Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Operativ analitik emal – OLAP (ing. online analytical processing) – idarəedici qərarların qəbul edilməsini dəstəkləmək məqsədilə çoxölçülü verilənlərin yığılmasını, saxlanmasını və analizini yerinə yetirən texnologiyadır.
Ümumi məlumat
Verilənlərin operativ analitik emalı sistemlərinin üzərində duran əsas məsələ VX-də yığılmış informasiyaya (verilənlərə) kompleks baxışı, bu verilənlərin ümumiləşdirilməsi, aqreqatlaşdırılması, verilənlərin hiperkub təsvirini və çoxölçülü analizini təmin etməkdir. Bu əməliyyat ya xüsusi çoxölçülü VBİS-də və ya relyasiya texnologiyalar çərçivəsində yerinə yetirilir. İkinci halda əvvəlcədən aqreqatlaşdırılmış verilənlər ulduzvari VB-da yığılır və ya informasiyanın aqreqatlaşdırılması relasiya VB-nın detal verilənlərinin skaneri zamanı baş verir. OLAP, onlayn rejimində verilənlərin çoxölçülü, operativ, analitik emalı deməkdir. OLAP, ilkin verilənləri idarəedici qərarların qəbul edilməsi üçün istifadə olunan informasiyaya çevirir.
Analitik analizin imkanları
OLAP məhsulları vasitəsilə aparılan analizin ən maraqlı və mürəkkəb imkanlarından biri proqnozlaşdırma və gizli tendensiyaların üzə çıxarılmasıdır. Proqnozlaşdırma predmet sahəsinin xüsusiyyətlərindən asılı olduğuna görə, bu sahədə universal alqoritmlər yoxdur. Analitik əlavələrin yaradılmasında istifadə olunan müxtəlif alətlərə bir-neçə alqoritm daxildir ki, onlar xətti, eksponensial trend və movsüm dəyişmələrindən asılıdırlar. Bir çox sistemlərdə () güclü riyazi aparat təklif olunur ki, o məlum qanunlar əsasında öz alqoritmlərini qurur. Proqnozun dəqiqliyi sistemin yaradıcısı tərəfindən real təyin olunur. Praktikada proqnozlaşma belə aparılır: İstifadəçi hesabatın yerinə yetirilməsinin zaman intervalını göstərir. Məlum zaman intervalına görə analiz olunan göstəricinin qiyməti cədvəl və ya dioqram şəklində işıqlanır. Menyuda göstərilən uyğun funksiyanı yerinə yetirməklə həmin göstəricinin qiyməti gələcək üçün hesablanır.
OLAP-sistemin digər imkanı, arzu olunan nəticəni əldə etmək üçün ilkin şərtlərin təyin edilməsidir. Məsələn, belə bir sorğu verilir: Satış həcminin 15% artırılması üçün reklama çəkilən xərclər nə qədər olmalıdır? Digər ən çox yayılmış analitik sorğu növü "əgər…onda" prinsipi üzrə aparılan analizdir. Bu zaman analitik nəticələrin ölçülərdən asılılıqlarına baxmaq üçün göstəricilərin qiymət və ölçülərinin dəyişmək imkanı əldə edir.
Müasir OLAP-sistemlər çoxistifadəçi rejimi dəstəkləyirlər. Bu sistemlərin işlədiyi vaxt ilkin verilənlər dəyişmirlər. Verilənlərin dəyişdirilməsi istifadəçinin əlavəsində baş verir ki, real halda verilənləri dəyişdirmək üçün, istifadəçi eksklyuziv hüquqa malik olmalıdır. Bu da analitik sistemin arxitekturasından və onun informasiya ilə əlaqəsindən asılıdır.
