Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Marksist siyasi iqtisad və ya Marksist iqtisadiyyat — Karl Marksın artıq dəyər nəzəriyyəsini genişləndirdiyi iqtisadi dəyər nəzəriyyəsi, dəyərin əmək nəzəriyyəsinə əsaslanan (Adam Smit, Devid Rikardo) siyasi iqtisad. Bu cərəyan Marksizmin ayrılmaz bir hissəsidir, Fridrix Engels, Karl Kautski, Rosa Lüksemburq, Qeorgi Plexanov, Vladimir Lenin tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Marxın müəyyən müddəaları "revizionistlər" tərəfindən düzəldilmişdir – Eduard Bernşteyn, Mixail Tuqan-Baranovski, Verner Sombart. Marksist ədəbiyyatşünaslıq məktəbi XIX əsrin ikinci yarısından bəri mürəkkəb inkişaf yolu keçən eklektik bir hadisədir.
Nəzəriyyə
Məhsul
Məhsul — əmtəə mübadiləsində iştirak edən müəyyən bir mənadır. Əmək bölgüsünün inkişafı ilə tədricən obyektlər şəxsi istehlak üçün deyil, əsasən mübadilə üçün istehsal olunmağa başlayır. Əmtəə kapitalist istehsal üsulunun mahiyyətini xarakterizə edən inkişaf edən və kapitala çevrilən istehsal münasibətlərinin universal formasına çevrilir. Lenin, "Narodizmin İqtisadi Məzmunu və Cənab Struve'nin Kitabındakı Tənqid" adlı kitabında kapitalizmin aşağıdakı xarakteristikasını verir: “Məhsul [istehsal] ən müxtəlif ictimai istehsal orqanizmlərində əmtəə formasını alır, ancaq yalnız kapitalist istehsalda bu əməyin məhsulu yaygındır, əksinə müstəsna, təcrid olunmamış, təsadüfi deyil. Kapitalizmin ikinci əlaməti bir əmtəə formasını təkcə əməyin məhsulu ilə deyil, həm də əməyin özü, yəni insan işçi qüvvəsi tərəfindən qəbul edilməsidir."
Məhsul eyni zamanda:
- kommunal (istehlak dəyəri, istifadə dəyəri). Faydalı bir şeyin insanın bu və ya digər ehtiyacını ödəmək üçün xassəsi deməkdir (yemək aclığı təmin edir, paltar isti olur). Fərqli malların “istifadə dəyərləri” eyni tələbatı təmin etsələr də, müqayisə edilə bilən ekvivalentliyə malik deyillər (istehlakçı üçün geyimin dəyəri birbaşa onun istilik keçiriciliyindən və ya nəm müqavimətindən asılı deyil). Faydalı yardım, yalnız təbii qüvvələrin fəaliyyətinin nəticəsi olub-olmamasından, bir şəxs tərəfindən şəxsi istehlak və ya mübadilə üçün istehsal olunmasından asılı olmayaraq (yəni şəxsi əşyalar və ya mallar kimi qəbul edilir), müəyyən bir obyektin xüsusiyyətləri ilə yaranır.
- mübadilə dəyəri və ya sadəcə dəyər (əmtəənin digərinə dəyişməsinin kəmiyyət nisbəti). Yalnız özünü mübadilə şəklində göstərir. Müxtəlif malların mübadilə dəyərləri bircinsdir və bir-birindən yalnız kəmiyyətcə fərqlənir. Eynilə, tamamilə fərqli cisimlərin kütlələri (çəkisi) və ya uzunluqları mahiyyətcə homojendir və yalnız kəmiyyət baxımından fərqlənir.
