Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hərbi jurnalistika — müharibə yaxud hərbi konflikt hallarında münaqişə zamanı əsgərlərlə birgə hərəkət edən və hadisəni onların aspektindən görüb-yansıdan müxbirlər üçün işlədilən termindir. Bu termin haqqındaki qavramlar əvvəllərə dayansa da, mübahisəli şəkildə yayılması 2003-cü ildə başlayan İraq savaşında oldu.
Bir çox qələm əhli üçün hərbi jurnalistika sivillər və ordu arasındaki əlaqələri qaydaya salan bir yol idi. Buna görə də bu jurnalistika metodunun geniş istifadə olunduğu zamanlar 2-ci Dünya Müharibəsinə təsadüf edir. Müharibə zamanlarında SSRİ bu metoddan istifadəylə həmin illəri əhatə edən 208 film çəkmişdir və bu günümüzə qədər gəlib çatmışdı. Yazıçılar üçün bu hal Böyük Vətən Müharibəsi zamanı Silahlı Qüvvələr və arasındaki münasibətin müsbət olduğunun göstəricisidir.
İraqın işğalı (2003)
2003-cü ilin martında -müharibə başlayan zaman- 775 jurnalist və fotoqraf müharibə müxbiri olaraq iştirak etdi. Bu korrespondentlər (müxbirlər) hərbi ilə müqavilələr bağladılar. Orduların yerləşdiyi məkan, planlaşdırılan əməliyyatlar və silahlar haqqında məlumatları əks etdirən informasiyaları yaymayacaqlarına dair söz verdilər.
Müharibə müxbirlərinin hazırlığı 2002-ci ilin, noyabr ayında müharibə başlamazdan əvvəl başlandı. ABŞ Dəniz leytnantı polkovnik Rik Longdan hərbi qüvvələrin jurnalistləri orduya göndərmək qərarına gəldiyini soruşduqda o, belə cavab verdi: "-Düzünü desək, işimiz müharibəni qazanmaqdır. Buraya informasiya müharibəsi də daxildir. Buna görə də informasiya mühitində üstünlüyü ələ keçirməyə çalışırıq".
Hərbi nəzarət
İraqda yerləşən Amerikan hərbi senzurasını pozan ilk jurnalist "Christian Science Monitor"un göstərişi ilə ilk dəniz bölməsini müşayiət edən sərbəst işçi Filip Smaker oldu. Smaker rəsmi olaraq yola salınmadı ancaq, əməliyyat teatrındaki bütün jurnalistlərin Pentaqonun nəzarəti altında olduğuna inanılırdı.
26 mart 2003-cü ildə 'CNN'-ə verdiyi müsahibədə Smucker 'NPR'-yə bildirdiyi informasiyada olduğu kimi Dəniz Qoşunlarının yerini açıqladı. Bundan sonra o Qoşunların yerləşdiyi yerdən qovuldu. Dörd gün sonra 'Fox News' müxbiri Heraldo Riviera İraqda bir verilişdə ABŞ Qüvvələrinin yeri və planları haqqında məlumat verdi. "-İcazə verin sizə bir neçə xətt çəkim".- deyir və kameranın qarşısındaki qumu işarə eliyir. "-Əvvəlcə aydınlaşdırmaq istəyirəm ki, qoşunlarımızın yeri burada qeyd olunur. Bu əraziyə sahibik. Təxminən 40 % bəlkə də biraz daha çoxdur".
Başqa bir nöqtədə, bir CENTCOM sözçüsü şikayət etdi, Riviera "hücum baş verməzdən əvvəl vaxtını ortaya qoydu."
Rivera, Philip Smucker kimi rəsmi olaraq göndərilməsə də, tez bir zamanda Kuveytə qovuldu. Bir həftə sonra Riviera üzr istədi: "-Bunun baş verdiyinə görə təəssüf edirəm. "Fox News"a "-Sizi əmin edirəm ki, bu səhvliklə oldu. Heç kim dediklərimdən məyus olmadı. Heç bir əməliyyat təxirə salınmadı".
Bununla belə, bir şəbəkə araşdırması etiraf etdi: "-Mən quraşdırma ilə əlaqədar qaydalardan birini pozdum". 2005-ci ilin, dekabr ayında ABŞ-nin Kuveytdə yerləşən Quru Qoşunları Coalisiya qrupu Virciniya ştatının Norfolk şəhərindəki Virginia-Pilotun missiyasında olan 2 həftəlik jurnalistlərdən ikisinin zədələnmiş nəqliyyat vasitələrinin fotoşəkillərini çəkmək qadağasını pozduğunu iddia edir.
