Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çanaqqala böhranı — 9 sentyabr 1922-ci ildə türk qüvvələrinin İzmirə girməsindən sonra, 1922-ci ilin sentyabrında ingilis və fransızların nəzarətində olan Boğazlar Neytral Bölgəsinə irəliləməsi ilə ortaya çıxan siyasi və hərbi böhrandır. Bu böhran Birləşmiş Krallığın baş naziri Devid Lloyd Corcun səlahiyyətlərini itirməsi ilə nəticələndi. Bundan əlavə, Kanada hökuməti bu böhran zamanı və ondan sonra Birləşmiş Krallıqdan diplomatik olaraq müstəqil fəaliyyət göstərməyə başladı. Bundan əlavə, bu böhran Britaniya Millətlər Birliyinə üzv olan dövlətlərin xarici siyasətdə sərbəst buraxılmasına yol açan 1931-ci il Vestminster Nizamnaməsinin formalaşmasında ən mühüm amillərdən biri oldu.
| Çanaqqala böhranı | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | oktyabr 1922 | ||
| Yeri | |||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
Böhran
Türk qüvvələri 9 sentyabr 1922-ci ildə İzmirə girdikdən sonra Çanaqqaladan başlayan neytral zonadan İstanbula doğru irəliləməyə başladı. Böyük Britaniya Nazirlər Kabineti 15 sentyabr 1922-ci ildə iclas keçirdi və Britaniya qüvvələrinin öz mövqelərini saxlaması barədə qərar qəbul etdi. Ertəsi gün xarici işlər naziri Lord Kerzonun olmadığı bir vaxtda, bəzi kabinet nazirləri Türkiyənin Sevr müqaviləsini pozduğunu əsas gətirərək İngiltərə və onun Dominionları tərəfindən Türkiyəni müharibə elan etməklə hədələdilər. Sentyabrın 18-də Fransada bu məsələni müzakirə etdikdən sonra ölkəsinə qayıdan Böyük Britaniyanın xarici işlər naziri Lord Kerzon Fransanın baş naziri Raymon Puankare tərəfindən geri çağırılıb. Sentyabrın 20-də Fransaya qayıdan Kerzona, Puankare Çanaqqaladakı fransız qoşunlarının dərhal geri çəkilməyə başladığını bildirdi və atəşkəs edilməsi üçün sərt şəkildə danladı.
İngilis xalqı Çanaqqalada türklərlə yenidən döyüşə girmək istəmirdi. Baş nazir David Lloyd Corc bu mövzuda məsləhətləşmədiyi üçün Dominionlar heç bir qüvvə göndərməyəcəklərini açıqladılar. Kanada Baş naziri Makkenzi Kinq vəziyyətin 8 il əvvəl başlayan Birinci Dünya Müharibəsindən fərqli olduğunu və əsgər göndərmək üçün Kanada Parlamentinin qərar verməsi lazım olduğunu açıqlayıb.İtaliya, Rumıniya və Serbiya da Çanaqqalaya döyüşmək üçün heç bir qüvvə göndərməyəcəklərini açıqladılar.
Böyük Britaniya Nazirlər Kabineti sentyabrın 23-də toplanaraq Şərqi Trakiyanın Türkiyəyə verilməsinə qərar verib. Bunun cavab olaraq Türkiyə qüvvələrinin baş komandanı Qazi Mustafa Kamal Paşa qüvvələrə dayanmağı əmr etdi. O, atəşkəs danışıqlarını Mudanyada aparmağı təklif etdi. Tərəflər oktyabrın 3-də Mudanyada görüşdülər. Oktyabrın 11-də sülh müqaviləsinin şərtləri ingilislər əlavə qüvvələr aldıqdan sonra 2 saat gecikmə ilə Böyük Britaniya tərəfindən qəbul edildi. Türkiyə, bu gücləndirmənin heç bir müqavimətə səbəb olmayacağına əmin edildi.
Nəticələri
Mühafizəkarlar Partiyası 19 oktyabr 1922-ci ildə Karlton-klab bəyannaməsi ilə (Carlton Club meeting) hökuməti tərk etdi və növbəti seçkilərə Liberal Partiyadan ayrı girəcəyini bəyan etdi. Beləliklə, Lloyd Corc əhəmiyyətli bir dəstəyi itirdi. Bundan əlavə, Lord Kerzon Lloyd Corcdan dəstəyini geri götürdüyünü açıqladı. Daha sonra Lloyd Corc baş nazir vəzifəsindən partiya siyasətində əsas fiqur kimi geri dönməmək üzrə istefa verdi. İngilis və fransız qüvvələri 1923-cü ilin yazında Lozanna müqaviləsi təsdiqləndikdən sonra neytral zonadan çəkildi.
İstinadlar
- Macfie, A. L. "The Chanak Affair (September–October 1922)", Balkan Studies 1979, Vol. 20 Issue 2, pp 309–341.
