Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tiberi Klavdi Neron (lat. Tiberius Julius Caesar Augustus, lat. Tiberius Claudius Nero kimi doğulmuş, 16 noyabr e.ə. 42[…], Roma – 16 mart 37, Mizeno[d], Kampaniya) — Yuli-Klavdi sülaləsindən ikinci Roma imperatoru (14-37). Tiberi Klavdi Neronun və oğlu olan Tiberi doğularkən Klavdi ailəsinə mənsub idi. Anası atasından boşanaraq e.ə.39-cu ildə Oktavian Avqust ilə evlənmişdir. Tiberi sonradan Avqustun qızı və özünün ögey bacısı ilə evlənmiş, ardından Avqust tərəfindən övladlığa götürülərək Yuli ailəsinə mənsub olmuşdur. Tiberinin ardınca gələn imperatorlar bu iki ailənin əlaqəsini 40 il boyunca davam etdirmişlər. Tarixçilər isə bu xanədanı Yulilər-Klavdilər adlandırmışlar.Tarixi mənbələrə görə Tiberi xoflu, inamsız və riyakar idi. Əvvəlcə hakimiyyəti senatla birgə, sonra isə pretorianlara arxalanaraq təkbaşına idarə etmişdir. Tiberinin ölümündən sonra övladlıq oğlu Kaliqula taxta çıxmışdır. Bibliyaya görə məhz onun hakimiyyəti dövründə İsa çarmıxa çəkilmişdir.
| Tiberi | |
|---|---|
| Tiberi Klavdi Neron | |
 | |
  | |
| 19 avqust 14 – 16 mart 37 | |
| Əvvəlki | Oktavian Avqust |
| Sonrakı | Kaliqula |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Tiberius Claudius Nero |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Roma |
| Vəfat tarixi | (78 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | hərbi qulluqçu, siyasətçi, əsgər |
| Atası | Tiberi Klavdi Neron |
| Anası | Liviya Druzilla |
| Həyat yoldaşları | 1.Vipsaniya Aqrippina 2.Böyük Yuliya |
| Uşaqları | 1. Neron Klavdi Druz 2. Klavdi Neron |
| Ailəsi | Yulilər-Klavdilər |
| Dini | Qədim Romada din |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
15-ci ildən Böyük pontifik, e.ə. 13 və 17-18, 21, 31-ci illərdə konsul, e.ə. 6-37-ci illərdə tribun titullarına malik olmuşdur. Ölümünə yaxın tam titulu: lat. Tiberius Caesar Divi Augusti filius Augustus, Pontifex Maximus, Tribuniciae potestatis XXXIIX, Imperator VIII, Consul V - Tiberi Sezar Avqust, ilahi Avqustun oğlu, Böyük pontifik, 38 dəfə Xalq tribunu, səkkizqat imperator, beşqat konsul.
“Məni inandırmağa çalışan dostlar, siz bilmirsiniz, bu hakimiyyət necə bir əcayibdir. Hakimiyyət bir canavardır, hansıki onun qulaqlarından yapışmışam (tutmuşam)”.
— Tiberi
Yuli-Klavdi sülaləsinin zaman xətti
SƏLƏF Oktavian Avqust |  |  Tiberi Yulilər-Klavdilər | | XƏLƏF Kaliqula |
Həyatının ilkin dövrləri
Keçmişi
Tiberi Klaudius Germanikus Auqustus Nero, e.ə. 16 Noyabr, 42-ci ildə Tiberius Nero və Livia Drusillanın oğlu olaraq Romada anadan olub. E.ə. 39-cu ildə anası atasından boşandı və tezliklə Tiberius Neronun oğlu hamilə olduğu halda Qaius Yuli Sezar Oktavianla evləndi. Bu hadisədən qısa bir müddət sonra e.ə. 38-ci ildə qardaşı Nero Klaudius Drusus anadan olmuşdur. Tiberiusun erkən həyatı haqqında çox az məlumat var. İlk dəfə e.ə. 32-ci ildə doqquz yaşında ictimaiyyət qarşısına çıxdı və bioloji atasına bir mədhiyyə təqdim etdi . E.ə. 29-cu ildə, o, ataları Oktavianın Antoni və Kleopatranı məğlub etdiyi Actium döyüşünün şərəfinə keçirilən zəfər paradında qardaşı ilə birlikdə eyni arabada yer almışdır. E.ə. 26-cı ildə Avqustun ölümcül xəstələnməsi ilə imperiyada xaos təhlükəsi yarandı. Tarixçilər, ümumiyyətlə, Avqustun varisinin kim olacağı ilə bağlı problrmin birdən-birə ortaya çıxdığı, onun öləcəyi təqdirdə yerinə varis olaraq Aqrippa və Markellusu işarə etmiş olsa da dəqiq varis təyin etməməsi Avqustun ən böyük probleminə çevirildiyi məsələsində həmfikirdirlər.
Buna görə də, Tiberi və qardaşı Drüsus da daxil olmaqla bir neçə mümkün varis seçildi. Tiberius, eramızdan əvvəl 24-cü ildə on yeddi yaşında olarkən Avqustun rəhbərliyi altında siyasətə bir quaestor olaraq girmişdi və qanunla müəyyən edilmiş beş illik müddətə praetor və konsul olaraq seçilmə haqqı qazandı. Drusus üçün də oxşar şərait yaradıldı.
Mülki və hərbi karyerası
Bir müddət sonra Tiberi məhkəmələrdə vəkil kimi yer almağa başladı və yəqin ki, Yunan natiqinə olan maraq bu dövrdə başladı. Eramızdan əvvəl 20-ci ildə Tiberi Marcus Aqrippa ilə şərqə göndərildi. Farslar, Markus Likinius Krassus, Dekidius Saxa və Mark Antoninin rəhbərliyindəki Roma legionlarının ərazisini ələ keçirmişdilər. Bir neçə illik danışıqlardan sonra Tiberi Roma-Fars sərhədində bufer dövlət qurmaq üçün böyük bir qüvvə ilə yola çıxdı. Auqust razılaşmadan sonra əraziləri geri aldı və bu ərazilər iki dövlət arasında neytral zona olaraq qaldı.
Eramızdan əvvəl 19-cu ildə şərqdən qayıtdıqdan sonra Tiberi Avqustun yaxın dostu və Romanın ən böyük generallarından biri olan Markus Vipsanius Aqrippanın qızı Vipsania Aqrippina ilə evləndi. Drusus diqqətini Qaul Narbonensis və Alman cəbhəsinə verdi, Tiberinisə Alp və Transalp Qaliyası bölgəsində olan tayfalarla vuruşdu. Tiberi eramızdan əvvəl 16-cı ildə Tuna mənbələrini tapdı və qısa müddət sonra yarı yoladan geri qayıtdı. Eramızdan əvvəl 13-cü ildə Romaya qayıtdıqda konsul təyin edildi və təxminən eyni dövrdə oğlu Yuli Sezar Drusus anadan oldu.
Eramızdan əvvəl 12-ci ildə Aqrippanın ölümündən sonra, həm Tiberi, həm də Drüsus varislər elan edildi. Avqustun xahişi ilə Tiberi Vipsaniyadan boşandı və Avqustun qızı və Aqrippanın dul arvadı Yaşlı Yulia ilə evləndi. Bu hadisə Tiberi üçün bir qırılma nöqtəsi oldu. Yulia ilə bədbəxt bir evliliyi var idi və yeganə övladı hələ körpə olarkən öldü. Deyilənlərə görə Tiberi bir dəfə Vipsaniyanın yanına getmiş və ağlayaraq onu bağışlamasını istəmişdir. Tiberi Avqustun sayəsində yüksəlməyə davam etdi və əvvəlcə 9-cu ildə Aqrippanın və sonra qardaşı Drusun ölümündən sonra taxtın tək varisi oldu. Eramızdan əvvəl 12-ci ildə Avqustun siyasətində əhəmiyyətli bir yerə sahib olan Pannonia və Almaniyaya hərbi məmur təyin edildi. Romaya qayıtdıqdan sonra eramızdan əvvəl 7-ci ildə ikinci dəfə konsul, daha sonra e.ə. 6-cı ildə tribunicia potestas ilə mükafatlandırıldı. İlkin olaraq Aqrippanın bütün vəzifələrini öz üzərinə götürdü. Lakin bütün bu müvəffəqiyyətə və təriflərə baxmayaraq Tiberi xoşbəxt deyildi .
Rodosa çəkilməyi
E.ə. 6-cı ildə tamamilə şərqin idarəetməsini qəbul edərək Romada ikinci şəxs olmanın astanasında olarkən Tiberi qəfil qərarlə siyasətdən getdiyini elan edir və Rodos adasına köçür. Tiberiusun belə bir qərar verməsinin səbəbləri bəlli deyil. Tarixçilər bunu Avqustun övladlığa götürmüş nəvələri Qaius və Lukiusun da əvvəllər Tiberi və Drususun keçdiyi oxşar siyasi proseslərdən keçmələri ilə əlaqələndirirlər. Beləliklə, Tiberinin hakimiyyəti müvəqqəti olacaq və Lukius və Qaius qanuni yaşına çatana qədər hakimiyyətdə qala biləcək, bundan sonra kənara atılacaqdı. Bundan əlavə, həyat yoldaşı Yulianın davranışları da bu qərara təsir göstərə bilər . Həqiqətən, Takitus bunu Tiberinin Rodosa getməsinin intima səbəbi kimi izah edir və hərəkətini məhz Yuliaya olan nifrətinə və Vipsanya həsrətinə aid edir. Tiberi özünün iyrəndiyi, Forumdakı sərgüzəştləri ilə utandıran və sevdiyi qadını görməyə qadağa qoyan bir qadınla evləndi.
