Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cam döyüşü — Şeybanilər sülaləsi və Səfəvi sülaləsi arasında genişmiqyaslı hərbi-siyasi qarşıdurmanın mühüm döyüşlərindən biri.
| Cam döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Şeybani müharibəsi | |||
 Döyüşün baş verdiyi yerin illər sonra təsviri | |||
| Tarix | 24 sentyabr 1528 | ||
| Yeri | Zurabad, Xorasan, Səfəvilər dövləti | ||
| Səbəbi | Şeybanilərin Xorasana iddiası | ||
| Nəticəsi | Səfəvilər qalib gəldi | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Şeybanilər Mavəraünnəhrə qayıtdılar, Xorasan Səfəvilərdə qaldı | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
Döyüş 24 sentyabr 1528-ci ildə Xorasanın (Səfəvi dövləti) Cam vilayətinin bir hissəsi olan Səbzavar və Xosrovjerdin şimalındakı Zurabadda baş vermişdir.
Döyüşün gedişi
1512-ci ildən başlayaraq Şeybanilər artıq Mavəraünnəhrdə özlərini möhkəmləndirmiş və paytaxt Buxarada dövlətlərini qurmuşdular. 1520-ci ildən başlayaraq Səfəvi dövləti ilə vaxtaşırı Xorasan uğrunda mübarizə aparırdılar. 1526-cı ildə özbəklər bir daha Amudərya çayını keçərək Xorasana daxil oldular. Firdovsi türbəsinin yerləşdiyi Tus şəhərini mühasirəyə aldılar və ələ keçirdilər. Qısa müddətdən sonra Xorasanın əhəmiyyətli hissəsini tutdular və 1527-ci ildə yenidən Səfəvilərin qoşunlarını məğlub edərək Gürganı işğal etdilər. Bundan sonra Şeybanilər şərqə doğru istiqamət götürdülər və Ubeydulla xanın rəhbərliyi altında Heratı yeddi ay mühasirəydə saxladılar. Ubeydulla xan Səfəvilərin yaxınlaşan böyük ordusundan xəbər tutaraq, şimala çəkilmək məcburiyyətində qaldı.
1528-ci ildə sünni Şeybanilər İslam şiə təriqətinin qalası olan Səfəvi dövlətinə və Səfəvi sülaləsinə qarşı "müqəddəs qəzavat" elan etdilər. Ubaydulla xan və Kuçkunci xanın rəhbərliyi ilə Xorasana hərbi yürüşə çıxan Şeybanilər, bu yürüşə yaxşı hazırlanmışdılar və çox sayda əkinçi, fəhlə, dərviş, şair, ziyalı və elm nümayəndələri və dini liderləri də qoşunlarına daxil edilmişdi. hərbi yürüşün başlanğıcında Şeybanilər ordusu, Mavəraünnəhrin hər tərəfindən 105 mindən çox insan toplamışdılar. Tarixi məlumatlara görə, "Ubeydulla Xan Çingiz xan dövründən bəri olmayan böyük bir ordu toplaya bilmişdi".
Özbək Şeybanilərinin ordusunun Xorasana yaxınlaşması xəbəri Səfəvi şahı I Təhmasibə çatdı. Səfəvilər tələsik ordularını səfərbər etdilər. Ordular arasındakı döyüş Xorasanın Cam vilayətinin Zurabad qəsəbəsində baş verdi. Döyüşün əvvəlində Səfəvi qoşunlarının cinahları özbəklərin hücumlarına məğlub olaraq bir qədər geri çəkildilər, lakin tab gətirə bildilər. Köməyə gələn Səfəvi qoşunlarının gücü sayəsində yrnidən hücuma keçdilər. Günortadan sonra döyüş Səfəvilərin məğlubiyyəti ilə başa çatdı. I Təhmasib, sağ qalan kiçik ordusu ilə birlikdə geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Düşmənin məğlub olacağına inanan Şeybani qoşunları sevinirdilər və onlar öldürülən əsgərlərdən qənimət (silah, texnika, at, yemək) toplamağa başladılar. Özbək qoşunları daha çox qənimət toplamaq üçün döyüş yerinin ətrafına səpələndilər.
