Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Daraqlı timsah və ya Duzlu su timsahı (lat. Crocodylus porosus) — əsl timsahlar sinfinə daxil olan, çağdaş dövrdə yaşayan ən böyük sürünən.
| Daraqlı timsah | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Daraqlı timsah | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Öz dəstəsinin ən böyük nümayəndəsi, eləcə də ən böyük quru və ya sahil yırtıcısı. Bu növün erkəkləri təxminən iki ton kütləsi ilə yeddi metr uzunluğa çata bilir. 5.2 metr uzunluğa müntəzəm böyüyən yeganə müasir timsah növüdür. Digər tərəfdən, dişi daraqlı timsahlar erkəklərə nisbətən daha kiçikdir.
Daraqlı timsah duzlu suda yaşaya bilən, lakin ümumiyyətlə manqrov bataqlıqlarında, deltalarda, laqunlarda və çayların aşağı axarlarında yaşaması ilə seçilirlər. Digər çağdaş timsah növlərindən daha geniş ərazidə yayılmışdır. Arealı Hindistanın şərq sahillərindən başlayaraq, Cənub-Şərqi Asiyanın əksəriyyət ərazilərindən Cənubi Avstraliyaya qədər uzanır. Keçmişdə bu nöçün nümayəndələri Afrikanın şərq sahillərində və Yaponiyanın cənub sahillərində belə yayılmışdı.
Geniş yaşayış mühiti boyunca qida zəncirində ən yüksək yeri tutur. Timsahlarının digər yırtıcı heyvanlara — köpək balığı və böyük pişiklərə hücum hücumları məlumdur. Gənc fərdlər və dişilər əsasən kiçik heyvanlarla qidalanır. Yetkin erkəklər isə böyük heyvanları ovlamağa üstünlük verirlər. Daraqlı timsahların bəzən insanlara hücum etməsi belə məlumdur. Baxmayaraq ki bu hücumların, ölüm sayı çox şişirdilir.
Daraqlı timsahların həm erkəkləri, həm də dişiləri əraziyə bağlı olmaları ilə seçilirlər. Erkəklər çoxalma dövründə bir-birlərinə qarşı dözümsüzdürlər və aralarında tez-tez şiddətli (çox vaxt ölümcül) döyüşlər baş verir.
Adı
Latınca olan elmi adı lat. porosus (hərfi mənada "süngər") yaşlı timsahların sifətinin qabıqlarla örtülməsi səbəbindən verilmişdir.
Daraqlı timsah adı isə ona başının arxasından az qala ön üçdə bir hissəsinə qədər uzanan güclü silsilərə görə verilmişdir. Bəzən istifadə olunan digər adlar onun həyat tərzinin xüsusiyyətlərini əks etdirir: "duzlu su timsahı", "insanyeyən timsah", "sualtı timsah", "mənsəb timsahı" və ya "Hind-Sakit okean timsahı".
Mümkün yarımnövlər və növ kompleksinin vəziyyəti
Hal hazırda əksər mənbələr daraqlı timsahların yarımnöv əmələ gətirmədiyini iddia edir. Bununla belə əsasən morfoloji dəyişkənliyə güvənən bəzi elm adamları, C. porosusun təkcə yarımnövlərinin deyil, əslində daraqlı timsahın fərqli növlərin bir kompleksi olduğu qənaətinə gəlirlər. 1844-cü ildə S. Müller və Q. Şleqel Yava və Kalimantanda yaşayan timsahları Crocodylus raninus adlandıraraq yeni bir növ kimi təsvir etməyə çalışdılar. C. raninus daha sonra qeyri-rəsmi "İndoneziya timsahı" və ya "Borneo timsahı" adını aldı. Rossa (1992) görə Crocodylus raninus, Siam və Daraqlı timsahlardan ventral pulcuqların sayına və kəllə arxasında ümumiyyətlə daraqlı timsahlarda olmayan dörd qalxancığın olması ilə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Hal-hazırda bu növün vəziyyəti qaranlıq olaraq qalır. Vells və Vellinqton (1985) böyük, kütləli və nisbətən böyük iri timsahların müşahidələrinə əsaslanaraq bu dəfə Avstraliyadan yeni bir növ aşkar etdiklərini bildirir. 1979-cu ildə tutulma zamanı artıq dozada yuxu dərmanı aldığına görə boğulan "Sweetheart" ləqəbli timsah, bu "növün" tipik bir nümunəsi idi. Daha sonra Crocodylus pethericki adlanan bu "növ", ontogenetik dəyişikliklərə məruz qalan adi tam yetkin erkək, Daraqlı timsah olaraq qəbul edilməyə başlanılır. Bununla belə Vells və Vellinqton Avstraliya duzlu su timsahlarının yarımnöv statusunu təmin etmək üçün onalrın Asiya timsahlarından tamamilə fərqli ola biləcəyini iddia etməkdə doğru idilər.