Xüsusi və mücərrəd insan əməyi
Xüsusi əmək:
- Faydalı (istifadə dəyəri) olan müəyyən bir şeyin istehsalı üçün tələb olunan bir növ fəaliyyət
- Başqa şeylər istehsal edən və onlarla birbaşa müqayisə olunmayan digər əmək növlərindən fərqlənir
- Tarixən müəyyən edilmiş bir əmək təşkili və mülkiyyəti ilə əlaqəli deyil
- Yalnız təbiət qüvvələri ilə birlikdə və onlara güvənərək həyata keçirilə bilər
Abstrakt əmək:
- Fərdi olmayan və başqa bir şəxsin əməyi ilə müqayisə oluna bilən keyfiyyətcə homojen bir insan əməyi (müəyyən bir cəmiyyətdəki mövcud istehsal şərtləri üçün ortalama)
- İnsan əməyinin fizioloji dəyəri kimi həyata keçirilir
- Yalnız ekvivalent mübadilə prosesində özünü göstərən dəyər mənbəyidir.
Pul
Pulun funksiyaları:
- dəyərlər ölçüsü (malların dəyərlərinin kəmiyyət baxımından müqayisə edilə bilən vahidlər şəklində ifadəsi, qiymət anlayışı meydana çıxır, yəni bir malın dəyərinin pul ifadəsi);
- dövriyyə vasitələri,
- yığım vasitəsi (hərəkətli pul axınlarına paralel olaraq nağd ehtiyatlar da var və daim bir-birinə sıçrayanlar var),
- ödəmə vasitəsi (yalnız hələ pula çevrilməyən, əksər hallarda istehsal olunmayan mənbələrin sərəncamına çıxma imkanı yaradan bir borc).
- xəzinə yığmaq.
- dünya pulu (dünya ticarətinin vasitəçiliyi).
Klassik marksizm
Marksist ədəbiyyatşünaslığın V.Leninə qədərki dövrünü klassik hadisə saymaq olar. K.Marks, F.Engels, Q.Plexanov parlaq nəzəriyyəçilər idilər və incəsənətin mənşəyi, tarixi tərəqqisi kimi fundamental məsələlərə dair qiymətli irs qoymuşlar. Klassik marksizm əsas bir tezis üzərində qurulmuşdur: insan həyatının bütün inkişafının forma və sahələri insanların maddi istehsal üsullarının inkişafına paralel və onun nəticəsi kimi baş verir. Bütün ideologiya sahələrinə – dinə, incəsənətə, ədəbiyyata, fəlsəfəyə dair hər hansı inkişaf və tərəqqinin kökləri marksizmə görə, insanların ictimai istehsal fəaliyyətindədir. Ona görə ədəbiyyat da marksizmə görə, ictimai şüur formalarından biridir. Bu müddəa nəticəsində ədəbiyyatın fərdi yaddaşla bağlı olması rədd edilmiş olurdu.
Ədəbiyyatın tarixini və onun nümunələrini araşdıranda əsərdə ilk növbədə ictimai şüurun spesifik əksi izlənməli və onun maddi və sosial kökləri tapılmalı idi. Marksist alimlər mütləq mübariz ateizm mövqeyindən çıxış edirdilər. Bibliya, İncil, Quran haqqında yazmaq onu ifşa və tənqid etməkdən ayrılmaz idi.
Tarixi tərəqqi
Marksizm tarixi öz nəzəriyyəsi ilə izah edirdi. Bu nəzəriyyəyə görə, tarixi tərəqqi istismar edənlər və istismar olunanlar, zalımlardan və məhkumlar arasında mübarizənin nəticəsi kimi yaranır. Bu, tarix siniflər mübarizəsidir formulu ilə ifadə olunurdu. Bütün ədəbiyyat tarixləri ilk növbədə bu formulu doğrultmalı idi. Klassik sufi ədəbiyyatında belə süni olaraq sinfi mübarizə axtarılır və “tapılırdı”. Dinə qatı ateist və mənfi münasibət tarixi prosesdə ideoloji və dini mübarizələrin rolunun inkarı ilə, elmdə isə tədqiqatlardan kənarda qalması ilə nəticələnirdi.
“Rədd olsun bitərəf ədəbiyyat!”
