Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həvari Yuhənna bazilikası — Türkiyədə tarixi Efes şəhərinin xarabalıqları yaxınlığında yerləşən bazilika formalı məbəd qalıqlarıdır. Bazilika VI əsrə Bizans imperatoru I Yustinianın göstərişi ilə inşa edilmişdir. Kilsənin memarlığı Konstantinopoldakı memarlığı əsasında işlənmişdi.
| Həvari Yuhənna bazilikası | |
|---|---|
 Bazilikanın dövrümüzə çatmış xarabalıqları | |
 | |
| Ölkə |  Türkiyə |
| Şəhər | İzmir |
| Yerləşir | Səlcuq |
| Tikilmə tarixi | VI əsr |
| Üslubu | Bizans memarlığı |
| Uzunluğu |
|
| Eni | 30 m |
| | |
 Bazilikanın planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bazilikanın xarabalıqları Türkiyənin İzmir ilinin şəhəri yaxınlığındakı Ayasuluk təpəsi üzərində, Efez şəhəri xarabalıqlarından 3.5 km aralıda yerləşir.
Tarixi
Həvari Yuhənna bazilikası haqqında az məluat vardır, binanın təsvir edildiyi yeganə tarixi mənbə yazdığı “Yustinianın binaları” əsəridir. O, yazır:
 | Efes şəhərinin üstündə heç bir yaşıllığı olmayan və sərt qayalarla əhatə olunmuş düzən ərazi yerləşir, oranın torpağı o qədər şorandır ki, hətta qulluq etdikdə belə həin torpaqda nəsə yetişdirmək mümkün deyil. Həmin ərazidə yadellilər tərəfindən Həvari Yuhənnanın şərəfinə kilsə inşa edilmişdi; həmin həvari Rəbbin təbiətini özünəməxsus şəkildə izah etdiyinə görə “İlahiyyatçı” adlandırılırdı. Çox qədim olduğuna görə dağılaraq xarabalığa çevrilmiş həmin kilsənin yerində İmperator Yustinianın göstərişi ilə böyük və gözəlliyi sözlə ifadə edilməyəcək qədər çox olan, imperiya şəhərindəki bütün Həvarilərə həsr edilmiş kilsəni xatırladan yeni kilsə inşa edilmişdi... Qeysəriyyəli Prokopi - “Yustinianın binaları” |  |
Kilsənin inşasına 548-ci ildə başlanılmış və inşaat işləri 565-ci ildə tamamlanmışdır. Kilsəyə yepiskop Efesli Hipati rəhbərlik edirdi. Kiçik Asiyada nadir hallarda iri inşaat işləri aparılsa da, dövrünün ən nüfuzlu kilsə nəzəriyyəçisi və yazıçısı olan Hipati Yustiniana təsir edərək Həvari Yuhənnanın məzarı və məzar üzərində inşa edilmiş kilsənin bərpa edilməsi üçün vəsait ayırılmasına nail ola bilmişdi.
Prokopinin “Gizli Tarix” əsərində qeyd etdiyi kimi, tamamlandıqdan sonra bina dövrünün ən böyük kilsələrindən biri olmaqla yanaşı həm də mühüm ziyarətgaha çevrilmişdi:
| | ...Həvari Yuhənnanın ən müqəddəs və böyük hörmətə malik ziyarətgahına... | |
Məşhurluğuna baxmayaraq, İlahiyyatçı Yuhənna kilsəsininn inşa edilməsindən sonra, təxminən IX əsrdən etibarən kilsə haqqında mənbələrdə məlumat verilmir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Materiallar
Bazilikanın inşasında bişmiş kərpic və yaxşı yonulmuş ağ daşdan istifadə olunmuş, günbəzin ağırlığını saxlamaq üçün sütunlar mərmərdən hazırlanmış və ya mərmərlə üzlənmişdi. V əsrdən etibarən altara yaxın traveya üzərində taxta tavanlı qüllə də ucaldılmışdı.
