Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Hüsaməddin Tuğac (1 yanvar 1889, Pasinlər, Ərzurum ili – 2 yanvar 1975) — ictimai xadim.
| Hüsaməddin Tuğac | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 yanvar 1889 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 2 yanvar 1975 (86 yaşında) |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Həyatı
Hüsaməddin Tuğac 1889-cu ildə Türkiyədə, Ərzurumun Həsənqala rayonunda hərbçi yüzbaşı Hacı Əhmədin ailəsində dünyaya göz açıb. Hüsaməddin 1910-cu ildə Hərbi Məktəbi bitirdikdən sonra Bağdad və Şamda (Dəməşqdə) xidmət edib. 1912–1913-cü illərdə Balkan savaşına qatılıb. Birinci Dünya müharibəsində isə Sarıqamışda vuruşub. 1917-ci ildə Gəncəyə gəlməsinə Sarıqamış döyüşləri səbəb olub. Belə ki, 1915-ci il yanvar ayının ilk günlərində, Qafqaz cəbhəsindəki döyüşlərdə 9-cu Kolordunun zabiti Hüsaməddin Tuğac tabeliyində olan bir neçə əsgərlə birlikdə çovğunlu havada azaraq mühasirəyə düşür və ruslar tərəfindən əsir götürülür. Yüksəkrütbəli zabit olduğundan, həm də türk ordusu komandanı Ənvər paşaya çox oxşarlığı səbəbindən onu Rus Qafqaz Cəbhəsi komandanı general Yudeniçin qərargahına gətirirlər.
Qatar Samaraya yaxınlaşarkən Hüsaməddin tif — qarın yatalağı xəstəliyinə tutulur və təcili olaraq bu şəhərdəki hospitala yerləşdirilir. Uzun müalicədən sonra sağlamlığı bərpa olunur, sürgün yolları davam etdirilir. Nəhayət, Çelyabinsk və Tomskdan sonra İrkutskda Hüsaməddini qatardan düşürüb sürgün düşərgəsindəki lazımi ünvana çatdırırlar. Buradakı qərib və məşəqqətli sürgün həyatı nə qədər ağır olsa da, türk zabitinin vətənə dönüb, mübarizəyə təkrar qatılmaq eşqi hər şeyə üstün gəlir.
Bir neçə aydan sonra Hüsaməddin iki dustaq yoldaşı ilə düşərgədən qaçsa da, uzaq gedə bilmirlər. Yolda tutulub yenidən öz düşərgələrinə qaytarılırlar. Barələrində elə bir ciddi ölçü də götürülmür. Çünki o vaxtın düşmənləri bir-birinə qarşı mərd davranırdılar. Hüsaməddin Tuğac xatirələrində sürgün yoldaşları ilə ruslardan icazə alıb qəzet nəşr etdiklərini, hətta "Baykal türklərinin tarixinə dair" məqalələr üzərində işlədiyini qeyd edir. O, türk dili ilə yanaşı, fransız, ingilis, fars və alman dillərini də yaxşı bilirdi. Sürgündə olduğu müddətdə rus dilini də əməlli-başlı öyrənmişdi.
