Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kerefto məbədi və ya Herakl məbədi — Güney Azərbaycan ərazisində, Qərbi Azərbaycan və Kürdüstan əyalətlərinin sərhədində, Kerefto dağlarında həm özünün memarlığı, həm də otaqlardan birinə girişin üzərində həkk olunmuş yunan apotropeik yazısı ilə nəzəri cəlb edən erkən Atropaten dövrünə aid qaya məbəd kompleksi. Yazının mətnində deyilir: "Ἡρακλῆ ἐνάδε κατοικεῖ·μηθὲν ἰσέλθοι κακόν" - "Burada Herakl yaşayır, hər cür pislikdən uzaq olsun".
| Kerefto məbədi Herakl məbədi | |
|---|---|
| غار کرفتو | |
 | |
 | |
| Ölkə |  İran |
| Yerləşir | Qərbi Azərbaycan ostanı |
| Aidiyyatı | Yunan politeizmi |
| Tikilmə tarixi | e.ə. IV əsrin sonu – e.ə. III əsrin əvvəli |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Təyinatı
Kereftodakı bu mağara tipli tikilinin funksional təyinatına dair ədəbiyyatda iki nöqteyi-nəzər irəli sürülmüşdür. Tədqiqatçıların bir qismi onun sitayiş təyinatlı tikinti olduğunu iddia edir. Digər tədqiqatçılar isə əksinə, qayalıqlarda oyulmuş otaqlar kompleksinin mülki səciyyə daşıdığını söyləyirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, bu kompleks yunan hərbi hissəsinin yerləşdiyi obyekt olmuşdur və Böyük Madanın şimal sərhədlərinin onu əhatə edən "barbar" xalqlardan müdafiəsi həmin hərbi hissənin vəzifəsi olmuşdur.
Kereftonun yaşayış kompleksi olduğunu iddia edən alimlər qeyd edirlər ki, Heraklın adı olan apotropeik formul həmişə şəxsi evə girişin üzərində yerləşir və bir növ tanrının himayəsi altında olan yaşayış yeri ilə əlaqələndirilmiş xeyir-duadır.
Bu nöqteyi-nəzərin tərəfdarları habelə Kerefto kompleksinin təcrid halında olduğunu, kompleksin böyük yollardan kənarda yerləşdiyini, yalnız otlaq yeri kimi istifadə oluna biləcək, kasıb bitki örtüyünə malik olan ərazidə qərarlaşdığını qeyd etmişlər.
A. Fazili qeyd edir ki, birincisi, Kerefto yazıları kimi yazılar yalnız yaşayış binalarında tətbiq edilmirdi. Bu cür formullar məqbərələrdə, qəbirüstü daş lövhələrdə, ictimai binalarda, habelə dini mahiyyətli memarlıqda da məlumdur. İkincisi, kompleksin bu cür funksional təyinatlı halında sərhəd məntəqəsini "təcrid olunmuş yerdə, böyük yollardan kənarda" yerləşdirmiş rəhbərliyin məntiqi tamamilə anlaşılmazdır. Çünki düşmən müdaxilələrini yalnız böyük yolların mövcud olduğu yerlərdə gözləmək olardı.
Herakl məbədi
Ətrafda yaşayan əhalinin bayramlar keçirmək və qurban vermək üçün toplaşa biləcəyi Kerefto kimi bir yerdə sitayiş obyektinin əsasının qoyulması fikrinin həqiqətə daha yaxın olduğunu güman edilir. Müxtəlif tanrılara həsr edilmiş mağara tipli, sitayiş təyinatlı tikililər nəinki Şərqdə, habelə Yunanıstanda da geniş yayılmışdı. Özü də onların hamısı Pavsaninin təsvirinə görə, şəhərlərdən və başqa yaşayış məntəqələrindən çox uzaq məsafədə (30-dan 150 stadiyə qədər; stadi = 184,97 metr) yerləşirdi və çox zaman "mağara" tikililəri adlanırdı.
Kompleksin binalarından birində su mənbəyinin olması həmin yerin müəyyən qədər "müqəddəs" olduğu haqqındakı fikrə də sövq edir. Artıq bu cəhətə diqqət yetirilmişdir. Həmin cəhət belə fərziyyə irəli sürməyə imkan vermişdir ki, burada "Şərq Heraklı"na sitayişdən başqa "səma suyu" ilahəsi hesab edilmiş Anahitə də sitayiş vardı. Maraqlıdır ki, Strabon Knidli Evdoksa istinad edərək Hirkaniya olmuş mağaralar haqqında məlumat verir. Onun məlumatına görə, bu mağaradakı çaylar birbaşa dənizə axır və yerli sakinlər qurbanlar verilməsi üçün mağaralara gəlirlər.