Kritizm
 | "Hökumətin propoqanda qolu olmuşduq. Başlarda hökumətin senzuraları bizi istiqamətləndirirdi. Qısa müddət sonra biz özümüz senzuraya çevrilmişdik. Öz senzuralarımız oldu. Biz şadyanalıq edirdik." Charles Lynch |  |
Təqdim olunan jurnalistlərinetik davranışı mübahisəli hesab olunur. Bu praktika təbliğat kampaniyasının bir hissəsi və jurnalistləri, mülki şəxsləri bölmək, işğalçı qüvvələrə rəğbət bəsləmək istəyi kimi tənqid edilmişdir. Nümunə üçün sənədli filmlər: War made Easy : How Presidents & Pundits Keep Spinning Us to Death; The war you don't see.
Səsvermənin tənqidçiləri hərbi nəzarət səviyyəsinin həddən artıq sərt olduğuna etiraz etdilər, buna görə də ikinci dərəcəli jurnalistlər Amerika tərəfdən müharibə veteranlarına çox açıq rəğbət hissi ilə vurulan məruzələr hazırlamışdılar və bunun nəticəsində alternativ "cib" jurnalistləri yaranmışdı. "Bunlar tanklarda və zirehli personal daşıyıcılarında işləyən müxbirlərdir", — deyə jurnalist Gay Thales müsahibədə bildirmişdir və davamında: "Ordunun iradəsini itaətkarlıqla yerinə yetirən və hərbçilər üçün maskot olanlardır. Bu mənim istəyim olsaydı, bütün təşəbbüskar jurnalistləri dağıdardım! … təcəssüm etdirilə biləcək süjetlər var, lakin bu edilməmişdir. Mən bunu dəfələrlə demişəm."
4 iyun 2014-cü ildə New York Times həm ABŞ-nin İraqı işğalı zamanı, həm də Əfqanıstandakı müharibə illərində (2001-ci ildən) davam etdirilən jurnalistlərin hərəkətlərini tənqid etdi. Məqalə, Amerika tarixində ən böyük sənədləri sızdırdığına görə həbs cəzası çəkən keçmiş ABŞ ordusu kəşfiyyat analitiki Çelsi Manning tərəfindən yazıldı. Manning yazırdı ki, "Hərbi əməliyyatları işıqlandıran ondan çox amerikalı jurnalist var idi və bu 31 milyon əhalisi olan bir ölkədə, ABŞ-nin 117 mininci qrupu var." Manning, hərbi ictimaiyyətlə əlaqələr səlahiyyətlilərini müxbirləri "xəbəri tənqidi şəkildə əks etdirə biləcəkləri çıxartdığına görə" yoxlamaqda ittiham etdi. O, həmçinin qeyd etdi ki, jurnalistlər işə salındıqdan sonra onlar ümumiyyətlə məlumat əldə etmək qorxusundan "narazılığa səbəb ola biləcək mübahisəli bir şərhdən çəkinməyə" çalışdılar. "Nəticədə," Manninq yazır: "Amerika ictimaiyyətinin faktlara çıxış imkanları məhduddur, bu da Amerika rəsmilərinin davranışlarını qiymətləndirməyi mümkünsüz edir."
Manninq qeyd edir: "Mətbuata çıxışı məhdudlaşdıran bu təcrübə, 2013-cü ildə sərbəst müxbir Wayne Anderson tərəfindən müqaviləni pozmadığını, ancaq Əfqanıstandakı münaqişə ilə əlaqədar mənfi məlumatlar dərc edildikdən sonra səlahiyyətlərinə son verildiyini iddia etdi. Məhkəmə işində göstərilən qətiyyət, hərbi jurnalistlərin konstitusiyada işlənmiş jurnalistlərin statusu və hüquqlarının göstərilməməsi ilə bağlı mövqeyini dəstəklədi."
Təhlükələr
Həm İraq müharibəsi zamanı, həm də Əfqanıstandakı müharibə dövründə (2001-ci ildən bəri) hazırlanmış partlayıcı qurğular (İED) ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi koalisiya qüvvələrinə qarşı geniş şəkildə istifadə edildi və koalisiya qüvvələri arasında çox sayda itkiyə səbəb oldu. Quru qüvvələrini müşayiət edən jurnalistlər də eyni riskdə idilər. 29 yanvar 2006-cı ildə "Wood Tonight"ın ikinci aparıcısı Bob Woodruff və 4-cü Piyada Divizionuna (ABŞ) göndərilən operator Dug Vogt, bir İraq əsgəri ilə birlikdə ağır yaralandı. Bu, onların konvoyu İraqdakı Taciyə yaxınlığında pusqu qurulduqda və onların altındakı spontan kimyəvi reaksiyaya malik dağıdıcı cihaz partladı. Hücum zamanı, Woodruff və Fogt bir zirehli avtomobilin arxa lyukunda dayandıqları üçün patrulun videosunu çəkərək qorunmadılar.