Ədəbiyyat sinfi mübarizə aləti elan ediləndən sonra V.Lenin mətbuat və ədəbiyyatın partiyalılığı prinsipini nəzəriyyə kimi irəli sürmüşdür. Bu ədəbiyyatın və mədəniyyətin insan cəmiyyətində müstəqil funksiyalarını inkar edir və onlardan əzilən siniflərin, fəhlə partiyalarının siyasi mübarizə aləti kimi istifadə edilməsini tələb edirdi. “Rədd olsun bitərəf ədəbiyyat!” – bu, V.Leninin məşhur şüarı idi. Ədəbiyyatın partiyalılığı barədə ifrat nəzəriyyə Sovet İttifaqında yaşamış yazıçılar arasında iki yol qoyurdu: ya partiyanın ideologiyasını bədii şəkildə təbliğ edən əsərlər yazmaq, ya da yazıçılıq iddiasından əl çəkmək Marksist nəzəriyyə yazıçıdan həmişə cəmiyyətə və onun maraqlarına xidmət tələb edir və yaradıcılıq azadlığını məhdudlaşdırırdı.
İnsanların şəxsi həyatı və rəylərinə ədəbiyyatda və nəzəriyyədə yer yox idi. Əslində bu birpartiyalı marksist rejimləri qorumaq yolu idi. Mətbuatda və yaradıcı ziyalılar arasında monopoliya yaratmadan birpartiyalı dövlətdə sabitlik mümkün deyildir. Marksizm hər cür ədəbi hadisələrin sosial, tarixi, sinfi, iqtisadi köklərini və şərtlərini tarixi şəkildə izah etmək prinsipini irəli sürməklə vaxtı ilə Rusiya imperiyasında yaşamış xalqlarda müasir ədəbiyyat elminin təşəkkülünə qiymətli və məhsuldar təsir göstərmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Wolff and Resnick, Richard and Stephen. Economics: Marxian versus Neoclassical. The Johns Hopkins University Press. August 1987. səh. 130. ISBN .
Marxian theory (singular) gave way to Marxian theories (plural).
- . The New School. 2008-04-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-08-23.
- Munro, John. "Some Basic Principles of Marxian Economics" (PDF). University of Toronto. 2001-11-18 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2007-08-23.
- Described in Duncan Foley and Gérard Duménil, 2008, "Marx's analysis of capitalist production," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract. 2018-01-11 at the Wayback Machine
- Schefold, Bertram. The Relation between the Rate of Profit and the Rate of Interest: A Reassessment after the Publication of Marx's Manuscript of the Third Volume of Das Kapital. Springer Link. 1992. 127–129.
- Dembinsky, Pawel H. The Logic of The Planned Economy. Oxford: Claredon Press. 1991. 22–23. ISBN .
Ədəbiyyat
“Ədəbiyyat nəzəriyəsi” , Rəhim Əliyev, Bakı – Mütərcim – 2008
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Marksist siyasi iqtisad ve ya Marksist iqtisadiyyat Karl Marksin artiq deyer nezeriyyesini genislendirdiyi iqtisadi deyer nezeriyyesi deyerin emek nezeriyyesine esaslanan Adam Smit Devid Rikardo siyasi iqtisad Bu cereyan Marksizmin ayrilmaz bir hissesidir Fridrix Engels Karl Kautski Rosa Luksemburq Qeorgi Plexanov Vladimir Lenin terefinden inkisaf etdirilmisdir Marxin mueyyen muddealari revizionistler terefinden duzeldilmisdir Eduard Bernsteyn Mixail Tuqan Baranovski Verner Sombart Marksist edebiyyatsunasliq mektebi XIX esrin ikinci yarisindan beri murekkeb inkisaf yolu kecen eklektik bir hadisedir NezeriyyeMehsul Mehsul emtee mubadilesinde istirak eden mueyyen bir menadir Emek bolgusunun inkisafi ile tedricen obyektler sexsi istehlak ucun deyil esasen mubadile ucun istehsal olunmaga baslayir Emtee kapitalist istehsal usulunun mahiyyetini xarakterize eden inkisaf eden ve kapitala cevrilen istehsal munasibetlerinin