Sibir sürgünü iki il yarım çəkir. 1917-ci ildə Rusiyada baş qaldıran hərc-mərclik, ordudakı özbaşınalıq, yerlərdə idarəetmənin nəzarətdən çıxması sürgündəkilərə cəhənnəm əzabından qaçıb-qurtarmağa şərait yaradır. Hüsaməddinin də təkrar qaçışı uğurlu alınır. Qırğız Xalq Komitəsinin köməyi sayəsində sənəd düzəltməyə müvəffəq olur. Daşkəndə, Krasnovodska, oradan da Bakıya gəlir. Bakıda Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Əlimərdan bəy Topçubaşovla görüşür və Gəncəyə gedir. Təsadüf elə gətirir ki, Gəncədə qaldığı mehmanxananın sahibi sürgünə aparılarkən qatar Dəllər stansiyasında bir neçə saniyəlik dayanarkən ötəri söhbət etdiyi, Gəncənin tanınmış simalarından olan Sarı Ələkbər İmamqulu oğlu imiş. O vaxt Hüsaməddin Sarı Ələkbərə atasının Gəncə vilayətinin Şəmkir elinin Qaracaəmirli kəndindən olduğunu demişdi… Belə yerdə deyərlər ki, dağ dağa rast gəlməsə də, insan insana rast gələr. Hüsaməddin Tuğacın Gəncəyə gəlişi mücadilə liderləri üçün göydəndüşmə idi. O, Sarı Ələkbərin vasitəsilə dərhal Gəncə Milli Komitəsinin rəisi Nəsib bəy Yusifbəyli ilə görüşür və komitənin icra heyətində yer alır. Beləliklə, Hüsaməddin Tuğac Gəncə istiqlalçıları Aslan bəy Səfikürdskil əks-kəşfiyyata rəhbərlik edən Məhəmməd bəy Şeyxzamanlı, onun qardaşı Nağı bəy Şeyxzamanlı, şair Əhməd Cavad və başqaları ilə yaxından əməkdaşlıq və dostluq əlaqələri yaradır. H. Tuğac xatirələrində yazır: "Tanış olduğum gənclər arasında şair Cavad Axundzadə (Əhməd Cavad) gözəl və duyğulu şeirləri, içindən daşıb-tökülən milliyyətçi varlığıyla məni özünə bağladı". Milli komitədə Sarı Ələkbər və Nağı bəy Şeyxzamanlının rəhbərliyi altında iki silahlı dəstə mövcud idi. Erməni silahlı quldur birləşmələrinin və şimaldan gözlənilən təhlükənin qarşısını almaq üçün könüllü ordu bölüklərinin yaradılması zərurət idi. Bu işə könüllüləri cəlb etməklə yanaşı, onlara hərb sənətinin qayda-qanunlarının öyrədilməsinə, silahla davranışların aşılanmasına, eləcə də yeni silahların əldə olunmasına böyük ehtiyac yaranmışdı. Komitədəki məsləhət-məşvərətdən sonra Hüsaməddin bəy gənc əsgərlərə təlim keçmək üçün Sarıqamış döyüşlərində əsir düşmüş və onunla birlikdə Bakıyadək gətirilib Nargin adasında sürgündə saxlanılan üç nəfər peşəkar hərbçinin oradan qaçırılıb Gəncəyə gətirilməsinə nail olur. Bundan əlavə, Sarı Ələkbərin vasitəsilə İrandan mütəxəssis kimi topçu teğmeni (leytenantı) Müzəffər (ordu generalı Müzəffər Tuğsavul) ilə teğmen Midhət Gəncəyə dəvət olunurlar. Milli komitənin qərarı ilə ordu quruculuğuna rəhbərlik Hüsaməddin Tuğaca tapşırılır. Gənclərin hərbi vərdişlərə yiyələnməsi üçün qısa vaxtda Gəncənin bir neçə yerində, o cümlədən Uğurlubəy karvansarasının həyətində təlim meydançaları yaradılır. Bundan əlavə, Gəncənin yaxınlığında, Zazalı stansiyasının alt hissəsində Qaracaəmirlidən, Samuxdan, Qədlidən, Alabaşlıdan, Balçılıdan, Seyfəlidən, Şiştəpədən, Dəllərdən, hətta Gədəbəydən əli silah tutan, adlı-sanlı cavanlar könüllü bölüklər halında təşkilatlanaraq təlim keçirdilər. Yeni yaradılmış ordu hissələrinin ilk döyüş sınağı 1918-ci ildə Türkiyənin şərq cəbhəsindən geri dönən çar ordusu əsgərlərinin tərksilah edilməsində öz nəticəsini