Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hörümçəklər (lat. Araneae) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin hörümçəkkimilər sinfinə aid heyvan dəstəsi. Növ tərkibinə görə (21000-dən çox) son dərəcə zəngin dəstədir. Hörümçəklər geniş yayılmışdır. Hörümçəklərin malik olmaları təkamüldə mühüm rol oynayır. Növün mövcud olmasında — onun qidalanmasında, çoxalmasında, yayılmasında və əlverişsiz mühitə dözümlülüyündə tor vəzilərinin əhəmiyyəti böyükdür. və onların çoxalması 31 vasitəsilə olur.
| Hörümçəklər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Dəstə: Hörümçəklər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici quruluşu
Hörümçəklər 0.8 mm-dən 11 sm-ə qədər ölçüdə olurlar. Baş-döş şöbə bütöv örtüyə malikdir. Ön hissədə 4 cüt gözlər yerləşir. Xeliserlər qısa olub, 2 buğumludur. Hörümçəklər xeliserləri vasitəsilə bir neçə funksiyanı yerinə yetirir: şikarı tutur, müdafiə olunur, baramasını daşıyır, cütləşmə zamanı erkək fərd dişi fərdi tutub saxlayır.
Pedipalplar ayaqlara oxşayır, nisbətən qısadır və caynaqla nəhayətlənir. Caynaqların arasında empodiy adlanan yastıqcıq yerləşir. Həyat tərzindən asılı olaraq hörümçəklərin ayağı müxtəlif uzunluqda olur və müxtəlif funksiyalar yerinə yetirir. Hörümçəklərin ayaqları dadbilmə və iybilmə hiss orqanları ilə zəngindir.
Əksər hörümçəklərin qarıncığı buğumlu olmayıb, bütövdür. Qarıncıq elastiki örtüyə malikdir və sıx tükcüklərlə örtülüdür. Hörümçəklərdə cinsi dəlik, tənəffüs orqanları, tor ziyilləri qarıncıqda yerləşir. Tor ziyilləri qarıncıq ətraflarının şəkildəyişməsindən əmələ gəlmişdir.
Yaşayış tərzi
Hörümçəklər yırtıcı həyat tərzi keçirirlər. Əsasən həşəratla, torpaqda yaşayan hörümçəklər böcəklər və düzqanadlılarla, bəzən yağış qurdu və ilbizlərlə, suda yaşayan formalar isə həşərat sürfələri və xərçəng sürfələri ilə qidalanırlar. Şikarlarını zəhərləri vasitəsilə öldürürlər. Zəhər vəziləri hörümçəklər üçün çox səciyyəvidir.
İnkişafı
Cinsi yetişkinliyə çatmış erkək fərdlər həyat tərzinə və xarici görünüşünə görə dişi hörümçəklərdən fərqlənirlər. Adətən erkək fərd ölçüsünə görə dişi fərddən kiçik olub, nisbətən uzun ayaqlara malikdir. Erkək fərdlərə təbiətdə çox nadir hallarda rast gəlinir. Hətta erkək fərdi məlum olmayan hörümçək növləri də vardir. Tor hörən hörümçəklərin cinsi yetişkinliyə çatmış erkək fərdləri, adətən tor qurmurlar.
Ekologiyası
Hörümçəklər geniş yayılmış heyvanlardır. Bitki örtüyü zəngin olan ərazilərdə hörümçəklər daha çox yayılmışdır. Ümumiyyətlə, hörümçəklərə bütün landşaft və iqlim zonalarında, qütbdən tutmuş yüksək dağlara qədər, quru çöllərdən səhralara qədər rast gəlinir. Qrenlandiyanın buzlaqlara yaxın adalarında hörümçək növlərinə təsadüf olunur. Bir çox növlər 2000–3000 m hündürlükdə olan yüksək dağlarda yayılmışdır. Everest zirvəsində yalnız bir hörümçək növü tapılmışdır. Ən hündür dağlarda (7500 m) yalnız hörümçəklər yaşayır. Onlar küləyin gətirdiyi qidalarla qidalanır.
