Türkmənistan-Qazaxıstan sərhədi — iki Asiya ölkəsi arasından keçən dövlət sərhədi.
Türkmənistan–Qazaxıstan sərhədi | |
---|---|
Xüsusiyyətləri | |
Dövlətlər | |
Uzunluğu |
|
Sərhədin ümumi uzunluğu 458.263 km-dir. Bu hər iki dövlətin ən qısa beynəlxalq sərhədidir.
Quru sərhəd Xəzər dənizinin şərq sahilində Türkmənistanın Qaraboğaz şəhərinin şimalında, Sue burnundan başlayır və Qaraboğazgöl körfəzinə paralel bir qövs boyunca uzanır və sonra Ustyurt yaylasındakı təpələr boyunca Özbəkistana doğru irəliləyir.
Tarix
İttifaq respublikaları arasındakı sərhəd
SSRİ-də milli sərhədləmə prosesində Orta Asiya etnik xətlər üzrə ittifaq respublikalarına bölünür. Buna baxmayaraq qazaxlarla türkmənlər arasındakı münasibət ümumiyyətlə yaxşı qonşuluq münasibətləri ilə seçilirdi. Ancaq Mangistau yarımadası ərazisində zaman-zaman köçəri qazaxlarla türkmən əsilli Yomut qəbiləsi arasında qanlı toqquşmalar baş verir.
RSFSR-nin bir hissəsi olaraq, qazaxlarla türkmənlər arasında büdrəmə maneəsi olan Mangışlaq ərazisi əvvəlcə Türkistan MSSR-nin tərkibində idi. 1920-ci ildə sərhəd elan olunmadan əvvəl, RSFSR rəhbərliyi Mangışlağın Qırğızıstan MSSR-yə daxil edilməsinə qərar verilir. Bu gün bu ərazi Qazaxıstanın Mangistau vilayətinin bir hissəsidir.
1920-ci illərin sonlarında Qazax MSSR ərazisinin bir hissəsini Türkmənistan SSR-yə verir. Başlanğıcda milli sərhədləşmədən sonra Qazaxıstan və Türkmənistan torpaqları arasındakı qərb sərhədi Qaraboğazgöl körfəzinin cənub sahilinə paralel uzanaraq Qazaxıstana körfəzin bütün ərazisinə haqq qazandırdı. Lakin 1928-ci ilə qədər sərhədin bu hissəsi təxminən körfəzin ortasında, daha sonra Qaraboğazgöl boğazından Xəzər dənizinə qədər uzanmağa başladı. 1932-ci ildə SSRİ rəhbərliyi, bütün Qaraboğazgölün Türkmənistan SSR-in tərkibinə daxil olması üçün sərhədi şimala köçürməyə qərar verdi. Bu qərar bölgənin körfəzin zəngin duz yataqlarını müstəqil şəkildə inkişaf etdirməsinə və Türkmənistanın sənaye inkişafını sürətləndirmək üçün qəbul edildi. Nəticədə Qaraboğazgölün bütün sahilləri Türkmənistana aid olmağa başladı.
1924-1930-cu illərdə Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikası ilə Türkmənistan Sovet Sosialist Respublikası arasındakı sərhəd şərqə doğru xeyli uzanırdı, lakin 1930-cu ildə uzunluğu xeyli azaldıldı. Bu Qaraqalpaqıstan Muxtar Vilayətinin Qazaxıstan MSSR-dən birbaşa RSFSR tabeliyinə verilməsi səbəbindən baş verir. Hal-hazırda Qaraqalpaqıstan Respublikası Özbəkistanın bir bölgəsidir və sərhədlərinin bir hissəsi həm Özbəkistan-Qazaxıstan, həm də Türkmənistan-Özbəkistan sərhədlərinin bir hissəsidir.