Konstruksiya
Həvari Yuhənnanın məzarı üzərində inşa edilmiş ilk ilk tikili xarakterli olsa da, həm də kilsə kimi istifadə edilirdi. IV əsrdə I Feodosinin hakimiyyəti dövründə mavzoley üzərində kiçik həcmli bazilika inşa edilmişdi. İki əsr sonra inşa edilmiş həmin bazilika xaraba vəziyyətə düşmüşdü və buna görə də I Yustinian onun yerində daha böyük bir bazilikanın inşa edilməsinə göstəriş verir. Feodosinin bazilikası 246x213 fit ölçüyə malik olsa da, Yustinianın bazilikası 428x213 fit ölçüyə malik idi.Konstantinin kimi Həvari Yuhənna bazilikası da planda yunan xaçı formasına malikdir.
Kilsənin inşası imperiya sifarişi ilə həyata keçirilsə də, Efes sakinləri inşaat işində yaxından iştirak etmişdilər. Mərmər dekorların bir hissəsi Konstantinopolda, bir hissəsi isə Efesdə hazırlanmışdı. Sütun altlıqları və nef kapitelləri Konstantinopol və ya Mərmərə adasındakı karxanalarda hazırlanmışdı. Bazilikanın şərq hissəsinin kapitelləri isə Konstantinopol kapitellərinin dizaynı və naxışı əsasında Efes ustaları tərəfindən hazırlanmışdı. II Yustinianın hakimiyyətindən sonrakı dövrdə də kilsənin bəzədilməsi davam etdirilmişdir. Bu baxımdan və hakimiyyət dövrü daha əlamətdardır.
Bazilikanın ən çox diqqət çəkən xüsusiyyəti onun şərq divarındakı tunel tağları arasında bərkidilmiş nəhəng apsidasıdır.
Prokopi kilsə ətrafındakı torpaqların həddindən artıq şoran olduğunu və əkin üçün tamamilə yararsızlığını qeyd edir. Buna görə də, problemi həll etmək üçün Yustinian kilsə yaxınlığında akveduk da inşa etdirmiş, əsrlər ərzində həmin akveduk həm Efesin su ilə təmin edilməsi, həm də kilsə torpaqlarının suvarılmasında mühüm rol oynamışdır.
Eksteryer
Müqəddəs Həvarilər kilsəsi kimi Həvari Yuhənna bazilikası da xaçvari dizayna malikdir. Günbəzli bazilika olan kilsənin günbəzi mərkəzi kəsişmə nöqtəsində - xor, transept və nefin üzərində ucalırdı. Xaçın künclərində isə sütunlar üzərində daha kiçik dörd günbəz ucalır, beləcə beş günbəz binanın səmtlərini vurğulayırdı. Damda beş günbəzin saxlanması üçün binanın içində çoxlu sayda iri sütunlar inşa edilmişdi. Müqəddəs Həvarilər kilsəsi kimi Həvari Yuhənna bazilikası da standart elementlərin çoxaldılması və qısa slindrik tağların tətbiqi ilə sahənin genişləndirilməsi, beləliklə də xaçvari traveya yaradılması vasitəsiylə formalaşdırılmışdı. Kilsənin günbəzləri mozaika ilə örtülmüşdü.548-ci ildə imperatriça ölümünə kimi Yustinianla yanaşı onun da monoqramı binalarda əks olunurdu.
Binanın əsas qapısı “Təqib qapısı” adlanandırılır, inşa edilmiş atrium divarları isə bazilikanı dörd bir tərəfdən əhatə edirdi. Divarlar boş olan və ya bastionlar kimi istifadə edilən qüllələrlə bərkidilmişdi.
Bazilikanın şimalında xatırladan altıbucaqlı vəftizxana binası olmuşdur. Vəftizxananın yanında düzbucaqlı plana və mərmər döşəməyə malik, apsidası mozaikalarla bəzədilmiş otaq var idi. Qapı kitabəsində binanın “sekreton” olması göstərilir ki, bu da yepiskopun hakim rolunda çıxış etdiyi vaxt orda oturduğu anlamına gəlir. Kitabədə həm də binanın inşasının Yohannesin yepiskopluğu dövründə tamamlanması bildirilir ki, bu da onun VI əsrdə tikilməsi anlamına gəlir.
