Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cığatay və ya çağatay dili, həmçinin Sovet mənbələrində əski özbək dili (özb. Эски ўзбек тили; Eski oʻzbek tili, rus. староузбекский) adı altında, Çin mənbələrində isə qədim uyğur dili kimi qeyd olunur — XX əsrdə ölmüş halına gələn, Mərkəzi Asiyada işlənilən ədəbi dil. O, müasir türk dillərinin qarluq qruppunu təşkil edən özbək və uyğur dillərin sələfidir. Cığatay ədəbiyyatının ən tanınmış nümayəndəsi Əlişir Nəvaidir.
| Cığatay dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | چغتای جغتای |
| Rəsmi status | Cığatay xanlığı Moğolustan Teymurilər dövləti Böyük Moğol İmperiyası |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| ölü dil | |
| Ölü dil | təxminən 1921 |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
| Yazı | Nəstəliq xətti |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | чаг 781 |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | chg |
| ISO 639-3 | chg |
| chg | |
| IETF | chg |
| Glottolog | chag1247 |
Adı
Cığatay sözü Çingiz xanın oğlu Cığatay xana qalmış Cığatay xanlığından gəlir.
Çağatay sözü həmçinin qırımçaqlar tərəfindən XIX əsrin sonuna qədər öz dilləri üçün istifadə olunurdu, günümüzdə isə, Əfqanıstanda danışılan türkmən dilinin teke dialekti üçün işlənilir.
1924-cü ildə Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikasının yaradılmasının hazırlaması üçün, Cığatay dilinin adını rəsmi olaraq "əski özbək dili" adına dəyişiblər. Çində isə onu bəzən qədim uyğur dili adlanırlar. Tarixən, həmçinin türki və sart sözləri də işlənilirdi.
Tarixi
Ekmann (1959) Çağatay dilini üç dövrə bölürdü: klassik-qabaq, klassik və post-klassik. Köpürlü (1981) isə beş dövrə: başlanğıc dövrü, birinci klassik dövr, ikinci klassik dövr, üçüncü klassik dövr və məhsulsuz tənəzzül dövrü.
Ədəbiyyat
Çağatay dilində yazan ən tanınmış şair Əlişir Nəvaidir. Onun 1499 qurtardığı mühakimət ül-lüğəteyn əsəri türki (cığatay) dilinin fars dili ilə müqayisə edib, türki dilinin üstünlüyünü göstərir. Cığatay dilində yazılan başqa bir tanınmış nəsr əsəri, türk ədəbiyyatında ən erkən tanınmış memuarı olan Zəhirəddin Məhəmməd Baburun (1483-1530) Baburnamə əsəridir.
XVII əsrdə cığatay dilində yazılan görkəmli əsərlər Əbülqazi Bahadır xanın Şəcərəyi tərakimə (1659) və Şəcərəyi türk (1663) əsərləri idi. XVIII əsrin ikinci yarısında isə türkmən şairi Məhtimqulu türkmən ədəbiyyatını türmən dilinin xüsusiyyətləri iştədərək cığatay dilində yazmağa başlayıb.
XIX əsrdə Xivədə Şirməhəmməd Munis və onun qohumu Məhəmmədrza Agahi kimi görkəmli cığatay dilli şairlər var idi.II Məhəmmədrəhim xan da cığatayca qəzəl yazırdı. Musa Səyraminin 1903-cü ildə qutardığı Tārīkh-i amniyya adlı əsəri və onun 1908-ci ildə Tārīkh-i ḥamīdi adı altında buraxılmış yeni versiyası 1862–1877 illərin arası baş verən Dunqan üsyanı haqqında ən yaxşı mənbələrdən biri olaraq sayılır.
İstinadlar
- "Чагатайский язык (Благова, Галина Фёдоровна)". 2022-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-03. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Узбекский язык". 2021-09-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-03. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Pengyuan Liu; Qi Su. Chinese Lexical Semantics: 14th Workshop, CLSW 2013, Zhengzhou, China, May 10-12, 2013. Revised Selected Papers. Springer. 12 December 2013. 448–. ISBN . 17 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 3 June 2020. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- L.A. Grenoble. Language Policy in the Soviet Union. Springer Science & Business Media. 11 April 2006. 149–. ISBN .
- Robert McHenry, redaktorNavā'ī, (Mir) 'Alī Shīr // Encyclopædia Britannica. 8 (15th). : Encyclopædia Britannica, Inc. 1993. səh. 563.