Arealı
Daraqlı timsahı çağdaş timsahlar arasında ən böyük areala sabibdirlər. Bu da çox vaxt dəniz yolu ilə xeyli məsafələr qət etmə qabiliyyəti ilə izah olunur. Heyvanın arealı Şri-Lanka və şərqi Hindistan, o cümlədən Cənub-şərqi Asiyanın sahilləri, Vyetnamın mərkəzi bölgələrinə qədər uzanır (lakin indi nadirdir). Şimali Avstraliyadan Cənubi Avstraliyaya qədər yayıldığı bilinir, lakin Cənubi Avstraliyanın quru iqlimi və aşağı orta illik temperaturu olan ərazilərində timsahlara rast gəlinmir, baxmayaraq ki bəzən fərdi şəkildə olsa da, timsahları tapma halları mövcuddur.
Bu canlılara ən çox Avstraliyanın şimal sahillərində, Papua-Yeni Qvineya və İndoneziya adalarında rastlamaq mümkündür. Sabit olan pupulyasiya Filippin, Palau, Vanuatu və Solomon adalarında mövcuddur. Hind okeanının çoxsaylı adalarında timsahların kiçik populyasiyalarına rast gəlmək olar.
Əvvəllər Seyşel adalarında (indi məhv edildikləri) yabanı timsahlara rast gəlinirdi. Tarixi dövrlərdə hətta Qara Qitənin şərq sahillərində yaşayırdılar. Bəzi fərdlər adi yaşayış yerlərindən xeyli aralıda — məsələn: Yaponiyanın cənub sahillərində tapılmışdır.
Daraqlı timsah Hindistanda yayılan üç timsah növündən biridir. Digər ikisi qitədə daha çox yayılmışdır: Bataqlıq timsahı və hind qavialı.
Qidalanması
Əksər timsahlar kimi duzlu su timsahları da yemək seçimində fasfası deyil və yavaş gedən maddələr mübadiləsi səbəbindən uzun müddət qida olmadan yaşamağı bacarırlar. Böyük bir areal, ölçüyə görə güclü dəyişkənlik və ontogenetik dəyişikliklər sayəsində müxtəlif çeşidli heyvanlar timsahların rasionuna daxildir. Yetkinlər ekosistemlərində ən yüksəkdə duran yırtıcılardır və eyni anda bir neçə qida zəncirini tamamlayır.
Körpə və yeniyetmə timsahlarının pəhrizi, yetkinlərin pəhrizindən daha ətraflı tədqiq edilmişdir. Böyük timsahların aqressiv davranışı, yaşayış yerlərinin əlçatmazlığı və sürətli immobilizasiya üçün trankvilizatorlardan istifadənin təsirsizliyi, daraqlı timsahların insanlar tərəfindən öyrənilməsini çox çətinləşdirir. Böyük fərdlərin pəhrizi əsasən etibarlı şahidlərin və təbiətdəki elmi müşahidəçilərin ifadələrinə əsaslanır, mədələrin tərkibinin ətraflı öyrənilməsinə əsaslanmır.
Duzlu su timsahı bir qayda olaraq, alaqaranlıqda ov edir. İstifadə etdiyi ov üsulları dəyişkəndir və digər timsahlarınkından fərqlənə bilir. Məsələn: bataqlıq və hətta Nil timsahlarından fərqli olaraq duzlu sy timsahları ümumiyyətlə quruda ov etmirlər. Benqal meymunlarını ovlayarkən quyruqlarından istifadə edərək meymunları suya salmağa çalışdıqları görülmüşdür. Timsahlar nisbətən kiçik yırtıcıları bütöv və ya bir neçə böyük parçada udurlar. Əksər timsahlar kimi daraqlı timsahlar klassik tərz olaraq böyük quru heyvanları suyun altından izləyir. Şikar yırtıcı heyvana yaxınlaşdıqda hücum edirlər. Onu tutub suyun dərinliklərinə sürüyürlər. Orada şikarın müqavimət göstərməsi daha çətindir. Ancaq böyük bir balığı suda tutur, əksinə olaraq mümkün qədər sahilə sürüyürlər. Timsah tutulan heyvanı çənələrin sıxılma qüvvəsi, başın güclü hərəkətləri ilə barçalayır. Bu hərəkətlər "ölüm fırlanması" deyilən, öz oxu ətrafında güclü bir fırlanmadır. Nəticədə timsahın gücü və bədən ağırlığının birləşməsi ilə şikarın bədəni parçalara ayrılaraq öldürülür. Daraqlı timsahın gücü elədir ki, camışın kəlləsini çənələri ilə sındıra və ya dəniz tısbağasının şanağını əzişdirə bilir. Qurban öldükdə timsah uyğun parçaları qoparıb udur. Qida yeməkdən tam doymuş tiksah tərəfindən gizlədilə bilər. Baxmayaraq ki, qida qalıqları tez-tez şirin su tısbağaları və kərtənkələlər kimi kiçik yırtıcıları özünə cəlb edə bilər.
