Liberalizm

Liberalizm — azadlıq, idarə edilənin razılığı və qanun qarşısında bərabərlik anlayışlarına əsaslanan siyasi və mənəvi fəlsəfə. Liberallar müxtəlif fikirləri müdafiə edir, ancaq onlar əsasən azad bazar, azad ticarət, məhdud dövlət, fərdi hüquqlar (mülki hüquqlar və insan hüquqları buna daxil olmaqla), kapitalizm, demokratiya, sekulyarizm, gender bərabərliyi, irqi bərabərlik, internasionalizm, söz azadlığı, mətbuat azadlığını və din azadlığını dəstəkləyirlər. Liberalizmə ən çox uyğun gələn sarıdır.

Liberalizm

İdeyalar

Kapitalizm • Bazar iqtisadiyyatı

İnsan hüquqları

Hüquqi dövlət

İctimai müqavilə

• Millət

Plüralizm • Demokratiya

İdeyadaxili hərəkatlar

Libertarianlıq

Neoliberalizm

[]

Liberalizm Maarifçilik dövründə ayrı bir siyasi hərəkata çevrilmişdir. Bu, həmin dövrün Qərb filosofları və iqtisadçıları arasında olduqca populyar idi. Liberalizm Zadəganlıq Sosial normalarını, dövlət dinini, mütləq monarxiyanı, kralların ilahi hüququnu və mühafizəkarlığı aradan qaldırmış, əvəzinə isə nümayəndəli demokratiya və hüququn aliliyini təqdim etmişdir. Liberallar həmçinin, merkantilist siyasətə, kral monopoliyalarına və ticarətə qoyulan digər maneələrə son qoymuş, azad bazar və azad ticarəti populyarlaşdırmışdır. Filosof Con Lokk adətən liberalizmin banisi hesab edilir. O, sosial müqavilə anlayışında irəli sürmüşdür ki, hər bir şəxsin həyat, azadlıq və mülk haqqında təbii hüququ var və dövlətlər bu hüquqları tapdalamamalıdır. Böyük Britaniya liberal ənənəsi demokratiyanın genişləndirilməsini vurğulasa da, Fransa liberalizmi avtoritarizmin rəddini vurğulayır və milliyətçilik ilə yaxından əlaqəlidir.

1688-ci ildə baş vermiş Şanlı inqilabın, 1776-cı ildə baş vermiş Amerika inqilabının və 1789-cu ildə baş vermiş Böyük Fransa inqilabının rəhbərləri kral tiraniyasını aradan qaldırmağa haqq qazandırmaq üçün liberal fəlsəfədən istifadə etmişdir. Liberalizm Böyük Fransa inqilabından sonra sürətli şəkildə yayılmağa başlamışdır. XIX əsrdə Avropa və Latın Amerikasında liberal hökumətlərin formalaşmış, Birləşmiş Ştatlardakı respublikaçılıq hərəkatına köklənmişdir. Termin Viktoriya dövrü Böyük Britaniyasında siyasi müəssisələrin tənqidi, xalq adından elmə və səbəbə yönəlmə kimi qəbul edilirdi. XIX əsrin axırları və XX əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasında, o cümlədən Orta Şərqdə güclənən liberal cərəyan Tənzimat və (ərəb. النهضة العربية‎‎) kimi islahat dövrlərinin baş verməsinə, eləcə də konstitusionalizm, milliyətçilik və sekulyarizmin yüksəlməsinə gətirib çıxarmışdır. Bu dəyişikliklər digər amillər ilə birlikdə İslam daxilində böhran hissi yaratmışdır, hansı ki, bu günə kimi davam edir və İslam dirçəlişçiliyinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1920-ci illərdən əvvəl liberalizmin əsas ideoloji rəqibləri kommunizm, konservatizm və sosializm olmuşdur, ancaq bu siyasi fəlsəfə daha sonra liberalizmin yeni rəqiblərinə çevrilən faşizm, nasizm və markizm-leninizm ilə böyük ideoloji qarşıdurmalar yaşamışdır. Liberal ideyalar XX əsrdə daha güclü bir şəkildə yayılmışdır, xüsusilə də Qərbi Avropada. Bunun səbəbi liberal demokratiyaların Birinci Dünya müharibəsində və İkinci Dünya müharibəsində qalib tərəf olmasıdır.