İnteryer
Kilsə daxilindəki tağlar mozaikalarla bəzədilmiş, divarlar və sütunlar isə rəngli mərmərlərlə üzlənmişdi. Döşəmələr də mozaikalarla bəzədilmişdi. Döşəmə mozaikalarının dizaynı kilsənin ayrı-ayrı hissələrində fərqlənirdi və bu da bütün döşəməni örtən rəngarəng şərq xalçaları effekti yaradırdı. Altarın altındakı bir neçə otaqlı sərdabədə isə Həvari Yuhənnanın məzarı yerləşirdi. Altarın özündə isə 132-ci Psalmdan Yuhənnanın dili ilə səslənən XIV ayə yazılmışdır:
| | Bura mənim əbədi uyuma yerimdi, burada mən məskunlaşacam. | |
Kilsənin bəzi divarları isə freskolarla örtülmüşdü. Efes yepiskopu Hipatiy kilsələrdə rəsm istifadəsinə tərəfdar olması ilə məşhur idi. Müqəddəs Həvari bazilikasının inşasının tamamlanmasından sonra, onun daxili divarları müxtəlif müqəddəslərin təsvirləri, o cümlədən, Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid səhnələrinin təsvir olunduğu rəsmlərlə bəzədilmişdi. Rəsmlər arasında Məsihin Lazarusu diriltməsi və Məsihin Yustinian və Feodoranın başına tac qoyması səhnələri də var idi. Bundan başqa ehtimal ki, kilsədə başqa epiqramlar, o cümlədən dövlət sifarişi ilə işlənmiş və kilsənin mənşəyini göstərən rəsmlər də var idi.
Müqəddəs Yuhənna Efesdə
Efesə səyahət
İnanca görə Yerusəlimdən Efesə səfər edən Həvari Yuhənna ömrünün sonuna kimi bu şəhərdə yaşamışdır. Məhz həmin dövrdə İmperator Domisian onu Patmos adasına sürgün edir və beləcə Açılış (Apokalipsis) yazılır. Nerva imperator elan edildikdən sonra Yuhənna bağışlanır və Efesə qayıdaraq qalan günlərini orda yaşamağa davam edir.
Əfsanə və möcüzələr
Efesdə yaşadığı dövrdə Yuhənna həyatının sonuna kimi xristianlığı təbliğ etməyə davam edir. Əfsanəyə görə Həvari Yuhənnanın ölümündən əvvəl digər həvarilərlə birlikdə onu ziyarət etmiş Məsih demişdir:
| | Gəl əzizim, mənə və stolum ətrafında oturan qardaşlarına qoşul; vaxt çatmışdır,...gələn Bazar günündən sən daima mənimlə olacan. | |
Növbəti Bazar gününə kimi Həvari Yuhənna xristianlığın təbliğinə davam etmiş, bundan sonra isə ardıcıllarını məlumatlandırmışdır. Bundan sonra Kilsəsinin mağarasına girən Yuhənna irəliləmiş, lakin qəfildən içəri düşən işıq onun daha çox irəli getməsinə mane olmuşdur. İşıq yoxa çıxdıqda onunla birlikdə Həvari Yuhənna da yoxa çıxmışdır.Konstantinin hakimiyyəti dövründə məzarın açılması bu əfsanəni təsdiqləmişdir; belə ki, məzardan hansısa qalıqlar və ya relikviya aşkarlanmamışdır. Bu əfsanənin xeyrinə olan digər bir fakt isə bütün müqəddəslərinin relikviyalarının ən azı bir və ya bir neçə yerdə olması haqqında məlumat olsa da, Bakirə Məryəm və Həvari Yuhənnanın heç yerdə relikviyaları yoxdur.
Həmçinin belə bir inanc yayılmışdır ki, Həvari Yuhənna ölməmişdir və məzarının altında yatır. Hər dəfə o nəfəs aldıqda altar ətrafında toz yaradır ki, bu da onu müqəddəsləşdirir. Buna görə də manna adlandırılan həmin tozun xəstəlikləri sağaltdığına inanılır.
Ziyarətlər
Müqəddəs Yuhənna və “manna” haqqında əfsanə geniş yayılaraq çoxlu ardıcıl toplayır və bu hadisə Avqustin Avreliusun diqqətindən də yayınmır. Sonradan yepiskop və müqəddəs olan Villibald da bu haqqda eşitmiş və sonradan ənənə halını almış ziyarəti həyata keçirmiş ilk şəxslərdən biri olmuşdur.
Bütün orta əsrlər boyu hər il 8 may tarixində Həvari Yuhənnanın xatirəsinin yad edilməsi gününə minlərlə insan xristian dünyasının hər yerindən Efesə Yuhənnanın məzarını ziyarətə gəlirdi.
