Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mətbuat azadlığı — Mətbuat azadlığı və ya KİV azadlığı, müxtəlif media, o cümlədən çap və elektron media, xüsusən nəşr olunan materiallar vasitəsilə ünsiyyət və ifadə azadlığıdır.Mətbuat azadlığı ölkənin mətbuatın azadlığına müdaxilə etməməsi prinsipini dəstəkləyir və onun qorunması konstitusiya və ya digər qanuni yollarla qorunmasının tərəfdarıdır.
Dövlət sirlərinin qorunması
Dövlət məlumatlarına gəlincə(məs.müharibə şəraitində olan ölkələrdə hərbi məlumatlar) bu məlumatlar xüsusi dövlət orqanları ilə razılaşdırılmış şəkildə həyata keçirilir.Dövlət materialları məlumatın milli maraqların qorunması ilə əlaqədar olaraq və ya düşmən ölkə tərəfindən hər hansı bir dövlət və ya hərbi sirrin qorunması naminə gizli tutulmalıdır.
Formalaşması
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1948-ci ildə qəbul edilmiş Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində deyilir: "Hər kəsin fikir və ifadə azadlığı hüququ var; bu hüquq, müdaxilə olmadan fikir yürütmək azadlığına,məlumat və fikirləri istənilən media vasitəsi ilə axtarmaq, almaq və yaymaq azadlığına təminat verir.” Bu fəlsəfə ümumiyyətlə elmi tədqiqat, elmi azadlıq, nəşr və mətbuat azadlığının müxtəlif dərəcələrini təmin edən qanunvericiliklə müşayiət olunur. Bu qanunların bir ölkənin hüquq sisteminə daxil olma dərinliyi onun konstitusiyasına qədər gedə bilər. Söz azadlığı anlayışı bir çox hallarda mətbuat azadlığı ilə eyni qanunlarla əhatə olunur.İsveç dünyada mətbuat azadlığını 1766-cı il Mətbuat Azadlığı Qanunu ilə öz konstitusiyasına qəbul edən ilk ölkə oldu
Dünyada mətbuat azadlığının vəziyyəti
Qanuni təriflərdən başqa bir sıra qeyri-hökumət təşkilatları dünyada mətbuat azadlığının səviyyəsini qiymətləndirmək üçün digər meyarlardan istifadə edirlər. Bəziləri subyektiv siyahılar yaradır, digərləri kəmiyyət məlumatlarına əsaslanır:
Sərhədsiz reportyorlar(Reporters without Borders) - öldürülən,həbs edilən və ya təcavüzə məruz qalan jurnalistlərin sayını və dövlət inhisarlı televiziya və radioların mövcudluğunu, həmçinin mediada senzuranın və özünütənzərənin qeydə alınması, medianın ümumi müstəqilliyini nəzərə alır.Mütəmadi olaraq hər il oxucularına illik yekun hesabatlar təqdim edirlər
Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi (CPJ) işlərinə görə repressiyalarda öldürülən və həbs olunan jurnalistlərin sayını sistematik olaraq izləyir. Bildirilir ki, jurnalistika vasitələrindən müstəqil araşdırma, fakt araşdırma missiyaları və xarici ölkələrdəki müxbirlər, o cümlədən dünya ölkələrində yerli işçi jurnalistlər şəbəkəsi izləməklə jurnalistlərə kömək etmək üçün istifadə olunur. CPJ, 119-dan çox sərbəst ifadə təşkilatının qlobal şəbəkəsi olan Beynəlxalq Söz Azadlığı Mübadiləsi vasitəsilə dünyanın digər mətbuat azadlığı təşkilatları ilə məlumatları bölüşür. CPJ, jurnalist qətlləri hallarında cəzasız qalmağı da izləyir. CPJ işçiləri hər bir iş üçün ciddi meyarlar tətbiq edirlər; tədqiqatçılar müstəqil olaraq hər bir ölüm və ya həbs cəzasının səbəblərini araşdırır və yoxlayırlar.
