. Pp. 782—783 in M. Emanoil, ed. Encyclopedia of Endangered Species. Detroit: Gale Research.
- Neill, W. 1971. The Last of the Ruling Reptiles: Alligators, Crocodiles, and Their Kin. New York: Columbia University Press.
- Mertz, L. 2003. Alligators and caimans. Pp. 171—176 in M. Hutchins, J. Murphy, N. Schlager, eds. Grizmek’s Animal Life Encyclopedia, Vol. 7, 2 Edition. Farmington Hills, Michigan, USA: Gale Group.
- "Alligator sinensis (Chinese alligator, T'o, Yow Lung, Yangtze alligator)". Animal Diversity Web. 2016-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-05-31.
- Wood, Gerald (1983). The Guinness Book of Animal Facts and Feats.
- Даревский И. С., Орлов Н. Л. Редкие и исчезающие животные. Земноводные и пресмыкающиеся: Справ. пособие. — М.: Высшая школа, 1988. — C. 403-403. — 463 с. [16] л.: ил. — ISBN 5-06-001429-0.
- Behler, J., D. Behler. 1998. Alligators and Crocodiles. Stillwater: Voyager Press.
- 1980. Alligator. M. Burton, R. Burton, eds. The New International Wildlife Encyclopedia, Vol. 1. Milwaukee: Purnell Reference Books.
- 2002. Crocodiles. Pp. 295—299 in C. Hoagstrom, ed. Magill’s Encyclopedia of Science: Animal Life, Vol. 1. Pasadena: Salem Press.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cin alliqatoru lat Alligator sinensis iki taninmis alliqator novunden biridir Serqi Asiyada Cinin Yanszi cayi hovzesinde yayilmisdir Cin alliqatoruElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Klad Sinif SurunenlerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad ArxozavrlarDeste TimsahlarFesileustu Klad Fesile AlliqatorlarYarimfesile Cins Alliqator Cin alliqatoruBeynelxalq elmi adiAlligator sinensis Albert Auguste Fauvel 1879Sekil axtarisiITIS 202209NCBI 38654EOL 796028FW 173237 Olduqca nadir novdur tebietde cemi 200 bas Cin alleqatoru qalmisdir TesvirCin alliqatorui alt cenede ferqli qara lekeler olan sarimtil boz renglidir Qarin aciq boz rengdedir Penceler qisadir Barmaqlarinin sonucunda dirnaqlar var On ayaqlari uzme membranlarindan mehrumdur Quyruqlari uzun kutlelidir ve suda esas hereketverici quvvedir Bedenin yuxari ve asagi hisselerini qoruyan sumuklu pulcuqlarla ortulmusdur Uc cut boyuk oksipital lovhe vardir Alliqatorlar fesilesinin butun uzvleri kimi alt cenedeki dorduncu dis agiz baglandiqda gorunmur Kaymanlar kimi goz qapaqlarinda sumuk qalxanlari var ve ventral terefi osteodermler terefinden qorunur Son xususiyyetleri onlari en yaxin qohumu Missisipi alliqatorundan ayirir Cavan ferdler yetkinlere benzeyir lakin beden boyunca ferqli sari zolaqlar olur Bedende orta hesabla bes quyruqda ise sekkiz zolaq var Boyudukce bu zolaqlar tedricen yox olur Erkeklerin uzunlugu burundan quyrugun ucuna qeder 2 2 m e cata bilir lakin umumiyyetle 1 5 m den cox olmur Disiler maksimum 1 7 m uzunluga orta hesabla 1 4 m e catirlar Uzunlugu 3 m e qeder olan heyvanlar haqqinda xeberler gelse de bu melumatlar tesdiqlenmemisdir Omur uzunlugu 50 ilden coxdur YayilmasiHal hazirda Cin alliqatoru yalniz Cinin serq sahilindeki Yanszi cayi hovzesinde yasayir Bir zamanlar bu novun populyasiyasi daha cox olduqda yayilmasi cox daha genis bir erazini tuturdu Cin timsahindan ilk behs edilen melumatlar b e e 3000 ci ile tesaduf edir 1998 ci ilde elm adamlari yalniz son 12 ilde Cin timsahinin tebii arealinin 10 defeden cox azaldigini hesablamislar Bu alleqatorlar subtropik ve mulayim iqlimlerde sirin su sahelerinde ve su anbarlarinda yasayirlar DavranisSon derece ehtiyatli gizli yari su heyat terzi kecirirler Cin alliqatoru payizin sonundan oktyabr ayinin sonu yazin evveline mart aprel hava istiliyi kifayet qeder asagi olduqda qislayir Bu dovrde su hovzelerinin sahilleri boyunca texminen 1 m derinlikde 1 5 m uzunluqda ve 0 3 m diametrde oyuqlar qazirlar Oyuqlar ilin diger vaxtlarinda da istifade edile biler Bezen delikler bir nece timsah ucun siginacaq temin