Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Məlumatı yoxla. Bu məqalədə verilən dəqiqliyini və məlumatların yoxlamaq lazımdır. aydınlaşdırılmalıdır. |
Peyvənd və ya Vaksin (fr. Vacca) — orqanizmin xəstəliklərə qarşı immun müqavimətini qüvvətləndirən bioloji maddə.
| Peyvənd | |
|---|---|
 Çiçək peyvəndi və onun vurulması üçün avadanlıq | |
| MeSH | D014612 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Haqqında
Vaksin öldürülmüş və ya zəiflədilmiş mikroblar, onların ifraz etdiyi bəzi antigen xassəli maddələrdir. Vaksin həmçinin gen mühəndisliyi ilə də alına bilir. İmmun sistemi bu maddələri antigen kimi qəbul edir və ona qarşı anticisimlər yaradır (humoral immunitet). Yaxud da hüceyrə immuniteti ilə, yəni T limfositlər vasitəsilə məhv edir. Müasir dövrdə yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizə metodlarından ən effektli və iqtisadı cəhətdən ən əlverişli üsul vaksinasiyadır. Əsas prinsipini müəyyən infeksion törədiciyə qarşı spesifik immun cavabın yaranması təşkil edir. Bu proses isə aktiv immunizasiya adlanır. Belə spesifik əks cisimlər hazır şəkildə heyvanlardan və ya donor insanlardan alınıb orqanizmə yeridilməsi passiv immunizasiyadır. Qədim dövrlərdən müşahidə olunub ki, ağır yoluxucu xəstəlikləri bir dəfə keçirən, bu xəstəliyə daha tutulmur və ya xəstəliyi yüngül keçirir. Ona görə də pandemiya və epidemiyalar zamanı belə şəxslərdən müəyyən qruplar yaradılırdı və onlar xəstələrə qulluq edirdilər.
Vaksin terminini elmə ilk dəfə ingilis həkimi Edvard Cennerin şərəfinə Lui Paster gətirmişdir. Cenner ilk dəfə olaraq insanları təbii çiçəkdən qorumaq məqsədilə onları inəyin təbii çiçək virusu ilə immunizə etmiş və onun 100% effektliyini göstərmişdir. Lui Paster onun davamçısı olmuş və diri mikrobları zəiflətməklə onların təbii antigenliyini zəiflədərək, onlardan vaksin hazırlamışdır. Bu məqsədlə o, yüksək temperaturdan isdifadə etmiş və buradan da "pasterizasiya" termini əmələ gəlmişdir. Toyuq vəbası, quduzluq və qarayaraya qarşı vaksinlər təklif etmişdir. Vaksinasiyanın əsas məqsədi orqanizmdə erkən dövrdə güclü immunitet yaratmaqdır. Vaksinasiyaya əsas göstəriş kimi yoluxucu xəstəliklərin yayılma təhlükəsinin artması, eləcə də əhali arasında epidemiyaların baş verməsi hesab edilir. Kütləvi profılaktika tədbirləri aparılarkən Vaksinasiyaya əks göstərişlər, həmçinin insanın ümumi vəziyyəti nəzərə alınmalıdır.
Vaksinasiyalara qarşı nəzərdə tutulan əks göstərişlərə aşağıdakılar aid etmək olar:
- kəskin yoluxucu və somatik xəstəliklər;
- kəskin allergik reaksiyalar;
- mərkəzi sinir sistemin orqan xəstəlikləri;
- parenximatoz orqanların (qaraciyər, böyrək) çatışmazlıqları
- kəskin ürək-damar sistemi xəstəlikləri;
- ağır immunçatışmazlıqlar;
- bəd xassəli xəstəliklər və s.
Vaksin tətbiq olunduqdan sonra əgər orqanizmin temperaturu qısa müddətli qalxarsa, yerli əlamətlər (hiperemiya, inyeksiya nahiyyəsində şişkinlik) qəbul olunmuş norma həddində isə peyvəndin təyini əks göstəriş hesab edilməməlidir.