Əhəmiyyəti
Hörümçəklər zərərverici həşəratla qidalanaraq xeyir verirlər. Zəhərli növləri praktiki cəhətdən daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bir çox hörümçəklərin zəhəri istiqanlı heyvanlara güclü təsir edir, lakin hörümçəklər arasında insan və ev heyvanları üçün təhlükəli olan növlər də vardır. Bəzi hörümçəklərin zəhəri yerli nekrotik reaksiyalara səbəb olur, həmin nahiyədə dəri toxumasını dağıdır. Bir qisim növlərin zəhəri isə bütün orqanizmə, xüsusilə sinir sisteminə güclü təsir göstərir. Tropik quşyeyən hörümçəklərin zəhərinin təsirindən insan və ev heyvanları arasında tez-tez ölüm halları qeydə alınır. İnsan və ev heyvanları üçün təhlükəli olan hörümçək növlərinə — Mastophora gasteracanthoides, Lycosa raptoria, Ctenus nigriventris, L.mactans və qaraqurd (lat. Latrodectus tredecimguttatus)dur. Yeni Qvineya adalarında yaşayan balıqçılar çox vaxt hörümçəyin zəhmətindən istifadə edirlər. Balıqçı bambukdan düzəltdiyi iri çərçivəni meşə cəngəlliyinə aparıb, ağacdan asır. Səhərə kimi hörümçək çərçivəyə sıx tor çəkir. Tor yırtıldıqda balıqçı onu yenidən meşəyə aparır. Hörümçək isə toru təzədən "təmir edir". Fici, Madaqaskar və basqa adaların sakinləri də hörümçəyin hazırladığı torlardan istifadə edirlər. Bu nazik torlar çox davamlı olur və iki kiloqrama kimi ağırlığa davam gətirir.
Təsnifatı
Hörümçəklər dəstəsi 3 yarımdəstəyə ayrılır:
- Lifistiomorf hörümçəklər (lat. Liphistiomorphae)
- Miqalomorf hörümçəklər (lat. Mygalomorphae)
- Araneomorf hörümçəklər (lat. Araneomorphae)
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2011.
- V. İ. Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007, səh.358
- B. İ. Ağayev, Z. A. Zeynalova "Onurğasızlar Zoologiyası". Bakı, "Təhsil", 2008, səh. 372
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Horumcekler lat Araneae heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin horumcekkimiler sinfine aid heyvan destesi Nov terkibine gore 21000 den cox son derece zengin destedir Horumcekler genis yayilmisdir Horumceklerin malik olmalari tekamulde muhum rol oynayir Novun movcud olmasinda onun qidalanmasinda coxalmasinda yayilmasinda ve elverissiz muhite dozumluluyunde tor vezilerinin ehemiyyeti boyukdur ve onlarin coxalmasi 31 vasitesile olur HorumceklerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip XeliserlilerSinif HorumcekkimilerDeste HorumceklerBeynelxalq elmi adiAraneae Carl Alexander Clerck 1757Sekil axtarisiITIS 82732NCBI 6893EOL 166FW 57473Xarici qurulusuHorumcekler 0 8 mm den 11 sm e qeder olcude olurlar Bas dos sobe butov ortuye malikdir On hissede 4 cut gozler yerlesir Xeliserler qisa olub 2 bugumludur Horumcekler xeliserleri vasitesile bir nece funksiyani yerine yetirir sikari tutur mudafie olunur baramasini dasiyir cutlesme zamani erkek ferd disi ferdi tutub saxlayir Pedipalplar ayaqlara oxsayir nisbeten qisadir ve caynaqla nehayetlenir Caynaqlarin arasinda empodiy adlanan yastiqciq yerlesir Heyat terzinden asili olaraq horumceklerin ayagi muxtelif uzunluqda olur ve muxtelif funksiyalar yerine yetirir Horumceklerin ayaqlari dadbilme ve iybilme hiss orqanlari ile zengindir Ekser horumceklerin qarincigi bugumlu olmayib butovdur Qarinciq elastiki