OLAP sistemlərinin ümumi strukturu
OLAP məhsullarının çoxlu sayda istifadəçilərə eyni zamanda analiz aparmaq imkanı verir. Bu zaman informasiyanın bütün aspektləri üzrə analiz bütün istifadəçilər üçün eyni sürətlə aparılmalıdır (analizin cavabı orta qiymətlə 5 saniyə müddətində alınmalıdır). Analiz zamanı VB-nın strukturunun mürəkkəbliyi və ölçüsü nəzərə alınmamalıdır. Verilənlər çoxölçülü kublar şəklində göstərilməklə onların anlamlı modeli əldə edilir. Bu da analitiklərə göstəricilərin müqaisəli analizini, təşkilatın proqnoz və statistik verilənləri üzərində qurulmuş, əgər…onda… prinsipi üzrə müxtəlif ssenarilərin analizini aparmağa imkan verir. VBİS-ni yaratmış Oracle, IBM, , Microsoft və kimi böyük kompaniyaların hamısı OLAP məhsulları ilə işləyirlər.
OLAP sistemi çoxlu komponentlərdən təşkil olunmuşdur. Sistemin yuxarı səviyyəsində verilənlər mənbəyi, OLAP-server və OLAP-klient dayanır. Verilənlər mənbəyi dedikdə analiz üçün istifadə olunan verilənlərin haradan gətirilməsi başa düşülür. Verilənlər mənbədən OLAP-serverə köçürülür ki, burada onlar sistemləşdirilir və göndərilən sorğuya cavab verən hesabat üçün hazırlanır. Klient, OLAP-serverə müraciət edən istifadəçinin interfeysidir. OLAP sistemlərində mənbə kimi analiz üçün verilənləri təqdim edən server ola bilər. OLAP məhsulun istifadə dairəsindən asılı olaraq mənbə kimi verilənlər xəzinəsi də ola bilər. OLAP məhsulun müxtəlif mənbələrdə yerləşmiş verilənlərlə işləyə bilməsi çox vacibdir. Verilənlərin bir bazada saxlanılması OLAP-ın qıvraqlığını azaldır. Müxtəlif və eyni zamanda bir-neçə mənbədən verilənləri gətirmək imkanına malik OLAP məhsullar administratorların və istifadəçilərin fikrincə daha məhsuldardırlar.
OLAP məhsullarında hansı informasiyanı və nə şəkildə əldə etmək istəyi əvvəlcədən planlaşdırılır. Bu baxımdan verilənlərin əvvəlcədən tədqiq olunması 3 mərhələdən ibarət olur:
- İnformasiya kəsiyinin əldə edilməsi;
- İnformasiyanın təqdim edilməsi;
- İnformasiyanın detallaşdırılması.
OLAP sistemlərinin təsnifatı
OLAP-analiz üçün istifadə olunan verilənlərin saxlanmasından asılı olaraq OLAP məhsulları aşağıdakı növlərə bölünürlər:
- MOLAP – çoxölçülü OLAP (Multidimensional OLAP). Həm detal verilənlər, həm də aqreqatlar coxölçülü VB-da saxlanılır. Məhsuldarlığın yüksək olmasına baxmayaraq OLAP VB-nın həcmi həddindən artıq böyük olur. İlk OLAP sistemləri ( kompaniyasına aid Essbase, Oracle kompaniyasına aid Oracle Express Server) MOLAP sinfinə aiddirlər, yəni onlar yalnız öz çoxölçülü VB ilə işləyirlər. Onlar çoxölçülü VBİS üçün nəzərdə tutulmuş potentləşdirilmiş texnologiyalar əsasında qurulur və baha başa gəlirlər. Bu sistemlər OLAP əməliyyatlarını tam təmin edir. Server komponentindən əlavə bu sistemlərə ya öz xüsusi klient interfeysi daxil edilir, ya da sistemlər istifadəçilərlə əlaqə yaratmaq məqsədilə elektron cədvəllərlə işləyən xarici proqramlardan istifadə edirlər. Bu sistemlərə xidmət etmək üçün xüsusi əməkdaşlar ayrılır ki, onlar sistemin qurulmasında və istifadəçiyə təqdim ediləcək verilənlərin formalaşdırılmasında iştirak edirlər.