Hal-hazırda 5 yaşına çatmış Amerika uşaqlannın 98%-dən çoxu planlaşdırılmış immunizasiyaya məruz qalırlar. Belə ki, bunsuz uşaqlar məktəbə qəbul edilmirlər. Göyöskürək vaksininin tərkibindən hüceyrə, komponentinin çıxarılması və bu vaksinin xoşagəlməz təsirlərini aşağı saldı. Bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə əlavə olaraq hepatit B-yə qarşı vaksinasiya aparılır.
Erkən aparılan peyvənd uşaqları difteriya, iflic, tetanus və s. kimi bir çox ciddi və ölümcül xəstəliklərdən qoruyur. Əgər uşağınız bu xəstəliklərə yoluxmursa, deməli, adını bilmədiyiniz peyvəndlər köməyə gəlib, lakin uşağın immunitet sistemi aşağıdırsa, görünməyən xəstəliklər uşaqları təkrarən yaxalaya bilər.
Əks təsir
Peyvəndlər aşağı temperaturda qızdırma, infeksiya yerində qızartı və şişkinlik kimi təsirlər yarada bilir. Bəzi peyvəndlər müvəqqəti olaraq baş ağrısı, başgicəllənmə, halsızlıq və iştahasızlıq meydana gətirir. Nadir hallarda rast gəlinən bu kənar təsirlər əndişəyə səbəb olsa da, peyvəndlər uşaqları ölümcül xəstəliklərə yaxalanmaqdan qoruyur. Allergiyaya meyilli uşağa peyvənd olmaz.
Uşaqlar kiçik yaşlarında təhlükəli xəstəliklərə daha çox məruz qaldıqlarından və onları bu xəstəliklərdən qorumaq üçün peyvənd erkən yaşlarda aparılmalıdır. Peyvəndsiz keçinmək yaxşı fikir deyil. Çünki belə halda uşaq ciddi xəstəliklər qarşısında müdafiəsiz qalır. Tibbi səbəblər üzündən, eləcə də peyvəndə qarşı allergiyası olan uşaqların dəhşətli xəstəliklərdən qorunması ətrafındakı insanların immunitet sisteminin möhkəm olmasından asılıdır.
Milli peyvənd təqvimi
Milli profilaktik peyvənd təqvimi yoluxucu xəstəliklərin immunoprofilaktikası məqsədilə Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilmiş peyvəndləmə təqvimi.
| Yaşı | Peyvəndlər | Xəstəliklərin profilaktikası |
|---|---|---|
| Doğumdan sonra 12 saat ərzində | HepB BSJ | Hepatit B xəstəliyinə qarşı peyvənd Vərəm əleyhinə peyvənd |
| 2 aylıqda | GDT-Hib-HepB OPV PK | B tipli ; göyöskürək, difteriya, tetanus; və hepatit B-yə qarşı kombinəedilmiş peyvənd Oral poliomielit peyvəndi Pnevmokok infeksiyalarına qarşı peyvənd |
| 3 aylıqda | GDT-Hib-HepB OPV İPV | B tipli hemofil infeksiya; göyöskürək, difteriya, tetanus; və hepatit B-yə qarşı kombinəedilmiş peyvənd Oral poliomielit peyvəndi Poliomielitə qarşı inaktivləşdirilmiş peyvənd |
| 4 aylıqda | GDT-Hib-HepB OPV PK | B tipli hemofil infeksiya; göyöskürək, difteriya, tetanus; və hepatit B-yə qarşı kombinəedilmiş peyvənd Oral poliomielit peyvəndi Pnevmokok infeksiyalarına qarşı peyvənd |
| 6 aylıqda | PK İPV | Pnevmokok infeksiyalarına qarşı peyvənd Poliomielitə qarşı inaktivləşdirilmiş peyvənd |
| 12 aylıqda | QPM Vit A | Qızılca, və məxmərəyə qarşı peyvənd Vitamin A |
| 18 aylıqda | GDT OPV Vit A | göyöskürək, difteriya və tetanusa qarşı kombinəedilmiş peyvənd Oral poliomielit peyvəndi Vitamin A |
| 6 yaşında | QPM DT Vit A | Qızılca, parotit və məxmərəyə qarşı peyvənd Difteriya və tetanus əleyhinə peyvənd Vitamin A |
İstinadlar
- İmmunoprofilaktika üzrə veb-resurs 2020-07-16 at the Wayback Machine — sehiyye.gov.az