Ziyarətçilər burdan boş əllə qayıtmırdılar. Həvari Yuhənnanın ziyarətinə gələnlər üçün mehtərələr hazırlanırdı. Mehtərələrin üstündə müqəddəsin təsviri yerəşdirilirdi. Həmin mehtərələr məar ətrafında toplanmış tozun yığılması və sonradan ziyarətçilərin özü ilə aparması üçün istifadə edilirdi.
İstinadlar
- Dark, Ken and Ferudun Özgümüş. "New evidence for the Byzantine Church of the Holy Apostles from Fatih Camii, Istanbul". Oxford Journal of Archeology 21(4), 393 - 413, Published online 17 Dec 2002 Arxivləşdirilib 5 yanvar 2013 at Archive.today
- . Ephesus/Selcuk/Turkey. EphesusSelcuk.com. January 29, 2011. October 15, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 avqust 2018.
- Krautheimer, Richard. Early Christian and Byzantine Architecture. Yale University Press. 4th ed. illustrated. 1992. 553 pages. ISBN Page 242-244
- Procopius. The Buildings of Procopius. Loeb Classical Library. 1940. 2023-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-17.
- Foss, Clive. Ephesus after Antiquity: A late antique, Byzantine and Turkish City. Cambridge University Press. 1st ed. Illustrated. 1979 218 pages. ISBN Page 44, 89-92
- Procopius. The Secret History. Loeb Classical Library. 1935. 2023-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-17.
- Baldovin, F. John, S.J. (1987). The Urban Character of Christian Worship: The Origins, Development, and Meaning of Stational Liturgy. Orientalia Christiana analecta, 228. Rome: Pont. Institutum Studiorum Orientalium. ISBN . p. 178.
- Zuzic, Marko. A Short History of St. John in Ephesus: The first and Greatest Metropolis of Asia The Cradle of the Hellenic Civilization A Nursery and Garden of Christianity The Second Province of God After Jerusalem with a precious Unique Common Christian-Moslem Shrine. Private Print: American Society of Ephesus 1st ed. Illustrated 96 pages Page 37-45
- Foss, Clive. Ephesus after Antiquity: A late antique, Byzantine and Turkish City. Cambridge University Press. 1st ed. Illustrated. 1979 218 pages. ISBN Page 89-91
- Plommer, H. St. John’s Church, Ephesus. Anatolian Studies. Vol. 12, (1962), British Institute at Ankara. Stable URL: https://www.jstor.org/stable/3642520 2022-07-18 at the Wayback Machine pp. 121
- Foss, Clive. Ephesus after Antiquity: A late antique, Byzantine and Turkish City. Cambridge University Press. 1st ed. Illustrated. 1979 218 pages. ISBN Page 92
- Mahmut Akok, R. M. Harrison, Kenan Erim, Selahattin Türkoglu, Kristian Jeppesen, Afif Erzen, Manfred Korfmann, R. Naumann, H. Vetters, Jacques Bordaz, Louise Bordaz, Peter Frei, Anneliese Peschlow, Paolo Verzone, U. Bahadir Alkim, Machteld Mellink, W. Müller-Wiener, W. Radt, M. Olivier Pelon, and George F. Bass Recent Archaeological Research in Turkey Anatolian Studies Vol. 28, (1978), pp. 9-37 (article consists of 29 pages) Published by: British Institute at Ankara Stable URL: https://www.jstor.org/stable/3642742 2022-07-18 at the Wayback Machine Page 212
- Otto F.A. Meindardus. St. Paul in Ephesus and the Cities of Galatia and Cyprus. Aristide D Caratzas Publishers Illustrated. 141 pages ISBN Page 110-112
- Zuzic, Marko. A Short History of St. John in Ephesus: The first and Greatest Metropolis of Asia The Cradle of the Hellenic Civilization A Nursery and Garden of Christianity The Second Province of God After Jerusalem with a precious Unique Common Christian-Moslem Shrine. Private Print: American Society of Ephesus 1st ed. Illustrated 96 pages Page 42