2018-ci ildə Kakadu Milli Parkından timsahların əzələ toxumalarında aparılan izotopik tədqiqatlar onların 0,85–4,2 metr uzunluğunda olduğu zaman (bunların 76% -i 2,5 metrdən çox, 44% -i isə 2,5 metrə yaxın idi). uzunluğu 3 metrdən çoxdur) əsasən quru heyvanlarla, əsasən qaban və camışlara qidalandığını göstərir. Xüsusən də bu canlılar müxtəlif populyasiyalarda pəhrizin 53%-dən 84%-ə qədərini təşkil edə bilir.
Çoxalması
Dişilər 2,2–2,5 m uzunluğa çatdıqdan sonra 10–12 yaşında cinsi olaraq yetkinləşirlər; erkəklər 16 yaşdan tez olmayaraq 3.2 m uzunluğa çatdıqdan sonra yetkinləşir. Çütləşmə yağış mövsümdə, noyabr-mart aylarında, şirin su hövzələrində baş tutur. Dişi yuvada 25-dən 90-a qədər (əsasən 40–60) yumurta qoyur və sonra yumurtaları quçla örtür. Yumurta qoyuluşu yağış mövsümdə baş verdiyi üçün yuva su axınları ilə yuyulmayacaq yüksək bir yer olaraq seçilir. Yuva dibi 7 m diametrə qədər və hündürlüyü 1 m-ə qədər olan yarpaq və çırpıdan ibarət bir yerdir. Çürüyən yarpaqlar nəmi özünə çəkir və yuvada sabit bir temperaturu (təxminən 32 °C-də) saxlayır. Dişi yuva qurmaq üçün hər il eyni yeri seçir. Dişi nəm palçıqla örtülü halda yuvanı qoruyur. Bu tədbirlərə baxmayaraq, yumurtalar bir çox yırtıcıların — böyük kərtənkələlərin, Avstraliyalı qarğaların, yabanı donuzların (Avstraliyada), itlərin və insanların qurbanına çevrilir. İnkubasiya 90 gün davam edir. Yumurtadan çıxma müddəti yuvadakı temperaturdan asılıdır, eyni amil balaların cinsini təyin edir. Əgər temperatur 31,6 °C civarında olsa bu zaman yumurtadan dişidən daha çox erkək çıxacaqdır.
Bala timsahların səsini eşidən dişi, yığını dağıdır və onların çıxmalarına kömək edir. Üstəlik balalarını ağıza yığaraq qoruya biləcəyi su ərazisinə aparır və onları orada 5–7 ay qoruyur. Yumurtadan çıxan timsahların1 %-dən azı cinsi yetkinliyə çatır. Qalanları şirin su tısbağaları, Avstraliya qarğaları, yırtıcı quşlar, vəhşi köpəklər, pişikkimilər, balıqlar, monitor kərtənkələləri, vağlar və digər timsahlar da daxil olmaqla yırtıcılar tərəfindən yeyilir.
Yetinləşməyən fərdlər tez-tez yetkin timsahlarla qarşıdurmaların və ya birbaşa onların yırtıcılığın qurbanı olurlar. Ayrıca bəzən sahil sularındakı köpək balığı və ya qitənin dərinliklərindəki böyük quru yırtıcıları tərəfindən yeyilə bilirlər.
