Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yomutlar (türkm. Ýomutlar) — türkmənlərin qolu.
Tarixi
Yayğın olan bir görüşə görə, Yomutlar Salur boyu arasından çıxmış ən böyük türkmən boylarındandır. Bu xüsusda ən yaxşı bilgi Əbulqazi Bahadır xanın "Şəcərəsi"ndə vardır. Bəzi tarixçilər daha erkən dönəmlərdə tarixi qeydlərdə yomut adını daşıyan boydan bəhs edildiyinə diqqət çəkməkdədirlər. Bunlardan Y. A. Zuyev daha uzaqlara gedərək yomut adının əslinin "Yumut/Yum" olduğunu və bunun da "Gunn/Hun" ola biləcəyini vurğulamışdır. Bir sıra araşdırmaçılar, uyğur yazılarında "Umut/Yumut" adının keçdiyini bildirir. V. Radlov, "Yumut"un toplanmaq anlamında olduğunu bildirərək, Uyğur yazılarında keçən bu kəlimənin yığın, kümə mənasını daşıdığını bir vəsiləylə ifadə etmişdir. Anlam olaraq, Vamberidə yığın olduğu haqqında bir açıqlama vermişdir. Etimoloqlar, Türkcədə "yum", "yummaq", "yumaq", "yamaq", "yamalaq", "yumruq" və "yumn" kimi Yum/Yumut/Yumıt kəliməsinin kökünü əhatə edən bir sürü sözün olduğuna diqqət çəkərək, ümumiyyətlə "kümə, yığın, toplu" anlamı üzərində durmaqdadırlar. A. Djikiyev isə daha fərqli bir məsləhət vermişdir. Ona görə, Yumut/Yomut boy adı "yov" — yağı, düşmən; "mut" — mət, yıxıçı, öldürücü anlamlarını əhatə edir, yəni "Yomut" düşmən öldürən, düşməni yox edən anlamındadır. N. N. Tomudski isə Yomut boylarının XII–XIII əsrlərdə müstəqil bir boy kimi varlıqlarını sürdürdüklərindən söz edir. Nəticə nə olursa olsun, söz mövzusu XIX əsrə gəldikidə Yomutlar həm siyasi, həm də say baxımından türkmənlərin öndə gələn təmsilçiləriydilər.
XVIII əsrdə Yomutlar iki ana qola ayrılmışdı: Günbatar və ya Şagadam Yomutları, Dəmirkazık vəya Daşhovuz Yomutları. Türkmənistanın hər yanına yayılmış görükən yomutlar, -Qorqan bölgələri xaricinda Qaraqalpaq və Özbək torpaqlarında da oturmaqdalardı. Bölgə XVIII əsrin ortalarında sürəkli Avşarların hücumları altında qalmışdır. Qaynaqlar, bölgəyə 28 fevral 1731-ci ildə aparılan Nadir şah Qırxlı-Avşarın hücumlarından bəhs etməkdədirlər. Avşar hücumlarını, XVIII yüzilin sonu və XIX yüzilin ilk dönəmində Qacarların basqınları təqib etmişdir. A. A. Roslyakov, XIX yüzilin əvvəlində Türkmən boylarının oturduqları bölgələrə görə sıralamasını apararkən, Yomutların ağırlıqlı olaraq Xivə torpaqlarında və Gürgəndə yerləşdiklərini bildirir. Ona görə, Gürgəndəki yomutlar Qara-Çokalar adıyla tanınırdılar. "Xəzər dənizi ötəsi bölgəsinə baxış" illik statistik dərgisinin ilk sayında Qara-Çokalar ilə Yomutlar arasında bağ olduğu vurğulanmaqdadır. German Vamberi, yomutlar haqqında belə bəhs edir: "…Yomutlar İran sınırından Ceyhun çayına qədər uzanan Xəzər dənizinin şərq sahillərində və bəzi adalarda sakindirlər. Bu oymağa bağlı dörd tayfadan biri, sürdürdükləri quldurluq əməli nədəniylə digərlərindən ayrılaraq İran təbəəliyinə girmişdilər. Yomutlar 