- Foss, Clive. Pilgrimage in Medieval Asia Minor. Dumbarton Oaks Papers Dumbarton Oaks, Trustee for Harvard University. Vol. 56, (2002), pp. 129-151 : Stable URL: https://www.jstor.org/stable/1291859 2022-07-18 at the Wayback Machine
- Yamauchi, Edwin. The Archaeology of New Testament Cities in Western Asia Minor. Pickering & I (January 1, 1981)Illustrated. 180 pages. ISBN pp. 111
- Anderson, William. An Archaeology of Late Antique Pilgrim Flasks. Anatolian Studies British Institute at Ankara: Stable URL: https://www.jstor.org/stable/3643040 2022-07-18 at the Wayback Machine Vol. 54 (2004) pp. 79-93
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Basilica of St. John, Ephesus from sacred-destinations.com
- Photos from Saint John's Basilica from turkishtravelblog.com
- 140 Photo's on non-commercial site
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hevari Yuhenna bazilikasi Turkiyede tarixi Efes seherinin xarabaliqlari yaxinliginda yerlesen bazilika formali mebed qaliqlaridir Bazilika VI esre Bizans imperatoru I Yustinianin gosterisi ile insa edilmisdir Kilsenin memarligi Konstantinopoldaki memarligi esasinda islenmisdi Hevari Yuhenna bazilikasiBazilikanin dovrumuze catmis xarabaliqlari37 57 09 sm e 27 22 04 s u Olke TurkiyeSeher IzmirYerlesir SelcuqTikilme tarixi VI esrUslubu Bizans memarligiUzunlugu 110 mEni 30 mHevari Yuhenna bazilikasiBazilikanin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bazilikanin xarabaliqlari Turkiyenin Izmir ilinin seheri yaxinligindaki Ayasuluk tepesi uzerinde Efez seheri xarabaliqlarindan 3 5 km aralida yerlesir TarixiHevari Yuhenna bazilikasi haqqinda az meluat vardir binanin tesvir edildiyi yegane tarixi menbe yazdigi Yustinianin binalari eseridir O yazir Efes seherinin ustunde hec bir yasilligi olmayan ve sert qayalarla ehate olunmus duzen erazi yerlesir oranin torpagi o qeder sorandir ki hetta qulluq etdikde bele hein torpaqda nese yetisdirmek mumkun deyil Hemin erazide yadelliler terefinden Hevari Yuhennanin serefine kilse insa edilmisdi hemin hevari Rebbin tebietini ozunemexsus sekilde izah etdiyine gore Ilahiyyatci adlandirilirdi Cox qedim olduguna gore dagilaraq xarabaliga cevrilmis hemin kilsenin yerinde Imperator Yustinianin gosterisi ile boyuk ve gozelliyi sozle ifade edilmeyecek qeder cox olan imperiya seherindeki butun Hevarilere hesr edilmis kilseni xatirladan yeni kilse insa edilmisdi Qeyseriyyeli Prokopi Yustinianin binalari Kilsenin insasina 548 ci ilde baslanilmis ve insaat isleri 565 ci ilde tamamlanmisdir Kilseye yepiskop Efesli Hipati rehberlik edirdi Kicik Asiyada nadir hallarda iri insaat isleri aparilsa da dovrunun en nufuzlu kilse nezeriyyecisi ve yazicisi olan Hipati Yustiniana tesir ederek Hevari Yuhennanin mezari ve mezar uzerinde insa edilmis kilsenin berpa edilmesi ucun vesait ayirilmasina nail ola bilmisdi Prokopinin Gizli Tarix eserinde qeyd etdiyi kimi tamamlandiqdan sonra bina dovrunun en boyuk kilselerinden biri olmaqla yanasi hem de muhum ziyaretgaha cevrilmisdi Hevari Yuhennanin en muqeddes ve boyuk hormete malik ziyaretgahina Meshurluguna baxmayaraq Ilahiyyatci Yuhenna kilsesininn insa edilmesinden sonra texminen IX esrden etibaren kilse haqqinda menbelerde melumat verilmir Memarliq xususiyyetleriMateriallar Bazilikanin insasinda bismis kerpic ve yaxsi yonulmus ag dasdan istifade olunmus gunbezin agirligini saxlamaq ucun sutunlar mermerden hazirlanmis ve ya mermerle uzlenmisdi V esrden etibaren altara yaxin traveya uzerinde taxta tavanli qulle de ucaldilmisdi Konstruksiya Bazilikanin xarabaliqlari Hevari