Tiberinin bu davranışının səbəblərindən asılı olmayaraq, Avqustun varislik planlarını demək olar ki, pozulmuşdu. Qaius Sezar və Lukius Sezar hələ çox gənc idilər və 57 yaşlı Avqustun dərhal yerinə keçəcək varisi yox idi. Avqustun ölümündən sonra hakimiyyətin dinc bir şötürülnəsinə dair bir zəmanət yox idi. Həmçinin Avqustun ailəsinin və müttəfiqlərinin də hakimiyyətdə qalmasına zəmanət yox idi.
Avqustun xəstəliyinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq Tiberidən qalmasını xahiş etdiyi hekayələri olsa da olanların doğruluğu şübhəlidi. Yolda Tiberinin bunun səhv olduğunu başa düşdüyü və bir neçə dəfə Romaya qayıtmaq üçün icazə istədiyi və hər dəfəsində Avqust tərəfindən rədd edildiyi bildirilir.
Avqustun varisi
Tiberinin getməsi ilə varislik tamamilə Avqustun iki gənc nəvəsi Lukius və Qaius Sezarın üzərinə keçdi. 2-ci ildə Lususun ölümü ilə vəziyyət daha da təhlükəli olduqda, Avqust bəlkə də Livianın təşviqi ilə Tiberinin sadə bir vətəndaş kimi Romaya qayıtmasına icazə verdi. Qaiusun 4-cü ildə öldürülməsi ilə Takitusun da dediyi kimi Avqustun Tiberini seçməkdən başqa yolu qalmadı. Qaiusun eramızın 4-cü ildə vəfat etməsi ilə Avqustun sarayında təlaşlı canlanma başladı. Tiberi varisi və oğlu kimi qəbul edildi. Buna qarşılıq olaraq Tiberidən, qardaşı Drususun oğlu Germanikus və Avqustun qardaşı oğlu Balaca Antonianı da övladlığa götürülməsi tələb edildi. Övladlıq əbul edildikdən sonra, Tiberi tribuna gücünə sahib oldu və çox güman ki Markus Aqrippanın belə əldə edə bilmədiyi Avqustun maius imperium nüfuzuna pay sahibi oldu. Eramızın 7-ci ilində Postumus Avqust tərəfindən rədd edildi və Planaziya adasında yalnız yaşamağa məhkum edildi Beləliklə, 13-cü ilə qədər Tiberi səlahiyyətləri ilə Avqustun ikinci adamı olmaqdan əlavə Avqust ilə ortaq bir imperator idi və indi heç bir hökumət boşluğu və xaos olmadan hökmranlıq edə bilərdi.
Avqust 14-cü ildə 76 yaşında vəfat etdi. Şanlı bir mərasim ilə dəfn edildi, əvvəlcədən hazırlandığı kimi vəsiyyəti oxundu və Tiberi yeganə varis olaraq təyin edildi.
İmperator
Hakimiyyətinin ilk dövrləri
Tiberinin yeni Şahzadə kimi hakimiyyətin təhvil verilməsi mərasiminin necə olacağını nə Tiberi, nə də senat bilirdi. Sentyabrın 18-də Senat, Tiberinin varis kimi mövqeyini təsdiqləmək və səlahiyyətlərini genişləndirmək üçün bir araya gəldi. Takitus hadisələri ətraflı təsvir edir, Tiberi artıq inzibati və siyasi gücünə sahib idi. Onun tək çatışmayanı Avqustun Pater Patriae və Korona Kivika kimi titulları idi.
Tiberi Avqust kimi dövlətinə xidmət etməkdən başqa istəyi olmayan bir dövlət qulluqçusu rolunu da almağa qərar verdi. Təvazökarlıqdan daha çox gülünc bir vəziyyətə düşdü və dövlətə xidmət etməkdən daha çox problemlər yaradan biri kimi göründü. Bir varis kimi davrana bilməməsinin səbəbi olaraq yaşını göstərdi, əslində bu mövqeyi istəmədiyini və yalnız dövlətin bir hissəsini istədiyini söylədi. Çaşqın vəziyyətdə olan Senat, əyalətin hansı hissəsini istədiyini soruşdu. Sonda bir senator qışqıraraq: "Əlahəzrət, dövlətin daha nə qədər başsız qalmasına icazə verəcəksiniz?" deyə soruşdu. Tiberi nəhayət ki insafa gəldi və senatın ona verdiyi bütün vəzifələri qəbul etdi. Bütün bunlara baxmayaraq Takitus və Suetoniusun dediklərinə görə Pater Patriae, İmperator və Avqustus titullarını daşımaqdan imtina etdi və Şahzadələrin ən görkəmli simvolu olan "Civic Crovn"ı və palıd budağı çələngini istəmədi.
Senat və dövlətin onsuz hərəkət etməsini istədi. Qeyri-müəyyən əmrləri olduğu üçün qəbul ediləcək qanunlardan daha çox nə demək istədiyi barədə mübahisələr oldu. Hökmdarlığının ilk illərində Tiberi Senatdan Avqustun dövründə olduğu kimi onun istəklərini yerinə yetirmək əvəzinə özləri bilən kimi hərəkət etmələrini istəmişdi. Takitusun sözlərinə görə Tiberi Senatı "kölə olmağa hazır adamlar" deyərək lağa qoyurdu.
Germanikusun yüksəlişi və tənəzzülü
Yeni hökmdar üçün problemlər gecikmədi.Pannonia və Almaniyadakı legionlara hələ Avqustun dövründə vəd edilən mükafatlar ödənməmişdi. Tiberidən də heç nə ala bilməyən legionlar üsyan qaldırdı. Germanikus və Tiberinin oğlu Drusus üsyanı yatırtmaq və legionları yenidən tabe etmək üçün kiçik bir qüvvə ilə bölgəyə göndərildi. Lakin üsyanı yatırtmaqla yanaşı Germanikus üsyançıları toplayaraq Reynin o biri tərəfindəki Alman ərazisinə bir yürüş təşkil etdi və üsyançılara ələ keçirəcəkləri qənimətləri onlara bağışlayacağını söz verdi. Germanikusun qoşunları Reyn çayını keçərək Reyn və Elbe arasındakı ərazini sürətlə işğal etdi. Bundan əlavə, Takitus Teutoburg meşəsinin mühasirəyə alındığını və illər əvvəl bir Alman qəbiləsi tərəfindən pusquya alınaraq Publius Quinctilius Varus komandirliyindəki üç Roma legionunu və onların idarə etdiyi əraziləri tələb etdiyini söyləyir. Tiberiusun ətalətinə görə gənc Germanikusun Romanın düşmənlərin hücumlarını sərt şəkildə dəf etdi, üsyançı qüvvələri yatırdı və itkin düşmüş Roma legionları ilə birlikdə Romaya döndü. Tiberi ilə müqayisədə Avqustun əsl davamçısı olduğunu isbat etmişdir.
Almaniyadan geri çağırıldıqdan sonra Germanikus 17-ci ildə Romada zəfər mərasimi ilə qarşılandı. Bu, Roma şəhərinin eramızdan əvvəl 29-cu ild Avqust zəfərindən sonra ilk böyük zəfər idi. Nəticədə 18-ci ildə Germanikus keçmişdə Aqrippa və Tiberiyə verilmiş vəzifə olan imperiyanın şərq hissəsinə nəzarət vəzifəsi verildi. Beləliklə qəti şəkildə Tiberinin varisi oldu. Germanikus Suriyanın valisi Qnaeus Kalpurnius Piso tərəfindən öldürülənədək bir neçə il yaşamışdır. Piso ailəsi uzun müddət əvvəldən Klaudianların tərəfdarı olub və Gənc Oktavianın Tiberiusun anası Livia ilə evləndiyi vaxtdan onunla müttəfiq oldular. Germanikusun ölümü ilə bağlı ittihamlar yeni hökmdara yönəlmişdi. Piso məhkəməyə verildi. Baxmayaraq ki, Germanikusun ölümünə cavabdeh olan qubernatorun hökmdarla əlaqəsi heç vaxt məlum olmayacaqdır. Senatın ona qarşı çıxmağa başladığına dair işarələri görən Piso məhkəmə davam edərkən intihar etdi.
Tiberi Kapridə Seyanus Romada
Lukius Aelius Seyanus Pretorian prefekturası vəzifəsinə gətirildiyi 15-ci ildən etibarən imperator ailəsinə xidmət etmişdir. Tiberi getdikcə Avqustdan qalan məhdud heyətə, xüsusilə də Seyanus və Pretorianlara çox bağlı oldu. 17 və ya 18-ci ildə Tiberi şəhərin qorunmasına məsul olan Praetorian keşikçilər sinifini yenidən nizamlayaraq şəhər divarları xaricindən şəhərin içinə köçürdü və Seyanusa 6000 - 9000 nəfərlik qoşun verdi. Drususun ölümündən sonra Tiberi Seyanusa az qala ortağım deyə müraciət edirdi. Tiberi şəhərin hər yerində Seyanus heykəllərini ucaltdırdı. Seyanus Tiberi Romadan əlini çəkdikcə getdikcə daha çox diqqəti cəlb etməyə başladı. Nəhayət, 26-cı ildə Tiberi tamamilə çəkilməsindən sonra Seyanus dövlətə və Roma şəhərinə cavabdeh şəxs oldu.
Seyanusun mövqeyi tam varis mövqeyi deyildi. 25-ci ildə Tiberinin qardaşı qızı Livilla ilə evlənmək istədi, lakin təyziqlər qarşısında qaldı və dərhal fikirindən daşındı. Seyanusun keşikçilərin imperiya əlaqələrini idarə edirdi, buna görə də Tiberinin Romaya və Romanın Tibriyə göndərdiyi məlumatları bilirdi. 29-cu ildə Livianın ölümü ilə hər şey dəyişdi. Seyanus mümkün müxalifət namizədlərini ləğv etmək və imperiya xəzinəsini (və öz xəzinəsini) zənginləşdirmək üçün senatorlara və Romanın zənginlərinə qarşı bir sıra məhkəmələr təşlil etmişdir. Germanikusun dul arvadı Yaşlı Aqrippina və iki oğlu Nero və Drüsus 30-cu ildə tutuldu və sürgün edildi, bir müddət sonra ortaya çıxan qarışıqlıq zamanı hamısı öldü.
