Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kotyan xan Sutay xan oğlu (XII əsr, Dəşt-i Qıpçaq – 1241, Peşt[d], Peşt medyesi) — Qıpçaq xanı.
| Kotyan xan | |
|---|---|
 | |
| 1210 – 1241 | |
| Əvvəlki | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | XII əsr |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | əsilzadə |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Kotyan adı tədim türkcə Gödən sözündən götürülüb. İt qıpçaqlarda müqəddəs heyvan sayıldığından bir çox adlar onunla bağlı olurdu. Qıpçaqlarda İtoğlu, itgödən, Kıl-Barak adları olurdu. İtgödən adı sonralar Gödənə (Kotyan) çevrildi. Kotyan xan Tərtəroba soyundan, boyundan idi.
1223-cü ildə Kalka ətrafı döyüşdə Kotyan xanın qoşunu məğlub oldu.
1239-cu ildə Batı xana məğlub olan Kotyan xan 40 minlik qıpçaqla qaçmağı qərara aldı.
Batı xanın 1239-cu ildə qıpçaqlarla məşgul olduğu anlaşılır. Bu dəfə Monqol orduları qıpçaqların başlıca yığınaq sahəsi olan Don-Doneç sahəsinə doğru yürüdülər. Kalka muharibəsində adı keçən Qıpçaq başçısı Kötən (Rus salnamələrində Kotyan) hələ həyatda və qıpçaqların ən öndə gələnlərindən idi. Özəlliklə Kötən xanın başçılığındakı qıpçaqların monqollara qarşı şiddətlə qarşı gəldiyi və bir müddət dayandığı bildirilir. Ancaq monqolların həm çoxluğu, həm də savaşdakı məharətləri qarşısında artıq dayana bilməyərək başda Kötən xan olmaq üzrə qırx mindən artıq Qıpçaq Macarıstana qaçdı. Macar kralı Belanın qıpçaqları yaxşı bir şəkildə qarşıladığı zikr edilir.
Monqolların Doneç hövzəsində Kötən xan qüvvələriylə savaşdıqları sırada bəzi Monqol birliklərinin də İdil boyunda hərəkət halında olduqları və bunun nəticəsində Aşağı İdil və Don boyundan bir çox Qıpçaq ünsürünün, Orta İdil boyuna, yani Bulqar yurdundakı meşəlik sahəyə sığındıqları bilinir. Bu surətlə Monqol istilası, qədim İdil-Bulqar ölkəsinin tamamilə Qıpçaqlaşması nəticəsini vermiş və qədim Bulgar dili yavaş-yavaş ortadan qalxaraq, yerini Qıpçaq Türkcəsinə buraxmışdır.
1240-cı ildə monqollar tərəfindən hiylə yolu ilə darmadağın edilən Şimali Qafqazdakı qıpçaqlar Kotyan xanın başçılığı altında Macarıstana getməyə məcbur oldular. İndi də Macarıstanda Kunzaq (Qıpçaqıstan) adlanan ərazi iki inzibati dairəyə – Dunay və çayları arasında yerləşən Kişikkunzaq (Kiçik Qıpçaqıstan) və Tissa çayının sağ sahilində yerləşən Naqikunzaqa (Böyük Qıpçaqıstan) bölünür. Macar ensiklopediyasında onların XVIII əsrin sonuna qədər öz türk dillərini və muxtariyyətlərini saxladıqları qeyd olunur.
Macarıstan kralı Bela, monqolların savaş üsullərini yaxşı bilən Qıpçaq yüngül süvarisindən faydalanaraq, qıpçaqları monqollara qarşı istifadə etmək istəyirdi. Halbuki Monqol ordusuna qıpçaqların şərqdəki üç və ya dörd qrupundan minlərcə süvari qatılmışdır. Monqol ordusundakı süvarilərin Türkcə bilməsi, Avstriya prinsi Fridrik Badenberqin macarlar tərəfindəki Qıpçaq xanı Kötənin Monqol casusu olduğu yolundakı iddiasını dəstəkləyirdi. Həyəcana gələn xalq məsum Kötəni parçaladı. Buna görə qıpçaqlar, monqollar ilə macarlar arasında baş verən böyük mübarizədən öncə Macar ordusundan ayrılaraq Macarıstandan Balkana doğru çəkildi və Macar ordusu monqollar qarşısında yalnız qaldı.
Kotyan xan qızlarından birini (Xaç suyuna salındıqdan sonra Mariya) Kiyev knyazı Mstislava, birini isə macar kralı Belanın oğlu Stefana vermişdi.Stefanın xanımı Xaç suyuna salındıqdan sonra Yelizaveta Kumanlı kimi tanımışdı.
Kotyan xanın oğlu Manquş Toksoba tayfasından olan Akkubul tərəfindən öldürülmüşdü. Bunu eşidən xan Akkubulun üzərinə qoşun yeridib, onu darmadağın etmişdi.
Kotyan xan 1241-ci ildə vəfat etdi.
İstinadlar
- Ənvər Çingizoğlu, Qıpçaqlar haqqında, "Soy" dərgisi, 2010.
- Bretschneider-M. D, s. 70–71; Hazai, "Kuman", The Encyclopədia of Islam, V, s. 373; Rasonyi, Tarihtə Türklük, s. 142; Kurat, Karadəniz Kuzeyindəki Türk Kavimləri, s. 96–97.