Sonrakı hadisələr
I Təhmasibin Zülfüqar xanın üsyanını yatırmaq üçün Bağdada getməsindən bir müddət sonra Ubeydulla xan yenidən Xorasana hücum etmək üçün güc tapdı və Məşhədin, daha sonra Xorasanın ən böyük şəhərləri olan Heratı işğal etməyi bacardı. 1529-cu ilin sonunda I Təhmasib yenidən 70.000 nəfərlik bir ordu ilə Xorasana gəldi və Heratı fəth etdi. Bu dəfə ordusunun əhəmiyyətli bir hissəsini Xorasanda qoydu və Heratda şah idarə üsulu təyin edildi. 1531-ci ildə Herat yenidən özbəklər tərəfindən mühasirəyə alındı və çətinliklə də olsa köməklik nəticəsində xilas ola bildi. Bu mühasirədə Herat sakinlərinin çoxu aclıqdan öldü.
Xorasan əhalisi davamlı müharibələrdən və şiələrin məhv edilməsindən əziyyət çəkirdi. Şimaldan, özbək Şeybanilərinin Mavəraünnəhrdən müntəzəm basqınları olurdu, digər tərəfdən də sünnilər Səfəvilər tərəfindən qırılırdı. Bu şərtləri nəzərə alaraq Xorasanda kütləvi narazılıqlar yarandı. Müxtəlif üsyançıların rəhbərlik etdiyi bir sıra qiyamlar olmuşdur. Növbəti xaosdan istifadə edərək 1534-cü ildə Ubaydulla xan yenidən Xorasana hücum etdi və 1535-ci ilin mayında Heratı yenidən işğal etdi. Məşhəd hakimi Sufi-Xəlifə Rumlu Herat xalqına kömək üçün gəldi, lakin qoşunları Nişapur yaxınlığında özbəklər tərəfindən məğlub edildi və hökmdarın özü öldürüldü. Ubaydulla xan Buxaraya - paytaxtına qayıtdı.
Vəfat etmiş Sufi-Xəlifə Rumlunun yerinə, Herat və ətrafındakı ərazilərdəki ondan məmnun olmayan dekan fars dilində danışan əhalinin,dexkanların narazı olduğu Xızr Çələbi təyin edildi. Fars dilində danışan Heratlılar üsyan qaldıraraq kömək üçün Ubeydulla xana müraciət etdilər. 1536-cı ilin martında Ubeydulla xan bir ordu ilə Herata gəldi və şəhəri mühasirəyə aldı. Beş aylıq mühasirədən sonra şəhər dağıdıldı və şəhərin Səfəvi müdafiəçiləri öldürüldü. Öz missiyasını başa vuran özbəklər, böyük səfəvi ordusunun yaxınlaşması barədə məlumat alaraq Buxaraya qayıtdılar. Sonrakı illərdə, 1543-1570-ci illər arasındakı dövrdə, özbəklər periyodik olaraq (15 dəfədən çox) Xorasana hücum etdilər, lakin xüsusi nəticələr əldə etmədilər, çünki Xorasan indi səfəvilər tərəfindən fəal şəkildə müdafiə olunurdu.
İstinadlar
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Ахмедов Б. А. История Балха (XVI—первая половина XVIII в.). Ташкент: «ФАН» Узбекской ССР. Ганковский Ю. В. 1982.
- Родников А. В. Укрепление восточных границ государства. Москва. 1999.
- Жом жанги // Ўзбекистон миллий энциклопедияси (PDF). Тошкент: ГУ "Ўзбекистон миллий энциклопедияси". 2000—2005. 182.
- Сафавийлар давлати // Ўзбекистон миллий энциклопедияси (PDF). Тошкент: ГУ "Ўзбекистон миллий энциклопедияси". 2000—2005. 225–226.