31-ci ildə Seyanus konsul oldu və güc üçün oyuna başladı. Nə baş verdiyini dəqiq bir şəkildə qərar vermək çətindir, amma Seyanus yəqin ki, Yulian ailəsinə yaxın olmağa çalışdı və ən azından övladlıq götürülmə yolu ilə də olsa ailə ilə bağ qurmağa çalışdı. Livilla sonradan bu plana daxil edilmiş və Seyanus ilə bir neçə il sevgili olmuşdur. Aydın olduğu qədəri ilə plan Tiberinin Yulianlar tərəfindən devrilməsi və taxtın ələ keçirilməsi idi. Yollarında dayananlar xəyanətə görə mühakimə olundu və tez bir zamanda aradan götürüldü.
Hər halda bu, Seyanus devrildikdə bir neçə Yulian tərəfdarının bir-birinin ardınca yox edilməsinə gətirib çıxardı. 31-ci ildə Seyanus Senatın iclasına dəvət olundu və Tiberiusun onu edam cəzasına məhkum edtiyini və dərhal edam edilməsini əmr etdiyi mətubu özünə oxutdular. Məhkəmədən sonra Seyanus və bir neçə dostu eyni həftədə edam edildi. Onun yerinə Naevius Sutorius Makro Pretoriya Qvardiyasının prefekti təyin edildi.
Bundan sonra Romadakı məhkəmələr çoxaldı. Ancaq Tiberi hakimiyyətinin əvvəlində hərəkətə keçməkdə tərəddüd etmişdi, amma indi ömrünün sonuna yaxın bu işləri görməkdən peşman olmadığı hiss edilirdi. Senatorların çoxu öldürüldü. Ən ağır zərbə Yulianlarla siyasi əlaqələri olan ailələrə dəydi. Seyanusun yanında olan və ya onun planları ilə əlaqəsi olan demək olar ki, hər kəs, o cümlədən imperator qulluqçuları mühakimə olunaraq edam edildi və əmlakları dövlət tərəfindən müsadirə edildi.
 | Edamlar indi onun qəzəbinə bir stimul oldu və Sejanusun planına qoşulmaq ittihamı ilə həbsxanada olanların hamısının öldürülməsini əmr etdi. Həbsxanadakılar yəni tanınmış və ya heç tanınmayan, fərdi olaraq və ya bir qrup olaraq öldürülmüş məhbusların sayı məlum deyil. Qohumlarına və ya dostlarına onlara yaxınlaşmağa, onlar üçün ağlamağa və təmas yaratmağa icazə verilmədi. Ətrafda olan casuslar yas tutanları qeyd edir və çürümüş cəsədlər Tiber çayına atılanadək nəzarət edir və onlara kiminsə toxunmasına və ya yandırmasına icazə vermirdilər. Dəhşət qüdrəti qardaşlıq və dostluq hisslərini tamamilə boğdu, vəhşilik artdıqca şəfqət yox oldu. |  |
Eyni zamanda, Tiberiusun Kaprida tam olaraq nə etdiyinə dair söz-söhbətlər artmışdı, yəqin ki, şişirdilmiş olsa belə, hekayələr heç olmasa Romalıların Tiberini necə qəbul etdikləri və 23 illik hökmranlığının təsirləri haqqında ümumi bir təsəvvür yaradır.
Son illəri
Seyanus ilə əlaqəsi və hakimiyyətinin sonuna yaxın vətənə xəyanət məhkəmələri Tiberinin imicini və nüfuzunu zədələdi. Seyanusun edamından sonra Tiberiusun Romadan çəkilməsi tamamlandı və imperiya imperatorun rəhbərliyi ilə deyil, Avqust tərəfindən qurulmuş bürokratik quruluşla idarə edildi. Tiberi vaxtının çox hissəsini oğlunun ölümü haqqında düşünərək keçirirdi. Bu vaxt Suetonius, qısa müddətli fars işğalı, Daçian qəbilələrinin basqınları və Reyndən keçən bir neçə Alman tayfası haqqında danışır .
Tiberi varisinin təhlükəsizliyi və ya varisin kim olacağı ilə bağlı heç bir iş görməmişdi. Yulian sülaləsi və tərəfdarları oğullarının və qohumlarının ölümündən sonra çox qəzəbli idilər . Həm Germanikusun yeganə sağ qalan oğlu Qaius "Kaliqula", həm də öz nəvəsi Tiberius Qemellusun varis olacağı ilə bağlı şayələr vardı, lakin heç bir şey dəqiq deyildi.
Tiberi 16 Mart 37-ci ildə Misenumda 77 yaşında öldü. Tacitus, izdihamın ölüm xəbərini eşitdiklərinə görə çox sevindiklərini yazır . Bu, digər tarixçilər tərəfindən qeydə alınmamışdır və buna görə yəqin ki, uydurmadır, lakin hələ də senat təbəqəsinin ölümündən sonra hiss etdiklərinin bir əlaməti olaraq qəbul edilə bilər. Tiberi vəsiyyətində öz səlahiyyətlərini Kaliqula və Tiberius Qemellus arasında böldüyünü bildirmişdir. Kaliqulanın ilk işi hamını Tiberinin vəsiyyətinin etibarsız olduğuna inandırmaq və Qemellusu edam etmək idi.
Tiberinin zəifləçəsi hakimiyyətdən sui-istifadə deyil, onun istifadəsindən imtina etməsidir. Utancaq xarakteri onu xüsusilə də Avqustla müqayisə etdikdə onu populyar olmayan bir hala gətirdi. Əlli ildən artıq müddətdə Senat Rəhbərin göstərişlərinə uyğun işləyirdi və bir çox senator hazırkı mövqelərini yaltaqlıqla əldə etdilər və daha təsirli mövqelərə nail olmaq ümidlərini İmperator hakimiyyətinin lütfünə bağladılar. Tiberinin bəzi inzibati səlahiyyətlərini Senatla bölüşmək cəhdi uğursuz oldu, çünki senat artıq imperatordan asılı olmayaraq imperiyanı necə idarə edəcəyini bilmirdi. Tiberi onun üçün olan rolu oynamaqdan imtina etmişdi və onun hakimiyyəti və nüfuzu sarsılmışdı. Hökumətin İmperiya idarələrinin inzibati gücü bu dövrdə artırıldı, lakin bunun nə qədəri Tiberinin, nə qədəri azad edilmiş qulların ideyası olduğunu təxmin etmək çətindi. Nəhayət, Tiberi bəlkə də hakimiyyət gücündən tam istifadə etməmənin necə nəticədə necə sui-istifadə olunacağına bir nümunə kimi göstərilə bilər.
Tarixdə onun haqqında yazılanlar
Tiberi 23-cü ildən əvvəl dünyasını dəyişsəydi o, nümunəvi hökmdar kimi alqışlanacaqdı . Baxmayaraq ki, Roma tarixçilərinin əksəriyyəti onu pis hökmdar kimi xarakterizə edir, lakin Tiberinin ölümü ərəfəsində imperiya xəzinəsində təxminən 3 milyard vəsait var idi. Fəthlər üçün bahalı ekspedisiya təşkil etmək əvəzinə, imperiyanı gücləndirmək və genişləndirmək üçün əlavə tədbirlər görmüş, hərbi təhlükələrlə mübarizə aparmaq üçün diplomatiyadan istifadə etdi və orduda olan kiçik fikir ayrılıqlarının qarşısını ald ı. Nəticə daha güclü və vahid bir imperiya oldu. Mətnləri günümüzə qədər qalan mənbələrdən yalnız dördündə Tiberiusun hakimiyyəti ilə bağlı əhəmiyyətli məlumatlar var. Bunlar Takitus, Suetonius, Kassius Dio ve Velleius Paterkulusun yazdıqlarıdır. Köhnə Pliny, Strabon və Seneca yazıqlarından günümüzə sadcəcə kiçik parçalar çatmışdır.