Yuhennanin mezari uzerinde insa edilmis ilk ilk tikili xarakterli olsa da hem de kilse kimi istifade edilirdi IV esrde I Feodosinin hakimiyyeti dovrunde mavzoley uzerinde kicik hecmli bazilika insa edilmisdi Iki esr sonra insa edilmis hemin bazilika xaraba veziyyete dusmusdu ve buna gore de I Yustinian onun yerinde daha boyuk bir bazilikanin insa edilmesine gosteris verir Feodosinin bazilikasi 246x213 fit olcuye malik olsa da Yustinianin bazilikasi 428x213 fit olcuye malik idi Konstantinin kimi Hevari Yuhenna bazilikasi da planda yunan xaci formasina malikdir Kilsenin insasi imperiya sifarisi ile heyata kecirilse de Efes sakinleri insaat isinde yaxindan istirak etmisdiler Mermer dekorlarin bir hissesi Konstantinopolda bir hissesi ise Efesde hazirlanmisdi Sutun altliqlari ve nef kapitelleri Konstantinopol ve ya Mermere adasindaki karxanalarda hazirlanmisdi Bazilikanin serq hissesinin kapitelleri ise Konstantinopol kapitellerinin dizayni ve naxisi esasinda Efes ustalari terefinden hazirlanmisdi II Yustinianin hakimiyyetinden sonraki dovrde de kilsenin bezedilmesi davam etdirilmisdir Bu baximdan ve hakimiyyet dovru daha elametdardir Bazilikanin en cox diqqet ceken xususiyyeti onun serq divarindaki tunel taglari arasinda berkidilmis neheng apsidasidir Prokopi kilse etrafindaki torpaqlarin heddinden artiq soran oldugunu ve ekin ucun tamamile yararsizligini qeyd edir Buna gore de problemi hell etmek ucun Yustinian kilse yaxinliginda akveduk da insa etdirmis esrler erzinde hemin akveduk hem Efesin su ile temin edilmesi hem de kilse torpaqlarinin suvarilmasinda muhum rol oynamisdir Eksteryer Bazilikanin eksteryeri Muqeddes Hevariler kilsesi kimi Hevari Yuhenna bazilikasi da xacvari dizayna malikdir Gunbezli bazilika olan kilsenin gunbezi merkezi kesisme noqtesinde xor transept ve nefin uzerinde ucalirdi Xacin kunclerinde ise sutunlar uzerinde daha kicik dord gunbez ucalir belece bes gunbez binanin semtlerini vurgulayirdi Damda bes gunbezin saxlanmasi ucun binanin icinde coxlu sayda iri sutunlar insa edilmisdi Muqeddes Hevariler kilsesi kimi Hevari Yuhenna bazilikasi da standart elementlerin coxaldilmasi ve qisa slindrik taglarin tetbiqi ile sahenin genislendirilmesi belelikle de xacvari traveya yaradilmasi vasitesiyle formalasdirilmisdi Kilsenin gunbezleri mozaika ile ortulmusdu 548 ci ilde imperatrica olumune kimi Yustinianla yanasi onun da monoqrami binalarda eks olunurdu Binanin esas qapisi Teqib qapisi adlanandirilir insa edilmis atrium divarlari ise bazilikani dord bir terefden ehate edirdi Divarlar bos olan ve ya bastionlar kimi istifade edilen qullelerle berkidilmisdi Bazilikanin simalinda xatirladan altibucaqli veftizxana binasi olmusdur Veftizxananin yaninda duzbucaqli plana ve mermer dosemeye malik apsidasi mozaikalarla bezedilmis otaq var idi Qapi kitabesinde binanin sekreton olmasi gosterilir ki bu da yepiskopun hakim rolunda cixis etdiyi vaxt orda oturdugu anlamina gelir Kitabede hem de binanin insasinin Yohannesin yepiskoplugu dovrunde tamamlanmasi bildirilir ki bu da onun VI esrde tikilmesi anlamina gelir Interyer Kilse daxilindeki taglar mozaikalarla bezedilmis divarlar ve sutunlar ise rengli mermerlerle uzlenmisdi Dosemeler de mozaikalarla bezedilmisdi Doseme mozaikalarinin dizayni kilsenin ayri ayri hisselerinde ferqlenirdi ve bu da butun dosemeni orten rengareng serq xalcalari effekti yaradirdi Altarin altindaki bir nece otaqli serdabede ise Hevari Yuhennanin mezari yerlesirdi Altarin ozunde ise 132 ci Psalmdan Yuhennanin dili ile