Qeyd etmək lazımdır ki, Herakla bənzər tanrılara sitayiş Şərqdə geniş yayılmışdı. İran Veretraqnası, Babil Nerqalı, erməni Vaxaqnı və b. bu qəbildəndir. Antik Ermənistanda (Taron vilayətindəki Artaşatda) hətta yüksək təpədəki mağarada yerləşmiş Herakl – Vaxaqn məbədi məlumdur.
Heraklın özünə sitayişə gəldikdə isə o, Makedoniyalı İskəndərin yürüşlərindən sonra bütün Şərqdə geniş yayılmışdı.
Bu qəhrəman təsvirlərinə hellinizm və Parfiya dövrünün sikkələrində də təsadüf edilir. Onun surəti təsviri incəsənətdə və heykəltəraşlıqda geniş yayılmışdı.
Tədqiqi
Bəzi müəlliflər Kereftodakı məbədi xatırlatdığı Sanbulos dağında yerləşən səcdəgahla eyniləşdirirlər. Bu fikir şübhə doğurur. Görünür, Sanbulos dağı Behistun (Bisütun) dağıdır. Bu dağda "dincələn Heraklın" təsviri, Qotarzın Meherdat üzərindəki qələbəsini təsvir edən relyef (Tasitdə məhz bu iki rəqibin mübarizəsindən danışılır), Herakl Kallinikə həsr olunmuş yazı vardır.
Kereftodakı yazının mətni, habelə qədim dünyanın müxtəlif bölgələrində bənzərləri olan memarlıq kompleksinin planı belə bir fikir yaradır ki, burada Herakla və yaxud Mada Atropatenada sinkretik (Herakl-Veretraqna) yunan – atropaten tanrısına sitayişin kifayət qədər erkən təzahürləri mövcud olmuşdur.
Başlıca olaraq yazının paleoqrafiyası əsasında, habelə memarlıq üsullarına görə kompleksi e.ə. IV əsrin sonuna – III əsrin əvvəlinə aid etmək, yəni onun Mada-Atropatena dövlətinin mövcudluğunun başlanğıc dövrünə aid olduğunu göstərmək olar .
Memarlıq xüsusiyyətləri
Qayalıqda oyulmuş otaqlar bir-birilə birləşən iki səviyyədə yerləşir. Kompleksin hazırda qayalığın dibindən təqribən 9 metr hündürlükdə olan girişi ümumi uzunluğu 18,60 metr olan, suvanmış tağlı tavanlara malik bir neçə otaqlı, apsidalı otaqla başa çatan aşağı mərtəbəyə aparır.
Aşağıdakı ansambl yuxarı mərtəbə ilə dəhliz vasitəsilə birləşir. Həmin dəhliz daha sonrakı, islam dövründə inşa edildiyi güman olunan 3 aralıq otaqdan keçir. Geniş dəhliz, divar oyuqlarında hər iki tərəfdən suflar əlavə edilmiş və arxasında bir-birinə düz yolu olan üç yanaşı otaq birinci mərtəbəni təşkil edir.
Geniş dəhlizdən qapı ilə (1,80x1,10 metr) ayrılmış otaqlardan birinin üzərində yuxarıda adı çəkilmiş yazı vardır. Görünür, bu və ondan sonrakı otaq daxildən ağır siyirmə vasitəsilə bağlanırdı. Həmin otaqlarda qapılardan solda düzbucaqlı oyuqların olması bunu təsdiq edir. Yazının olduğu otaqda yuxarı fassiyasında dişciklər və dairələr şəklində olan friz yerləşmiş pəncərələr qalmışdır.
İstinadlar
- Гаибов В.А. О некоторых проблемах культа Геракла на эллинистическом Востоке (скальный комплекс Керефто в Иране). //Второй Всесоюзн. симпозиум по пробл. эллинистич. культуры на Востоке. Тез. докладов, Ереван, 1987.
- "Media, Atropatene — Karaftoo--Kerefto Cave (Divandareh/Saqez, nr.) — 4th-3rd bc? — CIG 3.4673 — Merk.-Staub. III 12/04/01 — SEG 7.36, 30.1662". 2023-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-08-21.
- A. Fazili - Atropatena tarixi, Bakı, 1993, səh 257
- "Sir Robert Ker Porter - Travels in Georgia, Persia, Armenia, ancient Babylonia, &c. &c during the years 1817, 1818, 1819 and 1820, London, 1822, II cild, səh 547 - 548". 2023-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-08-21.
- Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 11,No. 2 (1944), pp. 243-265, V. Minorsky - Roman and Byzantine Campaigns in Atropatene
- A. Fazili - Atropatena tarixi, Bakı, 1993
- Алиев И. Очерк истории Атропатены. Баку, 1989
- Pavsani, X, XXXII, 5
- Strabon, XI, 7, 5
- Tatsit – Annallar, XII, 13
- "The Classical Review, W. W. Tarn - A Greek Inscription from Kurdistan (C.I.G. 4673)". 2016-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-08-21.
- Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, II cild
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kerefto mebedi ve ya Herakl mebedi Guney Azerbaycan erazisinde Qerbi Azerbaycan ve Kurdustan eyaletlerinin serhedinde Kerefto daglarinda hem ozunun memarligi hem de otaqlardan birine girisin uzerinde hekk olunmus yunan apotropeik yazisi ile nezeri celb eden erken Atropaten dovrune aid qaya mebed kompleksi Yazinin metninde deyilir Ἡraklῆ ἐnade katoikeῖ mh8ὲn ἰsel8oi kakon Burada Herakl yasayir her cur pislikden uzaq olsun Kerefto mebedi Herakl mebediغار کرفتو36 16 sm e 46 51 s u Olke IranYerlesir Qerbi Azerbaycan ostaniAidiyyati Yunan politeizmiTikilme tarixi e e IV esrin sonu e e III esrin evveliKerefto mebedi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiTeyinati Kereftodaki bu magara tipli tikilinin funksional teyinatina dair edebiyyatda iki noqteyi nezer ireli surulmusdur Tedqiqatcilarin bir qismi onun sitayis teyinatli tikinti oldugunu iddia edir Diger tedqiqatcilar ise eksine qayaliqlarda oyulmus otaqlar kompleksinin mulki seciyye dasidigini soyleyirler Onlar bele hesab edirler ki bu kompleks yunan herbi hissesinin yerlesdiyi obyekt olmusdur ve Boyuk Madanin simal serhedlerinin onu ehate eden barbar xalqlardan mudafiesi hemin herbi hissenin vezifesi olmusdur Kereftonun yasayis kompleksi oldugunu iddia eden alimler qeyd edirler ki Heraklin adi olan apotropeik formul hemise sexsi eve girisin uzerinde yerlesir ve bir nov tanrinin himayesi altinda olan yasayis yeri ile elaqelendirilmis xeyir duadir Bu noqteyi nezerin terefdarlari habele Kerefto kompleksinin tecrid halinda oldugunu kompleksin boyuk yollardan kenarda yerlesdiyini yalniz otlaq yeri kimi istifade oluna bilecek kasib bitki ortuyune malik olan erazide qerarlasdigini qeyd etmisler A Fazili qeyd edir ki birincisi Kerefto yazilari kimi yazilar yalniz yasayis binalarinda tetbiq edilmirdi Bu cur formullar meqberelerde qebirustu das lovhelerde ictimai binalarda habele dini mahiyyetli memarliqda da melumdur Ikincisi kompleksin bu cur funksional teyinatli halinda serhed menteqesini tecrid olunmus yerde boyuk yollardan kenarda yerlesdirmis rehberliyin mentiqi tamamile anlasilmazdir Cunki dusmen mudaxilelerini yalniz boyuk yollarin movcud oldugu yerlerde gozlemek olardi Herakl mebedi Etrafda yasayan ehalinin bayramlar kecirmek ve qurban vermek ucun toplasa bileceyi Kerefto kimi bir yerde sitayis obyektinin esasinin qoyulmasi fikrinin heqiqete daha yaxin oldugunu guman edilir Muxtelif tanrilara hesr edilmis magara tipli sitayis teyinatli tikililer neinki Serqde habele Yunanistanda da genis yayilmisdi Ozu de onlarin hamisi Pavsaninin tesvirine gore seherlerden ve basqa yasayis menteqelerinden cox uzaq mesafede 30 dan 150 stadiye qeder stadi 184 97 metr yerlesirdi ve cox zaman magara tikilileri adlanirdi Kompleksin binalarindan birinde su menbeyinin olmasi hemin yerin mueyyen qeder muqeddes oldugu haqqindaki fikre de sovq edir Artiq bu cehete diqqet yetirilmisdir Hemin cehet bele ferziyye ireli surmeye imkan vermisdir ki burada Serq Herakli na sitayisden basqa sema suyu ilahesi hesab edilmis Anahite de sitayis vardi Maraqlidir ki Strabon Knidli Evdoksa istinad ederek Hirkaniya olmus magaralar haqqinda melumat verir Onun melumatina