edecek qeder boyukdur Aprel ayinda gizlendikleri yerden cixir ve beden istiliyini yukseltmek ucun gunesin altina durular Temperatur istediyi deyere catan kimi iyun ayinda normal gece heyatlarina kecirler Beden istiliyinin tenzimlenmesi ucun sudan da istifade olunur bezeni isitmek ucun yuxari qizdirilan tebeqeler ve asagi salmaq ucun kolgeli yerler Cinli alliqatoru timsahlar destesinin en sakit numayendelerinden biri sayilir ve insani yalniz ozunumudafie meqsedile disleye bilir QidalanmasiTimsahlar gece heyat terzi keciren etyeyenlerdir Yetkinler sirin su xercengkimileri baliq ilan mollusk qurbaga kicik memeliler ve su quslari ile qidalanirlar Genc timsahlar bocekler ve diger kicik onurgasizlari istehlak edirler Qapali veziyyetde hevesle baliq sican sicovul et ve qus yeyirler CoxalmasiCutlesme movsumu yagis movsumunun baslamasindan bir ay sonra iyun ayinda baslayir Hem erkek hem de disi ozlerine bir heyat yoldasini axtararaq hururler Diger bir celbedici manevr xarakterik bir qoxu yayan alt cenenin altindaki musk vezidir Cutlesme suda bas verir erkekler coxarvadlidirlar movsum erzinde bir nece disi ile cutlese bilerler Iyul ayinda disiler cay ve gol sahilleri boyunca otlaqlarda bir yuva duzeldirler Yumurtlama avqustun ortalarina qeder uzanir On ve arxa ayaqlari ile texminen 1 m hundurlukde quru yarpaq ve otdan yuva hazirlayirlar Analar inkubasiya dovrunde yuvaya yaxin yerde olurlar Disiler hazirladigi tepeciyin ortasinda olan cokekliye 10 40 yumurta qoyur maksimum sayi 47 dir ve onlari otla ortur Yumurtalari ag sertdir Orta olcusu 35 4 60 5 mm cekisi 44 6 q dir Disiler tez tez yuvani ziyaret edir ve yirticilardan qoruyur Erkekler ise bu isde istirak etmirler Balalar sentyabr ayinda gorunur inkubasiya muddeti texminen 70 gundur Xiriltini esidib disi balalarini suya aparir Hem de yumurtani yere yavasca yuvarlayaraq ve ya qabiga basaraq balasinin cixmasina komek ede bilir Disi ilk qis neslinin yaninda qalir Yumurtadan cixmis bala texminen 30 qramdir ve uzunlugu 21 sm den bir qeder cox olur Heyatin ilk illerinde boyume suretidir Cinsi yetkinliye 4 5 yasinda catir Yox olma tehlukesi ve qorunmaCin alliqatoru yasayis muhitinin mehv edilmesi ve birbasa mehv olmasi neticesinde vehsi tebietde tehluke altindadir ve Beynelxalq Qirmizi Kitaba daxil edilmisdir Bununla bele timsah qapali seraitde yaxsi yetisdirilir ve texminen 10 000 bas dunyanin zooparklarinda damazliq merkezlerinde ve ya sexsi kolleksiyalarda movcuddur Bir sira qoruqlarin yaradildigi Cinde qorunur Timsahlarin 4 5 ile cinsi yetkinliye catdiqlarini ve disilerin her il coxalmagi bacardiqlarini nezere alsaq novlerin reproduktiv potensiali cox yuksekdir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 The Reptile Database ing P Uetz 2015 1994 Chinese Alligator Pp 782 783 in M Emanoil ed Encyclopedia of Endangered Species Detroit Gale Research Neill W 1971 The Last of the Ruling Reptiles Alligators Crocodiles and Their Kin New York Columbia University Press Mertz L 2003 Alligators and caimans Pp 171 176 in M Hutchins J Murphy N Schlager eds Grizmek s Animal Life Encyclopedia Vol 7 2 Edition Farmington Hills Michigan USA Gale Group Alligator sinensis Chinese alligator T o Yow Lung Yangtze alligator Animal Diversity Web 2016 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2016 05 31 Wood Gerald 1983 The Guinness Book of Animal Facts and Feats Darevskij I S Orlov N L Redkie i ischezayushie zhivotnye Zemnovodnye i presmykayushiesya Sprav posobie M Vysshaya shkola 1988 C 403 403 463 s 16 l il ISBN 5 06 001429 0 Behler J D Behler 1998 Alligators and Crocodiles Stillwater Voyager Press 1980 Alligator M Burton R Burton eds The New International Wildlife Encyclopedia Vol 1 Milwaukee Purnell Reference Books 2002 Crocodiles Pp 295 299 in C Hoagstrom ed Magill s Encyclopedia of Science Animal Life Vol 1 Pasadena Salem Press