Avropa və Şimali Amerikada sosial liberalizmin əsasının qoyulmasının sosial rifah dövləti anlayışının genişlənməsində böyük rolu olmuşdur. Liberal partiyalar indiki dövrdə də dünya boyunca əhəmiyyətli qüvvə və təsirə malikdir. Buna baxmayaraq, Afrika və Asiyada liberalizmə qarşı çıxılır. Müasir cəmiyyətin fundamental elementləri liberalizmə əsaslanır. Erkən liberalizm dalğaları iqtisadi fərdiyyətçilik anlayışını populyarlaşdırmış, eyni zamanda konstitusiyalı hökumət və parlament səlahiyyətinin əhəmiyyətini artırmışdır. Liberallar söz azadlığı, birləşmək azadlığı, müstəqil və ictimai məhkəmə və aristokratik üstünlüklərin ləğvi kimi indiki dövrdə böyük əhəmiyyət daşıyan fərdi azadlıqları adi hala salmışdır. Müasir liberalizmin növbəti maarifçilik və mübarizə dalğaları mülki hüquqların böyüdülməsini hədəfləmişdir. Liberallar mülki hüquqların təmin edilməsi dalğası zamanı gender və irqi bərabərliyi müdafiə etmişdir. XX əsrdə baş vermiş lobal mülki hüquq hərəkatları hər iki hədəfdə böyük nailiyyətlər əldə etmişdir.