- Шайбонийлар // Ўзбекистон миллий энциклопедияси (PDF). Тошкент: ГУ "Ўзбекистон миллий энциклопедияси". 2000—2005. 8.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cam doyusu Seybaniler sulalesi ve Sefevi sulalesi arasinda genismiqyasli herbi siyasi qarsidurmanin muhum doyuslerinden biri Cam doyusuSefevi Seybani muharibesiDoyusun bas verdiyi yerin iller sonra tesviriTarix 24 sentyabr 1528Yeri Zurabad Xorasan Sefeviler dovletiSebebi Seybanilerin Xorasana iddiasiNeticesi Sefeviler qalib geldiErazi deyisikliyi Seybaniler Maveraunnehre qayitdilar Xorasan Sefevilerde qaldiMunaqise terefleriSefeviler Imperiyasi Seybani dovletiKomandan lar I Tehmasib Behram Mirze Sefevi Elqas Mirze Ubaydulla xan Kuckunci xanTereflerin quvvesi3 min 24 min bezi menbelerde 27 min menbe gosterin 105 min menbe gosterin Itkilermelum deyil melum deyilUmumi itkiler100 minden cox olu bir nece min yarali Doyus 24 sentyabr 1528 ci ilde Xorasanin Sefevi dovleti Cam vilayetinin bir hissesi olan Sebzavar ve Xosrovjerdin simalindaki Zurabadda bas vermisdir Doyusun gedisi1512 ci ilden baslayaraq Seybaniler artiq Maveraunnehrde ozlerini mohkemlendirmis ve paytaxt Buxarada dovletlerini qurmusdular 1520 ci ilden baslayaraq Sefevi dovleti ile vaxtasiri Xorasan ugrunda mubarize aparirdilar 1526 ci ilde ozbekler bir daha Amuderya cayini kecerek Xorasana daxil oldular Firdovsi turbesinin yerlesdiyi Tus seherini muhasireye aldilar ve ele kecirdiler Qisa muddetden sonra Xorasanin ehemiyyetli hissesini tutdular ve 1527 ci ilde yeniden Sefevilerin qosunlarini meglub ederek Gurgani isgal etdiler Bundan sonra Seybaniler serqe dogru istiqamet goturduler ve Ubeydulla xanin rehberliyi altinda Herati yeddi ay muhasireyde saxladilar Ubeydulla xan Sefevilerin yaxinlasan boyuk ordusundan xeber tutaraq simala cekilmek mecburiyyetinde qaldi 1528 ci ilde sunni Seybaniler Islam sie teriqetinin qalasi olan Sefevi dovletine ve Sefevi sulalesine qarsi muqeddes qezavat elan etdiler Ubaydulla xan ve Kuckunci xanin rehberliyi ile Xorasana herbi yuruse cixan Seybaniler bu yuruse yaxsi hazirlanmisdilar ve cox sayda ekinci fehle dervis sair ziyali ve elm numayendeleri ve dini liderleri de qosunlarina daxil edilmisdi herbi yurusun baslangicinda Seybaniler ordusu Maveraunnehrin her terefinden 105 minden cox insan toplamisdilar Tarixi melumatlara gore Ubeydulla Xan Cingiz xan dovrunden beri olmayan boyuk bir ordu toplaya bilmisdi I Tehmasib Ozbek Seybanilerinin ordusunun Xorasana yaxinlasmasi xeberi Sefevi sahi I Tehmasibe catdi Sefeviler telesik ordularini seferber etdiler Ordular arasindaki doyus Xorasanin Cam vilayetinin Zurabad qesebesinde bas verdi Doyusun evvelinde Sefevi qosunlarinin cinahlari ozbeklerin hucumlarina meglub olaraq bir qeder geri cekildiler lakin tab getire bildiler Komeye gelen Sefevi qosunlarinin gucu sayesinde yrniden hucuma kecdiler Gunortadan sonra doyus Sefevilerin meglubiyyeti ile basa catdi I Tehmasib sag qalan kicik ordusu ile birlikde geri cekilmek mecburiyyetinde