verdi. Başqa sözlə, çar ordusunun cəbbəxanasına sahib çıxmaq istəyən və 19 eşelon silah-sursatı Gəncədə, eləcə də Çardaxlıda ermənilərə paylayıb qərb bölgəsi əhalisinin kütləvi məhvinə şərait yaratmaq istəyən Cənubu Qafqazın fövqəladə komissarı, "Daşnaksütyun"un lideri Şaumyanın əlindən çıxarmağı Şəmkir stansiyasında iyirmi günün ərzində gerçəkləşdirdilər. Qarət olunan silahlar hesabına Gəncə Milli Komitəsinin cəbbəxanası xeyli gücləndirildi. Artıq silah da var idi, bu silahlardan istifadə etməyi bacaran hərbçilər də. Daha güclü, müxtəlif istiqamətli hərbi bölük və hissələr yaratmağın təməl daşları beləcə qoyuldu. Şaumyan Şəmkirdə uğursuzluğa məruz qalandan sonra Bakıda qırğın çoxalmağa başladı. Hüsaməddin Tuğac xatirələrində yazır: "Bir axşam Nəsib bəy məni xüsusi toplantıya çağırdı. Gəncə və Bakının, bütün Azərbaycanın xilası naminə türk ordusu üçün arkadaşım Nağı bəy Şeyxzamanlı ilə birgə türk hökuməti və Ənvər paşanın yanına bizim bir təmsilçi olaraq göndərilməyimizi uyğun bilmişdilər". Hüsaməddin Tuğac Azərbaycanın işıqlı gələcəyi naminə komitə rəhbərliyinin bu təklifinə də canla-başla razılıq verir. Axı hamı bilirdi ki, Hüsaməddin Tuğacın özü bir yana, atası Əhməd paşa Türkiyə ordusunun tanınmış simalarındandır. Hüsaməddin Tuğac və Nağı bəy Şeyxzamanlı 1918-ci ilin fevralında Şuşəhrdə Türk 3-cü Qafqaz Ordusu komandanı Vəhib paşanın qərargahına gəlirlər. Xəbər dərhal Ənvər paşaya çatdırılır. Ənvər paşa heyəti İstanbula görüşə dəvət edir. Türk dünyasına xidmətləri müqabilində Hüsaməddin Tuğaca yüzbaşı rütbəsi verilir, Ənvər paşa ordu qurmaq və xalqımızı erməni-daşnak qırğınından xilas etmək üçün Nuru paşanın komandanlığı ilə Gəncəyə ordu göndərilməsinə qərar verir. 1918-ci ilin iyun ayında Nuru paşanın komandanlığı ilə Azərbaycan ərazisinə daxil olan Qafqaz İslam Ordusu xalqımız və dövlətimizin xilası üçün çox iş görür. Türkiyəyə qayıtdıqdan sonra Hüsaməddin Tuğac Türk Ordusunda yenidən xidməti davam etdirir. 1919-cu ildə İstanbul Hərb Akademiyasını bitirir. 1921–1924-cü illərdə Gürcüstanda, Türkiyənin Tiflisdəki Hərbi Attaşeliyində, həmçinin Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Qafqaz Siyasi Nümayəndəliyində çalışır. 1927-ci ildən Tehranda Hərbi Attaşelikdə, bir müddət Milli Əmniyyət Təşkilatının İstanbul və Diyarbəkir bölgələri üzrə müfəttişliyində, 1934-cü ildən Vyanadakı Hərbi Attaşelikdə, 1937-ci ildən Xarici İşlər Nazirliyində və digər mühüm vəzifələrdə işləyir, kurmay yarbay hərbi rütbəsinədək yüksəlir. H. Tuğac üç dəfə Türkiyə Böyük Millət Məclisinə Cümhuriyyət Xalq Partiyasından Qars və Ağrı bölgəsindən millət vəkili seçilir. Türk dünyasının milli maraqları naminə vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirmiş Hüsaməddin Tuğac 1920-ci ilin iyulundan 1923-cü ilin avqustunadək Atatürkün başladığı istiqlal savaşlarına qatılıb, millətin xilası və onun tərəqqisi, "mövcudiyyətinin yeganə təməli olan cümhuriyyət" (M. K. Atatürk) uğrunda dönməz mübarizlər sırasında yer alıb. Azərbaycan Milli Ordusunun yaranmasında və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasında əməyi olan, tarixdə izi qalan Hüsaməddin Tuğac 1975-ci il yanvarın 5-də 86 yaşında vəfat edib.