Həmçinin bax
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Herbi jurnalistika muharibe yaxud herbi konflikt hallarinda munaqise zamani esgerlerle birge hereket eden ve hadiseni onlarin aspektinden gorub yansidan muxbirler ucun isledilen termindir Bu termin haqqindaki qavramlar evvellere dayansa da mubahiseli sekilde yayilmasi 2003 cu ilde baslayan Iraq savasinda oldu Bir cox qelem ehli ucun herbi jurnalistika siviller ve ordu arasindaki elaqeleri qaydaya salan bir yol idi Buna gore de bu jurnalistika metodunun genis istifade olundugu zamanlar 2 ci Dunya Muharibesine tesaduf edir Muharibe zamanlarinda SSRI bu metoddan istifadeyle hemin illeri ehate eden 208 film cekmisdir ve bu gunumuze qeder gelib catmisdi Yazicilar ucun bu hal Boyuk Veten Muharibesi zamani Silahli Quvveler ve Jurnalistler arasindaki munasibetin musbet oldugunun gostericisidir Iraqin isgali 2003 2003 cu ilin martinda muharibe baslayan zaman 775 jurnalist ve fotoqraf muharibe muxbiri olaraq istirak etdi Bu korrespondentler muxbirler herbi ile muqavileler bagladilar Ordularin yerlesdiyi mekan planlasdirilan emeliyyatlar ve silahlar haqqinda melumatlari eks etdiren informasiyalari yaymayacaqlarina dair soz verdiler Muharibe muxbirlerinin hazirligi 2002 ci ilin noyabr ayinda muharibe baslamazdan evvel baslandi ABS Deniz leytnanti polkovnik Rik Longdan herbi quvvelerin jurnalistleri orduya gondermek qerarina geldiyini sorusduqda o bele cavab verdi Duzunu desek isimiz muharibeni qazanmaqdir Buraya informasiya muharibesi de daxildir Buna gore de informasiya muhitinde ustunluyu ele kecirmeye calisiriq Herbi nezaretIraqda yerlesen Amerikan herbi senzurasini pozan ilk jurnalist Christian Science Monitor un gosterisi ile ilk deniz bolmesini musayiet eden serbest isci Filip Smaker oldu Smaker resmi olaraq yola salinmadi ancaq emeliyyat teatrindaki butun jurnalistlerin Pentaqonun nezareti altinda olduguna inanilirdi 26 mart 2003 cu ilde CNN e verdiyi musahibede Smucker NPR ye bildirdiyi informasiyada oldugu kimi Deniz Qosunlarinin yerini aciqladi Bundan sonra o Qosunlarin yerlesdiyi yerden qovuldu Dord gun sonra Fox News muxbiri Heraldo Riviera Iraqda bir verilisde ABS Quvvelerinin yeri ve planlari haqqinda melumat verdi Icaze verin size bir nece xett cekim deyir ve kameranin qarsisindaki qumu isare eliyir Evvelce aydinlasdirmaq isteyirem ki qosunlarimizin yeri burada qeyd olunur Bu eraziye sahibik Texminen 40 belke de biraz daha coxdur Basqa bir noqtede bir CENTCOM sozcusu sikayet etdi Riviera hucum bas vermezden evvel vaxtini ortaya qoydu Rivera Philip Smucker kimi resmi olaraq gonderilmese de tez bir zamanda Kuveyte qovuldu Bir hefte sonra Riviera uzr istedi Bunun bas verdiyine gore teessuf edirem Fox News a Sizi emin edirem ki bu sehvlikle oldu Hec kim dediklerimden meyus olmadi Hec bir emeliyyat texire salinmadi Bununla bele bir sebeke arasdirmasi etiraf etdi Men qurasdirma ile elaqedar qaydalardan birini pozdum 2005 ci ilin dekabr ayinda ABS nin Kuveytde yerlesen Quru Qosunlari Coalisiya qrupu Virciniya statinin Norfolk seherindeki Virginia Pilotun missiyasinda olan 2 heftelik jurnalistlerden ikisinin zedelenmis neqliyyat vasitelerinin fotosekillerini cekmek qadagasini pozdugunu iddia edir Kritizm Hokumetin propoqanda qolu olmusduq Baslarda hokumetin senzuralari bizi istiqametlendirirdi Qisa muddet sonra biz ozumuz