Freedom House- hər bir xalqın daha çox ümumi siyasi və iqtisadi mühitini a praktikada nəzəri olaraq mövcud ola biləcək mətbuat azadlığı səviyyəsini məhdudlaşdıran asılılıq əlaqələrinin mövcud olub-olmadığını müəyyən edir. Mütəxəssislər qrupları, mətbuat azadlığı balı qiymətləndirir və hər bir ölkənin xülasəsini 100 ballıq şkala əsasında jurnalistlər üçün siyasi, iqtisadi, hüquqi və təhlükəsizlik vəziyyətini təhlil edən ölçülmüş qiymətləndirmə sisteminə görə tərtib edirlər. Bundan sonra ölkələri azad, partiyasız və ya azad olmayan mətbuat var. 2019-cu ildə ən çox mətbuat azadlığına sahib olan 10 ölkə sırası belədir:Norveç, Finlandiya, İsveç, Hollandiya, Danimarka, İsveçrə, Yeni Zelandiya, Yamayka, Belçika və Kosta Rika. Mətbuat azadlığının ən az olduğu 10 ölkə sırası isə bu cür qeyd olunub: Şimali Koreya, Eritreya, Çin, Vyetnam, Sudan, Suriya, Cibuti, Səudiyyə Ərəbistanı, Laos, İran və Kuba.
Azərbaycanda mətbuat azadlığının vəziyyəti
Bu gün ölkəmizdə mətbuat azadlığının vəziyyəti heç də ürəkaçan deyil. Müstəqil jurnalistlər və bloqqerlər əvvəlcə təcavüz, döymək, şantaj və rüşvət verməyə razı olmadıqları təqdirdə absurd əsaslarla həbs olunurlar.“Zerkalo[ölü keçid]” və “Azadlıq” kimi müstəqil KİV-lər iqtisadi cəhətdən sıxışdırılıb. Digərləri, məsələn, “Azadlıq” radiosu güclə bağlanıb. Əsas müstəqil xəbər saytları bloklanır. Sürgündə müqavimət göstərməyə davam edənləri susdurmaq üçün hakimiyyət hələ də Azərbaycanda olan ailə üzvlərinə təcavüz edir. Rejim eyni zamanda Gürcüstan və Ukraynada jurnalistlərin tutulması və Fransada məhkəməyə verilməsi kimi bir sıra mətbuat azadlığına zidd yollara əl atır. Həmçinin qeyd edək ki,indeksdə Azərbaycandan bir pillə yuxarıda yəni,165-ci yerdə Ekvatorial Qvineya,bir pillə aşağıda,yəni 167-ci pillədə isə Bəhreyn qərarlaşıb.Qonşu dövlətlərə nəzərə salsaq,şimal qonşumuz Russiya 149-cu,Türkiyə 157-ci,Gürcüstan 60-cı,İran 170-ci,müharibə şəraitində olduğumuz Ermənistan isə 61-ci pillədə qərarlaşıb «RUH» Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin apardığı hesablamalara görə, 1991-ci ildən bu günə qədər 40-a yaxın jurnalist terrorla üzləşib.
Altı Azərbaycan jurnalisti Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi zonasında həlak olub. «Azadlıq», «Yeni Müsavat», «Bakı-xəbər», «Bizim yol», «Ayna», «Gündəlik Azərbaycan»,«Turan» İnformasiya Agentliyində, «Azadlıq» radiosunda çalışan onlarla jurnalist dəfələrlə oğurlanıb, döyülüb, qondarma cinayət işlərilə dustaqxanalara salınıb. Bu gün də 9 jurnalist məhz fərqli düşündüyünə və düşündüklərini media vasitəsilə cəmiyyətə çatdırdığına görə həbsdədir.
Elmar Hüseynov
2005-ci il martın 2-də «Monitor» jurnalının baş redaktoru Elmar Hüseynovun qətlə yetirilməsi isə gərginləşən hakimiyyət-media münasibətlərinin kuliminasiya nöqtəsi oldu.Hadisənin üstündən 15 il keçsə də,hələdə araşdırmaların sözdə davam etməsi və qatilin tapılmaması media azadlığın məsələsəinin şəffaflığlnı təhlükə altına atır.