Populyasiyanın statusu
Daraqlı timsah yüksək ticarət dəyərinə malik (dərisi qiymətlidir), timsah təsərrüfatlarında yetişdirmə obyekti olan növ sayılır. Bu növ timsahlar insanlara hücum etmək istəklərinə görə də öldürülür. 1945-ci ildən 1970-ci ilədək daraqlı timsah nizamsız ovçuluğun ısas hədəflərindən birinə çevrilir, üstəlik yaşayış yerlərinin insan tərəfindən mənimsənilməsi növün sayını xeyli azaldır. Taylandda tamamilə məhv edildiyi; Cənubi Vyetnamda sayı 100 başa endiyi bilinir. Hindistan və Myanmada yumurtalarının toplanması və fermalarda gənc timsahların yetişdirilməsi də daxil olmaqla, növ üçün qoruma proqramları mövcuddur. Timsah ovlamaq qadağan edildikdən sonra balaların yetkinlik yaşına qədər yaşamaları faizinin aşağı olmasına baxmayaraq sayıə getdikcə artır. Avstraliya bu növün ən böyük populyasiyasının Qərbi Avstraliya, Kvinslend və Şimali ərazisi ərazilərində yaşadığı timsahların qorunmasında lider sayılır — təxminən 100.000–200.000 fərd.
Daraqlı timsah, azaldılmış risk kateqoriyası altında Qırmızı Kitaba daxil edilmişdir.
Daraqlı timsahlar çox vaxt zooparklarda və ya ixtisaslaşmış təsərrüfatlarda saxlanılır. Bununla birlikdə, son illərdə qapalı şəraitdə saxlanılan timsahlarda anormal davranışın və səbəbi açıqlanmayan böyümə geriliyi kimi müxtəlif fiziki pozğunluqların tez-tez olduğu təsdiqlənmişdir. Qapalı vəziyyətdə timsahların ömrü 57 ildən çox deyil, bəzi məlumatlara görə vəhşi təbiətdə onların ömrü bundan iki dəfə uzun ola bilir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:7adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:11adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Brazaitis, P. (2001). A Guide to the Identification of the Living Species of Crocodilians. Wildlife Conservation Society.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:14adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Ross, C. A. 1990. Crocodylus raninus S. Müller and Schlegel, a valid species of crocodile (Reptilia: Crocodylidae) from Borneo. Proceedings of the Biological Society of Washington.
- Ross, C. A. 1992. Designation of a lectotype for Crocodylus raninus S. Müller and Schlegel (Reptilia: Crocodylidae), the Borneo crocodile. Proceedings of the Biological Society of Washington.
- "Crocodylus raninus". The Reptile Database. 2016-02-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-26.
- Crocodile Attack in Australia: An Analysis of Its Incidence and Review of the Pathology and Management of Crocodilian Attacks in General. David G. E. Caldicott, David Croser, Charlie Manolis, Grahame Webb, Adam Britton. 2005-09-01. ISBN [[Special:BookSources/10.1580/1080-6032(2005)16[143:CAIAAA]2.0.CO;2|10.1580/1080-6032(2005)16[143:CAIAAA]2.0.CO;2]]. 2017-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-13.
- Wells, R. W. & Wellington, C. R. 1985. A classification of the Amphibia and Reptilia of Australia. Australian Journal of Herpetology
- Das, I., & Charles, J. K. (2000). A Record of Crocodylus raninus Müller & Schlegel, 1844 from Brunei, North-western Borneo. Sabah Parks Nature Journal.
- Brochu, C. A. (2009). Phylogenetic relationships and divergence timing of Crocodylus based on morphology and the fossil record.
- "Daraqlı timsah (lat. Crocodylus porosus) :: NoNaMe". 2014-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-20.
- "How far south did crocodiles once live?". ABC News (ingilis). 2018-05-03. 2018-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-09.
- Webb, G. J., & Messel, H. (1977). Crocodile capture techniques. The Journal of Wildlife Management.
- Webb, G. J., Hollis, G. J., & Manolis, S. C. (1991). Feeding, growth, and food conversion rates of wild juvenile saltwater crocodiles (Crocodylus porosus).
- "Estuarine Crocodile, Crocodylus porosus - Australian Museum" (ingilis). australianmuseum.net.au. 2017-09-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-26.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:16adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - "On terrestrial hunting by crocodilians (PDF Download Available)" (ingilis). ResearchGate. 2017-09-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:15adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Saurabh Chattopadhyay, Biplab Shee, Biswajit Sukul. Fatal crocodile attack // Journal of Forensic and Legal Medicine . 20(ingilis) (8). 2013-11. 1139—1141. doi:10.1016/j.jflm.2013.09.005. ISSN 1752-928X.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:23adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:55adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - "Saltwater Crocodile Reproduction". 2013-12-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-28.