gore bu magaradaki caylar birbasa denize axir ve yerli sakinler qurbanlar verilmesi ucun magaralara gelirler Qeyd etmek lazimdir ki Herakla benzer tanrilara sitayis Serqde genis yayilmisdi Iran Veretraqnasi Babil Nerqali ermeni Vaxaqni ve b bu qebildendir Antik Ermenistanda Taron vilayetindeki Artasatda hetta yuksek tepedeki magarada yerlesmis Herakl Vaxaqn mebedi melumdur Heraklin ozune sitayise geldikde ise o Makedoniyali Iskenderin yuruslerinden sonra butun Serqde genis yayilmisdi Bu qehreman tesvirlerine hellinizm ve Parfiya dovrunun sikkelerinde de tesaduf edilir Onun sureti tesviri incesenetde ve heykelterasliqda genis yayilmisdi TedqiqiBezi muellifler Kereftodaki mebedi xatirlatdigi Sanbulos daginda yerlesen secdegahla eynilesdirirler Bu fikir subhe dogurur Gorunur Sanbulos dagi Behistun Bisutun dagidir Bu dagda dincelen Heraklin tesviri Qotarzin Meherdat uzerindeki qelebesini tesvir eden relyef Tasitde mehz bu iki reqibin mubarizesinden danisilir Herakl Kallinike hesr olunmus yazi vardir Kereftodaki yazinin metni habele qedim dunyanin muxtelif bolgelerinde benzerleri olan memarliq kompleksinin plani bele bir fikir yaradir ki burada Herakla ve yaxud Mada Atropatenada sinkretik Herakl Veretraqna yunan atropaten tanrisina sitayisin kifayet qeder erken tezahurleri movcud olmusdur Baslica olaraq yazinin paleoqrafiyasi esasinda habele memarliq usullarina gore kompleksi e e IV esrin sonuna III esrin evveline aid etmek yeni onun Mada Atropatena dovletinin movcudlugunun baslangic dovrune aid oldugunu gostermek olar Memarliq xususiyyetleriQayaliqda oyulmus otaqlar bir birile birlesen iki seviyyede yerlesir Kompleksin hazirda qayaligin dibinden teqriben 9 metr hundurlukde olan girisi umumi uzunlugu 18 60 metr olan suvanmis tagli tavanlara malik bir nece otaqli apsidali otaqla basa catan asagi mertebeye aparir Asagidaki ansambl yuxari mertebe ile dehliz vasitesile birlesir Hemin dehliz daha sonraki islam dovrunde insa edildiyi guman olunan 3 araliq otaqdan kecir Genis dehliz divar oyuqlarinda her iki terefden suflar elave edilmis ve arxasinda bir birine duz yolu olan uc yanasi otaq birinci mertebeni teskil edir Genis dehlizden qapi ile 1 80x1 10 metr ayrilmis otaqlardan birinin uzerinde yuxarida adi cekilmis yazi vardir Gorunur bu ve ondan sonraki otaq daxilden agir siyirme vasitesile baglanirdi Hemin otaqlarda qapilardan solda duzbucaqli oyuqlarin olmasi bunu tesdiq edir Yazinin oldugu otaqda yuxari fassiyasinda discikler ve daireler seklinde olan friz yerlesmis pencereler qalmisdir IstinadlarGaibov V A O nekotoryh problemah kulta Gerakla na ellinisticheskom Vostoke skalnyj kompleks Kerefto v Irane Vtoroj Vsesoyuzn simpozium po probl ellinistich kultury na Vostoke Tez dokladov Erevan 1987 Media Atropatene Karaftoo Kerefto Cave Divandareh Saqez nr 4th 3rd bc CIG 3 4673 Merk Staub III 12 04 01 SEG 7 36 30 1662 2023 07 24 tarixinde Istifade tarixi 2012 08 21 A Fazili Atropatena tarixi Baki 1993 seh 257 Sir Robert Ker Porter Travels in Georgia Persia Armenia ancient Babylonia amp c amp c during the years 1817 1818 1819 and 1820 London 1822 II cild seh 547 548 2023 07 24 tarixinde Istifade tarixi 2012 08 21 Bulletin of the School of Oriental and African Studies University of London Vol 11 No 2 1944 pp 243 265 V Minorsky Roman and Byzantine Campaigns in Atropatene A Fazili Atropatena tarixi Baki 1993 Aliev I Ocherk istorii Atropateny Baku 1989 Pavsani X XXXII 5 Strabon XI 7 5 Tatsit Annallar XII 13 The Classical Review W W Tarn A Greek Inscription from Kurdistan C I G 4673 2016 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2012 08 21 Azerbaycan tarixi yeddi cildde Baki 2007 II cildHemcinin baxAtropatena Azergusnasp mebedi Qazaka Azerbaycan memarligi