Rasim Əliyev
Rasim Əliyev 2015-ci il avqustun 8-də amansızcasına döyülərək bir gün sonra, avqustun 9-da Bakıdakı xəstəxanalardan birində dünyasını dəyişib. Bakıda fəaliyyət göstərən 30 yaşlı reportyor Rasim Əliyev azərbaycanlı futbolçu Cavid Hüseynovu xarici jurnalistə qarşı pis rəftarına görə tənqid etdikdən sonra ona özünü futbolçunun qohumları kimi təqdim edən şəxslərdən telefon zəngləri gəlib. Nəhayət, o, Bakının gediş-gəlişli və məskunlaşmış bir ərazisində təhlükəsiz kimi görünən bir yerdə görüşməyə razılıq verib, lakin, elə həmin yerdə bir qrup şəxs tərəfindən amansızcasına döyülüb.
Təşkilatlar
- Amerika Vətəndaş Azadlıqları Birliyi
- Maddə 19
- Sərbəst ifadə üçün Kanada jurnalistləri
- Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi
- Freedom House
- Senzura üzrə indeks
- Beynəlxalq ifadə azadlığı mübadiləsi Beynəlxalq Mətbuat İnstitutu
- Media Hüquq Müdafiə Təşəbbüsü
- ATƏT-in media azadlığı üzrə nümayəndəsi
- Sərhədsiz reportyorlar
Hal-hazırkı vəziyyət
Son dövrlərdə Azərbaycanda mətbuat azadlığının qorunmasında cüzi miqdarda inkişaf hiss olunur.2019-cu ildə keçirilən bələdiyyə və 2020-ci ildə növbədənkənar(əslində isə elə qanuna uyğun olaraq 5 ildən bir keçirildiyi üçün, son seçkilər 2015ci ildə keçirib və təbii olaraq bu proses 2020-ci ildə davam etməliydi) seçkilər bir daha medianın gücünü əhaliyə göstərdi.Ümumiyyətlə son dövrlərdə jurnalistlərə qarşı yumşalma hiss olunur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Universal Declaration of Human Rights / İnsan Hüquqları Bəyənnaməsi" (ing. ). 15 noyabr 2015-ci il tarixində . İstifadə tarixi: 11 mart 2020-ci il.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Metbuat azadligi Metbuat azadligi ve ya KIV azadligi muxtelif media o cumleden cap ve elektron media xususen nesr olunan materiallar vasitesile unsiyyet ve ifade azadligidir Metbuat azadligi olkenin metbuatin azadligina mudaxile etmemesi prinsipini destekleyir ve onun qorunmasi konstitusiya ve ya diger qanuni yollarla qorunmasinin terefdaridir Dovlet sirlerinin qorunmasiDovlet melumatlarina gelince mes muharibe seraitinde olan olkelerde herbi melumatlar bu melumatlar xususi dovlet orqanlari ile razilasdirilmis sekilde heyata kecirilir Dovlet materiallari melumatin milli maraqlarin qorunmasi ile elaqedar olaraq ve ya dusmen olke terefinden her hansi bir dovlet ve ya herbi sirrin qorunmasi namine gizli tutulmalidir FormalasmasiBirlesmis Milletler Teskilatinin 1948 ci ilde qebul edilmis Umumdunya Insan Huquqlari Beyannamesinde deyilir Her kesin fikir ve ifade azadligi huququ var bu huquq mudaxile olmadan fikir yurutmek azadligina melumat ve fikirleri istenilen media vasitesi ile axtarmaq almaq ve yaymaq azadligina teminat verir Bu felsefe umumiyyetle elmi tedqiqat elmi azadliq nesr ve metbuat azadliginin muxtelif derecelerini temin eden qanunvericilikle musayiet olunur Bu qanunlarin bir olkenin huquq sistemine daxil olma derinliyi onun konstitusiyasina qeder gede biler Soz azadligi anlayisi bir cox hallarda metbuat