- ROLAP – relyasiya OLAP (Relational OLAP). Detal verilənlər öz əvvəlki RVB-da saxlanılır, aqreqatlar isə həmin VB-da yaradılmış xüsusi işçi cədvəllərdə yığılır. Analitik tədqiqat zamanı ROLAP RVB-da saxlanılan verilənləri çoxölçülü şəkildə təqdim edir. Bu sinfə kompaniyasının DSS Suite, kompaniyasının MetaCube, ]]Information Advantage]] kompaniyasının DecisionSuite məhsulları və s. aiddir. ROLAP sistemlərindən çox böyük həcmə malik VB-da istifadə edilir. MOLAP sistemləri kimi onlar da informasiya texnologiyaları mütəxəssisləri tərəfindən xidmət tələb edirlər və çoxistifadəçi rejimdə işləyirlər.
- HOLAP – hibrid OLAP (Hybrid OLAP, Qibridnıy OLAP). Detal verilənlər relyasiya, aqreqatlar isə çoxölçülü VB-da saxlanılır. Bu sistem yuxarıda göstərilmiş sistemlərin müsbət cəhətlərini özündə cəmləməklə mənfi cəhətlərini minimuma endirmişdir. Bu sinfə kompaniyasının Media/MR məhsulu aiddir. HOLAP məhsullarında MOLAP-ın analitik qıvraqlığı və sürətliliyi, ROLAP-ın real verilənlərə daim müraciət imkanları birləşmişdir.
- DOLAP – masaüstü OLAP (Desktop OLAP). Çoxistifadəçi rejimini dəstəkləməyən lokal, çoxölçülü analiz üçün nəzərdə tutulmuş məhsul olub, kiçik həcmli verilənlərin işlənməsində istifadə edilir. Məsələn, kompaniyasının eyni adlı məhsulu, kompaniyasının BrioQuery, kompaniyasının PowerPlay və Brio Software, proqram məhsulları bu sinfə aiddirlər. Bu sistemlər ilkin mənbələrdən verilənləri seçir, onları lazımı formaya çevirir və istifadəçinin klient interfeysində fəaliyyət göstərən dinamik çoxölçülü VB-na yerləşdirir.
Mənbə
- Codd E. F., Codd S. B., Salley C. T. Providing OLAP (On-Line Analytical Processing) to User-Analysts: An IT Mandate. – E. F. Codd & Associates, 1993.
- Demarest M. Building the Data Mart // DBMS. – 1994. – № 7. – P. 44–50.
- Gray J., Chaudhuri S., Bosworth A., etc. Data Cube: A Relational Aggregation Operator Generalizing Group-By, Cross-Tab, and Sub-Totals // Data Mining and Knowledge Discovery. – 1997. – № 1. – P. 29–53.
- Han J. OLAP Mining: An Integration of OLAP with Data Mining. – IFIP, 1997. – 18 p.
- Harinarayan V., Rajaraman A., Ullman J. D. Implementing Data Cubes Efficiently // SIGMOD Conference. – Montreal, CA. −1996.
- Inmon W. H. Building The Data Warehouse (Second Edition). – NY, NY: John Wiley, 1993.
- Mumick I. S., Quass D., Mumick B. S. Maintenance of Data Cubes and Summary Tables in a Warehouse. – Stanford University, Database Group, 1996 (http://www-db.stanford.edu/pub/papers/cube-maint.ps).
- Newquist H. P. Data Mining: The AI Metamorphosis // Database Programming and Design. – 1996. – № 9.
- OLAP for the Masses. – Business Objects S. A., 1996 (http://www.businessobjects.com /product/olap/olap.htm).
- Parsaye K. A Characterization of Data Mining Technologies and Processes // The Journal of Data Warehousing. −1998.-№ 1.
- Parsaye K. OLAP and Data Mining: Bridging the Gap // Database Programming and Design. – 1997. – № 2.
- Parsaye K. Surveying Decision Support: New Realms of Analysis // Database Programming and Design. – 1996. – № 4.