qaldi Dusmenin meglub olacagina inanan Seybani qosunlari sevinirdiler ve onlar oldurulen esgerlerden qenimet silah texnika at yemek toplamaga basladilar Ozbek qosunlari daha cox qenimet toplamaq ucun doyus yerinin etrafina sepelendiler Sonraki hadiselerI Tehmasibin Zulfuqar xanin usyanini yatirmaq ucun Bagdada getmesinden bir muddet sonra Ubeydulla xan yeniden Xorasana hucum etmek ucun guc tapdi ve Meshedin daha sonra Xorasanin en boyuk seherleri olan Herati isgal etmeyi bacardi 1529 cu ilin sonunda I Tehmasib yeniden 70 000 neferlik bir ordu ile Xorasana geldi ve Herati feth etdi Bu defe ordusunun ehemiyyetli bir hissesini Xorasanda qoydu ve Heratda sah idare usulu teyin edildi 1531 ci ilde Herat yeniden ozbekler terefinden muhasireye alindi ve cetinlikle de olsa komeklik neticesinde xilas ola bildi Bu muhasirede Herat sakinlerinin coxu acliqdan oldu Xorasan ehalisi davamli muharibelerden ve sielerin mehv edilmesinden eziyyet cekirdi Simaldan ozbek Seybanilerinin Maveraunnehrden muntezem basqinlari olurdu diger terefden de sunniler Sefeviler terefinden qirilirdi Bu sertleri nezere alaraq Xorasanda kutlevi naraziliqlar yarandi Muxtelif usyancilarin rehberlik etdiyi bir sira qiyamlar olmusdur Novbeti xaosdan istifade ederek 1534 cu ilde Ubaydulla xan yeniden Xorasana hucum etdi ve 1535 ci ilin mayinda Herati yeniden isgal etdi Meshed hakimi Sufi Xelife Rumlu Herat xalqina komek ucun geldi lakin qosunlari Nisapur yaxinliginda ozbekler terefinden meglub edildi ve hokmdarin ozu olduruldu Ubaydulla xan Buxaraya paytaxtina qayitdi Vefat etmis Sufi Xelife Rumlunun yerine Herat ve etrafindaki erazilerdeki ondan memnun olmayan dekan fars dilinde danisan ehalinin dexkanlarin narazi oldugu Xizr Celebi teyin edildi Fars dilinde danisan Heratlilar usyan qaldiraraq komek ucun Ubeydulla xana muraciet etdiler 1536 ci ilin martinda Ubeydulla xan bir ordu ile Herata geldi ve seheri muhasireye aldi Bes ayliq muhasireden sonra seher dagidildi ve seherin Sefevi mudafiecileri olduruldu Oz missiyasini basa vuran ozbekler boyuk sefevi ordusunun yaxinlasmasi barede melumat alaraq Buxaraya qayitdilar Sonraki illerde 1543 1570 ci iller arasindaki dovrde ozbekler periyodik olaraq 15 defeden cox Xorasana hucum etdiler lakin xususi neticeler elde etmediler cunki Xorasan indi sefeviler terefinden feal sekilde mudafie olunurdu IstinadlarOʻzME Birinchi jild Toshkent 2000 yilHemcinin baxMerv doyusu Necmi Sani Sefevi Seybani muharibesi Gicduvan doyusuEdebiyyatAhmedov B A Istoriya Balha XVI pervaya polovina XVIII v Tashkent FAN Uzbekskoj SSR Gankovskij Yu V 1982 Rodnikov A V Ukreplenie vostochnyh granic gosudarstva Moskva 1999 Zhom zhangi Ўzbekiston millij enciklopediyasi PDF Toshkent GU Ўzbekiston millij enciklopediyasi 2000 2005 182 Safavijlar davlati Ўzbekiston millij enciklopediyasi PDF Toshkent GU Ўzbekiston millij enciklopediyasi 2000 2005 225 226 Shajbonijlar Ўzbekiston millij enciklopediyasi PDF Toshkent GU Ўzbekiston millij enciklopediyasi 2000 2005 8