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Melumati yoxla Bu meqalede verilen faktlarin deqiqliyini ve melumatlarin etibarliligini yoxlamaq lazimdir Muzakire sehifesinde aydinlasdirilmalidir Peyvend ve ya Vaksin fr Vacca orqanizmin xesteliklere qarsi immun muqavimetini quvvetlendiren bioloji madde PeyvendCicek peyvendi ve onun vurulmasi ucun avadanliqMeSH D014612 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Haqqinda Vaksin oldurulmus ve ya zeifledilmis mikroblar onlarin ifraz etdiyi bezi antigen xasseli maddelerdir Vaksin hemcinin gen muhendisliyi ile de alina bilir Immun sistemi bu maddeleri antigen kimi qebul edir ve ona qarsi anticisimler yaradir humoral immunitet Yaxud da huceyre immuniteti ile yeni T limfositler vasitesile mehv edir Muasir dovrde yoluxucu xesteliklere qarsi mubarize metodlarindan en effektli ve iqtisadi cehetden en elverisli usul vaksinasiyadir Esas prinsipini mueyyen infeksion torediciye qarsi spesifik immun cavabin yaranmasi teskil edir Bu proses ise aktiv immunizasiya adlanir Bele spesifik eks cisimler hazir sekilde heyvanlardan ve ya donor insanlardan alinib orqanizme yeridilmesi passiv immunizasiyadir Qedim dovrlerden musahide olunub ki agir yoluxucu xestelikleri bir defe keciren bu xesteliye daha tutulmur ve ya xesteliyi yungul kecirir Ona gore de pandemiya ve epidemiyalar zamani bele sexslerden mueyyen qruplar yaradilirdi ve onlar xestelere qulluq edirdiler Vaksin terminini elme ilk defe ingilis hekimi Edvard Cennerin serefine Lui Paster getirmisdir Cenner ilk defe olaraq insanlari tebii cicekden qorumaq meqsedile onlari ineyin tebii cicek virusu ile immunize etmis ve onun 100 effektliyini gostermisdir Lui Paster onun davamcisi olmus ve diri mikroblari zeifletmekle onlarin tebii antigenliyini zeiflederek onlardan vaksin hazirlamisdir Bu meqsedle o yuksek temperaturdan isdifade etmis ve buradan da pasterizasiya termini emele gelmisdir Toyuq vebasi quduzluq ve qarayaraya qarsi vaksinler teklif etmisdir Vaksinasiyanin esas meqsedi orqanizmde erken dovrde guclu immunitet yaratmaqdir Vaksinasiyaya esas gosteris kimi yoluxucu xesteliklerin yayilma tehlukesinin artmasi elece de ehali arasinda epidemiyalarin bas vermesi hesab edilir Kutlevi profilaktika tedbirleri aparilarken Vaksinasiyaya eks gosterisler hemcinin insanin umumi veziyyeti nezere alinmalidir Vaksinasiyalara qarsi nezerde tutulan eks gosterislere asagidakilar aid etmek olar keskin yoluxucu ve somatik xestelikler keskin allergik reaksiyalar merkezi sinir sistemin orqan xestelikleri parenximatoz orqanlarin qaraciyer boyrek catismazliqlari keskin urek damar sistemi xestelikleri agir immuncatismazliqlar bed xasseli xestelikler ve s Vaksin tetbiq olunduqdan sonra eger orqanizmin temperaturu qisa muddetli qalxarsa yerli elametler hiperemiya inyeksiya nahiyyesinde siskinlik qebul olunmus norma heddinde ise peyvendin teyini eks gosteris hesab edilmemelidir Hal hazirda 5 yasina catmis Amerika usaqlannin 98 den coxu planlasdirilmis