1960-cı illərin yerinə yetirilməmiş planları
1950-ci illərin ikinci yarısında - 1960-cı illərin əvvəllərində SSRİ-nin ali rəhbərliyi müəyyən torpaqları ayıraraq qonşu respublikalara verməklə Qazaxıstan SSR-in ərazisini azaltmaq siyasətini planlaşdırırdı. Müasir Qazaxıstan tarixşünaslığında bu planların təşəbbüskarı, o zaman Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi 0lan Nikita Xruşşovun adı hallandırılır. Beləliklə 1956-cı ildə Qazaxıstanın həddindən artıq cənubundakı Mirzəçölün əhəmiyyətli bir sahəsi Özbəkistan SSR-ə verilir. 1960-cı ildə respublikanın şimalını RSFSR-ə vermək niyyəti ilə Tselinni vilayəti qurulur. Bu planlarla yanaşı Mangışlağın Qazaxıstandan alımnaraq Qazaxıstan və Türkmənistan arasındakı sərhəd olması planlaşdırılır.
Layihələrdən birinə görə Mangışlaq Türkmənistanın yarımadadakı neft istehsalının öhdəsindən daha yaxşı gələ biləcəyi bəhanəsi ilə Türkmənistan SSR-in tərkibinə girməli idi. Beləliklə Türkmənistan və Qazaxıstan arasındakı sərhəd əhəmiyyətli dərəcədə şimala doğru dəyişdiriləcəkdi. Azərbaycanlı mütəxəssislər neft hasilatı texnologiyalarında daha səriştəli olduqları üçün başqa bir layihə Mangışlağın Azərbaycan SSR-ə verilməsini əhatə edirdi. Bu vəziyyətdə Türkmənistan-Qazaxıstan sərhədi tamamilə yox olacaqdı, çünki Türkmənistan və Qazaxıstan torpaqları Azərbaycan ərazisi ilə bölünəcəkdi. Ancaq yarımada Qazaxıstan SSR-in bir hissəsi olaraq qalır. O dövrdə Qazaxıstan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi, Xruşşovun Qazaxıstan SSR ərazilərinin azaldılması təşəbbüslərinə qarşı çıxan Dinməhəmməd Kunayev idi. Qazaxıstanın müasir sərhədlərinə borclu olan Qazaxıstan SSR Ali Sovetinin sədri J. A. Taşenevə olduğu kimi. Mangışlaka gəlincə, Kunaevə dəstək qazaxıstanlıların müstəqil olaraq neft çıxara bildiklərini sübut edə bilən SSRİ Geologiya naziri A. Sidorenko tərəfindən də səsləndirilir.
Dövlət sərhədi
Qazaxıstan və Türkmənistan arasındakı sərhəd 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından və tərkibində olan respublikaların müstəqillik qazanmasından sonra formalaşır. Türkmənistan-Qazaxıstan arasında sərhəd məsələsinin müzakirəsi 2000-ci ildə başlamışdır. 5 iyul 2001-ci ildə Qazaxıstan və Türkmənistan arasında sərhəd delimitasiyası haqqında ilkin razılaşma imzalanmışdır. Müqavilə 2 iyul 2003-cü il tarixli Qanunla təsdiq edilmişdir. 31 avqust 2006-cı il tarixində müqavilə qüvvəyə minmişdir.
Demarkasiya müqaviləsi 18 aprel 2017-ci ildə Astanada Nursultan Nazarbayev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov tərəfindən imzalanmışdır. Qazaxıstan Respublikası ilə Türkmənistan arasında Qazaxıstan-Türkmənistan dövlət sərhədinin müəyyənləşdirilməsinə dair 136-VІ ЗРК nömrəli müqavilənin təsdiq edilməsi haqqında qanun 11 yanvar 2018-ci il tarixində imzalanmışdır. Demarkasiya nəticələrindən sonra Qazaxıstan-Türkmənistan sərhədinin uzunluğu 458.263 kilometr olaraq müəyyən erdilir. Dövlət sərhədinin xəttində 330 sərhəd nişanı vardır ki, bunlardan 161-i əsas, 169-u aralıqdır.
2013-cü ildə Türkmənistan və Qazaxıstan prezidentləri birlikdə Qazaxıstan—Türkmənistan—İran dəmiryolu xəttinin açılışında iştirak etmişlər.
İstinadlar
- "Договор между Республикой Казахстан и Туркменистаном о делимитации и процессе демаркации казахстанско-туркменской государственной границы (г. Астана, 5 июля 2001 года)". Информационная система ПАРАГРАФ. 2021-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-13.
- "Казахстан утвердил границу с Туркменистаном". Sputnik Казахстан (rus). 2018-01-11. 2021-01-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-13.