- Raden N. Star Schema. – Santa Barbara, CA: Archer Decision Sciences, Inc., 1995–1996 (http://members.aol.com/nraden/str101.htm 2003-06-28 at the Wayback Machine).
- Tukey J. Exploratory Data Analysis. – NY: McMillan, 1973.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- http://www.olap.ru Обширный материал по основам OLAP технологий[ölü keçid].
- Новости, обзор литературы и ссылки на полезные ресурсы, посвященные технологиям хранилищ данных, OLAP и CRM.
- Data WareHouse (DWH), On-line Analytical Processing (OLAP), и Internet\Intranet 2007-02-12 at the Wayback Machine.
- Аналитическая обработка информации (OLAP)[ölü keçid].
- Продукты и решения от компании Hyperion.
- http://www.olapreport.com
- http://www.olapjournal.com 2006-06-18 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Operativ analitik emal OLAP ing online analytical processing idareedici qerarlarin qebul edilmesini desteklemek meqsedile coxolculu verilenlerin yigilmasini saxlanmasini ve analizini yerine yetiren texnologiyadir Umumi melumatVerilenlerin operativ analitik emali sistemlerinin uzerinde duran esas mesele VX de yigilmis informasiyaya verilenlere kompleks baxisi bu verilenlerin umumilesdirilmesi aqreqatlasdirilmasi verilenlerin hiperkub tesvirini ve coxolculu analizini temin etmekdir Bu emeliyyat ya xususi coxolculu VBIS de ve ya relyasiya texnologiyalar cercivesinde yerine yetirilir Ikinci halda evvelceden aqreqatlasdirilmis verilenler ulduzvari VB da yigilir ve ya informasiyanin aqreqatlasdirilmasi relasiya VB nin detal verilenlerinin skaneri zamani bas verir OLAP onlayn rejiminde verilenlerin coxolculu operativ analitik emali demekdir OLAP ilkin verilenleri idareedici qerarlarin qebul edilmesi ucun istifade olunan informasiyaya cevirir Analitik analizin imkanlariOLAP mehsullari vasitesile aparilan analizin en maraqli ve murekkeb imkanlarindan biri proqnozlasdirma ve gizli tendensiyalarin uze cixarilmasidir Proqnozlasdirma predmet sahesinin xususiyyetlerinden asili olduguna gore bu sahede universal alqoritmler yoxdur Analitik elavelerin yaradilmasinda istifade olunan muxtelif aletlere bir nece alqoritm daxildir ki onlar xetti eksponensial trend ve movsum deyismelerinden asilidirlar Bir cox sistemlerde guclu riyazi aparat teklif olunur ki o melum qanunlar esasinda oz alqoritmlerini qurur Proqnozun deqiqliyi sistemin yaradicisi terefinden real teyin olunur Praktikada proqnozlasma bele aparilir Istifadeci hesabatin yerine yetirilmesinin zaman intervalini gosterir Melum zaman intervalina gore analiz olunan gostericinin qiymeti cedvel ve ya dioqram seklinde isiqlanir Menyuda gosterilen uygun funksiyani yerine yetirmekle hemin gostericinin qiymeti gelecek ucun hesablanir OLAP sistemin diger imkani arzu olunan neticeni elde etmek ucun ilkin sertlerin teyin edilmesidir Meselen bele bir sorgu verilir Satis hecminin 15 artirilmasi ucun reklama cekilen xercler ne qeder olmalidir Diger en cox yayilmis analitik sorgu novu eger onda prinsipi uzre aparilan analizdir Bu zaman analitik neticelerin olculerden asililiqlarina baxmaq ucun gostericilerin qiymet ve olculerinin deyismek imkani elde edir Muasir OLAP sistemler coxistifadeci rejimi destekleyirler Bu sistemlerin islediyi vaxt ilkin verilenler deyismirler Verilenlerin deyisdirilmesi istifadecinin elavesinde bas verir ki real halda verilenleri