seslenen XIV aye yazilmisdir Bura menim ebedi uyuma yerimdi burada men meskunlasacam Kilsenin bezi divarlari ise freskolarla ortulmusdu Efes yepiskopu Hipatiy kilselerde resm istifadesine terefdar olmasi ile meshur idi Muqeddes Hevari bazilikasinin insasinin tamamlanmasindan sonra onun daxili divarlari muxtelif muqeddeslerin tesvirleri o cumleden Ehdi Etiq ve Ehdi Cedid sehnelerinin tesvir olundugu resmlerle bezedilmisdi Resmler arasinda Mesihin Lazarusu diriltmesi ve Mesihin Yustinian ve Feodoranin basina tac qoymasi sehneleri de var idi Bundan basqa ehtimal ki kilsede basqa epiqramlar o cumleden dovlet sifarisi ile islenmis ve kilsenin menseyini gosteren resmler de var idi Muqeddes Yuhenna EfesdeEsas meqale Hevari YuhennaEfese seyahet Inanca gore Yeruselimden Efese sefer eden Hevari Yuhenna omrunun sonuna kimi bu seherde yasamisdir Mehz hemin dovrde Imperator Domisian onu Patmos adasina surgun edir ve belece Acilis Apokalipsis yazilir Nerva imperator elan edildikden sonra Yuhenna bagislanir ve Efese qayidaraq qalan gunlerini orda yasamaga davam edir Efsane ve mocuzeler Hevari Yuhennanin mezari Efesde yasadigi dovrde Yuhenna heyatinin sonuna kimi xristianligi teblig etmeye davam edir Efsaneye gore Hevari Yuhennanin olumunden evvel diger hevarilerle birlikde onu ziyaret etmis Mesih demisdir Gel ezizim mene ve stolum etrafinda oturan qardaslarina qosul vaxt catmisdir gelen Bazar gununden sen daima menimle olacan Novbeti Bazar gunune kimi Hevari Yuhenna xristianligin tebligine davam etmis bundan sonra ise ardicillarini melumatlandirmisdir Bundan sonra Kilsesinin magarasina giren Yuhenna irelilemis lakin qefilden iceri dusen isiq onun daha cox ireli getmesine mane olmusdur Isiq yoxa cixdiqda onunla birlikde Hevari Yuhenna da yoxa cixmisdir Konstantinin hakimiyyeti dovrunde mezarin acilmasi bu efsaneni tesdiqlemisdir bele ki mezardan hansisa qaliqlar ve ya relikviya askarlanmamisdir Bu efsanenin xeyrine olan diger bir fakt ise butun muqeddeslerinin relikviyalarinin en azi bir ve ya bir nece yerde olmasi haqqinda melumat olsa da Bakire Meryem ve Hevari Yuhennanin hec yerde relikviyalari yoxdur Hemcinin bele bir inanc yayilmisdir ki Hevari Yuhenna olmemisdir ve mezarinin altinda yatir Her defe o nefes aldiqda altar etrafinda toz yaradir ki bu da onu muqeddeslesdirir Buna gore de manna adlandirilan hemin tozun xestelikleri sagaltdigina inanilir Ziyaretler Muqeddes Yuhenna ve manna haqqinda efsane genis yayilaraq coxlu ardicil toplayir ve bu hadise Avqustin Avreliusun diqqetinden de yayinmir Sonradan yepiskop ve muqeddes olan Villibald da bu haqqda esitmis ve sonradan enene halini almis ziyareti heyata kecirmis ilk sexslerden biri olmusdur Butun orta esrler boyu her il 8 may tarixinde Hevari Yuhennanin xatiresinin yad edilmesi gunune minlerle insan xristian dunyasinin her yerinden Efese Yuhennanin mezarini ziyarete gelirdi Ziyaretciler burdan bos elle qayitmirdilar Hevari Yuhennanin ziyaretine gelenler ucun mehtereler hazirlanirdi Mehterelerin ustunde muqeddesin tesviri yeresdirilirdi Hemin mehtereler mear etrafinda toplanmis tozun yigilmasi ve sonradan ziyaretcilerin ozu ile aparmasi ucun istifade edilirdi IstinadlarDark Ken and Ferudun Ozgumus New evidence for the Byzantine Church of the Holy Apostles from Fatih Camii Istanbul Oxford Journal of Archeology 21 4 393 413 Published online 17 Dec 2002 Arxivlesdirilib 5 yanvar 2013 at Archive today Ephesus Selcuk Turkey EphesusSelcuk com January 29 2011 October 15 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 