Qeydlər

1. Bu, adətən ABŞ liberalizmi adlanır.

İstinadlar

1. "liberalism In general, the belief that it is the aim of politics to preserve individual rights and to maximize freedom of choice." Concise Oxford Dictionary of Politics, Iain McLean and Alistair McMillan, Third edition 2009, ISBN .
2. "political rationalism, hostility to autocracy, cultural distaste for conservatism and for tradition in general, tolerance, and […] individualism". John Dunn. Western Political Theory in the Face of the Future (1993). Cambridge University Press. ISBN .
3. "With a nod to ' definition of altruistic behaviour" (Trivers, 1971. səh. 35), defines liberalism (as opposed to conservatism) as "the genuine concern for the welfare of genetically unrelated others and the willingness to contribute larger proportions of private resources for the welfare of such others" (Kanazawa, 2010. səh. 38).
4. . 7 February 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 March 2015.
5. Nader Hashemi. Islam, Secularism, and Liberal Democracy: Toward a Democratic Theory for Muslim Societies. Oxford University Press. 2009. ISBN . 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-21. Liberal democracy requires a form of secularism to sustain itself
6. Kathleen G. Donohue. Freedom from Want: American Liberalism and the Idea of the Consumer (New Studies in American Intellectual and Cultural History). Johns Hopkins University Press. 19 December 2003. ISBN . 31 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 31 December 2007. Three of them – freedom from fear, freedom of speech, and freedom of religion – have long been fundamental to liberalism.
7. "The Economist, Volume 341, Issues 7995–7997". The Economist. 1996. 31 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 31 December 2007. For all three share a belief in the liberal society as defined above: a society that provides constitutional government (rule by law, not by men) and freedom of religion, thought, expression and economic interaction; a society in which […]
8. Sehldon S. Wolin. Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought. Princeton University Press. 2004. ISBN . 31 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 31 December 2007. The most frequently cited rights included freedom of speech, press, assembly, religion, property, and procedural rights
9. Edwin Brown Firmage; Bernard G. Weiss; John Woodland Welch. Religion and Law: Biblical-Judaic and Islamic Perspectives. . 1990. ISBN . 31 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 31 December 2007. There is no need to expound the foundations and principles of modern liberalism, which emphasises the values of freedom of conscience and freedom of religion
10. . Cyclopædia of Political Science, Political Economy, and of the Political History of the United States. Nabu Press. 1883. səh. 760. İstifadə tarixi: 31 December 2007. Democracy attaches itself to a form of government: liberalism, to liberty and guarantees of liberty. The two may agree; they are not contradictory, but they are neither identical, nor necessarily connected. In the moral order, liberalism is the liberty to think, recognised and practiced. This is primordial liberalism, as the liberty to think is itself the first and noblest of liberties. Man would not be free in any degree or in any sphere of action, if he were not a thinking being endowed with consciousness. The freedom of worship, the freedom of education, and the freedom of the press are derived the most directly from the freedom to think.
11. Adams, Sean; Morioka, Noreen; Stone, Terry Lee. Color Design Workbook: A Real World Guide to Using Color in Graphic Design. Gloucester, Mass.: Rockport Publishers. 2006. 86. ISBN . OCLC 60393965.
12. Kumar, Rohit Vishal; Joshi, Radhika. "Colour, Colour Everywhere: In Marketing Too". SCMS Journal of Indian Management. 3 (4). October–December 2006: 40–46. ISSN 0973-3167. SSRN 969272.
13. Cassel-Picot, Muriel "The Liberal Democrats and the Green Cause: From Yellow to Green" in Leydier, Gilles and Martin, Alexia (2013) Environmental Issues in Political Discourse in Britain and Ireland. Cambridge Scholars Publishing. p.105 2020-08-03 at the Wayback Machine. ISBN 
14. Gould, p. 3.
15. "All mankind […] being all equal and independent, no one ought to harm another in his life, health, liberty, or possessions", John Locke, Second Treatise of Government
16. Kirchner, p. 3.
17. Steven Pincus. 1688: The First Modern Revolution. Yale University Press. 2009. ISBN . İstifadə tarixi: 7 February 2013.
18. Milan Zafirovski. Liberal Modernity and Its Adversaries: Freedom, Liberalism and Anti-Liberalism in the 21st Century. Brill. 2007. səh. 237. ISBN . 2022-09-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-21.
19. Eddy, Matthew Daniel. "The Politics of Cognition: Liberalism and the Evolutionary Origins of Victorian Education". British Journal for the History of Science. 50 (4). 2017: 677–699. doi:10.1017/S0007087417000863. PMID 29019300.
20. Koerner, Kirk F. Liberalism and Its Critics. London: Routledge. 1985. ISBN . 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-21.
21. Conway, Martin. The Limits of an Anti-liberal Europe // Gosewinkel, Dieter (redaktor). Anti-liberal Europe: A Neglected Story of Europeanization. Berghahn Books. 2014. səh. 184. ISBN . 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-21. Liberalism, liberal values and liberal institutions formed an integral part of that process of European consolidation. Fifteen years after the end of the Second World War, the liberal and democratic identity of Western Europe had been reinforced on almost all sides by the definition of the West as a place of freedom. Set against the oppression in the Communist East, by the slow development of a greater understanding of the moral horror of Nazism, and by the engagement of intellectuals and others with the new states (and social and political systems) emerging in the non-European world to the South
22. "Liberalism in America: A Note for Europeans" 2018-02-12 at the Wayback Machine by (1956) from: The Politics of Hope (Boston: Riverside Press, 1962). "Liberalism in the U. S. usage has little in common with the word as used in the politics of any other country, save possibly Britain."
23. Worell, p. 470.