azadligi ile eyni qanunlarla ehate olunur Isvec dunyada metbuat azadligini 1766 ci il Metbuat Azadligi Qanunu ile oz konstitusiyasina qebul eden ilk olke olduDunyada metbuat azadliginin veziyyetiQanuni teriflerden basqa bir sira qeyri hokumet teskilatlari dunyada metbuat azadliginin seviyyesini qiymetlendirmek ucun diger meyarlardan istifade edirler Bezileri subyektiv siyahilar yaradir digerleri kemiyyet melumatlarina esaslanir Serhedsiz reportyorlar Reporters without Borders oldurulen hebs edilen ve ya tecavuze meruz qalan jurnalistlerin sayini ve dovlet inhisarli televiziya ve radiolarin movcudlugunu hemcinin mediada senzuranin ve ozunutenzerenin qeyde alinmasi medianin umumi musteqilliyini nezere alir Mutemadi olaraq her il oxucularina illik yekun hesabatlar teqdim edirler Jurnalistleri Mudafie Komitesi CPJ islerine gore repressiyalarda oldurulen ve hebs olunan jurnalistlerin sayini sistematik olaraq izleyir Bildirilir ki jurnalistika vasitelerinden musteqil arasdirma fakt arasdirma missiyalari ve xarici olkelerdeki muxbirler o cumleden dunya olkelerinde yerli isci jurnalistler sebekesi izlemekle jurnalistlere komek etmek ucun istifade olunur CPJ 119 dan cox serbest ifade teskilatinin qlobal sebekesi olan Beynelxalq Soz Azadligi Mubadilesi vasitesile dunyanin diger metbuat azadligi teskilatlari ile melumatlari bolusur CPJ jurnalist qetlleri hallarinda cezasiz qalmagi da izleyir CPJ iscileri her bir is ucun ciddi meyarlar tetbiq edirler tedqiqatcilar musteqil olaraq her bir olum ve ya hebs cezasinin sebeblerini arasdirir ve yoxlayirlar Freedom House her bir xalqin daha cox umumi siyasi ve iqtisadi muhitini a praktikada nezeri olaraq movcud ola bilecek metbuat azadligi seviyyesini mehdudlasdiran asililiq elaqelerinin movcud olub olmadigini mueyyen edir Mutexessisler qruplari metbuat azadligi bali qiymetlendirir ve her bir olkenin xulasesini 100 balliq skala esasinda jurnalistler ucun siyasi iqtisadi huquqi ve tehlukesizlik veziyyetini tehlil eden olculmus qiymetlendirme sistemine gore tertib edirler Bundan sonra olkeleri azad partiyasiz ve ya azad olmayan metbuat var 2019 cu ilde en cox metbuat azadligina sahib olan 10 olke sirasi beledir Norvec Finlandiya Isvec Hollandiya Danimarka Isvecre Yeni Zelandiya Yamayka Belcika ve Kosta Rika Metbuat azadliginin en az oldugu 10 olke sirasi ise bu cur qeyd olunub Simali Koreya Eritreya Cin Vyetnam Sudan Suriya Cibuti Seudiyye Erebistani Laos Iran ve Kuba Azerbaycanda metbuat azadliginin veziyyetiBu gun olkemizde metbuat azadliginin veziyyeti hec de urekacan deyil Musteqil jurnalistler ve bloqqerler evvelce tecavuz doymek santaj ve rusvet vermeye razi olmadiqlari teqdirde absurd esaslarla hebs olunurlar Zerkalo olu kecid ve Azadliq kimi musteqil KIV ler iqtisadi cehetden sixisdirilib Digerleri meselen Azadliq radiosu gucle baglanib Esas musteqil xeber saytlari bloklanir Surgunde muqavimet gostermeye davam edenleri susdurmaq ucun hakimiyyet hele de Azerbaycanda olan aile uzvlerine tecavuz edir Rejim