deyisdirmek ucun istifadeci eksklyuziv huquqa malik olmalidir Bu da analitik sistemin arxitekturasindan ve onun informasiya ile elaqesinden asilidir OLAP sistemlerinin umumi strukturuOLAP mehsullarinin coxlu sayda istifadecilere eyni zamanda analiz aparmaq imkani verir Bu zaman informasiyanin butun aspektleri uzre analiz butun istifadeciler ucun eyni suretle aparilmalidir analizin cavabi orta qiymetle 5 saniye muddetinde alinmalidir Analiz zamani VB nin strukturunun murekkebliyi ve olcusu nezere alinmamalidir Verilenler coxolculu kublar seklinde gosterilmekle onlarin anlamli modeli elde edilir Bu da analitiklere gostericilerin muqaiseli analizini teskilatin proqnoz ve statistik verilenleri uzerinde qurulmus eger onda prinsipi uzre muxtelif ssenarilerin analizini aparmaga imkan verir VBIS ni yaratmis Oracle IBM Microsoft ve kimi boyuk kompaniyalarin hamisi OLAP mehsullari ile isleyirler OLAP sistemi coxlu komponentlerden teskil olunmusdur Sistemin yuxari seviyyesinde verilenler menbeyi OLAP server ve OLAP klient dayanir Verilenler menbeyi dedikde analiz ucun istifade olunan verilenlerin haradan getirilmesi basa dusulur Verilenler menbeden OLAP servere kocurulur ki burada onlar sistemlesdirilir ve gonderilen sorguya cavab veren hesabat ucun hazirlanir Klient OLAP servere muraciet eden istifadecinin interfeysidir OLAP sistemlerinde menbe kimi analiz ucun verilenleri teqdim eden server ola biler OLAP mehsulun istifade dairesinden asili olaraq menbe kimi verilenler xezinesi de ola biler OLAP mehsulun muxtelif menbelerde yerlesmis verilenlerle isleye bilmesi cox vacibdir Verilenlerin bir bazada saxlanilmasi OLAP in qivraqligini azaldir Muxtelif ve eyni zamanda bir nece menbeden verilenleri getirmek imkanina malik OLAP mehsullar administratorlarin ve istifadecilerin fikrince daha mehsuldardirlar OLAP mehsullarinda hansi informasiyani ve ne sekilde elde etmek isteyi evvelceden planlasdirilir Bu baximdan verilenlerin evvelceden tedqiq olunmasi 3 merheleden ibaret olur Informasiya kesiyinin elde edilmesi Informasiyanin teqdim edilmesi Informasiyanin detallasdirilmasi OLAP sistemlerinin tesnifatiOLAP analiz ucun istifade olunan verilenlerin saxlanmasindan asili olaraq OLAP mehsullari asagidaki novlere bolunurler MOLAP coxolculu OLAP Multidimensional OLAP Hem detal verilenler hem de aqreqatlar coxolculu VB da saxlanilir Mehsuldarligin yuksek olmasina baxmayaraq OLAP VB nin hecmi heddinden artiq boyuk olur Ilk OLAP sistemleri kompaniyasina aid Essbase Oracle kompaniyasina aid Oracle Express Server MOLAP sinfine aiddirler yeni onlar yalniz oz coxolculu VB ile isleyirler Onlar coxolculu VBIS ucun nezerde tutulmus potentlesdirilmis texnologiyalar esasinda qurulur ve baha basa gelirler Bu sistemler OLAP emeliyyatlarini tam temin edir Server komponentinden elave bu sistemlere ya oz xususi klient interfeysi daxil edilir ya da sistemler istifadecilerle elaqe yaratmaq meqsedile elektron cedvellerle isleyen xarici proqramlardan istifade edirler Bu sistemlere xidmet etmek ucun xususi emekdaslar ayrilir ki onlar sistemin qurulmasinda ve istifadeciye teqdim edilecek verilenlerin formalasdirilmasinda istirak edirler ROLAP relyasiya OLAP Relational OLAP Detal verilenler oz evvelki RVB da saxlanilir aqreqatlar ise hemin VB da yaradilmis xususi isci cedvellerde yigilir Analitik tedqiqat zamani ROLAP RVB