universal formasina cevrilir Lenin Narodizmin Iqtisadi Mezmunu ve Cenab Struve nin Kitabindaki Tenqid adli kitabinda kapitalizmin asagidaki xarakteristikasini verir Mehsul istehsal en muxtelif ictimai istehsal orqanizmlerinde emtee formasini alir ancaq yalniz kapitalist istehsalda bu emeyin mehsulu yaygindir eksine mustesna tecrid olunmamis tesadufi deyil Kapitalizmin ikinci elameti bir emtee formasini tekce emeyin mehsulu ile deyil hem de emeyin ozu yeni insan isci quvvesi terefinden qebul edilmesidir Mehsul eyni zamanda kommunal istehlak deyeri istifade deyeri Faydali bir seyin insanin bu ve ya diger ehtiyacini odemek ucun xassesi demekdir yemek acligi temin edir paltar isti olur Ferqli mallarin istifade deyerleri eyni telebati temin etseler de muqayise edile bilen ekvivalentliye malik deyiller istehlakci ucun geyimin deyeri birbasa onun istilik keciriciliyinden ve ya nem muqavimetinden asili deyil Faydali yardim yalniz tebii quvvelerin fealiyyetinin neticesi olub olmamasindan bir sexs terefinden sexsi istehlak ve ya mubadile ucun istehsal olunmasindan asili olmayaraq yeni sexsi esyalar ve ya mallar kimi qebul edilir mueyyen bir obyektin xususiyyetleri ile yaranir mubadile deyeri ve ya sadece deyer emteenin digerine deyismesinin kemiyyet nisbeti Yalniz ozunu mubadile seklinde gosterir Muxtelif mallarin mubadile deyerleri bircinsdir ve bir birinden yalniz kemiyyetce ferqlenir Eynile tamamile ferqli cisimlerin kutleleri cekisi ve ya uzunluqlari mahiyyetce homojendir ve yalniz kemiyyet baximindan ferqlenir Xususi ve mucerred insan emeyi Xususi emek Faydali istifade deyeri olan mueyyen bir seyin istehsali ucun teleb olunan bir nov fealiyyet Basqa seyler istehsal eden ve onlarla birbasa muqayise olunmayan diger emek novlerinden ferqlenir Tarixen mueyyen edilmis bir emek teskili ve mulkiyyeti ile elaqeli deyil Yalniz tebiet quvveleri ile birlikde ve onlara guvenerek heyata kecirile biler Abstrakt emek Ferdi olmayan ve basqa bir sexsin emeyi ile muqayise oluna bilen keyfiyyetce homojen bir insan emeyi mueyyen bir cemiyyetdeki movcud istehsal sertleri ucun ortalama Insan emeyinin fizioloji deyeri kimi heyata kecirilir Yalniz ekvivalent mubadile prosesinde ozunu gosteren deyer menbeyidir Pul Pulun funksiyalari deyerler olcusu mallarin deyerlerinin kemiyyet baximindan muqayise edile bilen vahidler seklinde ifadesi qiymet anlayisi meydana cixir yeni bir malin deyerinin pul ifadesi dovriyye vasiteleri yigim vasitesi hereketli pul axinlarina paralel olaraq nagd ehtiyatlar da var ve daim bir birine sicrayanlar var odeme vasitesi yalniz hele pula cevrilmeyen ekser hallarda istehsal olunmayan menbelerin serencamina cixma imkani yaradan bir borc xezine yigmaq dunya pulu dunya ticaretinin vasiteciliyi Klassik marksizmMarksist edebiyyatsunasligin V Lenine qederki dovrunu klassik hadise saymaq olar K Marks F Engels Q Plexanov parlaq nezeriyyeciler idiler ve incesenetin menseyi tarixi tereqqisi kimi fundamental meselelere dair qiymetli irs qoymuslar Klassik marksizm esas bir tezis uzerinde qurulmusdur insan heyatinin butun inkisafinin forma ve saheleri insanlarin maddi istehsal usullarinin inkisafina paralel ve onun neticesi kimi bas verir Butun ideologiya sahelerine dine incesenete edebiyyata felsefeye dair her hansi inkisaf ve tereqqinin kokleri marksizme gore insanlarin ictimai istehsal