eyni zamanda Gurcustan ve Ukraynada jurnalistlerin tutulmasi ve Fransada mehkemeye verilmesi kimi bir sira metbuat azadligina zidd yollara el atir Hemcinin qeyd edek ki indeksde Azerbaycandan bir pille yuxarida yeni 165 ci yerde Ekvatorial Qvineya bir pille asagida yeni 167 ci pillede ise Behreyn qerarlasib Qonsu dovletlere nezere salsaq simal qonsumuz Russiya 149 cu Turkiye 157 ci Gurcustan 60 ci Iran 170 ci muharibe seraitinde oldugumuz Ermenistan ise 61 ci pillede qerarlasib RUH Jurnalistleri Mudafie Komitesinin apardigi hesablamalara gore 1991 ci ilden bu gune qeder 40 a yaxin jurnalist terrorla uzlesib Alti Azerbaycan jurnalisti Ermenistan Azerbaycan munaqisesi zonasinda helak olub Azadliq Yeni Musavat Baki xeber Bizim yol Ayna Gundelik Azerbaycan Turan Informasiya Agentliyinde Azadliq radiosunda calisan onlarla jurnalist defelerle ogurlanib doyulub qondarma cinayet islerile dustaqxanalara salinib Bu gun de 9 jurnalist mehz ferqli dusunduyune ve dusunduklerini media vasitesile cemiyyete catdirdigina gore hebsdedir Elmar Huseynov 2005 ci il martin 2 de Monitor jurnalinin bas redaktoru Elmar Huseynovun qetle yetirilmesi ise gerginlesen hakimiyyet media munasibetlerinin kuliminasiya noqtesi oldu Hadisenin ustunden 15 il kecse de helede arasdirmalarin sozde davam etmesi ve qatilin tapilmamasi media azadligin meseleseinin seffafliglni tehluke altina atir Rasim Eliyev Rasim Eliyev 2015 ci il avqustun 8 de amansizcasina doyulerek bir gun sonra avqustun 9 da Bakidaki xestexanalardan birinde dunyasini deyisib Bakida fealiyyet gosteren 30 yasli reportyor Rasim Eliyev azerbaycanli futbolcu Cavid Huseynovu xarici jurnaliste qarsi pis reftarina gore tenqid etdikden sonra ona ozunu futbolcunun qohumlari kimi teqdim eden sexslerden telefon zengleri gelib Nehayet o Bakinin gedis gelisli ve meskunlasmis bir erazisinde tehlukesiz kimi gorunen bir yerde gorusmeye raziliq verib lakin ele hemin yerde bir qrup sexs terefinden amansizcasina doyulub TeskilatlarAmerika Vetendas Azadliqlari Birliyi Madde 19 Serbest ifade ucun Kanada jurnalistleri Jurnalistleri Mudafie Komitesi Freedom House Senzura uzre indeks Beynelxalq ifade azadligi mubadilesi Beynelxalq Metbuat Institutu Media Huquq Mudafie Tesebbusu ATET in media azadligi uzre numayendesi Serhedsiz reportyorlarHal hazirki veziyyetSon dovrlerde Azerbaycanda metbuat azadliginin qorunmasinda cuzi miqdarda inkisaf hiss olunur 2019 cu ilde kecirilen belediyye ve 2020 ci ilde novbedenkenar eslinde ise ele qanuna uygun olaraq 5 ilden bir kecirildiyi ucun son seckiler 2015ci ilde kecirib ve tebii olaraq bu proses 2020 ci ilde davam etmeliydi seckiler bir daha medianin gucunu ehaliye gosterdi Umumiyyetle son dovrlerde jurnalistlere qarsi yumsalma hiss olunur Hemcinin baxJurnalistika Herbi jurnalistika Yayim jurnalistikasi Metbuat Jurnalistlerin dostu mukafatiIstinadlar Universal Declaration of Human Rights Insan Huquqlari Beyennamesi ing 15 noyabr 2015 ci il tarixinde Istifade tarixi 11 mart 2020 ci il Xarici kecidler