ortuye malikdir ve six tukcuklerle ortuludur Horumceklerde cinsi delik teneffus orqanlari tor ziyilleri qarinciqda yerlesir Tor ziyilleri qarinciq etraflarinin sekildeyismesinden emele gelmisdir Yasayis terziHorumcekler yirtici heyat terzi kecirirler Esasen heseratla torpaqda yasayan horumcekler bocekler ve duzqanadlilarla bezen yagis qurdu ve ilbizlerle suda yasayan formalar ise heserat surfeleri ve xerceng surfeleri ile qidalanirlar Sikarlarini zeherleri vasitesile oldururler Zeher vezileri horumcekler ucun cox seciyyevidir InkisafiCinsi yetiskinliye catmis erkek ferdler heyat terzine ve xarici gorunusune gore disi horumceklerden ferqlenirler Adeten erkek ferd olcusune gore disi ferdden kicik olub nisbeten uzun ayaqlara malikdir Erkek ferdlere tebietde cox nadir hallarda rast gelinir Hetta erkek ferdi melum olmayan horumcek novleri de vardir Tor horen horumceklerin cinsi yetiskinliye catmis erkek ferdleri adeten tor qurmurlar EkologiyasiHorumcekler genis yayilmis heyvanlardir Bitki ortuyu zengin olan erazilerde horumcekler daha cox yayilmisdir Umumiyyetle horumceklere butun landsaft ve iqlim zonalarinda qutbden tutmus yuksek daglara qeder quru collerden sehralara qeder rast gelinir Qrenlandiyanin buzlaqlara yaxin adalarinda horumcek novlerine tesaduf olunur Bir cox novler 2000 3000 m hundurlukde olan yuksek daglarda yayilmisdir Everest zirvesinde yalniz bir horumcek novu tapilmisdir En hundur daglarda 7500 m yalniz horumcekler yasayir Onlar kuleyin getirdiyi qidalarla qidalanir EhemiyyetiHorumcekler zererverici heseratla qidalanaraq xeyir verirler Zeherli novleri praktiki cehetden daha boyuk ehemiyyet kesb edir Bir cox horumceklerin zeheri istiqanli heyvanlara guclu tesir edir lakin horumcekler arasinda insan ve ev heyvanlari ucun tehlukeli olan novler de vardir Bezi horumceklerin zeheri yerli nekrotik reaksiyalara sebeb olur hemin nahiyede deri toxumasini dagidir Bir qisim novlerin zeheri ise butun orqanizme xususile sinir sistemine guclu tesir gosterir Tropik qusyeyen horumceklerin zeherinin tesirinden insan ve ev heyvanlari arasinda tez tez olum hallari qeyde alinir Insan ve ev heyvanlari ucun tehlukeli olan horumcek novlerine Mastophora gasteracanthoides Lycosa raptoria Ctenus nigriventris L mactans ve qaraqurd lat Latrodectus tredecimguttatus dur Yeni Qvineya adalarinda yasayan baliqcilar cox vaxt horumceyin zehmetinden istifade edirler Baliqci bambukdan duzeltdiyi iri cerciveni mese cengelliyine aparib agacdan asir Sehere kimi horumcek cerciveye six tor cekir Tor yirtildiqda baliqci onu yeniden meseye aparir Horumcek ise toru tezeden temir edir Fici Madaqaskar ve basqa adalarin sakinleri de horumceyin hazirladigi torlardan istifade edirler Bu nazik torlar cox davamli olur ve iki kiloqrama kimi agirliga davam getirir TesnifatiHorumcekler destesi 3 yarimdesteye ayrilir Lifistiomorf horumcekler lat Liphistiomorphae Miqalomorf horumcekler lat Mygalomorphae Araneomorf horumcekler lat Araneomorphae IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2011 V I Dogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki 2007 seh 358 B I Agayev Z A Zeynalova Onurgasizlar Zoologiyasi Baki Tehsil 2008 seh 372Hemcinin baxHorumcekler Aranea