İstinadlar
Xarici keçidlər
- https://www.youtube.com/waAzərbaycan əsilli Türk zabiti Hüsaməddin Tuğac ALMANAX 11 / 525-ci kanaltch?v=Q2ZjZggIa7o
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu sehifede is davam etmekdedir Mudaxile etmeye telesmeyin Eger komek etmek isteyirsinizse ya da sehife yarimciq qalibsa sehifeni yaradan istifadeci ile elaqe qura bilersiniz Sehifenin tarixcesinde sehife uzerinde islemis istifadecilerin adlarini gore bilersiniz Redaktelerinizi menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Bu meqale sonuncu defe 44 gun evvel Receb Yaxsi muzakire tohfeler terefinden redakte olunub Yenile Husameddin Tugac 1 yanvar 1889 Pasinler Erzurum ili 2 yanvar 1975 ictimai xadim Husameddin TugacSexsi melumatlarDogum tarixi 1 yanvar 1889 1889 01 01 Dogum yeri Pasinler Erzurum ili TurkiyeVefat tarixi 2 yanvar 1975 1975 01 02 86 yasinda Partiya Cumhuriyyet Xalq PartiyasiFealiyyeti siyasetciHeyatiHusameddin Tugac 1889 cu ilde Turkiyede Erzurumun Hesenqala rayonunda herbci yuzbasi Haci Ehmedin ailesinde dunyaya goz acib Husameddin 1910 cu ilde Herbi Mektebi bitirdikden sonra Bagdad ve Samda Demesqde xidmet edib 1912 1913 cu illerde Balkan savasina qatilib Birinci Dunya muharibesinde ise Sariqamisda vurusub 1917 ci ilde Genceye gelmesine Sariqamis doyusleri sebeb olub Bele ki 1915 ci il yanvar ayinin ilk gunlerinde Qafqaz cebhesindeki doyuslerde 9 cu Kolordunun zabiti Husameddin Tugac tabeliyinde olan bir nece esgerle birlikde covgunlu havada azaraq muhasireye dusur ve ruslar terefinden esir goturulur Yuksekrutbeli zabit oldugundan hem de turk ordusu komandani Enver pasaya cox oxsarligi sebebinden onu Rus Qafqaz Cebhesi komandani general Yudenicin qerargahina getirirler Qatar Samaraya yaxinlasarken Husameddin tif qarin yatalagi xesteliyine tutulur ve tecili olaraq bu seherdeki hospitala yerlesdirilir Uzun mualiceden sonra saglamligi berpa olunur surgun yollari davam etdirilir Nehayet Celyabinsk ve Tomskdan sonra Irkutskda Husameddini qatardan dusurub surgun dusergesindeki lazimi unvana catdirirlar Buradaki qerib ve meseqqetli surgun heyati ne qeder agir olsa da turk zabitinin vetene donub mubarizeye tekrar qatilmaq esqi her seye ustun gelir Bir nece aydan sonra Husameddin iki dustaq yoldasi ile dusergeden qacsa da uzaq gede bilmirler Yolda tutulub yeniden oz dusergelerine qaytarilirlar Barelerinde ele bir ciddi olcu de goturulmur Cunki o vaxtin dusmenleri bir birine qarsi merd davranirdilar Husameddin Tugac xatirelerinde surgun yoldaslari ile ruslardan icaze alib qezet nesr etdiklerini hetta Baykal turklerinin tarixine dair meqaleler uzerinde islediyini qeyd edir O turk dili ile yanasi fransiz ingilis fars ve alman dillerini de yaxsi bilirdi Surgunde oldugu muddetde rus dilini de emelli basli oyrenmisdi Sibir surgunu iki il yarim cekir 1917 ci ilde Rusiyada bas qaldiran herc merclik ordudaki ozbasinaliq yerlerde idareetmenin nezaretden cixmasi surgundekilere cehennem ezabindan qacib qurtarmaga serait yaradir Husameddinin de tekrar qacisi ugurlu