- Kafəsoğlu, Türk Milli Kültürü, s. 181; Kurat, Karadəniz Kuzeyindəki Türk Kavimləri, s. 97; Gürün, I, s. 257.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kotyan xan Sutay xan oglu XII esr Dest i Qipcaq 1241 Pest d Pest medyesi Qipcaq xani Kotyan xanQipcaq xani1210 1241EvvelkiSexsi melumatlarDogum tarixi XII esrDogum yeri Dest i QipcaqVefat tarixi 1241Vefat yeri Pest d Pest medyesi MacaristanFealiyyeti esilzade Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiKotyan adi tedim turkce Goden sozunden goturulub It qipcaqlarda muqeddes heyvan sayildigindan bir cox adlar onunla bagli olurdu Qipcaqlarda Itoglu itgoden Kil Barak adlari olurdu Itgoden adi sonralar Godene Kotyan cevrildi Kotyan xan Terteroba soyundan boyundan idi 1223 cu ilde Kalka etrafi doyusde Kotyan xanin qosunu meglub oldu 1239 cu ilde Bati xana meglub olan Kotyan xan 40 minlik qipcaqla qacmagi qerara aldi Bati xanin 1239 cu ilde qipcaqlarla mesgul oldugu anlasilir Bu defe Monqol ordulari qipcaqlarin baslica yiginaq sahesi olan Don Donec sahesine dogru yuruduler Kalka muharibesinde adi kecen Qipcaq bascisi Koten Rus salnamelerinde Kotyan hele heyatda ve qipcaqlarin en onde gelenlerinden idi Ozellikle Koten xanin basciligindaki qipcaqlarin monqollara qarsi siddetle qarsi geldiyi ve bir muddet dayandigi bildirilir Ancaq monqollarin hem coxlugu hem de savasdaki meharetleri qarsisinda artiq dayana bilmeyerek basda Koten xan olmaq uzre qirx minden artiq Qipcaq Macaristana qacdi Macar krali Belanin qipcaqlari yaxsi bir sekilde qarsiladigi zikr edilir Monqollarin Donec hovzesinde Koten xan quvveleriyle savasdiqlari sirada bezi Monqol birliklerinin de Idil boyunda hereket halinda olduqlari ve bunun neticesinde Asagi Idil ve Don boyundan bir cox Qipcaq unsurunun Orta Idil boyuna yani Bulqar yurdundaki meselik saheye sigindiqlari bilinir Bu suretle Monqol istilasi qedim Idil Bulqar olkesinin tamamile Qipcaqlasmasi neticesini vermis ve qedim Bulgar dili yavas yavas ortadan qalxaraq yerini Qipcaq Turkcesine buraxmisdir 1240 ci ilde monqollar terefinden hiyle yolu ile darmadagin edilen Simali Qafqazdaki qipcaqlar Kotyan xanin basciligi altinda Macaristana getmeye mecbur oldular Indi de Macaristanda Kunzaq Qipcaqistan adlanan erazi iki inzibati daireye Dunay ve caylari arasinda yerlesen Kisikkunzaq Kicik Qipcaqistan ve Tissa cayinin sag sahilinde yerlesen Naqikunzaqa Boyuk Qipcaqistan bolunur Macar ensiklopediyasinda onlarin XVIII esrin sonuna qeder oz turk dillerini ve muxtariyyetlerini saxladiqlari qeyd olunur Macaristan krali Bela monqollarin savas usullerini yaxsi bilen Qipcaq yungul suvarisinden faydalanaraq qipcaqlari monqollara qarsi istifade etmek isteyirdi Halbuki Monqol ordusuna qipcaqlarin serqdeki uc ve ya dord qrupundan minlerce suvari qatilmisdir Monqol ordusundaki suvarilerin Turkce bilmesi Avstriya prinsi Fridrik Badenberqin macarlar terefindeki Qipcaq xani Kotenin Monqol casusu oldugu yolundaki iddiasini destekleyirdi Heyecana gelen xalq mesum Koteni parcaladi Buna gore qipcaqlar monqollar ile macarlar arasinda bas veren boyuk mubarizeden once Macar ordusundan ayrilaraq Macaristandan Balkana dogru cekildi ve Macar ordusu monqollar qarsisinda yalniz qaldi Kotyan xan qizlarindan birini Xac suyuna salindiqdan sonra Mariya Kiyev knyazi Mstislava birini ise macar krali Belanin oglu Stefana vermisdi Stefanin xanimi Xac suyuna salindiqdan sonra Yelizaveta Kumanli kimi tanimisdi Kotyan xanin oglu Manqus Toksoba tayfasindan olan Akkubul terefinden oldurulmusdu Bunu esiden xan Akkubulun uzerine qosun yeridib onu darmadagin etmisdi Kotyan xan 1241 ci ilde vefat etdi IstinadlarEnver Cingizoglu Qipcaqlar haqqinda Soy dergisi 2010 Bretschneider M D s 70 71 Hazai Kuman The Encyclopedia of Islam V s 373 Rasonyi Tarihte Turkluk s 142 Kurat Karadeniz Kuzeyindeki Turk Kavimleri s 96 97 Kafesoglu Turk Milli Kulturu s 181 Kurat Karadeniz Kuzeyindeki Turk Kavimleri s 97 Gurun I s 257 Hemcinin baxQipcaqlarXarici kecidler