- Pergamon Press // Population Dynamics of Crocodylus Porosus and Status, Management and Recovery: Update 1979-1983. Harry Messel. 1984-01-01. səh. 308. ISBN . 2017-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-11.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:53adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - "Saltwater Crocodile Products". 2014-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-28.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;autogenerated1adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Pathology of Runting in Farmed Saltwater Crocodiles (Crocodylus porosus) in Australia. C. Shilton, G. P. Brown, L. Chambers, S. Benedict, S. Davis. 2014-09-01. ISBN . 2023-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-11.
- "Saltwater crocodile (Crocodylus porosus) longevity, ageing, and life history" (ingilis). genomics.senescence.info. 2017-11-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-08.
Xarici keçidlər
- Daraqlı timsah
- Crocodylus porosus (ing.)
- İnsana hücum (ing.)
- Ən böyük timsahlar (ing.)
- crocodilian.com: Crocodylus porosus (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Daraqli timsah ve ya Duzlu su timsahi lat Crocodylus porosus esl timsahlar sinfine daxil olan cagdas dovrde yasayan en boyuk surunen Daraqli timsahElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Daraqli timsahBeynelxalq elmi adiCrocodylus porosus Iohann Qotlob Snayder 1801Sekil axtarisiITIS 174364NCBI 8502EOL 46559654FW 190802 Oz destesinin en boyuk numayendesi elece de en boyuk quru ve ya sahil yirticisi Bu novun erkekleri texminen iki ton kutlesi ile yeddi metr uzunluga cata bilir 5 2 metr uzunluga muntezem boyuyen yegane muasir timsah novudur Diger terefden disi daraqli timsahlar erkeklere nisbeten daha kicikdir Daraqli timsah duzlu suda yasaya bilen lakin umumiyyetle manqrov bataqliqlarinda deltalarda laqunlarda ve caylarin asagi axarlarinda yasamasi ile secilirler Diger cagdas timsah novlerinden daha genis erazide yayilmisdir Areali Hindistanin serq sahillerinden baslayaraq Cenub Serqi Asiyanin ekseriyyet erazilerinden Cenubi Avstraliyaya qeder uzanir Kecmisde bu nocun numayendeleri Afrikanin serq sahillerinde ve Yaponiyanin cenub sahillerinde bele yayilmisdi Genis yasayis muhiti boyunca qida zencirinde en yuksek yeri tutur Timsahlarinin diger yirtici heyvanlara kopek baligi ve boyuk pisiklere hucum hucumlari melumdur Genc ferdler ve disiler esasen kicik heyvanlarla qidalanir Yetkin erkekler ise boyuk heyvanlari ovlamaga ustunluk verirler Daraqli timsahlarin bezen insanlara hucum etmesi bele melumdur Baxmayaraq ki bu hucumlarin olum sayi cox sisirdilir Daraqli timsahlarin hem erkekleri hem de disileri eraziye bagli olmalari ile secilirler Erkekler coxalma dovrunde bir birlerine qarsi dozumsuzdurler ve aralarinda tez tez siddetli cox vaxt olumcul doyusler bas verir AdiLatinca olan elmi adi lat porosus herfi menada sunger yasli timsahlarin sifetinin qabiqlarla ortulmesi sebebinden verilmisdir Daraqli timsah adi ise ona basinin arxasindan az qala on ucde bir hissesine qeder uzanan guclu silsilere gore verilmisdir Bezen istifade olunan diger adlar onun heyat terzinin xususiyyetlerini eks etdirir duzlu su timsahi insanyeyen timsah sualti timsah menseb timsahi ve ya Hind Sakit okean timsahi Mumkun yarimnovler ve nov kompleksinin veziyyeti Hal hazirda ekser menbeler daraqli timsahlarin yarimnov emele getirmediyini iddia edir Bununla bele esasen morfoloji deyiskenliye guvenen bezi elm adamlari C porosusun tekce yarimnovlerinin deyil eslinde daraqli timsahin ferqli novlerin bir kompleksi oldugu qenaetine gelirler 1844 cu ilde S Muller ve Q Sleqel Yava ve Kalimantanda yasayan timsahlari Crocodylus raninus adlandiraraq yeni bir nov kimi tesvir etmeye calisdilar C raninus daha sonra qeyri resmi Indoneziya timsahi ve ya Borneo timsahi adini aldi Rossa 1992 gore Crocodylus raninus Siam ve Daraqli timsahlardan ventral pulcuqlarin sayina ve kelle arxasinda umumiyyetle daraqli timsahlarda olmayan dord qalxancigin olmasi ile ehemiyyetli derecede ferqlenir