Publius Kornelius Takitus
Bu dövr haqqında ən ətraflı məlumatı ilk altı kitabında Tiberiusun hakimiyyətini təsvir edən "İlliklər" kitabının müəllifi Takitus verir. Takitus Neron dövründə 56-cı ildə anadan olmuş Romalı idi. Onun mətnlərinin məzmunu əsasən Senat iclaslarının protokolu, hökumət tədbirləri və saray və paytaxt əlaqələri haqqında xəbərlər toplusundan ibarətdir. Takitusun hekayələri həm siyasi, həm də psixoloji motivasiyaya yönümlüdür. İlk altı kitabda Tiberius tez-tez mənfi kimi xarakterizə olunur və 23-cü ildə Drususun ölümünün pisləşməsi üçün açıq bir qırılma nöqtəsi hesab olunur. Yulio-Klaudianların hakimiyyəti Takitus tərəfindən ədalətsiz və 'günahkar' olaraq təsvir edilmişdir. Hətta hakimiyyətinin əvvəlində Tiberiyə verilən fəzilətlərin əslində ikiüzlülük olduğuna inanır. Dəfələrlə qeyd olunan digər əsas məsələlər Senat və İmperator arasındakı güc balansı, siyasi korrupsiya və Romadakı hakim siniflər arasında artan despotizmdir. Bu səbəbdən Tiberi ilə əlaqəli rəvayətlərinin çoxu, Avqust qanunlarının yenidən aktivləşdirilməsindən sonra xəyanət məhkəmələri və cəzalara həsr olunmuşdu. Nəhayət, Takitusun Tiberi ilə bağlı düşüncələri ən yaxşı şəkildə altıncı kitabın sonunda təsvir edilmişdir:
| | Müxtəlif dövrlərdə müxtəlif xarakterdə olmuşdur. Avqustun hakimiyyəti dövründə fərdi bir vətəndaş və ya yüksək vəzifəli birisi olduğu dövrdə həyatındakı parlaq və nüfuzlu bir dövr idi. Germanikus və Drusus sağ ikən hiyləgər fəzilətə sahib olan biri idi. Yenə anası sağ olanda yaxşı ilə pisin birləşməsi idi. Seyanusu sevəndə və ya qorxduğu zaman, qəddarlığına baxmayaraq əxlaqsızlığını gizlətmişdi. Nəhayət, qorxu və utancdan azad olanda öz həvəs və sədaqətinə meyl etdi və hər cür əxlaqsızlıq və rəzalətə qoşuldu. | |
Suetonius Tranquilius
Suetonius Trayan və Hadrianın hakimiyyəti dövründə idarədə iştirak edən məmur və tarixçidir. "On iki Sezar" əsərində Yuli Sezarın anadan olmasından 96-cı ildə Domitianın ölümünə qədər əsas dövrün bioqrafik tarixini ətraflı təsvir edir. Taitus kimi imperiya arxivlərindən əlavə, müasir tarixçilər Aufidius Bassusun, Kluvius Rufus və Fabius Rustikusun hekayələrini, Avqustun məktublarını da yazmışdır. Halbuki onun povestləri müasirlərindən daha həssasdır və lətifələrlə bəzədilmişdir. Tiberiyə aid kitabının ən məşhur hissəsi, Tiberinin Kapri adasındakı hissəsidir, burada iddia edilən çox sayda əxlaqsızlığı dərindən öyrənir. Buna baxmayaraq Suetonius hakimiyyətinin ilk illərində Tiberinin təvazökarlığını tərifləməyi yaddan çıxarmır.
Velleius Paterkulus
Tiberinin hakimiyyəti haqqında günümüzə qədər çatan mənbələrdən biri də, səkkiz il Almaniyada və Pannoniyada olan süvari prefekti və legatus vəzifəsini icra edən Velleius Paterkulusun yazdıqlarıdır. "Roma tarixinə dair xülasə"sində Paterkulus Troyanın tənəzzülündən Livianın öldüyü 29-cu ilə qədərki hadisələrdən söhbət açılır. Tiberi haqqında mətndə imperatorun və Seyanusun həddindən artıq dərəcədə bədxərcliyini tərifləyir. Bu evologiyanın nə qədərinin səmimi heyranlıq və ehtiyatlılıq və ya qorxu ilə əlaqəli olması sualına cavab aydın deyil və Sejanusun dostu olduğu üçün 31 yaşında öldürüldüyü təxmin edilir.Bu evologiyanın səmimi heyranlıq yoxsa ehtiyatlılıq və ya qorxu ilə əlaqəli olması sualına cavab aydın deyil və Seyanusun dostu olduğu üçün 31-ci ildə öldürüldüyü təxmin edilir .
İncillər
Dörd kanonik İncildəki qeydlərə görə, Nasıralı İsa Tiberinin hakimiyyəti dövründə Roma İmperiyasının Yəhudi əyalətində vəz verdi və bu vilayətin qubernatoru Pontius Pilatın əmri ilə çarmıxa çəkildi. İncildə Tiberinin adı bir dəfə, Vaftizçi Yəhya ona xidmətə başladığında çəkilmişdir. Sezara (və ya bəzi tərcümələrdə imperatora) aid bir çox müraciət əslində əlavə əlamətlər istisna olmaqla Tiberiyə aiddir.
Arxeologiya
Romadakı Palatine təpəsindəki Tiberinin sarayının qalıqları bu gün də qalmaqdadır. Avqusta həsr edilmiş bir məbəd və Pompey Teatrının bərpası istisna olmaqla, digər tikililər Kaliqulanın dövründə başa çatdırılmışdır. Tiberinin dövründə heç bir böyük tikili inşa edilmədi. Bundan əlavə, Tiberinin bir neçə Rodos tipli heykəli olan Sperlonqadakı villasının xarabalıqları və Kapridəki bir villa da günümüzə qədər yaşamaqdadır. Kapridəki orijinal bina kompleksi adaya səpələnmiş on iki villadan ibarətdir və ən böyüyü Villa Covisdir.
Tiberi canlı tanrı kimi ona ibadət edilməsinə və onun adına məbədlər tikilməsinə icazə verməmişdir. O, yalnız Smyrnada (indiki adı ilə İzmir) bir məbədin qurulmasına icazə vermişdir.
Qalileya dənizinin qərb sahillərindəki şəhərə Herod Antipa tərəfindən Tiberinin şərəfinə Tiberias adı verilmişdir.
Bədii ədəbiyyatda
Tiberi həm ədəbiyyatda, həm də kino və televiziyada bir neçə dəfə canlandırılsa da, mərkəzi hekayənin gedişində çox vaxt ikinci dərəcəli xarakter olmuşdur. Ən yaxşı tanınan müasir şərhdə Robert Qravesin "Ben Klaudius" romanı əsasında BBC istehsalı TV filmi olan "Ben Klaudius"da Tiberi aktyor Corc Baker tərəfindən canlandırılmışdır. Bundan əlavə, Tiberi "Ben-Hurda" adlı filimdə Corc Relf və "Kaliqula" adlı filimdə aktyor Peter Otoole tərəfindən canlandırılmışdır.
İstinadlar
- https://archive.org/details/SvetonioVitaDeiCesari.
- http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#5.
- http://www.newadvent.org/cathen/14717b.htm.
- Любкер Ф. Tiberius (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 1389–1390.
- Грант М. Римские императоры / пер. с англ. М. Гитт. — М.: ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — 400 с. —
- Преемники (4.Quails rex, talis grex)[ölü keçid] (rus.)
- Suetonius, On İki Sezarın Həyatları, Tiberinin həyatı 5 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Suetonius, On İki Sezarın Həyatları, Tiberininn həyatı 6 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Velleius Paterkulus, Roma Tarixi II.94 2023-05-24 at the Wayback Machine
- Suetonius, On İki Sezarın Həyatları, Tiberinin həyatı 9 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Suetonius,On iki Sezarın Hayatları,Tiberinin həyatı 7 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Kassius Dio, Roma Tarixi LV.9 2023-06-06 at the Wayback Machine
- Suetonius, On iki Sezarın həyatları, Tiberinin hayatı 10 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Velleius Paterkulus, Roma Tarixi II.100 2023-05-24 at the Wayback Machine
- Takitus, İlliklər I.53
- Suetonius, On iki Sezarın həyatları, Tiberinin həyatı 11 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Suetonius, On iki Sezarın həyatları, Tiberinin həyatı 13 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Kassius Dio, Roma Tarixi LV.32 2023-06-06 at the Wayback Machine
- (ing. ). en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Annals_(Tacitus)/Book_1#3 (#bare_url_missing_title). 13 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- (ing. ). en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Annals_(Tacitus)/Book_1#8 (#bare_url_missing_title). 13 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- Takitus, İlliklər I.8
- Velleieus Paterkulus, Roma Tarixi II.123 2023-05-24 at the Wayback Machine
- Suetonius, On iki Sezarın Həyatları, Tiberinin həyatı 24 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Takitus, İlliklər I.12, I.13
- Suetonius, On iki Sezarın Həyatları, Tiberinin həyatı 26 2019-10-28 at the Wayback Machine
- (ing. ). en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Annals_(Tacitus)/Book_3#54 (#bare_url_missing_title). 14 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- (ing. ). en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Annals_(Tacitus)/Book_3#65 (#bare_url_missing_title). 14 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- (ing. ). en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Annals_(Tacitus)/Book_1#16 (#bare_url_missing_title). 14 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- Kassius Dio, Roma Tarixi LVII.6
- . en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Annals_(Tacitus)/Book_2#43 (#bare_url_missing_title). 14 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- Takitus, İlliklər IV.67
- Takitus, İllklər IV.2
- Cassius Dio, Roma Tarixi LVII.21
- Takitus, İllklər IV.40, IV.41
- Ann Boddington, Seyanus. Kimin tələsi? (),The American Journal of Philology, cilt = 84, baskı = 1, sayfa = 1–16 tarih = Yanvar 1963 | url = http://links.jstor.org/sici?sici=0002-9475%28196301%2984%3A1%3C1%3ASWC%3E2.0.CO%3B2-R | accessdate=2007-07-23
- Kassius Dio, Roma Tarixi LVIII.10 2020-06-02 at the Wayback Machine
- Takitus, İlliklər VI.19
- Suetonius, On iki Sezarın həyatları, Tiberinin həyatı 60 2019-10-28 at the Wayback Machine, 62 2019-10-28 at the Wayback Machine, 63 2019-10-28 at the Wayback Machine, 64 2019-10-28 at the Wayback Machine
- name="cassius-dio-rhistory-lv-9">Cassius Dio, Roman History LV.9 2023-06-06 at the Wayback Machine
- Kassius Dio, Roma Tarixi LVII.23
- Suetonius, On iki Sezarın Həyatları, Tiberinin həyatı 41 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Takitus, İlliklər VI.50, VI.51
- Kassius Dio, Roma Tarixi LIX.1 2019-08-22 at the Wayback Machine
- Takitus, İlliklər IV.6
- Suetonius, On iki Sezarın Həyatları, Kaliqulanın həyatı 37 2020-04-13 at the Wayback Machine
- Suetonius, On iki Sezarın Həyatları, Tiberinin həyatı 61 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Takitus, İlliklər, I.6
- (ing. ). en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Annals_(Tacitus)/Book_1#6 (#bare_url_missing_title). 14 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- Takitus, İlliklər I.72, I.74, II.27-32, III.49-51, III.66-69
- Suetonius, On iki Sezarın Həyatları, Tiberinin həyatı 26-32 2019-10-28 at the Wayback Machine
- Velleius Paterkulus, Roma Tarixi, II.103-105 2023-05-24 at the Wayback Machine, II.129-130 2023-05-24 at the Wayback Machine
- Velleius Paterkulus, Roma Tarixi II.127-128 2023-05-24 at the Wayback Machine
- Cruttwell, C.T. (1877). Roma Yazın Tarixi. Oxford, Kitap 3, bölüm 1.