Ədəbiyyat

• Adams, Ian. Ideology and politics in Britain today. Manchester: Manchester University Press, 1998. 
• . Why We're Liberals. New York: Viking Adult, 2008. 
• Ameringer, Charles. Political parties of the Americas, 1980s to 1990s. Westport: Greenwood Publishing Group, 1992. 
• . The liberal virus: permanent war and the americanization of the world. New York: Monthly Review Press, 2004.
• Antoninus, Marcus Aurelius. The Meditations of Marcus Aurelius Antoninus. New York: Oxford University Press, 2008. 
• Arnold, N. Scott. Imposing values: an essay on liberalism and regulation. New York: Oxford University Press, 2009. 
• Auerbach, Alan and Kotlikoff, Laurence. Macroeconomics Cambridge: MIT Press, 1998. 
• Barzilai, Gad. Communities and Law: Politics and Cultures of Legal Identities University of Michigan Press, 2003. 
• Bell, Duncan. "What is Liberalism?". Political Theory, 42/6 (2014).
• Brack, Duncan and Randall, Ed (eds.). Dictionary of Liberal Thought. London: Politico's Publishing, 2007. 
• , Tom Harley &  (editors). Liberals Face the Future: Essays on Australian Liberalism, Melbourne: Oxford University Press, 1984.
•  &  (editors). The Liberal Tradition: From Fox to Keynes, Oxford: Clarendon Press, 1967.
• Chodos, Robert et al. The unmaking of Canada: the hidden theme in Canadian history since 1945. Halifax: James Lorimer & Company, 1991. 
• Coker, Christopher. Twilight of the West. Boulder: Westview Press, 1998. 
• Colomer, Josep Maria. Great Empires, Small Nations. New York: Routledge, 2007. ISBN 0–415–43775-X
• Cook, Richard. The Grand Old Man. Whitefish: Kessinger Publishing, 2004. ISBN 1–4191–6449-X
• Delaney, Tim. The march of unreason: science, democracy, and the new fundamentalism. New York: Oxford University Press, 2005. 
• Diamond, Larry. The Spirit of Democracy. New York: Macmillan, 2008. ISBN 0–8050–7869-X
• Dobson, John. Bulls, Bears, Boom, and Bust. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2006. 
• Dorrien, Gary. The making of American liberal theology. Louisville: Westminster John Knox Press, 2001. 
• Farr, Thomas. World of Faith and Freedom. New York: Oxford University Press US, 2008.
• Falco, Maria. Feminist interpretations of Mary Wollstonecraft. State College: Penn State Press, 1996. 
• Fawcett, Edmund. Liberalism: The Life of an Idea. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2014. 
• Flamm, Michael and Steigerwald, David. Debating the 1960s: liberal, conservative, and radical perspectives. Lanham: Rowman & Littlefield, 2008. 
• Frey, Linda and Frey, Marsha. The French Revolution. Westport: Greenwood Press, 2004.
• Gallagher, Michael et al. Representative government in modern Europe. New York: McGraw Hill, 2001. 
• Gifford, Rob. China Road: A Journey into the Future of a Rising Power. Random House, 2008. 
• Godwin, Kenneth et al. School choice tradeoffs: liberty, equity, and diversity. Austin: University of Texas Press, 2002. 
• Gould, Andrew. Origins of liberal dominance. Ann Arbor: University of Michigan Press, 1999.
• Gray, John. Liberalism. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1995. 
• Grigsby, Ellen. Analyzing Politics: An Introduction to Political Science. Florence: Cengage Learning, 2008. 
• Gross, Jonathan. Byron: the erotic liberal. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2001. 
• Hafner, Danica and Ramet, Sabrina. Democratic transition in Slovenia: value transformation, education, and media. College Station: Texas A&M University Press, 2006. 
• Handelsman, Michael. Culture and Customs of Ecuador. Westport: Greenwood Press, 2000.
• . The liberal tradition in America. New York: Houghton Mifflin Harcourt, 1955.
• Hodge, Carl. Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800–1944. Westport: Greenwood Publishing Group, 2008. 
• Jensen, Pamela Grande. Finding a new feminism: rethinking the woman question for liberal democracy. Lanham: Rowman & Littlefield, 1996. 
• Johnson, Paul. The Renaissance: A Short History. New York: Modern Library, 2002. 
• Karatnycky, Adrian. Freedom in the World. Piscataway: Transaction Publishers, 2000. 
• Karatnycky, Adrian et al. Nations in transit, 2001. Piscataway: Transaction Publishers, 2001.
• Kelly, Paul. Liberalism. Cambridge: Polity Press, 2005. 
• Kirchner, Emil. Liberal parties in Western Europe. Cambridge: Cambridge University Press, 1988. 