- Dawson, Robert Macgregor. William Lyon Mackenzie King: 1874–1923 (1958) pp 401–16
- . Oxford. ISBN https://archive.org/details/consensusdisunit0000morg (#bare_url_missing_title). (#first_missing_last)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Canaqqala bohrani 9 sentyabr 1922 ci ilde turk quvvelerinin Izmire girmesinden sonra 1922 ci ilin sentyabrinda ingilis ve fransizlarin nezaretinde olan Bogazlar Neytral Bolgesine irelilemesi ile ortaya cixan siyasi ve herbi bohrandir Bu bohran Birlesmis Kralligin bas naziri Devid Lloyd Corcun selahiyyetlerini itirmesi ile neticelendi Bundan elave Kanada hokumeti bu bohran zamani ve ondan sonra Birlesmis Kralliqdan diplomatik olaraq musteqil fealiyyet gostermeye basladi Bundan elave bu bohran Britaniya Milletler Birliyine uzv olan dovletlerin xarici siyasetde serbest buraxilmasina yol acan 1931 ci il Vestminster Nizamnamesinin formalasmasinda en muhum amillerden biri oldu Canaqqala bohraniTarix oktyabr 1922Yeri CanaqqalaMunaqise terefleriAnkara Hokumeti Birlesmis Kralliq Fransa Italiya YunanistanKomandan lar Mustafa Kamal Ataturk Ismet Inonu Fevzi Caxmaq Fexreddin Altay Devid Lloyd Corc Vinston Corcill Raymon PuankareBohranTurk quvveleri 9 sentyabr 1922 ci ilde Izmire girdikden sonra Canaqqaladan baslayan neytral zonadan Istanbula dogru irelilemeye basladi Boyuk Britaniya Nazirler Kabineti 15 sentyabr 1922 ci ilde iclas kecirdi ve Britaniya quvvelerinin oz movqelerini saxlamasi barede qerar qebul etdi Ertesi gun xarici isler naziri Lord Kerzonun olmadigi bir vaxtda bezi kabinet nazirleri Turkiyenin Sevr muqavilesini pozdugunu esas getirerek Ingiltere ve onun Dominionlari terefinden Turkiyeni muharibe elan etmekle hedelediler Sentyabrin 18 de Fransada bu meseleni muzakire etdikden sonra olkesine qayidan Boyuk Britaniyanin xarici isler naziri Lord Kerzon Fransanin bas naziri Raymon Puankare terefinden geri cagirilib Sentyabrin 20 de Fransaya qayidan Kerzona Puankare Canaqqaladaki fransiz qosunlarinin derhal geri cekilmeye basladigini bildirdi ve ateskes edilmesi ucun sert sekilde danladi Ingilis xalqi Canaqqalada turklerle yeniden doyuse girmek istemirdi Bas nazir David Lloyd Corc bu movzuda meslehetlesmediyi ucun Dominionlar hec bir quvve gondermeyeceklerini aciqladilar Kanada Bas naziri Makkenzi Kinq veziyyetin 8 il evvel baslayan Birinci Dunya Muharibesinden ferqli oldugunu ve esger gondermek ucun Kanada Parlamentinin qerar vermesi lazim oldugunu aciqlayib Italiya Ruminiya ve Serbiya da Canaqqalaya doyusmek ucun hec bir quvve gondermeyeceklerini aciqladilar Boyuk Britaniya Nazirler Kabineti sentyabrin 23 de toplanaraq Serqi Trakiyanin Turkiyeye verilmesine qerar verib Bunun cavab olaraq Turkiye quvvelerinin bas komandani Qazi Mustafa Kamal Pasa quvvelere dayanmagi emr etdi O ateskes danisiqlarini Mudanyada aparmagi teklif etdi Terefler oktyabrin 3 de Mudanyada gorusduler Oktyabrin 11 de sulh muqavilesinin sertleri ingilisler elave quvveler aldiqdan sonra 2 saat gecikme ile Boyuk Britaniya terefinden qebul edildi Turkiye bu guclendirmenin hec bir muqavimete sebeb olmayacagina emin edildi NeticeleriMuhafizekarlar Partiyasi 19 oktyabr 1922 ci ilde Karlton klab beyannamesi ile Carlton Club meeting hokumeti terk etdi ve novbeti seckilere Liberal Partiyadan ayri gireceyini beyan etdi Belelikle Lloyd Corc ehemiyyetli bir desteyi itirdi Bundan elave Lord Kerzon Lloyd Corcdan desteyini geri goturduyunu aciqladi Daha sonra Lloyd Corc bas nazir vezifesinden partiya siyasetinde esas fiqur kimi geri donmemek uzre istefa verdi Ingilis ve fransiz quvveleri 1923 cu ilin yazinda Lozanna muqavilesi tesdiqlendikden sonra neytral zonadan cekildi IstinadlarMacfie A L The Chanak Affair September October 1922 Balkan Studies 1979 Vol 20 Issue 2 pp 309 341 Dawson Robert Macgregor William Lyon Mackenzie King 1874 1923 1958 pp 401 16 Oxford ISBN 0198224974 https archive org details consensusdisunit0000morg bare url missing title first missing last