alinir Qirgiz Xalq Komitesinin komeyi sayesinde sened duzeltmeye muveffeq olur Daskende Krasnovodska oradan da Bakiya gelir Bakida Mehemmed Emin Resulzade ve Elimerdan bey Topcubasovla gorusur ve Genceye gedir Tesaduf ele getirir ki Gencede qaldigi mehmanxananin sahibi surgune aparilarken qatar Deller stansiyasinda bir nece saniyelik dayanarken oteri sohbet etdiyi Gencenin taninmis simalarindan olan Sari Elekber Imamqulu oglu imis O vaxt Husameddin Sari Elekbere atasinin Gence vilayetinin Semkir elinin Qaracaemirli kendinden oldugunu demisdi Bele yerde deyerler ki dag daga rast gelmese de insan insana rast geler Husameddin Tugacin Genceye gelisi mucadile liderleri ucun goydendusme idi O Sari Elekberin vasitesile derhal Gence Milli Komitesinin reisi Nesib bey Yusifbeyli ile gorusur ve komitenin icra heyetinde yer alir Belelikle Husameddin Tugac Gence istiqlalcilari Aslan bey Sefikurdskil eks kesfiyyata rehberlik eden Mehemmed bey Seyxzamanli onun qardasi Nagi bey Seyxzamanli sair Ehmed Cavad ve basqalari ile yaxindan emekdasliq ve dostluq elaqeleri yaradir H Tugac xatirelerinde yazir Tanis oldugum gencler arasinda sair Cavad Axundzade Ehmed Cavad gozel ve duygulu seirleri icinden dasib tokulen milliyyetci varligiyla meni ozune bagladi Milli komitede Sari Elekber ve Nagi bey Seyxzamanlinin rehberliyi altinda iki silahli deste movcud idi Ermeni silahli quldur birlesmelerinin ve simaldan gozlenilen tehlukenin qarsisini almaq ucun konullu ordu boluklerinin yaradilmasi zeruret idi Bu ise konulluleri celb etmekle yanasi onlara herb senetinin qayda qanunlarinin oyredilmesine silahla davranislarin asilanmasina elece de yeni silahlarin elde olunmasina boyuk ehtiyac yaranmisdi Komitedeki meslehet mesveretden sonra Husameddin bey genc esgerlere telim kecmek ucun Sariqamis doyuslerinde esir dusmus ve onunla birlikde Bakiyadek getirilib Nargin adasinda surgunde saxlanilan uc nefer pesekar herbcinin oradan qacirilib Genceye getirilmesine nail olur Bundan elave Sari Elekberin vasitesile Irandan mutexessis kimi topcu tegmeni leytenanti Muzeffer ordu generali Muzeffer Tugsavul ile tegmen Midhet Genceye devet olunurlar Milli komitenin qerari ile ordu quruculuguna rehberlik Husameddin Tugaca tapsirilir Genclerin herbi verdislere yiyelenmesi ucun qisa vaxtda Gencenin bir nece yerinde o cumleden Ugurlubey karvansarasinin heyetinde telim meydancalari yaradilir Bundan elave Gencenin yaxinliginda Zazali stansiyasinin alt hissesinde Qaracaemirliden Samuxdan Qedliden Alabaslidan Balcilidan Seyfeliden Sistepeden Dellerden hetta Gedebeyden eli silah tutan adli sanli cavanlar konullu bolukler halinda teskilatlanaraq telim kecirdiler Yeni yaradilmis ordu hisselerinin ilk doyus sinagi 1918 ci ilde Turkiyenin serq cebhesinden geri donen car ordusu esgerlerinin terksilah edilmesinde oz neticesini verdi Basqa sozle car ordusunun cebbexanasina sahib cixmaq isteyen ve 19 eselon silah sursati Gencede elece de Cardaxlida ermenilere paylayib qerb bolgesi ehalisinin kutlevi mehvine serait yaratmaq