immunizasiyaya meruz qalirlar Bele ki bunsuz usaqlar mektebe qebul edilmirler Goyoskurek vaksininin terkibinden huceyre komponentinin cixarilmasi ve bu vaksinin xosagelmez tesirlerini asagi saldi Bir cox inkisaf etmis olkelerde elave olaraq hepatit B ye qarsi vaksinasiya aparilir Erken aparilan peyvend usaqlari difteriya iflic tetanus ve s kimi bir cox ciddi ve olumcul xesteliklerden qoruyur Eger usaginiz bu xesteliklere yoluxmursa demeli adini bilmediyiniz peyvendler komeye gelib lakin usagin immunitet sistemi asagidirsa gorunmeyen xestelikler usaqlari tekraren yaxalaya biler Eks tesir Peyvendler asagi temperaturda qizdirma infeksiya yerinde qizarti ve siskinlik kimi tesirler yarada bilir Bezi peyvendler muveqqeti olaraq bas agrisi basgicellenme halsizliq ve istahasizliq meydana getirir Nadir hallarda rast gelinen bu kenar tesirler endiseye sebeb olsa da peyvendler usaqlari olumcul xesteliklere yaxalanmaqdan qoruyur Allergiyaya meyilli usaga peyvend olmaz Usaqlar kicik yaslarinda tehlukeli xesteliklere daha cox meruz qaldiqlarindan ve onlari bu xesteliklerden qorumaq ucun peyvend erken yaslarda aparilmalidir Peyvendsiz kecinmek yaxsi fikir deyil Cunki bele halda usaq ciddi xestelikler qarsisinda mudafiesiz qalir Tibbi sebebler uzunden elece de peyvende qarsi allergiyasi olan usaqlarin dehsetli xesteliklerden qorunmasi etrafindaki insanlarin immunitet sisteminin mohkem olmasindan asilidir Milli peyvend teqvimi Milli profilaktik peyvend teqvimi yoluxucu xesteliklerin immunoprofilaktikasi meqsedile Azerbaycan Respublikasi Sehiyye Nazirliyi terefinden mueyyen edilmis peyvendleme teqvimi Milli profilaktik peyvend teqvimi qrafik Milli profilaktik peyvend teqvimi 01 06 2022 ci ilden Yasi Peyvendler Xesteliklerin profilaktikasiDogumdan sonra 12 saat erzinde HepB BSJ Hepatit B xesteliyine qarsi peyvend Verem eleyhine peyvend2 ayliqda GDT Hib HepB OPV PK B tipli goyoskurek difteriya tetanus ve hepatit B ye qarsi kombineedilmis peyvend Oral poliomielit peyvendi Pnevmokok infeksiyalarina qarsi peyvend3 ayliqda GDT Hib HepB OPV IPV B tipli hemofil infeksiya goyoskurek difteriya tetanus ve hepatit B ye qarsi kombineedilmis peyvend Oral poliomielit peyvendi Poliomielite qarsi inaktivlesdirilmis peyvend4 ayliqda GDT Hib HepB OPV PK B tipli hemofil infeksiya goyoskurek difteriya tetanus ve hepatit B ye qarsi kombineedilmis peyvend Oral poliomielit peyvendi Pnevmokok infeksiyalarina qarsi peyvend6 ayliqda PK IPV Pnevmokok infeksiyalarina qarsi peyvend Poliomielite qarsi inaktivlesdirilmis peyvend12 ayliqda QPM Vit A Qizilca ve mexmereye qarsi peyvend Vitamin A18 ayliqda GDT OPV Vit A goyoskurek difteriya ve tetanusa qarsi kombineedilmis peyvend Oral poliomielit peyvendi Vitamin A6 yasinda QPM DT Vit A Qizilca parotit ve mexmereye qarsi peyvend Difteriya ve tetanus eleyhine peyvend Vitamin AIstinadlar Immunoprofilaktika uzre veb resurs 2020 07 16 at the Wayback Machine sehiyye gov azXarici kecidlerhttps koronavirusinfo az az page koronavirus covid 19 peyvendHemcinin bax Vaksinasiya