- Vladimir Babak; Demian Vaisman; Aryeh Wasserman. Political Organization in Central Asia and Azerbijan: Sources and Documents. Routledge. 23 November 2004. 343–. ISBN . 17 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 7 June 2020. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Статья «Туркменский язык» в лингвистической энциклопедия Ethnologue". 2013-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-08. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Schiffman, Harold. Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors: The Changing Politics of Language Choice. Brill Academic. 2011. 178–179. ISBN . 2022-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-09. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Scott Newton. Law and the Making of the Soviet World: The Red Demiurge. Routledge. 20 November 2014. 232–. ISBN . 5 July 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 9 June 2020. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Andrew Dalby. Dictionary of Languages: The Definitive Reference to More Than 400 Languages. Columbia University Press. 1998. 665–. ISBN .
Chagatai Old Uzbek official.
- Paul Bergne. Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris. 29 June 2007. 24, 137. ISBN . 17 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 9 June 2020. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Varis Cakan" (PDF). 2019-02-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-06-12. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- http://www.turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/abik.pdf 2016-03-10 at the Wayback Machine (in Turkish, with English abstract)
- Heydər Əliyev Mərkəzində 57 miniatürdən ibarət sərgi açılıb 2021-09-17 at the Wayback Machine. modern.az, 26.12.2015 (az.)
- Clark, Larry, Michael Thurman, and David Tyson. "Turkmenistan." Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, and Uzbekistan: Country Studies. p. 318. Comp. Glenn E. Curtis. Washington, D.C.: Division, 1997
- [1] 2022-07-13 at the Wayback Machine; Qahhar, Tahir, and William Dirks. “Uzbek Literature.” World Literature Today, vol. 70, no. 3, 1996, pp. 611–618. JSTOR, www.jstor.org/stable/40042097.
- МОЛЛА МУСА САЙРАМИ: ТА'РИХ-И АМНИЙА 2017-04-22 at the Wayback Machine (Mulla Musa Sayrami's Tarikh-i amniyya: Preface)], in: "Материалы по истории казахских ханств XV–XVIII веков (Извлечения из персидских и тюркских сочинений)" (Materials for the history of the Kazakh Khanates of the 15–18th cc. (Extracts from Persian and Turkic literary works)), , Nauka Publishers, 1969. (rus.)
- . Holy war in China: the Muslim rebellion and state in Chinese Central Asia, 1864–1877. Stanford University Press. 2004. səh. xvi. ISBN . 2014-01-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-28. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cigatay ve ya cagatay dili hemcinin Sovet menbelerinde eski ozbek dili ozb Eski yzbek tili Eski oʻzbek tili rus starouzbekskij adi altinda Cin menbelerinde ise qedim uygur dili kimi qeyd olunur XX esrde olmus halina gelen Merkezi Asiyada islenilen edebi dil O muasir turk dillerinin qarluq qruppunu teskil eden ozbek ve uygur dillerin selefidir Cigatay edebiyyatinin en taninmis numayendesi Elisir Nevaidir Cigatay diliOrijinal adi چغتای جغتایResmi status Cigatay xanligi Mogolustan Teymuriler dovleti Boyuk Mogol ImperiyasiDanisanlarin umumi sayi 0 nef olu dilOlu dil texminen 1921TesnifatiKateqoriya Avrasiya dilleriAltay dilleri Turk dilleriQarluq dilleri dd Yazi Nesteliq xettiDil kodlariQOST 7 75 97 chag 781ISO 639 1 ISO 639 2 chgISO 639 3 chgchgIETF chgGlottolog chag1247AdiCigatay sozu Cingiz xanin oglu Cigatay xana qalmis Cigatay xanligindan gelir Cagatay sozu hemcinin qirimcaqlar terefinden XIX esrin sonuna qeder oz dilleri ucun istifade olunurdu gunumuzde ise Efqanistanda danisilan turkmen dilinin teke dialekti ucun islenilir 1924 cu ilde Ozbekistan Sovet Sosialist Respublikasinin yaradilmasinin hazirlamasi ucun Cigatay dilinin adini resmi olaraq eski ozbek dili adina deyisibler Cinde ise onu bezen qedim uygur dili adlanirlar Tarixen hemcinin turki ve sart sozleri de islenilirdi TarixiEkmann 1959 Cagatay dilini uc dovre bolurdu klassik qabaq klassik ve post klassik Kopurlu 1981 ise bes dovre baslangic dovru birinci klassik dovr ikinci klassik dovr ucuncu klassik dovr ve mehsulsuz tenezzul dovru EdebiyyatCagatay dilinde yazan en taninmis sair Elisir Nevaidir Onun 1499 qurtardigi muhakimet ul lugeteyn eseri turki cigatay dilinin fars dili ile muqayise edib turki dilinin ustunluyunu gosterir Cigatay dilinde yazilan