- Suetonius, On iki Sezarın Həyatları, Tiberinin həyatı 47 2019-10-28 at the Wayback Machine
- (ing. ). en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Annals_(Tacitus)/Book_6#45 (#bare_url_missing_title). 14 noyabr tarixində arxivləşdirilib.
- Suetonius, On iki Sezarın Həyatları, Kaliqulanın həyatı 21 2020-04-13 at the Wayback Machine
- (ing. ). en.wikisource.org https://en.wikisource.org/wiki/The_Antiquities_of_the_Jews/Book_XVIII#Chapter_2 (#bare_url_missing_title). 14 noyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tiberi Klavdi Neron lat Tiberius Julius Caesar Augustus lat Tiberius Claudius Nero kimi dogulmus 16 noyabr e e 42 Roma 16 mart 37 Mizeno d Kampaniya Yuli Klavdi sulalesinden ikinci Roma imperatoru 14 37 Tiberi Klavdi Neronun ve oglu olan Tiberi dogularken Klavdi ailesine mensub idi Anasi atasindan bosanaraq e e 39 cu ilde Oktavian Avqust ile evlenmisdir Tiberi sonradan Avqustun qizi ve ozunun ogey bacisi ile evlenmis ardindan Avqust terefinden ovladliga goturulerek Yuli ailesine mensub olmusdur Tiberinin ardinca gelen imperatorlar bu iki ailenin elaqesini 40 il boyunca davam etdirmisler Tarixciler ise bu xanedani Yuliler Klavdiler adlandirmislar Tarixi menbelere gore Tiberi xoflu inamsiz ve riyakar idi Evvelce hakimiyyeti senatla birge sonra ise pretorianlara arxalanaraq tekbasina idare etmisdir Tiberinin olumunden sonra ovladliq oglu Kaliqula taxta cixmisdir Bibliyaya gore mehz onun hakimiyyeti dovrunde Isa carmixa cekilmisdir TiberiTiberi Klavdi NeronII Roma Imperatoru19 avqust 14 16 mart 37EvvelkiOktavian AvqustSonrakiKaliqulaSexsi melumatlarDogum adi Tiberius Claudius NeroDogum tarixi 16 noyabr e e 42Dogum yeri RomaVefat tarixi 16 mart 37 78 yasinda Vefat yeriFealiyyeti herbi qulluqcu siyasetci esgerAtasi Tiberi Klavdi NeronAnasi Liviya DruzillaHeyat yoldaslari 1 Vipsaniya Aqrippina 2 Boyuk YuliyaUsaqlari 1 Neron Klavdi Druz 2 Klavdi NeronAilesi Yuliler KlavdilerDini Qedim Romada din Vikianbarda elaqeli mediafayllar 15 ci ilden Boyuk pontifik e e 13 ve 17 18 21 31 ci illerde konsul e e 6 37 ci illerde tribun titullarina malik olmusdur Olumune yaxin tam titulu lat Tiberius Caesar Divi Augusti filius Augustus Pontifex Maximus Tribuniciae potestatis XXXIIX Imperator VIII Consul V Tiberi Sezar Avqust ilahi Avqustun oglu Boyuk pontifik 38 defe Xalq tribunu sekkizqat imperator besqat konsul Meni inandirmaga calisan dostlar siz bilmirsiniz bu hakimiyyet nece bir ecayibdir Hakimiyyet bir canavardir hansiki onun qulaqlarindan yapismisam tutmusam TiberiYuli Klavdi sulalesinin zaman xettiYuli Klavdi sulalesinde Tiberinin yeri SELEF Oktavian Avqust Tiberi Yuliler Klavdiler XELEF KaliqulaHeyatinin ilkin dovrleri Kecmisi Tiberi Klaudius Germanikus Auqustus Nero e e 16 Noyabr 42 ci ilde Tiberius Nero ve Livia Drusillanin oglu olaraq Romada anadan olub E e 39 cu ilde anasi atasindan bosandi ve tezlikle Tiberius Neronun oglu hamile oldugu halda Qaius Yuli Sezar Oktavianla evlendi Bu hadiseden qisa bir muddet sonra e e 38 ci ilde qardasi Nero Klaudius Drusus anadan olmusdur Tiberiusun erken heyati haqqinda cox az melumat var Ilk defe e e 32 ci ilde doqquz yasinda ictimaiyyet qarsisina cixdi ve bioloji atasina bir medhiyye teqdim etdi E e 29 cu ilde o atalari Oktavianin Antoni ve Kleopatrani meglub etdiyi Actium doyusunun serefine kecirilen zefer paradinda qardasi ile birlikde eyni arabada yer almisdir E e 26 ci ilde Avqustun olumcul xestelenmesi ile imperiyada xaos tehlukesi yarandi Tarixciler umumiyyetle Avqustun varisinin kim olacagi ile bagli problrmin birden bire ortaya cixdigi onun oleceyi teqdirde yerine varis olaraq Aqrippa ve Markellusu isare etmis olsa da deqiq varis teyin etmemesi Avqustun en boyuk problemine cevirildiyi meselesinde hemfikirdirler Buna gore de Tiberi ve qardasi Drusus da daxil olmaqla bir nece mumkun varis secildi Tiberius eramizdan evvel 24 cu ilde on yeddi yasinda olarken Avqustun rehberliyi altinda siyasete bir quaestor olaraq girmisdi ve qanunla mueyyen edilmis bes illik muddete praetor ve konsul olaraq secilme haqqi qazandi Drusus ucun de oxsar serait yaradildi Mulki ve herbi karyerasi Bir muddet sonra Tiberi mehkemelerde vekil kimi yer almaga basladi ve yeqin ki Yunan natiqine olan maraq bu dovrde basladi Eramizdan evvel 20 ci ilde Tiberi Marcus Aqrippa ile serqe gonderildi Farslar Markus Likinius Krassus Dekidius Saxa ve Mark Antoninin rehberliyindeki Roma legionlarinin erazisini ele kecirmisdiler Bir nece illik danisiqlardan sonra Tiberi Roma Fars serhedinde bufer dovlet qurmaq ucun boyuk bir quvve ile yola cixdi Auqust razilasmadan sonra erazileri geri aldi ve bu eraziler iki dovlet arasinda neytral zona olaraq qaldi Eramizdan evvel 19 cu ilde serqden qayitdiqdan sonra Tiberi Avqustun yaxin dostu ve Romanin en boyuk generallarindan biri olan Markus Vipsanius Aqrippanin qizi Vipsania Aqrippina ile evlendi Drusus diqqetini Qaul Narbonensis ve Alman cebhesine verdi Tiberinise Alp ve Transalp Qaliyasi bolgesinde olan tayfalarla vurusdu Tiberi eramizdan evvel 16 ci ilde Tuna menbelerini tapdi ve qisa muddet sonra yari yoladan geri qayitdi Eramizdan evvel 13 cu ilde Romaya qayitdiqda konsul teyin edildi ve texminen eyni dovrde oglu Yuli Sezar Drusus anadan oldu Eramizdan evvel 12 ci ilde Aqrippanin olumunden sonra hem Tiberi hem de Drusus varisler elan edildi Avqustun xahisi ile Tiberi Vipsaniyadan bosandi ve Avqustun qizi ve Aqrippanin dul arvadi Yasli Yulia ile evlendi Bu hadise Tiberi ucun bir qirilma noqtesi oldu Yulia ile bedbext bir evliliyi var idi ve yegane ovladi hele korpe olarken oldu Deyilenlere gore Tiberi bir defe Vipsaniyanin yanina getmis ve aglayaraq onu bagislamasini istemisdir Tiberi Avqustun sayesinde yukselmeye davam etdi ve evvelce 9 cu ilde Aqrippanin ve sonra qardasi Drusun olumunden sonra taxtin tek varisi oldu Eramizdan evvel 12 ci ilde Avqustun siyasetinde ehemiyyetli bir yere sahib olan Pannonia ve Almaniyaya herbi memur teyin edildi Romaya qayitdiqdan sonra eramizdan evvel 7 ci ilde ikinci defe konsul daha sonra e e 6 ci ilde tribunicia potestas ile mukafatlandirildi Ilkin olaraq Aqrippanin butun vezifelerini oz uzerine goturdu Lakin butun bu muveffeqiyyete ve teriflere baxmayaraq Tiberi xosbext deyildi Rodosa cekilmeyi E e 6 ci ilde tamamile serqin idareetmesini qebul ederek Romada ikinci sexs olmanin astanasinda olarken Tiberi qefil qerarle siyasetden getdiyini elan edir ve Rodos adasina kocur Tiberiusun bele bir qerar vermesinin sebebleri belli deyil Tarixciler bunu Avqustun ovladliga goturmus neveleri Qaius ve Lukiusun da evveller Tiberi ve Drususun kecdiyi oxsar siyasi proseslerden kecmeleri ile elaqelendirirler Belelikle Tiberinin hakimiyyeti muveqqeti olacaq ve Lukius ve Qaius qanuni yasina catana qeder hakimiyyetde qala bilecek bundan sonra kenara atilacaqdi Bundan elave heyat yoldasi Yulianin davranislari da bu qerara tesir gostere biler Heqiqeten Takitus bunu Tiberinin Rodosa getmesinin intima sebebi kimi izah edir ve hereketini mehz Yuliaya olan nifretine ve Vipsanya hesretine aid edir Tiberi ozunun iyrendiyi Forumdaki serguzestleri ile utandiran ve sevdiyi qadini gormeye qadaga qoyan bir qadinla evlendi Tiberinin bu davranisinin sebeblerinden asili olmayaraq Avqustun varislik planlarini demek olar ki pozulmusdu Qaius Sezar ve Lukius Sezar hele cox genc idiler ve 57 yasli Avqustun derhal yerine kececek varisi yox idi Avqustun olumunden sonra hakimiyyetin dinc bir soturulnesine dair bir zemanet yox idi Hemcinin Avqustun ailesinin ve muttefiqlerinin de hakimiyyetde qalmasina zemanet yox idi Avqustun xesteliyinin inkisafi ile elaqedar