- "О ратификации Соглашения между Республикой Казахстан и Туркменистаном о демаркации казахстанско-туркменской государственной границы". ИПС «Әділет». 2021-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-13.
- . Официальный сайт Президента РК (rus). 11 мая 2013. 2021-01-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-13.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turkmenistan Qazaxistan serhedi iki Asiya olkesi arasindan kecen dovlet serhedi Turkmenistan Qazaxistan serhediXususiyyetleriDovletler Qazaxistan TurkmenistanUzunlugu 379 km Serhedin umumi uzunlugu 458 263 km dir Bu her iki dovletin en qisa beynelxalq serhedidir Quru serhed Xezer denizinin serq sahilinde Turkmenistanin Qarabogaz seherinin simalinda Sue burnundan baslayir ve Qarabogazgol korfezine paralel bir qovs boyunca uzanir ve sonra Ustyurt yaylasindaki tepeler boyunca Ozbekistana dogru irelileyir TarixIttifaq respublikalari arasindaki serhed SSRI de milli serhedleme prosesinde Orta Asiya etnik xetler uzre ittifaq respublikalarina bolunur Buna baxmayaraq qazaxlarla turkmenler arasindaki munasibet umumiyyetle yaxsi qonsuluq munasibetleri ile secilirdi Ancaq Mangistau yarimadasi erazisinde zaman zaman koceri qazaxlarla turkmen esilli Yomut qebilesi arasinda qanli toqqusmalar bas verir RSFSR nin bir hissesi olaraq qazaxlarla turkmenler arasinda budreme maneesi olan Mangislaq erazisi evvelce Turkistan MSSR nin terkibinde idi 1920 ci ilde serhed elan olunmadan evvel RSFSR rehberliyi Mangislagin Qirgizistan MSSR ye daxil edilmesine qerar verilir Bu gun bu erazi Qazaxistanin Mangistau vilayetinin bir hissesidir 1920 ci illerin sonlarinda Qazax MSSR erazisinin bir hissesini Turkmenistan SSR ye verir Baslangicda milli serhedlesmeden sonra Qazaxistan ve Turkmenistan torpaqlari arasindaki qerb serhedi Qarabogazgol korfezinin cenub sahiline paralel uzanaraq Qazaxistana korfezin butun erazisine haqq qazandirdi Lakin 1928 ci ile qeder serhedin bu hissesi texminen korfezin ortasinda daha sonra Qarabogazgol bogazindan Xezer denizine qeder uzanmaga basladi 1932 ci ilde SSRI rehberliyi butun Qarabogazgolun Turkmenistan SSR in terkibine daxil olmasi ucun serhedi simala kocurmeye qerar verdi Bu qerar bolgenin korfezin zengin duz yataqlarini musteqil sekilde inkisaf etdirmesine ve Turkmenistanin senaye inkisafini suretlendirmek ucun qebul edildi Neticede Qarabogazgolun butun sahilleri Turkmenistana aid olmaga basladi 1924 1930 cu illerde Qazaxistan Sovet Sosialist Respublikasi ile Turkmenistan Sovet Sosialist Respublikasi arasindaki serhed serqe dogru xeyli uzanirdi lakin 1930 cu ilde uzunlugu xeyli azaldildi Bu Qaraqalpaqistan Muxtar Vilayetinin Qazaxistan MSSR den birbasa RSFSR tabeliyine verilmesi sebebinden bas verir Hal hazirda Qaraqalpaqistan Respublikasi Ozbekistanin bir bolgesidir ve serhedlerinin bir hissesi hem Ozbekistan Qazaxistan hem de Turkmenistan Ozbekistan serhedlerinin bir hissesidir 1960 ci illerin yerine yetirilmemis planlari1950 ci illerin ikinci yarisinda 1960 ci illerin evvellerinde SSRI nin ali rehberliyi mueyyen torpaqlari ayiraraq qonsu respublikalara vermekle Qazaxistan SSR in erazisini azaltmaq siyasetini planlasdirirdi Muasir Qazaxistan tarixsunasliginda bu planlarin tesebbuskari o zaman Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Bas katibi 0lan Nikita Xrussovun adi hallandirilir Belelikle 1956 ci ilde