Hal hazirda bu novun veziyyeti qaranliq olaraq qalir Vells ve Vellinqton 1985 boyuk kutleli ve nisbeten boyuk iri timsahlarin musahidelerine esaslanaraq bu defe Avstraliyadan yeni bir nov askar etdiklerini bildirir 1979 cu ilde tutulma zamani artiq dozada yuxu dermani aldigina gore bogulan Sweetheart leqebli timsah bu novun tipik bir numunesi idi Daha sonra Crocodylus pethericki adlanan bu nov ontogenetik deyisikliklere meruz qalan adi tam yetkin erkek Daraqli timsah olaraq qebul edilmeye baslanilir Bununla bele Vells ve Vellinqton Avstraliya duzlu su timsahlarinin yarimnov statusunu temin etmek ucun onalrin Asiya timsahlarindan tamamile ferqli ola bileceyini iddia etmekde dogru idiler ArealiDaraqli timsahi cagdas timsahlar arasinda en boyuk areala sabibdirler Bu da cox vaxt deniz yolu ile xeyli mesafeler qet etme qabiliyyeti ile izah olunur Heyvanin areali Sri Lanka ve serqi Hindistan o cumleden Cenub serqi Asiyanin sahilleri Vyetnamin merkezi bolgelerine qeder uzanir lakin indi nadirdir Simali Avstraliyadan Cenubi Avstraliyaya qeder yayildigi bilinir lakin Cenubi Avstraliyanin quru iqlimi ve asagi orta illik temperaturu olan erazilerinde timsahlara rast gelinmir baxmayaraq ki bezen ferdi sekilde olsa da timsahlari tapma hallari movcuddur Bu canlilara en cox Avstraliyanin simal sahillerinde Papua Yeni Qvineya ve Indoneziya adalarinda rastlamaq mumkundur Sabit olan pupulyasiya Filippin Palau Vanuatu ve Solomon adalarinda movcuddur Hind okeaninin coxsayli adalarinda timsahlarin kicik populyasiyalarina rast gelmek olar Evveller Seysel adalarinda indi mehv edildikleri yabani timsahlara rast gelinirdi Tarixi dovrlerde hetta Qara Qitenin serq sahillerinde yasayirdilar Bezi ferdler adi yasayis yerlerinden xeyli aralida meselen Yaponiyanin cenub sahillerinde tapilmisdir Daraqli timsah Hindistanda yayilan uc timsah novunden biridir Diger ikisi qitede daha cox yayilmisdir Bataqliq timsahi ve hind qaviali QidalanmasiEkser timsahlar kimi duzlu su timsahlari da yemek seciminde fasfasi deyil ve yavas geden maddeler mubadilesi sebebinden uzun muddet qida olmadan yasamagi bacarirlar Boyuk bir areal olcuye gore guclu deyiskenlik ve ontogenetik deyisiklikler sayesinde muxtelif cesidli heyvanlar timsahlarin rasionuna daxildir Yetkinler ekosistemlerinde en yuksekde duran yirticilardir ve eyni anda bir nece qida zencirini tamamlayir Korpe ve yeniyetme timsahlarinin pehrizi yetkinlerin pehrizinden daha etrafli tedqiq edilmisdir Boyuk timsahlarin aqressiv davranisi yasayis yerlerinin elcatmazligi ve suretli immobilizasiya ucun trankvilizatorlardan istifadenin tesirsizliyi daraqli timsahlarin insanlar terefinden oyrenilmesini cox cetinlesdirir Boyuk ferdlerin pehrizi esasen etibarli sahidlerin ve tebietdeki elmi musahidecilerin ifadelerine esaslanir medelerin terkibinin etrafli oyrenilmesine esaslanmir Duzlu su timsahi bir qayda olaraq alaqaranliqda ov edir Istifade etdiyi ov usullari deyiskendir ve diger timsahlarinkindan ferqlene bilir Meselen bataqliq ve hetta Nil timsahlarindan ferqli olaraq duzlu sy timsahlari umumiyyetle quruda ov etmirler Benqal meymunlarini ovlayarken quyruqlarindan istifade ederek meymunlari suya salmaga calisdiqlari gorulmusdur Timsahlar nisbeten kicik yirticilari butov ve ya bir nece boyuk parcada udurlar Ekser timsahlar kimi daraqli timsahlar klassik terz olaraq boyuk quru heyvanlari suyun altindan izleyir Sikar yirtici heyvana yaxinlasdiqda hucum edirler Onu tutub suyun derinliklerine suruyurler Orada sikarin muqavimet gostermesi daha cetindir Ancaq boyuk bir baligi suda tutur eksine olaraq mumkun qeder sahile suruyurler Timsah tutulan heyvani cenelerin sixilma quvvesi basin guclu hereketleri ile barcalayir Bu hereketler olum firlanmasi deyilen oz oxu etrafinda guclu bir firlanmadir Neticede timsahin gucu ve beden agirliginin birlesmesi ile sikarin bedeni parcalara ayrilaraq oldurulur Daraqli timsahin gucu eledir ki camisin kellesini ceneleri ile sindira ve ya deniz tisbagasinin sanagini ezisdire bilir Qurban oldukde timsah uygun parcalari qoparib udur Qida yemekden tam doymus