basqa bir taninmis nesr eseri turk edebiyyatinda en erken taninmis memuari olan Zehireddin Mehemmed Baburun 1483 1530 Baburname eseridir XVII esrde cigatay dilinde yazilan gorkemli eserler Ebulqazi Bahadir xanin Secereyi terakime 1659 ve Secereyi turk 1663 eserleri idi XVIII esrin ikinci yarisinda ise turkmen sairi Mehtimqulu turkmen edebiyyatini turmen dilinin xususiyyetleri istederek cigatay dilinde yazmaga baslayib XIX esrde Xivede Sirmehemmed Munis ve onun qohumu Mehemmedrza Agahi kimi gorkemli cigatay dilli sairler var idi II Mehemmedrehim xan da cigatayca qezel yazirdi Musa Seyraminin 1903 cu ilde qutardigi Tarikh i amniyya adli eseri ve onun 1908 ci ilde Tarikh i ḥamidi adi altinda buraxilmis yeni versiyasi 1862 1877 illerin arasi bas veren Dunqan usyani haqqinda en yaxsi menbelerden biri olaraq sayilir Istinadlar Chagatajskij yazyk Blagova Galina Fyodorovna 2022 01 21 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 03 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Uzbekskij yazyk 2021 09 25 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 03 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Pengyuan Liu Qi Su Chinese Lexical Semantics 14th Workshop CLSW 2013 Zhengzhou China May 10 12 2013 Revised Selected Papers Springer 12 December 2013 448 ISBN 978 3 642 45185 0 17 May 2022 tarixinde Istifade tarixi 3 June 2020 redundant parameters redundant parameters redundant parameters redundant parameters L A Grenoble Language Policy in the Soviet Union Springer Science amp Business Media 11 April 2006 149 ISBN 978 0 306 48083 6 Robert McHenry redaktorNava i Mir Ali Shir Encyclopaedia Britannica 8 15th Encyclopaedia Britannica Inc 1993 seh 563 Vladimir Babak Demian Vaisman Aryeh Wasserman Political Organization in Central Asia and Azerbijan Sources and Documents Routledge 23 November 2004 343 ISBN 978 1 135 77681 7 17 May 2022 tarixinde Istifade tarixi 7 June 2020 redundant parameters redundant parameters redundant parameters redundant parameters Statya Turkmenskij yazyk v lingvisticheskoj enciklopediya Ethnologue 2013 01 21 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 08 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Schiffman Harold Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors The Changing Politics of Language Choice Brill Academic 2011 178 179 ISBN 978 9004201453 2022 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 09 redundant parameters redundant parameters redundant parameters redundant parameters Scott Newton Law and the Making of the Soviet World The Red Demiurge Routledge 20 November 2014 232 ISBN 978 1 317 92978 9 5 July 2023 tarixinde Istifade tarixi 9 June 2020 redundant parameters redundant parameters redundant parameters redundant parameters Andrew Dalby Dictionary of Languages The Definitive Reference to More Than 400 Languages Columbia University Press 1998 665 ISBN 978 0 231 11568 1 Chagatai Old Uzbek official Paul Bergne Birth of Tajikistan National Identity and the Origins of the Republic I B Tauris 29 June 2007 24 137 ISBN 978 0 85771 091 8 17 May 2022 tarixinde Istifade tarixi 9 June 2020 redundant parameters redundant parameters redundant parameters redundant parameters Varis Cakan PDF 2019 02 25 tarixinde PDF Istifade tarixi 2020 06 12 redundant parameters redundant parameters redundant parameters http www turkoloji cu edu tr ESKI 20TURK 20DILI abik pdf 2016 03 10 at the Wayback Machine in Turkish with English abstract Heyder Eliyev Merkezinde 57 miniaturden ibaret sergi acilib 2021 09 17 at the Wayback Machine modern az 26 12 2015 az Clark Larry Michael Thurman and David Tyson Turkmenistan Kazakhstan Kyrgyzstan Tajikistan Turkmenistan and Uzbekistan Country Studies p 318 Comp Glenn E Curtis Washington D C Division 1997 1 2022 07 13 at the Wayback Machine Qahhar Tahir and William Dirks Uzbek Literature World Literature Today vol 70 no 3 1996 pp 611 618 JSTOR www jstor org stable 40042097 MOLLA MUSA SAJRAMI TA RIH I AMNIJA 2017 04 22 at the Wayback Machine Mulla Musa Sayrami s Tarikh i amniyya Preface in Materialy po istorii kazahskih hanstv XV XVIII vekov Izvlecheniya iz persidskih i tyurkskih sochinenij Materials for the history of the Kazakh Khanates of the 15 18th cc Extracts from Persian and Turkic literary works Nauka Publishers 1969 rus Holy war in China the Muslim rebellion and state in Chinese Central Asia 1864 1877 Stanford University Press 2004 seh xvi ISBN 0 8047 4884 5 2014 01 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 28 redundant parameters redundant parameters redundant parameters redundant parameters