avqust 2018 Krautheimer Richard Early Christian and Byzantine Architecture Yale University Press 4th ed illustrated 1992 553 pages ISBN 978 0 300 05294 7 Page 242 244 Procopius The Buildings of Procopius Loeb Classical Library 1940 2023 07 23 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 17 Foss Clive Ephesus after Antiquity A late antique Byzantine and Turkish City Cambridge University Press 1st ed Illustrated 1979 218 pages ISBN 978 0 521 22086 6 Page 44 89 92 Procopius The Secret History Loeb Classical Library 1935 2023 07 23 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 17 Baldovin F John S J 1987 The Urban Character of Christian Worship The Origins Development and Meaning of Stational Liturgy Orientalia Christiana analecta 228 Rome Pont Institutum Studiorum Orientalium ISBN 88 7210 127 1 p 178 Zuzic Marko A Short History of St John in Ephesus The first and Greatest Metropolis of Asia The Cradle of the Hellenic Civilization A Nursery and Garden of Christianity The Second Province of God After Jerusalem with a precious Unique Common Christian Moslem Shrine Private Print American Society of Ephesus 1st ed Illustrated 96 pages Page 37 45 Foss Clive Ephesus after Antiquity A late antique Byzantine and Turkish City Cambridge University Press 1st ed Illustrated 1979 218 pages ISBN 978 0 521 22086 6 Page 89 91 Plommer H St John s Church Ephesus Anatolian Studies Vol 12 1962 British Institute at Ankara Stable URL https www jstor org stable 3642520 2022 07 18 at the Wayback Machine pp 121 Foss Clive Ephesus after Antiquity A late antique Byzantine and Turkish City Cambridge University Press 1st ed Illustrated 1979 218 pages ISBN 978 0 521 22086 6 Page 92 Mahmut Akok R M Harrison Kenan Erim Selahattin Turkoglu Kristian Jeppesen Afif Erzen Manfred Korfmann R Naumann H Vetters Jacques Bordaz Louise Bordaz Peter Frei Anneliese Peschlow Paolo Verzone U Bahadir Alkim Machteld Mellink W Muller Wiener W Radt M Olivier Pelon and George F Bass Recent Archaeological Research in Turkey Anatolian Studies Vol 28 1978 pp 9 37 article consists of 29 pages Published by British Institute at Ankara Stable URL https www jstor org stable 3642742 2022 07 18 at the Wayback Machine Page 212 Otto F A Meindardus St Paul in Ephesus and the Cities of Galatia and Cyprus Aristide D Caratzas Publishers Illustrated 141 pages ISBN 978 0 89241 071 2 Page 110 112 Zuzic Marko A Short History of St John in Ephesus The first and Greatest Metropolis of Asia The Cradle of the Hellenic Civilization A Nursery and Garden of Christianity The Second Province of God After Jerusalem with a precious Unique Common Christian Moslem Shrine Private Print American Society of Ephesus 1st ed Illustrated 96 pages Page 42 Foss Clive Pilgrimage in Medieval Asia Minor Dumbarton Oaks Papers Dumbarton Oaks Trustee for Harvard University Vol 56 2002 pp 129 151 Stable URL https www jstor org stable 1291859 2022 07 18 at the Wayback Machine Yamauchi Edwin The Archaeology of New Testament Cities in Western Asia Minor Pickering amp I January 1 1981 Illustrated 180 pages ISBN 978 0 7208 0482 9 pp 111 Anderson William An Archaeology of Late Antique Pilgrim Flasks Anatolian Studies British Institute at Ankara Stable URL https www jstor org stable 3643040 2022 07 18 at the Wayback Machine Vol 54 2004 pp 79 93Hemcinin baxXarici kecidlerBasilica of St John Ephesus from sacred destinations com Photos from Saint John s Basilica from turkishtravelblog com 140 Photo s on non commercial site