tiksah terefinden gizledile biler Baxmayaraq ki qida qaliqlari tez tez sirin su tisbagalari ve kertenkeleler kimi kicik yirticilari ozune celb ede biler 2018 ci ilde Kakadu Milli Parkindan timsahlarin ezele toxumalarinda aparilan izotopik tedqiqatlar onlarin 0 85 4 2 metr uzunlugunda oldugu zaman bunlarin 76 i 2 5 metrden cox 44 i ise 2 5 metre yaxin idi uzunlugu 3 metrden coxdur esasen quru heyvanlarla esasen qaban ve camislara qidalandigini gosterir Xususen de bu canlilar muxtelif populyasiyalarda pehrizin 53 den 84 e qederini teskil ede bilir CoxalmasiGenc daraqli timsahlar Disiler 2 2 2 5 m uzunluga catdiqdan sonra 10 12 yasinda cinsi olaraq yetkinlesirler erkekler 16 yasdan tez olmayaraq 3 2 m uzunluga catdiqdan sonra yetkinlesir Cutlesme yagis movsumde noyabr mart aylarinda sirin su hovzelerinde bas tutur Disi yuvada 25 den 90 a qeder esasen 40 60 yumurta qoyur ve sonra yumurtalari qucla ortur Yumurta qoyulusu yagis movsumde bas verdiyi ucun yuva su axinlari ile yuyulmayacaq yuksek bir yer olaraq secilir Yuva dibi 7 m diametre qeder ve hundurluyu 1 m e qeder olan yarpaq ve cirpidan ibaret bir yerdir Curuyen yarpaqlar nemi ozune cekir ve yuvada sabit bir temperaturu texminen 32 C de saxlayir Disi yuva qurmaq ucun her il eyni yeri secir Disi nem palciqla ortulu halda yuvani qoruyur Bu tedbirlere baxmayaraq yumurtalar bir cox yirticilarin boyuk kertenkelelerin Avstraliyali qargalarin yabani donuzlarin Avstraliyada itlerin ve insanlarin qurbanina cevrilir Inkubasiya 90 gun davam edir Yumurtadan cixma muddeti yuvadaki temperaturdan asilidir eyni amil balalarin cinsini teyin edir Eger temperatur 31 6 C civarinda olsa bu zaman yumurtadan disiden daha cox erkek cixacaqdir Bala timsahlarin sesini esiden disi yigini dagidir ve onlarin cixmalarina komek edir Ustelik balalarini agiza yigaraq qoruya bileceyi su erazisine aparir ve onlari orada 5 7 ay qoruyur Yumurtadan cixan timsahlarin1 den azi cinsi yetkinliye catir Qalanlari sirin su tisbagalari Avstraliya qargalari yirtici quslar vehsi kopekler pisikkimiler baliqlar monitor kertenkeleleri vaglar ve diger timsahlar da daxil olmaqla yirticilar terefinden yeyilir Yetinlesmeyen ferdler tez tez yetkin timsahlarla qarsidurmalarin ve ya birbasa onlarin yirticiligin qurbani olurlar Ayrica bezen sahil sularindaki kopek baligi ve ya qitenin derinliklerindeki boyuk quru yirticilari terefinden yeyile bilirler Populyasiyanin statusuDuyu ile timsah eti Daraqli timsah yuksek ticaret deyerine malik derisi qiymetlidir timsah teserrufatlarinda yetisdirme obyekti olan nov sayilir Bu nov timsahlar insanlara hucum etmek isteklerine gore de oldurulur 1945 ci ilden 1970 ci iledek daraqli timsah nizamsiz ovculugun isas hedeflerinden birine cevrilir ustelik yasayis yerlerinin insan terefinden menimsenilmesi novun sayini xeyli azaldir Taylandda tamamile mehv edildiyi Cenubi Vyetnamda sayi 100 basa endiyi bilinir Hindistan ve Myanmada yumurtalarinin toplanmasi ve fermalarda genc timsahlarin yetisdirilmesi de daxil olmaqla nov ucun qoruma proqramlari movcuddur Timsah ovlamaq qadagan edildikden sonra balalarin yetkinlik yasina qeder yasamalari faizinin asagi olmasina baxmayaraq sayie getdikce artir Avstraliya bu novun en boyuk populyasiyasinin Qerbi Avstraliya Kvinslend ve Simali erazisi erazilerinde yasadigi timsahlarin qorunmasinda lider sayilir texminen 100 000 200 000 ferd Daraqli timsah azaldilmis risk kateqoriyasi altinda Qirmizi Kitaba daxil edilmisdir Daraqli timsahlar cox vaxt zooparklarda ve ya ixtisaslasmis teserrufatlarda saxlanilir Bununla birlikde son illerde qapali seraitde saxlanilan timsahlarda anormal davranisin ve sebebi aciqlanmayan boyume geriliyi kimi muxtelif fiziki pozgunluqlarin tez tez oldugu tesdiqlenmisdir Qapali veziyyetde timsahlarin omru 57 ilden cox deyil bezi melumatlara gore vehsi tebietde onlarin omru bundan iki defe uzun ola bilir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 The Reptile Database ing P Uetz 2015 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 7 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 11 