olaraq Tiberiden qalmasini xahis etdiyi hekayeleri olsa da olanlarin dogrulugu subhelidi Yolda Tiberinin bunun sehv oldugunu basa dusduyu ve bir nece defe Romaya qayitmaq ucun icaze istediyi ve her defesinde Avqust terefinden redd edildiyi bildirilir Avqustun varisi Avqustun ailesi Tiberinin getmesi ile varislik tamamile Avqustun iki genc nevesi Lukius ve Qaius Sezarin uzerine kecdi 2 ci ilde Lususun olumu ile veziyyet daha da tehlukeli olduqda Avqust belke de Livianin tesviqi ile Tiberinin sade bir vetendas kimi Romaya qayitmasina icaze verdi Qaiusun 4 cu ilde oldurulmesi ile Takitusun da dediyi kimi Avqustun Tiberini secmekden basqa yolu qalmadi Qaiusun eramizin 4 cu ilde vefat etmesi ile Avqustun sarayinda telasli canlanma basladi Tiberi varisi ve oglu kimi qebul edildi Buna qarsiliq olaraq Tiberiden qardasi Drususun oglu Germanikus ve Avqustun qardasi oglu Balaca Antoniani da ovladliga goturulmesi teleb edildi Ovladliq ebul edildikden sonra Tiberi tribuna gucune sahib oldu ve cox guman ki Markus Aqrippanin bele elde ede bilmediyi Avqustun maius imperium nufuzuna pay sahibi oldu Eramizin 7 ci ilinde Postumus Avqust terefinden redd edildi ve Planaziya adasinda yalniz yasamaga mehkum edildi Belelikle 13 cu ile qeder Tiberi selahiyyetleri ile Avqustun ikinci adami olmaqdan elave Avqust ile ortaq bir imperator idi ve indi hec bir hokumet boslugu ve xaos olmadan hokmranliq ede bilerdi Avqust 14 cu ilde 76 yasinda vefat etdi Sanli bir merasim ile defn edildi evvelceden hazirlandigi kimi vesiyyeti oxundu ve Tiberi yegane varis olaraq teyin edildi Imperator Hakimiyyetinin ilk dovrleri Genc imperator Tiberinin Luvr muzeyindeki bustu Tiberinin yeni Sahzade kimi hakimiyyetin tehvil verilmesi merasiminin nece olacagini ne Tiberi ne de senat bilirdi Sentyabrin 18 de Senat Tiberinin varis kimi movqeyini tesdiqlemek ve selahiyyetlerini genislendirmek ucun bir araya geldi Takitus hadiseleri etrafli tesvir edir Tiberi artiq inzibati ve siyasi gucune sahib idi Onun tek catismayani Avqustun Pater Patriae ve Korona Kivika kimi titullari idi Tiberi Avqust kimi dovletine xidmet etmekden basqa isteyi olmayan bir dovlet qulluqcusu rolunu da almaga qerar verdi Tevazokarliqdan daha cox gulunc bir veziyyete dusdu ve dovlete xidmet etmekden daha cox problemler yaradan biri kimi gorundu Bir varis kimi davrana bilmemesinin sebebi olaraq yasini gosterdi eslinde bu movqeyi istemediyini ve yalniz dovletin bir hissesini istediyini soyledi Casqin veziyyetde olan Senat eyaletin hansi hissesini istediyini sorusdu Sonda bir senator qisqiraraq Elahezret dovletin daha ne qeder bassiz qalmasina icaze vereceksiniz deye sorusdu Tiberi nehayet ki insafa geldi ve senatin ona verdiyi butun vezifeleri qebul etdi Butun bunlara baxmayaraq Takitus ve Suetoniusun dediklerine gore Pater Patriae Imperator ve Avqustus titullarini dasimaqdan imtina etdi ve Sahzadelerin en gorkemli simvolu olan Civic Crovn i ve palid budagi celengini istemedi Senat ve dovletin onsuz hereket etmesini istedi Qeyri mueyyen emrleri oldugu ucun qebul edilecek qanunlardan daha cox ne demek istediyi barede mubahiseler oldu Hokmdarliginin ilk illerinde Tiberi Senatdan Avqustun dovrunde oldugu kimi onun isteklerini yerine yetirmek evezine ozleri bilen kimi hereket etmelerini istemisdi Takitusun sozlerine gore Tiberi Senati kole olmaga hazir adamlar deyerek laga qoyurdu Germanikusun yukselisi ve tenezzulu Yeni hokmdar ucun problemler gecikmedi Pannonia ve Almaniyadaki legionlara hele Avqustun dovrunde ved edilen mukafatlar odenmemisdi Tiberiden de hec ne ala bilmeyen legionlar usyan qaldirdi Germanikus ve Tiberinin oglu Drusus usyani yatirtmaq ve legionlari yeniden tabe etmek ucun kicik bir quvve ile bolgeye gonderildi Lakin usyani yatirtmaqla yanasi Germanikus usyancilari toplayaraq Reynin o biri terefindeki Alman erazisine bir yurus teskil etdi ve usyancilara ele kecirecekleri qenimetleri onlara bagislayacagini soz verdi Germanikusun qosunlari Reyn cayini kecerek Reyn ve Elbe arasindaki erazini suretle isgal etdi Bundan elave Takitus Teutoburg mesesinin muhasireye alindigini ve iller evvel bir Alman qebilesi terefinden pusquya alinaraq Publius Quinctilius Varus komandirliyindeki uc Roma legionunu ve onlarin idare etdiyi erazileri teleb etdiyini soyleyir Tiberiusun etaletine gore genc Germanikusun Romanin dusmenlerin hucumlarini sert sekilde def etdi usyanci quvveleri yatirdi ve itkin dusmus Roma legionlari ile birlikde Romaya dondu Tiberi ile muqayisede Avqustun esl davamcisi oldugunu isbat etmisdir Almaniyadan geri cagirildiqdan sonra Germanikus 17 ci ilde Romada zefer merasimi ile qarsilandi Bu Roma seherinin eramizdan evvel 29 cu ild Avqust zeferinden sonra ilk boyuk zefer idi Neticede 18 ci ilde Germanikus kecmisde Aqrippa ve Tiberiye verilmis vezife olan imperiyanin serq hissesine nezaret vezifesi verildi Belelikle qeti sekilde Tiberinin varisi oldu Germanikus Suriyanin valisi Qnaeus Kalpurnius Piso terefinden oldurulenedek bir nece il yasamisdir Piso ailesi uzun muddet evvelden Klaudianlarin terefdari olub ve Genc Oktavianin Tiberiusun anasi Livia ile evlendiyi vaxtdan onunla muttefiq oldular Germanikusun olumu ile bagli ittihamlar yeni hokmdara yonelmisdi Piso mehkemeye verildi Baxmayaraq ki Germanikusun olumune cavabdeh olan qubernatorun hokmdarla elaqesi hec vaxt melum olmayacaqdir Senatin ona qarsi cixmaga basladigina dair isareleri goren Piso mehkeme davam ederken intihar etdi Tiberi Kapride Seyanus Romada Lukius Aelius Seyanus Pretorian prefekturasi vezifesine getirildiyi 15 ci ilden etibaren imperator ailesine xidmet etmisdir Tiberi getdikce Avqustdan qalan mehdud heyete xususile de Seyanus ve Pretorianlara cox bagli oldu 17 ve ya 18 ci ilde Tiberi seherin qorunmasina mesul olan Praetorian kesikciler sinifini yeniden nizamlayaraq seher divarlari xaricinden seherin icine kocurdu ve Seyanusa 6000 9000 neferlik qosun verdi Drususun olumunden sonra Tiberi Seyanusa az qala ortagim deye muraciet edirdi Tiberi seherin her yerinde Seyanus heykellerini ucaltdirdi Seyanus Tiberi Romadan elini cekdikce getdikce daha cox diqqeti celb etmeye basladi Nehayet 26 ci ilde Tiberi tamamile cekilmesinden sonra Seyanus dovlete ve Roma seherine cavabdeh sexs oldu Seyanusun movqeyi tam varis movqeyi deyildi 25 ci ilde Tiberinin qardasi qizi Livilla ile evlenmek istedi lakin teyziqler qarsisinda qaldi ve derhal fikirinden dasindi Seyanusun kesikcilerin imperiya elaqelerini idare edirdi buna gore de Tiberinin Romaya ve Romanin Tibriye gonderdiyi melumatlari bilirdi 29 cu ilde Livianin olumu ile her sey deyisdi Seyanus mumkun muxalifet namizedlerini legv etmek ve imperiya xezinesini ve oz xezinesini zenginlesdirmek ucun senatorlara ve Romanin zenginlerine qarsi bir sira mehkemeler teslil etmisdir Germanikusun dul arvadi Yasli Aqrippina ve iki oglu Nero ve Drusus 30 cu ilde tutuldu ve surgun edildi bir muddet sonra ortaya cixan qarisiqliq zamani hamisi oldu 31 ci ilde Seyanus konsul oldu ve guc ucun oyuna basladi Ne bas verdiyini deqiq bir sekilde qerar vermek cetindir amma Seyanus yeqin ki Yulian ailesine yaxin olmaga calisdi ve en azindan ovladliq goturulme yolu ile de olsa aile ile bag qurmaga calisdi Livilla sonradan bu plana daxil edilmis ve Seyanus ile bir nece il sevgili olmusdur Aydin oldugu qederi ile plan Tiberinin Yulianlar terefinden devrilmesi ve taxtin ele kecirilmesi idi Yollarinda dayananlar xeyanete gore muhakime olundu ve tez bir zamanda aradan goturuldu Her halda bu Seyanus devrildikde bir nece Yulian terefdarinin bir birinin ardinca yox edilmesine getirib cixardi 31 ci ilde Seyanus Senatin