40 min çadır, yəni iki yüz min nəfərdən ibarət bir topluluq olduqlarını iddia edirlər". Vamberinin 200 minlik bir Yomut sayından bəhs etməsi şübhəsiz çox qabartılıdır, amma Yomutların oturduqları yerlər və İran sınırındakı quldurluqları 14 iyun 1874-cü il tarixli Rus polkovnik Qluxovskinin mərkəzə verdiyi bilgilərcə də təyid edilməkdədir. Əbdürrəzaq bəy Dünbilinin verdiği bilgilərə görə, XIX yüzilin başında İran sınırında oturan Yomutlarla Qacarlar arasında bir taqım savaşlar cərəyan etmişdir. Qacar şahının əmriylə şahzadə Məhəmmədqulu mirzə Qovanlı-Qacar, Yomutlara qarşı hücumlar etmiş, Yomutlar da liderləri Qurban Qılıç xanın başçılığında onlara qarşı dirənmişdilər. İran sınırında qacarlarla yomutların çatışmaları 1836-cı ilə qədər sürmüşdür. Qorqan bölgəsində oturan Yomutlar isə daha çox oturaq bir həyata sahib idilər. Qaynaqlar onların əkinçilik və bağçılıqla məşğul olduqlarını xəbər verməkdədir.
S. Atanıyazov, Yomutların iki böyük qola: Bayramşalı və Qara-Çokaya ayrıldıqlarını, bunlardan Bayram Şalı qolunun Öküz, Salak, Orsukçı, İğdir və Uşak boylarına, Qara-Çoka qolunun isə Cəfərbəy və Atabəy boylarına bölündüklərini bildirir. Hər boy uruqlara, uruqlar da obalara ayrılırdı. Rus işğalı sırasında yomutların Öküz boyu iki uruğa, bunlar da 12 obaya; Salak boyu isə üç uruqda və 17 boya; Orsukçı boyunun Cüneyitlər 13 uruqda, Vəkilkəllər 4 uruqda, Gınmsalar isə 10 uruqda təmsil olunurdular. Ruslara qarşı ilk dirənən türkmənlər də yomutlar idilər.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yomutlar turkm Yomutlar turkmenlerin qolu Yomut nenelerturkmen yomutTarixiYaygin olan bir goruse gore Yomutlar Salur boyu arasindan cixmis en boyuk turkmen boylarindandir Bu xususda en yaxsi bilgi Ebulqazi Bahadir xanin Seceresi nde vardir Bezi tarixciler daha erken donemlerde tarixi qeydlerde yomut adini dasiyan boydan behs edildiyine diqqet cekmekdedirler Bunlardan Y A Zuyev daha uzaqlara gederek yomut adinin eslinin Yumut Yum oldugunu ve bunun da Gunn Hun ola bileceyini vurgulamisdir Bir sira arasdirmacilar uygur yazilarinda Umut Yumut adinin kecdiyini bildirir V Radlov Yumut un toplanmaq anlaminda oldugunu bildirerek Uygur yazilarinda kecen bu kelimenin yigin kume menasini dasidigini bir vesileyle ifade etmisdir Anlam olaraq Vamberide yigin oldugu haqqinda bir aciqlama vermisdir Etimoloqlar Turkcede yum yummaq yumaq yamaq yamalaq yumruq ve yumn kimi Yum Yumut Yumit kelimesinin kokunu ehate eden bir suru sozun olduguna diqqet cekerek umumiyyetle kume yigin toplu anlami uzerinde durmaqdadirlar A Djikiyev ise daha ferqli bir meslehet vermisdir Ona gore Yumut Yomut boy adi yov yagi dusmen mut met yixici oldurucu anlamlarini ehate edir yeni Yomut dusmen olduren dusmeni yox eden anlamindadir N N Tomudski ise Yomut boylarinin XII XIII esrlerde musteqil bir boy kimi varliqlarini