da saxlanilan verilenleri coxolculu sekilde teqdim edir Bu sinfe kompaniyasinin DSS Suite kompaniyasinin MetaCube Information Advantage kompaniyasinin DecisionSuite mehsullari ve s aiddir ROLAP sistemlerinden cox boyuk hecme malik VB da istifade edilir MOLAP sistemleri kimi onlar da informasiya texnologiyalari mutexessisleri terefinden xidmet teleb edirler ve coxistifadeci rejimde isleyirler HOLAP hibrid OLAP Hybrid OLAP Qibridniy OLAP Detal verilenler relyasiya aqreqatlar ise coxolculu VB da saxlanilir Bu sistem yuxarida gosterilmis sistemlerin musbet cehetlerini ozunde cemlemekle menfi cehetlerini minimuma endirmisdir Bu sinfe kompaniyasinin Media MR mehsulu aiddir HOLAP mehsullarinda MOLAP in analitik qivraqligi ve suretliliyi ROLAP in real verilenlere daim muraciet imkanlari birlesmisdir DOLAP masaustu OLAP Desktop OLAP Coxistifadeci rejimini desteklemeyen lokal coxolculu analiz ucun nezerde tutulmus mehsul olub kicik hecmli verilenlerin islenmesinde istifade edilir Meselen kompaniyasinin eyni adli mehsulu kompaniyasinin BrioQuery kompaniyasinin PowerPlay ve Brio Software proqram mehsullari bu sinfe aiddirler Bu sistemler ilkin menbelerden verilenleri secir onlari lazimi formaya cevirir ve istifadecinin klient interfeysinde fealiyyet gosteren dinamik coxolculu VB na yerlesdirir MenbeCodd E F Codd S B Salley C T Providing OLAP On Line Analytical Processing to User Analysts An IT Mandate E F Codd amp Associates 1993 Demarest M Building the Data Mart DBMS 1994 7 P 44 50 Gray J Chaudhuri S Bosworth A etc Data Cube A Relational Aggregation Operator Generalizing Group By Cross Tab and Sub Totals Data Mining and Knowledge Discovery 1997 1 P 29 53 Han J OLAP Mining An Integration of OLAP with Data Mining IFIP 1997 18 p Harinarayan V Rajaraman A Ullman J D Implementing Data Cubes Efficiently SIGMOD Conference Montreal CA 1996 Inmon W H Building The Data Warehouse Second Edition NY NY John Wiley 1993 Mumick I S Quass D Mumick B S Maintenance of Data Cubes and Summary Tables in a Warehouse Stanford University Database Group 1996 http www db stanford edu pub papers cube maint ps Newquist H P Data Mining The AI Metamorphosis Database Programming and Design 1996 9 OLAP for the Masses Business Objects S A 1996 http www businessobjects com product olap olap htm Parsaye K A Characterization of Data Mining Technologies and Processes The Journal of Data Warehousing 1998 1 Parsaye K OLAP and Data Mining Bridging the Gap Database Programming and Design 1997 2 Parsaye K Surveying Decision Support New Realms of Analysis Database Programming and Design 1996 4 Raden N Star Schema Santa Barbara CA Archer Decision Sciences Inc 1995 1996 http members aol com nraden str101 htm 2003 06 28 at the Wayback Machine Tukey J Exploratory Data Analysis NY McMillan 1973 Hemcinin baxInformatika Verilenler bazasi Komputer proqramlariXarici kecidlerhttp www olap ru Obshirnyj material po osnovam OLAP tehnologij olu kecid Novosti obzor literatury i ssylki na poleznye resursy posvyashennye tehnologiyam hranilish dannyh OLAP i CRM Data WareHouse DWH On line Analytical Processing OLAP i Internet Intranet 2007 02 12 at the Wayback Machine Analiticheskaya obrabotka informacii OLAP olu kecid Produkty i resheniya ot kompanii Hyperion http www olapreport com http www olapjournal com 2006 06 18 at the Wayback Machine