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Brazaitis P 2001 A Guide to the Identification of the Living Species of Crocodilians Wildlife Conservation Society Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 14 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Ross C A 1990 Crocodylus raninus S Muller and Schlegel a valid species of crocodile Reptilia Crocodylidae from Borneo Proceedings of the Biological Society of Washington Ross C A 1992 Designation of a lectotype for Crocodylus raninus S Muller and Schlegel Reptilia Crocodylidae the Borneo crocodile Proceedings of the Biological Society of Washington Crocodylus raninus The Reptile Database 2016 02 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 01 26 Crocodile Attack in Australia An Analysis of Its Incidence and Review of the Pathology and Management of Crocodilian Attacks in General David G E Caldicott David Croser Charlie Manolis Grahame Webb Adam Britton 2005 09 01 ISBN Special BookSources 10 1580 1080 6032 2005 16 143 CAIAAA 2 0 CO 2 10 1580 1080 6032 2005 16 143 CAIAAA 2 0 CO 2 2017 03 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 13 Wells R W amp Wellington C R 1985 A classification of the Amphibia and Reptilia of Australia Australian Journal of Herpetology Das I amp Charles J K 2000 A Record of Crocodylus raninus Muller amp Schlegel 1844 from Brunei North western Borneo Sabah Parks Nature Journal Brochu C A 2009 Phylogenetic relationships and divergence timing of Crocodylus based on morphology and the fossil record Daraqli timsah lat Crocodylus porosus NoNaMe 2014 03 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 20 How far south did crocodiles once live ABC News ingilis 2018 05 03 2018 05 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 05 09 Webb G J amp Messel H 1977 Crocodile capture techniques The Journal of Wildlife Management Webb G J Hollis G J amp Manolis S C 1991 Feeding growth and food conversion rates of wild juvenile saltwater crocodiles Crocodylus porosus Estuarine Crocodile Crocodylus porosus Australian Museum ingilis australianmuseum net au 2017 09 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 05 26 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 16 adli istinad ucun metn gosterilmeyib On terrestrial hunting by crocodilians PDF Download Available ingilis ResearchGate 2017 09 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 05 22 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 15 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Saurabh Chattopadhyay Biplab Shee Biswajit Sukul Fatal crocodile attack Journal of Forensic and Legal Medicine 20 ingilis 8 2013 11 1139 1141 doi 10 1016 j jflm 2013 09 005 ISSN 1752 928X Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 23 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 55 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Saltwater Crocodile Reproduction 2013 12 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 12 28 Pergamon Press Population Dynamics of Crocodylus Porosus and Status Management and Recovery Update 1979 1983 Harry Messel 1984 01 01 seh 308 ISBN 9780080298580 2017 04 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 11 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 53 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Saltwater Crocodile Products 2014 01 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 12 28 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi autogenerated1 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Pathology of Runting in Farmed Saltwater Crocodiles Crocodylus porosus in Australia C Shilton G P Brown L Chambers S Benedict S Davis 2014 09 01 ISBN 10 1177 0300985813516642 2023 07 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 11 Saltwater crocodile Crocodylus porosus longevity ageing and life history ingilis genomics senescence info 2017 11 08 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 11 08 Xarici kecidlerDaraqli timsah Crocodylus porosus ing Insana hucum ing En boyuk timsahlar ing crocodilian com Crocodylus porosus ing