Qazaxistanin heddinden artiq cenubundaki Mirzecolun ehemiyyetli bir sahesi Ozbekistan SSR e verilir 1960 ci ilde respublikanin simalini RSFSR e vermek niyyeti ile Tselinni vilayeti qurulur Bu planlarla yanasi Mangislagin Qazaxistandan alimnaraq Qazaxistan ve Turkmenistan arasindaki serhed olmasi planlasdirilir Layihelerden birine gore Mangislaq Turkmenistanin yarimadadaki neft istehsalinin ohdesinden daha yaxsi gele bileceyi behanesi ile Turkmenistan SSR in terkibine girmeli idi Belelikle Turkmenistan ve Qazaxistan arasindaki serhed ehemiyyetli derecede simala dogru deyisdirilecekdi Azerbaycanli mutexessisler neft hasilati texnologiyalarinda daha seristeli olduqlari ucun basqa bir layihe Mangislagin Azerbaycan SSR e verilmesini ehate edirdi Bu veziyyetde Turkmenistan Qazaxistan serhedi tamamile yox olacaqdi cunki Turkmenistan ve Qazaxistan torpaqlari Azerbaycan erazisi ile bolunecekdi Ancaq yarimada Qazaxistan SSR in bir hissesi olaraq qalir O dovrde Qazaxistan Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin birinci katibi Xrussovun Qazaxistan SSR erazilerinin azaldilmasi tesebbuslerine qarsi cixan Dinmehemmed Kunayev idi Qazaxistanin muasir serhedlerine borclu olan Qazaxistan SSR Ali Sovetinin sedri J A Taseneve oldugu kimi Mangislaka gelince Kunaeve destek qazaxistanlilarin musteqil olaraq neft cixara bildiklerini subut ede bilen SSRI Geologiya naziri A Sidorenko terefinden de seslendirilir Dovlet serhediQazaxistan ve Turkmenistan arasindaki serhed 1991 ci ilde Sovet Ittifaqinin dagilmasindan ve terkibinde olan respublikalarin musteqillik qazanmasindan sonra formalasir Turkmenistan Qazaxistan arasinda serhed meselesinin muzakiresi 2000 ci ilde baslamisdir 5 iyul 2001 ci ilde Qazaxistan ve Turkmenistan arasinda serhed delimitasiyasi haqqinda ilkin razilasma imzalanmisdir Muqavile 2 iyul 2003 cu il tarixli Qanunla tesdiq edilmisdir 31 avqust 2006 ci il tarixinde muqavile quvveye minmisdir Demarkasiya muqavilesi 18 aprel 2017 ci ilde Astanada Nursultan Nazarbayev ve Qurbanqulu Berdimehemmedov terefinden imzalanmisdir Qazaxistan Respublikasi ile Turkmenistan arasinda Qazaxistan Turkmenistan dovlet serhedinin mueyyenlesdirilmesine dair 136 VI ZRK nomreli muqavilenin tesdiq edilmesi haqqinda qanun 11 yanvar 2018 ci il tarixinde imzalanmisdir Demarkasiya neticelerinden sonra Qazaxistan Turkmenistan serhedinin uzunlugu 458 263 kilometr olaraq mueyyen erdilir Dovlet serhedinin xettinde 330 serhed nisani vardir ki bunlardan 161 i esas 169 u araliqdir 2013 cu ilde Turkmenistan ve Qazaxistan prezidentleri birlikde Qazaxistan Turkmenistan Iran demiryolu xettinin acilisinda istirak etmisler Istinadlar Dogovor mezhdu Respublikoj Kazahstan i Turkmenistanom o delimitacii i processe demarkacii kazahstansko turkmenskoj gosudarstvennoj granicy g Astana 5 iyulya 2001 goda Informacionnaya sistema PARAGRAF 2021 01 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 02 13 Kazahstan utverdil granicu s Turkmenistanom Sputnik Kazahstan rus 2018 01 11 2021 01 08 tarixinde Istifade tarixi 2021 02 13 O ratifikacii Soglasheniya mezhdu Respublikoj Kazahstan i Turkmenistanom o demarkacii kazahstansko turkmenskoj gosudarstvennoj granicy IPS Әdilet 2021 01 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 02 13 Oficialnyj sajt Prezidenta RK rus 11 maya 2013 2021 01 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 02 13