• Knoop, Todd. Recessions and Depressions Westport: Greenwood Press, 2004. 
• Koerner, Kirk. Liberalism and its critics. Oxford: Taylor & Francis, 1985. 
• Leroux, Robert, Political Economy and Liberalism in France: The Contributions of Frédéric Bastiat, London and New York, 2011.
• Leroux, Robert, Davi M. Hart (eds), French Liberalism in the 19th Century, London and New York: London, 2012.
• Lightfoot, Simon. Europeanizing social democracy?: the rise of the Party of European Socialists. New York: Routledge, 2005. ISBN 0–415–34803-X
• . Liberalism: a counter-history. London: Verso, 2011
• Lyons, Martyn. Napoleon Bonaparte and the Legacy of the French Revolution. New York: St. Martin's Press, Inc., 1994. 
• Mackenzie, G. Calvin and Weisbrot, Robert. The liberal hour: Washington and the politics of change in the 1960s. New York: Penguin Group, 2008. 
• Manent, Pierre and Seigel, Jerrold. An Intellectual History of Liberalism. Princeton: Princeton University Press, 1996. 
• .  and International Relations: Economic Paths to War and Peace, Oxford University Press, 2006.
• Mazower, Mark. Dark Continent. New York: Vintage Books, 1998. ISBN 0–679–75704-X
• Monsma, Stephen and Soper, J. Christopher. The Challenge of Pluralism: Church and State in Five Democracies. Lanham: Rowman & Littlefield, 2008. 
•  and Joel Colton. A History of the Modern World. New York: McGraw Hill, Inc., 1995. 
• Perry, Marvin et al. Western Civilization: Ideas, Politics, and Society. Florence, KY: Cengage Learning, 2008. 
• Pierson, Paul. The New Politics of the Welfare State. New York: Oxford University Press, 2001. 
• Puddington, Arch. Freedom in the World: The Annual Survey of Political Rights and Civil Liberties. Lanham: Rowman & Littlefield, 2007. 
• Riff, Michael. Dictionary of modern political ideologies. Manchester: Manchester University Press, 1990. ISBN 0–7190–3289-X
• Rivlin, Alice. Reviving the American Dream Washington D. C.: Brookings Institution Press, 1992. 
• Ros, Agustin. Profits for all?: the cost and benefits of employee ownership. New York: Nova Publishers, 2001. 
• Routledge, Paul et al. The geopolitics reader. New York: Routledge, 2006. 
• . The Philosophy of John Stuart Mill. Humanity Books: 1970. .
• . The Making of Modern Liberalism (Princeton UP, 2012)
• . On Politics: A History of Political Thought: From Herodotus to the Present. Allen Lane, 2012. .
• Shell, Jonathan. The Unconquerable World: Power, Nonviolence, and the Will of the People. New York: Macmillan, 2004. 
• Shaw, G. K. Keynesian Economics: The Permanent Revolution. Aldershot, England: Edward Elgar Publishing Company, 1988. 
• Sinclair, Timothy. Global governance: critical concepts in political science. Oxford: Taylor & Francis, 2004. 
• Song, Robert. Christianity and Liberal Society. Oxford: Oxford University Press, 2006. 
• Stacy, Lee. Mexico and the United States. New York: Marshall Cavendish Corporation, 2002.
• Steinberg, David I. Burma: the State of Myanmar. Georgetown University Press, 2001. 
• Steindl, Frank. Understanding Economic Recovery in the 1930s. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2004. 
• Susser, Bernard. Political ideology in the modern world. Upper Saddle River: Allyn and Bacon, 1995. ISBN 0–02–418442-X
• Van den Berghe, Pierre. The Liberal dilemma in South Africa. Oxford: Taylor & Francis, 1979.
• Van Schie, P. G. C. and Voermann, Gerrit. The dividing line between success and failure: a comparison of Liberalism in the Netherlands and Germany in the 19th and 20th Centuries. Berlin: LIT Verlag Berlin-Hamburg-Münster, 2006. 
• Various authors. Countries of the World & Their Leaders Yearbook 08, Volume 2. Detroit: Thomson Gale, 2007. 
• Venturelli, Shalini. Liberalizing the European media: politics, regulation, and the public sphere. New York: Oxford University Press, 1998. 
• Wallerstein, Immanuel. The Modern World-System IV: Centrist Liberalism trimphant 1789–1914. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 2011.
• Wempe, Ben. T. H. Green's theory of positive freedom: from metaphysics to political theory. Exeter: Imprint Academic, 2004. 
• Whitfield, Stephen. Companion to twentieth-century America. Hoboken: Wiley-Blackwell, 2004.
• . The Future of Liberalism. New York: Random House, Inc., 2009. 
• Worell, Judith. Encyclopedia of women and gender, Volume I. Amsterdam: Elsevier, 2001.
• Zvesper, John. Nature and liberty. New York: Routledge, 1993.