isteyen Cenubu Qafqazin fovqelade komissari Dasnaksutyun un lideri Saumyanin elinden cixarmagi Semkir stansiyasinda iyirmi gunun erzinde gerceklesdirdiler Qaret olunan silahlar hesabina Gence Milli Komitesinin cebbexanasi xeyli guclendirildi Artiq silah da var idi bu silahlardan istifade etmeyi bacaran herbciler de Daha guclu muxtelif istiqametli herbi boluk ve hisseler yaratmagin temel daslari belece qoyuldu Saumyan Semkirde ugursuzluga meruz qalandan sonra Bakida qirgin coxalmaga basladi Husameddin Tugac xatirelerinde yazir Bir axsam Nesib bey meni xususi toplantiya cagirdi Gence ve Bakinin butun Azerbaycanin xilasi namine turk ordusu ucun arkadasim Nagi bey Seyxzamanli ile birge turk hokumeti ve Enver pasanin yanina bizim bir temsilci olaraq gonderilmeyimizi uygun bilmisdiler Husameddin Tugac Azerbaycanin isiqli geleceyi namine komite rehberliyinin bu teklifine de canla basla raziliq verir Axi hami bilirdi ki Husameddin Tugacin ozu bir yana atasi Ehmed pasa Turkiye ordusunun taninmis simalarindandir Husameddin Tugac ve Nagi bey Seyxzamanli 1918 ci ilin fevralinda Susehrde Turk 3 cu Qafqaz Ordusu komandani Vehib pasanin qerargahina gelirler Xeber derhal Enver pasaya catdirilir Enver pasa heyeti Istanbula goruse devet edir Turk dunyasina xidmetleri muqabilinde Husameddin Tugaca yuzbasi rutbesi verilir Enver pasa ordu qurmaq ve xalqimizi ermeni dasnak qirginindan xilas etmek ucun Nuru pasanin komandanligi ile Genceye ordu gonderilmesine qerar verir 1918 ci ilin iyun ayinda Nuru pasanin komandanligi ile Azerbaycan erazisine daxil olan Qafqaz Islam Ordusu xalqimiz ve dovletimizin xilasi ucun cox is gorur Turkiyeye qayitdiqdan sonra Husameddin Tugac Turk Ordusunda yeniden xidmeti davam etdirir 1919 cu ilde Istanbul Herb Akademiyasini bitirir 1921 1924 cu illerde Gurcustanda Turkiyenin Tiflisdeki Herbi Attaseliyinde hemcinin Turkiye Boyuk Millet Meclisinin Qafqaz Siyasi Numayendeliyinde calisir 1927 ci ilden Tehranda Herbi Attaselikde bir muddet Milli Emniyyet Teskilatinin Istanbul ve Diyarbekir bolgeleri uzre mufettisliyinde 1934 cu ilden Vyanadaki Herbi Attaselikde 1937 ci ilden Xarici Isler Nazirliyinde ve diger muhum vezifelerde isleyir kurmay yarbay herbi rutbesinedek yukselir H Tugac uc defe Turkiye Boyuk Millet Meclisine Cumhuriyyet Xalq Partiyasindan Qars ve Agri bolgesinden millet vekili secilir Turk dunyasinin milli maraqlari namine vezife borcunu serefle yerine yetirmis Husameddin Tugac 1920 ci ilin iyulundan 1923 cu ilin avqustunadek Ataturkun basladigi istiqlal savaslarina qatilib milletin xilasi ve onun tereqqisi movcudiyyetinin yegane temeli olan cumhuriyyet M K Ataturk ugrunda donmez mubarizler sirasinda yer alib Azerbaycan Milli Ordusunun yaranmasinda ve Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin qurulmasinda emeyi olan tarixde izi qalan Husameddin Tugac 1975 ci il yanvarin 5 de 86 yasinda vefat edib IstinadlarXarici kecidlerhttps www youtube com waAzerbaycan esilli Turk zabiti Husameddin Tugac ALMANAX 11 525 ci kanaltch v Q2ZjZggIa7o