iclasina devet olundu ve Tiberiusun onu edam cezasina mehkum edtiyini ve derhal edam edilmesini emr etdiyi metubu ozune oxutdular Mehkemeden sonra Seyanus ve bir nece dostu eyni heftede edam edildi Onun yerine Naevius Sutorius Makro Pretoriya Qvardiyasinin prefekti teyin edildi Bundan sonra Romadaki mehkemeler coxaldi Ancaq Tiberi hakimiyyetinin evvelinde herekete kecmekde tereddud etmisdi amma indi omrunun sonuna yaxin bu isleri gormekden pesman olmadigi hiss edilirdi Senatorlarin coxu olduruldu En agir zerbe Yulianlarla siyasi elaqeleri olan ailelere deydi Seyanusun yaninda olan ve ya onun planlari ile elaqesi olan demek olar ki her kes o cumleden imperator qulluqculari muhakime olunaraq edam edildi ve emlaklari dovlet terefinden musadire edildi Edamlar indi onun qezebine bir stimul oldu ve Sejanusun planina qosulmaq ittihami ile hebsxanada olanlarin hamisinin oldurulmesini emr etdi Hebsxanadakilar yeni taninmis ve ya hec taninmayan ferdi olaraq ve ya bir qrup olaraq oldurulmus mehbuslarin sayi melum deyil Qohumlarina ve ya dostlarina onlara yaxinlasmaga onlar ucun aglamaga ve temas yaratmaga icaze verilmedi Etrafda olan casuslar yas tutanlari qeyd edir ve curumus cesedler Tiber cayina atilanadek nezaret edir ve onlara kiminse toxunmasina ve ya yandirmasina icaze vermirdiler Dehset qudreti qardasliq ve dostluq hisslerini tamamile bogdu vehsilik artdiqca sefqet yox oldu Eyni zamanda Tiberiusun Kaprida tam olaraq ne etdiyine dair soz sohbetler artmisdi yeqin ki sisirdilmis olsa bele hekayeler hec olmasa Romalilarin Tiberini nece qebul etdikleri ve 23 illik hokmranliginin tesirleri haqqinda umumi bir tesevvur yaradir Son illeri Jean Paul Laurensin cekdiyi Tiberinin olumu adli tablo Seyanus ile elaqesi ve hakimiyyetinin sonuna yaxin vetene xeyanet mehkemeleri Tiberinin imicini ve nufuzunu zedeledi Seyanusun edamindan sonra Tiberiusun Romadan cekilmesi tamamlandi ve imperiya imperatorun rehberliyi ile deyil Avqust terefinden qurulmus burokratik qurulusla idare edildi Tiberi vaxtinin cox hissesini oglunun olumu haqqinda dusunerek kecirirdi Bu vaxt Suetonius qisa muddetli fars isgali Dacian qebilelerinin basqinlari ve Reynden kecen bir nece Alman tayfasi haqqinda danisir Tiberi varisinin tehlukesizliyi ve ya varisin kim olacagi ile bagli hec bir is gormemisdi Yulian sulalesi ve terefdarlari ogullarinin ve qohumlarinin olumunden sonra cox qezebli idiler Hem Germanikusun yegane sag qalan oglu Qaius Kaliqula hem de oz nevesi Tiberius Qemellusun varis olacagi ile bagli sayeler vardi lakin hec bir sey deqiq deyildi Tiberi 16 Mart 37 ci ilde Misenumda 77 yasinda oldu Tacitus izdihamin olum xeberini esitdiklerine gore cox sevindiklerini yazir Bu diger tarixciler terefinden qeyde alinmamisdir ve buna gore yeqin ki uydurmadir lakin hele de senat tebeqesinin olumunden sonra hiss etdiklerinin bir elameti olaraq qebul edile biler Tiberi vesiyyetinde oz selahiyyetlerini Kaliqula ve Tiberius Qemellus arasinda bolduyunu bildirmisdir Kaliqulanin ilk isi hamini Tiberinin vesiyyetinin etibarsiz olduguna inandirmaq ve Qemellusu edam etmek idi Tiberinin zeiflecesi hakimiyyetden sui istifade deyil onun istifadesinden imtina etmesidir Utancaq xarakteri onu xususile de Avqustla muqayise etdikde onu populyar olmayan bir hala getirdi Elli ilden artiq muddetde Senat Rehberin gosterislerine uygun isleyirdi ve bir cox senator hazirki movqelerini yaltaqliqla elde etdiler ve daha tesirli movqelere nail olmaq umidlerini Imperator hakimiyyetinin lutfune bagladilar Tiberinin bezi inzibati selahiyyetlerini Senatla bolusmek cehdi ugursuz oldu cunki senat artiq imperatordan asili olmayaraq imperiyani nece idare edeceyini bilmirdi Tiberi onun ucun olan rolu oynamaqdan imtina etmisdi ve onun hakimiyyeti ve nufuzu sarsilmisdi Hokumetin Imperiya idarelerinin inzibati gucu bu dovrde artirildi lakin bunun ne qederi Tiberinin ne qederi azad edilmis qullarin ideyasi oldugunu texmin etmek cetindi Nehayet Tiberi belke de hakimiyyet gucunden tam istifade etmemenin nece neticede nece sui istifade olunacagina bir numune kimi gosterile biler Tarixde onun haqqinda yazilanlar Tiberi 23 cu ilden evvel dunyasini deyisseydi o numunevi hokmdar kimi alqislanacaqdi Baxmayaraq ki Roma tarixcilerinin ekseriyyeti onu pis hokmdar kimi xarakterize edir lakin Tiberinin olumu erefesinde imperiya xezinesinde texminen 3 milyard vesait var idi Fethler ucun bahali ekspedisiya teskil etmek evezine imperiyani guclendirmek ve genislendirmek ucun elave tedbirler gormus herbi tehlukelerle mubarize aparmaq ucun diplomatiyadan istifade etdi ve orduda olan kicik fikir ayriliqlarinin qarsisini ald i Netice daha guclu ve vahid bir imperiya oldu Metnleri gunumuze qeder qalan menbelerden yalniz dordunde Tiberiusun hakimiyyeti ile bagli ehemiyyetli melumatlar var Bunlar Takitus Suetonius Kassius Dio ve Velleius Paterkulusun yazdiqlaridir Kohne Pliny Strabon ve Seneca yaziqlarindan gunumuze sadcece kicik parcalar catmisdir Publius Kornelius Takitus Publius Kornelius Takitus Bu dovr haqqinda en etrafli melumati ilk alti kitabinda Tiberiusun hakimiyyetini tesvir eden Illikler kitabinin muellifi Takitus verir Takitus Neron dovrunde 56 ci ilde anadan olmus Romali idi Onun metnlerinin mezmunu esasen Senat iclaslarinin protokolu hokumet tedbirleri ve saray ve paytaxt elaqeleri haqqinda xeberler toplusundan ibaretdir Takitusun hekayeleri hem siyasi hem de psixoloji motivasiyaya yonumludur Ilk alti kitabda Tiberius tez tez menfi kimi xarakterize olunur ve 23 cu ilde Drususun olumunun pislesmesi ucun aciq bir qirilma noqtesi hesab olunur Yulio Klaudianlarin hakimiyyeti Takitus terefinden edaletsiz ve gunahkar olaraq tesvir edilmisdir Hetta hakimiyyetinin evvelinde Tiberiye verilen feziletlerin eslinde ikiuzluluk olduguna inanir Defelerle qeyd olunan diger esas meseleler Senat ve Imperator arasindaki guc balansi siyasi korrupsiya ve Romadaki hakim sinifler arasinda artan despotizmdir Bu sebebden Tiberi ile elaqeli revayetlerinin coxu Avqust qanunlarinin yeniden aktivlesdirilmesinden sonra xeyanet mehkemeleri ve cezalara hesr olunmusdu Nehayet Takitusun Tiberi ile bagli dusunceleri en yaxsi sekilde altinci kitabin sonunda tesvir edilmisdir Muxtelif dovrlerde muxtelif xarakterde olmusdur Avqustun hakimiyyeti dovrunde ferdi bir vetendas ve ya yuksek vezifeli birisi oldugu dovrde heyatindaki parlaq ve nufuzlu bir dovr idi Germanikus ve Drusus sag iken hiyleger fezilete sahib olan biri idi Yene anasi sag olanda yaxsi ile pisin birlesmesi idi Seyanusu sevende ve ya qorxdugu zaman qeddarligina baxmayaraq exlaqsizligini gizletmisdi Nehayet qorxu ve utancdan azad olanda oz heves ve sedaqetine meyl etdi ve her cur exlaqsizliq ve rezalete qosuldu Suetonius Tranquilius Suetonius Trayan ve Hadrianin hakimiyyeti dovrunde idarede istirak eden memur ve tarixcidir On iki Sezar eserinde Yuli Sezarin anadan olmasindan 96 ci ilde Domitianin olumune qeder esas dovrun bioqrafik tarixini etrafli tesvir edir Taitus kimi imperiya arxivlerinden elave muasir tarixciler Aufidius Bassusun Kluvius Rufus ve Fabius Rustikusun hekayelerini Avqustun mektublarini da yazmisdir Halbuki onun povestleri muasirlerinden daha hessasdir ve letifelerle bezedilmisdir Tiberiye aid kitabinin en meshur hissesi Tiberinin Kapri adasindaki hissesidir burada iddia edilen cox sayda exlaqsizligi derinden oyrenir Buna baxmayaraq Suetonius hakimiyyetinin ilk illerinde Tiberinin tevazokarligini teriflemeyi yaddan cixarmir Velleius Paterkulus Tiberinin hakimiyyeti haqqinda gunumuze qeder catan menbelerden biri de sekkiz il Almaniyada ve Pannoniyada olan suvari prefekti ve