senzuraya cevrilmisdik Oz senzuralarimiz oldu Biz sadyanaliq edirdik Charles Lynch Teqdim olunan jurnalistlerinetik davranisi mubahiseli hesab olunur Bu praktika tebligat kampaniyasinin bir hissesi ve jurnalistleri mulki sexsleri bolmek isgalci quvvelere regbet beslemek isteyi kimi tenqid edilmisdir Numune ucun senedli filmler War made Easy How Presidents amp Pundits Keep Spinning Us to Death The war you don t see Sesvermenin tenqidcileri herbi nezaret seviyyesinin hedden artiq sert olduguna etiraz etdiler buna gore de ikinci dereceli jurnalistler Amerika terefden muharibe veteranlarina cox aciq regbet hissi ile vurulan meruzeler hazirlamisdilar ve bunun neticesinde alternativ cib jurnalistleri yaranmisdi Bunlar tanklarda ve zirehli personal dasiyicilarinda isleyen muxbirlerdir deye jurnalist Gay Thales musahibede bildirmisdir ve davaminda Ordunun iradesini itaetkarliqla yerine yetiren ve herbciler ucun maskot olanlardir Bu menim isteyim olsaydi butun tesebbuskar jurnalistleri dagidardim tecessum etdirile bilecek sujetler var lakin bu edilmemisdir Men bunu defelerle demisem 4 iyun 2014 cu ilde New York Times hem ABS nin Iraqi isgali zamani hem de Efqanistandaki muharibe illerinde 2001 ci ilden davam etdirilen jurnalistlerin hereketlerini tenqid etdi Meqale Amerika tarixinde en boyuk senedleri sizdirdigina gore hebs cezasi ceken kecmis ABS ordusu kesfiyyat analitiki Celsi Manning terefinden yazildi Manning yazirdi ki Herbi emeliyyatlari isiqlandiran ondan cox amerikali jurnalist var idi ve bu 31 milyon ehalisi olan bir olkede ABS nin 117 mininci qrupu var Manning herbi ictimaiyyetle elaqeler selahiyyetlilerini muxbirleri xeberi tenqidi sekilde eks etdire bilecekleri cixartdigina gore yoxlamaqda ittiham etdi O hemcinin qeyd etdi ki jurnalistler ise salindiqdan sonra onlar umumiyyetle melumat elde etmek qorxusundan naraziliga sebeb ola bilecek mubahiseli bir serhden cekinmeye calisdilar Neticede Manninq yazir Amerika ictimaiyyetinin faktlara cixis imkanlari mehduddur bu da Amerika resmilerinin davranislarini qiymetlendirmeyi mumkunsuz edir Manninq qeyd edir Metbuata cixisi mehdudlasdiran bu tecrube 2013 cu ilde serbest muxbir Wayne Anderson terefinden muqavileni pozmadigini ancaq Efqanistandaki munaqise ile elaqedar menfi melumatlar derc edildikden sonra selahiyyetlerine son verildiyini iddia etdi Mehkeme isinde gosterilen qetiyyet herbi jurnalistlerin konstitusiyada islenmis jurnalistlerin statusu ve huquqlarinin gosterilmemesi ile bagli movqeyini destekledi TehlukelerHem Iraq muharibesi zamani hem de Efqanistandaki muharibe dovrunde 2001 ci ilden beri hazirlanmis partlayici qurgular IED ABS in rehberlik etdiyi koalisiya quvvelerine qarsi genis sekilde istifade edildi ve koalisiya quvveleri arasinda cox sayda itkiye sebeb oldu Quru quvvelerini musayiet eden jurnalistler de eyni riskde idiler 29 yanvar 2006 ci ilde Wood Tonight in ikinci aparicisi Bob Woodruff ve 4 cu Piyada Divizionuna ABS gonderilen operator Dug Vogt bir Iraq esgeri ile birlikde agir yaralandi Bu onlarin konvoyu Iraqdaki Taciye yaxinliginda pusqu qurulduqda ve onlarin altindaki spontan kimyevi reaksiyaya malik dagidici cihaz partladi Hucum zamani Woodruff ve Fogt bir zirehli avtomobilin arxa lyukunda dayandiqlari ucun patrulun videosunu cekerek qorunmadilar Hemcinin baxIncesenet jurnalistikasi Tibbi jurnalistikaIstinadlar