fealiyyetindedir Ona gore edebiyyat da marksizme gore ictimai suur formalarindan biridir Bu muddea neticesinde edebiyyatin ferdi yaddasla bagli olmasi redd edilmis olurdu Edebiyyatin tarixini ve onun numunelerini arasdiranda eserde ilk novbede ictimai suurun spesifik eksi izlenmeli ve onun maddi ve sosial kokleri tapilmali idi Marksist alimler mutleq mubariz ateizm movqeyinden cixis edirdiler Bibliya Incil Quran haqqinda yazmaq onu ifsa ve tenqid etmekden ayrilmaz idi Tarixi tereqqiMarksizm tarixi oz nezeriyyesi ile izah edirdi Bu nezeriyyeye gore tarixi tereqqi istismar edenler ve istismar olunanlar zalimlardan ve mehkumlar arasinda mubarizenin neticesi kimi yaranir Bu tarix sinifler mubarizesidir formulu ile ifade olunurdu Butun edebiyyat tarixleri ilk novbede bu formulu dogrultmali idi Klassik sufi edebiyyatinda bele suni olaraq sinfi mubarize axtarilir ve tapilirdi Dine qati ateist ve menfi munasibet tarixi prosesde ideoloji ve dini mubarizelerin rolunun inkari ile elmde ise tedqiqatlardan kenarda qalmasi ile neticelenirdi Redd olsun biteref edebiyyat Edebiyyat sinfi mubarize aleti elan edilenden sonra V Lenin metbuat ve edebiyyatin partiyaliligi prinsipini nezeriyye kimi ireli surmusdur Bu edebiyyatin ve medeniyyetin insan cemiyyetinde musteqil funksiyalarini inkar edir ve onlardan ezilen siniflerin fehle partiyalarinin siyasi mubarize aleti kimi istifade edilmesini teleb edirdi Redd olsun biteref edebiyyat bu V Leninin meshur suari idi Edebiyyatin partiyaliligi barede ifrat nezeriyye Sovet Ittifaqinda yasamis yazicilar arasinda iki yol qoyurdu ya partiyanin ideologiyasini bedii sekilde teblig eden eserler yazmaq ya da yaziciliq iddiasindan el cekmek Marksist nezeriyye yazicidan hemise cemiyyete ve onun maraqlarina xidmet teleb edir ve yaradiciliq azadligini mehdudlasdirirdi Insanlarin sexsi heyati ve reylerine edebiyyatda ve nezeriyyede yer yox idi Eslinde bu birpartiyali marksist rejimleri qorumaq yolu idi Metbuatda ve yaradici ziyalilar arasinda monopoliya yaratmadan birpartiyali dovletde sabitlik mumkun deyildir Marksizm her cur edebi hadiselerin sosial tarixi sinfi iqtisadi koklerini ve sertlerini tarixi sekilde izah etmek prinsipini ireli surmekle vaxti ile Rusiya imperiyasinda yasamis xalqlarda muasir edebiyyat elminin tesekkulune qiymetli ve mehsuldar tesir gostermisdir Hemcinin baxXI Tezis jurnal IstinadlarWolff and Resnick Richard and Stephen Economics Marxian versus Neoclassical The Johns Hopkins University Press August 1987 seh 130 ISBN 0801834805 Marxian theory singular gave way to Marxian theories plural The New School 2008 04 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 08 23 Munro John Some Basic Principles of Marxian Economics PDF University of Toronto 2001 11 18 tarixinde PDF Istifade tarixi 2007 08 23 Described in Duncan Foley and Gerard Dumenil 2008 Marx s analysis of capitalist production The New Palgrave Dictionary of Economics 2nd Edition Abstract 2018 01 11 at the Wayback Machine Schefold Bertram The Relation between the Rate of Profit and the Rate of Interest A Reassessment after the Publication of Marx s Manuscript of the Third Volume of Das Kapital Springer Link 1992 127 129 Dembinsky Pawel H The Logic of The Planned Economy Oxford Claredon Press 1991 22 23 ISBN 0198286864 Edebiyyat Edebiyyat nezeriyesi Rehim Eliyev Baki Mutercim 2008