legatus vezifesini icra eden Velleius Paterkulusun yazdiqlaridir Roma tarixine dair xulase sinde Paterkulus Troyanin tenezzulunden Livianin olduyu 29 cu ile qederki hadiselerden sohbet acilir Tiberi haqqinda metnde imperatorun ve Seyanusun heddinden artiq derecede bedxercliyini terifleyir Bu evologiyanin ne qederinin semimi heyranliq ve ehtiyatliliq ve ya qorxu ile elaqeli olmasi sualina cavab aydin deyil ve Sejanusun dostu oldugu ucun 31 yasinda oldurulduyu texmin edilir Bu evologiyanin semimi heyranliq yoxsa ehtiyatliliq ve ya qorxu ile elaqeli olmasi sualina cavab aydin deyil ve Seyanusun dostu oldugu ucun 31 ci ilde oldurulduyu texmin edilir Inciller Dord kanonik Incildeki qeydlere gore Nasirali Isa Tiberinin hakimiyyeti dovrunde Roma Imperiyasinin Yehudi eyaletinde vez verdi ve bu vilayetin qubernatoru Pontius Pilatin emri ile carmixa cekildi Incilde Tiberinin adi bir defe Vaftizci Yehya ona xidmete basladiginda cekilmisdir Sezara ve ya bezi tercumelerde imperatora aid bir cox muraciet eslinde elave elametler istisna olmaqla Tiberiye aiddir Arxeologiya Romadaki Palatine tepesindeki Tiberinin sarayinin qaliqlari bu gun de qalmaqdadir Avqusta hesr edilmis bir mebed ve Pompey Teatrinin berpasi istisna olmaqla diger tikililer Kaliqulanin dovrunde basa catdirilmisdir Tiberinin dovrunde hec bir boyuk tikili insa edilmedi Bundan elave Tiberinin bir nece Rodos tipli heykeli olan Sperlonqadaki villasinin xarabaliqlari ve Kaprideki bir villa da gunumuze qeder yasamaqdadir Kaprideki orijinal bina kompleksi adaya sepelenmis on iki villadan ibaretdir ve en boyuyu Villa Covisdir Tiberi canli tanri kimi ona ibadet edilmesine ve onun adina mebedler tikilmesine icaze vermemisdir O yalniz Smyrnada indiki adi ile Izmir bir mebedin qurulmasina icaze vermisdir Qalileya denizinin qerb sahillerindeki sehere Herod Antipa terefinden Tiberinin serefine Tiberias adi verilmisdir Bedii edebiyyatda Tiberi hem edebiyyatda hem de kino ve televiziyada bir nece defe canlandirilsa da merkezi hekayenin gedisinde cox vaxt ikinci dereceli xarakter olmusdur En yaxsi taninan muasir serhde Robert Qravesin Ben Klaudius romani esasinda BBC istehsali TV filmi olan Ben Klaudius da Tiberi aktyor Corc Baker terefinden canlandirilmisdir Bundan elave Tiberi Ben Hurda adli filimde Corc Relf ve Kaliqula adli filimde aktyor Peter Otoole terefinden canlandirilmisdir Istinadlar https archive org details SvetonioVitaDeiCesari http penelope uchicago edu Thayer E Roman Texts Suetonius 12Caesars Tiberius html 5 http www newadvent org cathen 14717b htm Lyubker F Tiberius rus Realnyj slovar klassicheskih drevnostej po Lyubkeru pod red F F Zelinskij A I Georgievskij M S Kutorga F Gelbke P V Nikitin V A Kanskij per A D Vejsman F Gelbke L A Georgievskij A I Davidenkov V A Kanskij P V Nikitin I A Smirnov E A Vert O Yu Klemenchich N V Rubinskij SPb Obshestvo klassicheskoj filologii i pedagogiki 1885 S 1389 1390 Grant M Rimskie imperatory per s angl M Gitt M TERRA Knizhnyj klub 1998 400 s ISBN 5 300 02314 0 Preemniki 4 Quails rex talis grex olu kecid rus Suetonius On Iki Sezarin Heyatlari Tiberinin heyati 5 2019 10 28 at the Wayback Machine Suetonius On Iki Sezarin Heyatlari Tiberininn heyati 6 2019 10 28 at the Wayback Machine Velleius Paterkulus Roma Tarixi II 94 2023 05 24 at the Wayback Machine Suetonius On Iki Sezarin Heyatlari Tiberinin heyati 9 2019 10 28 at the Wayback Machine Suetonius On iki Sezarin Hayatlari Tiberinin heyati 7 2019 10 28 at the Wayback Machine Kassius Dio Roma Tarixi LV 9 2023 06 06 at the Wayback Machine Suetonius On iki Sezarin heyatlari Tiberinin hayati 10 2019 10 28 at the Wayback Machine Velleius Paterkulus Roma Tarixi II 100 2023 05 24 at the Wayback Machine Takitus Illikler I 53 Suetonius On iki Sezarin heyatlari Tiberinin heyati 11 2019 10 28 at the Wayback Machine Suetonius On iki Sezarin heyatlari Tiberinin heyati 13 2019 10 28 at the Wayback Machine Kassius Dio Roma Tarixi LV 32 2023 06 06 at the Wayback Machine ing en wikisource org https en wikisource org wiki The Annals Tacitus Book 1 3 bare url missing title 13 noyabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib ing en wikisource org https en wikisource org wiki The Annals Tacitus Book 1 8 bare url missing title 13 noyabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib Takitus Illikler I 8 Velleieus Paterkulus Roma Tarixi II 123 2023 05 24 at the Wayback Machine Suetonius On iki Sezarin Heyatlari Tiberinin heyati 24 2019 10 28 at the Wayback Machine Takitus Illikler I 12 I 13 Suetonius On iki Sezarin Heyatlari Tiberinin heyati 26 2019 10 28 at the Wayback Machine ing en wikisource org https en wikisource org wiki The Annals Tacitus Book 3 54 bare url missing title 14 noyabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib ing en wikisource org https en wikisource org wiki The Annals Tacitus Book 3 65 bare url missing title 14 noyabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib ing en wikisource org https en wikisource org wiki The Annals Tacitus Book 1 16 bare url missing title 14 noyabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib Kassius Dio Roma Tarixi LVII 6 en wikisource org https en wikisource org wiki The Annals Tacitus Book 2 43 bare url missing title 14 noyabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib Takitus IlliklerIV 67 Takitus Illkler IV 2 Cassius Dio Roma Tarixi LVII 21 Takitus Illkler IV 40 IV 41 Ann Boddington Seyanus Kimin telesi The American Journal of Philology cilt 84 baski 1 sayfa 1 16 tarih Yanvar 1963 url http links jstor org sici sici 0002 9475 28196301 2984 3A1 3C1 3ASWC 3E2 0 CO 3B2 R accessdate 2007 07 23 Kassius Dio Roma Tarixi LVIII 10 2020 06 02 at the Wayback Machine Takitus Illikler VI 19 Suetonius On iki Sezarin heyatlari Tiberinin heyati 60 2019 10 28 at the Wayback Machine 62 2019 10 28 at the Wayback Machine 63 2019 10 28 at the Wayback Machine 64 2019 10 28 at the Wayback Machine name cassius dio rhistory lv 9 gt Cassius Dio Roman History LV 9 2023 06 06 at the Wayback Machine Kassius Dio Roma Tarixi LVII 23 Suetonius On iki Sezarin Heyatlari Tiberinin heyati 41 2019 10 28 at the Wayback Machine Takitus Illikler VI 50 VI 51 Kassius Dio Roma Tarixi LIX 1 2019 08 22 at the Wayback Machine Takitus Illikler IV 6 Suetonius On iki Sezarin Heyatlari Kaliqulanin heyati 37 2020 04 13 at the Wayback Machine Suetonius On iki Sezarin Heyatlari Tiberinin heyati 61 2019 10 28 at the Wayback Machine Takitus Illikler I 6 ing en wikisource org https en wikisource org wiki The Annals Tacitus Book 1 6 bare url missing title 14 noyabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib Takitus Illikler I 72 I 74 II 27 32 III 49 51 III 66 69 Suetonius On iki Sezarin Heyatlari Tiberinin heyati 26 32 2019 10 28 at the Wayback Machine Velleius Paterkulus Roma Tarixi II 103 105 2023 05 24 at the Wayback Machine II 129 130 2023 05 24 at the Wayback Machine Velleius Paterkulus Roma Tarixi II 127 128 2023 05 24 at the Wayback Machine Cruttwell C T 1877 Roma Yazin Tarixi Oxford Kitap 3 bolum 1 Suetonius On iki Sezarin Heyatlari Tiberinin heyati 47 2019 10 28 at the Wayback Machine ing en wikisource org https en wikisource org wiki The Annals Tacitus Book 6 45 bare url missing title 14 noyabr tarixinde arxivlesdirilib Suetonius On iki Sezarin Heyatlari Kaliqulanin heyati 21 2020 04 13 at the Wayback Machine ing en wikisource org https en wikisource org wiki The Antiquities of the Jews Book XVIII Chapter 2 bare url missing title 14 noyabr 2019 tarixinde arxivlesdirilib Xarici kecidler Vikianbarda Tiberi ile elaqeli mediafayllar var