surdurduklerinden soz edir Netice ne olursa olsun soz movzusu XIX esre geldikide Yomutlar hem siyasi hem de say baximindan turkmenlerin onde gelen temsilcileriydiler XVIII esrde Yomutlar iki ana qola ayrilmisdi Gunbatar ve ya Sagadam Yomutlari Demirkazik veya Dashovuz Yomutlari Turkmenistanin her yanina yayilmis goruken yomutlar Qorqan bolgeleri xaricinda Qaraqalpaq ve Ozbek torpaqlarinda da oturmaqdalardi Bolge XVIII esrin ortalarinda surekli Avsarlarin hucumlari altinda qalmisdir Qaynaqlar bolgeye 28 fevral 1731 ci ilde aparilan Nadir sah Qirxli Avsarin hucumlarindan behs etmekdedirler Avsar hucumlarini XVIII yuzilin sonu ve XIX yuzilin ilk doneminde Qacarlarin basqinlari teqib etmisdir A A Roslyakov XIX yuzilin evvelinde Turkmen boylarinin oturduqlari bolgelere gore siralamasini apararken Yomutlarin agirliqli olaraq Xive torpaqlarinda ve Gurgende yerlesdiklerini bildirir Ona gore Gurgendeki yomutlar Qara Cokalar adiyla taninirdilar Xezer denizi otesi bolgesine baxis illik statistik dergisinin ilk sayinda Qara Cokalar ile Yomutlar arasinda bag oldugu vurgulanmaqdadir German Vamberi yomutlar haqqinda bele behs edir Yomutlar Iran sinirindan Ceyhun cayina qeder uzanan Xezer denizinin serq sahillerinde ve bezi adalarda sakindirler Bu oymaga bagli dord tayfadan biri surdurdukleri quldurluq emeli nedeniyle digerlerinden ayrilaraq Iran tebeeliyine girmisdiler Yomutlar 40 min cadir yeni iki yuz min neferden ibaret bir topluluq olduqlarini iddia edirler Vamberinin 200 minlik bir Yomut sayindan behs etmesi subhesiz cox qabartilidir amma Yomutlarin oturduqlari yerler ve Iran sinirindaki quldurluqlari 14 iyun 1874 cu il tarixli Rus polkovnik Qluxovskinin merkeze verdiyi bilgilerce de teyid edilmekdedir Ebdurrezaq bey Dunbilinin verdigi bilgilere gore XIX yuzilin basinda Iran sinirinda oturan Yomutlarla Qacarlar arasinda bir taqim savaslar cereyan etmisdir Qacar sahinin emriyle sahzade Mehemmedqulu mirze Qovanli Qacar Yomutlara qarsi hucumlar etmis Yomutlar da liderleri Qurban Qilic xanin basciliginda onlara qarsi direnmisdiler Iran sinirinda qacarlarla yomutlarin catismalari 1836 ci ile qeder surmusdur Qorqan bolgesinde oturan Yomutlar ise daha cox oturaq bir heyata sahib idiler Qaynaqlar onlarin ekincilik ve bagciliqla mesgul olduqlarini xeber vermekdedir S Ataniyazov Yomutlarin iki boyuk qola Bayramsali ve Qara Cokaya ayrildiqlarini bunlardan Bayram Sali qolunun Okuz Salak Orsukci Igdir ve Usak boylarina Qara Coka qolunun ise Ceferbey ve Atabey boylarina bolunduklerini bildirir Her boy uruqlara uruqlar da obalara ayrilirdi Rus isgali sirasinda yomutlarin Okuz boyu iki uruga bunlar da 12 obaya Salak boyu ise uc uruqda ve 17 boya Orsukci boyunun Cuneyitler 13 uruqda Vekilkeller 4 uruqda Ginmsalar ise 10 uruqda temsil olunurdular Ruslara qarsi ilk direnen turkmenler de yomutlar idiler