Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Riyazi modelləşdirmə — reallığın fəlsəfi yanaşma ilə riyazi üsullarla təsviridir. Riyazi modelləşdirmə eyni zamanda reallığın riyazı çərçivədə qurulması və öyrənilməsidir. Riyazi model, adətən, tənliklərdən və ya tənliklər sistemindən ibarət olur və real sistemə aid olan fərziyyə və yaxud təklifləri kəmiyyətcə təsvir edir. Model işlənərkən qəbul olunan fərziyyənin düzgünlüyü real sistemdə aparılan ölçmələrin nəticələri ilə yoxlanıla bilər. Riyazi modelləşdirmədə sistemli təhlil metodologiyasında geniş istifadə edilir. Bu metodologiya texniki, iqtisadi, bioloji və s. növlü mürəkkəb obyektlərin tədqiqi üçün işlənib, təhlil və sintez üsullarının birgə xassələrindən ibarətdir, blok – sxem prinsipindən istifadə edilir.
Bütün təbiət və humanitar elmlər obyektin öyrənilməsində riyazi aparat metodundan istifadə etməklə, faktiki olaraq riyazi modelləşdirmə ilə məşğuldurlar: real obyekti riyazi modellə əvəz edir və onu tədqiq edirlər.
Riyazi modelləşdirmə üsulları
Riyazi modellərin işlənib hazırlanması və alınan qiymətin təhlili istiqamətində aşağıdakı əsas mərhələləri qeyd etmək olar:
- Məqsədin qoyuluşu
- Modelin mürəkkəblilik səviyyəsinin təyini
- Modelin alqoritminin planlaşdırılması
- Modelin parametrinin identifikasiyası
- Modelin adekvatlığının yoxlanılması
- Modelin sınağı
- Modelin həssaslığının təhlili
Məqsədin qoyuluşu. Riyazi modelin işlənməsini qarşıya qoyulan məqsədin təyin olunmasından və həll ediləcək məsələlərin təhlilindən başlamaq lazımdır. Modelin işlənməsinin məqsədinin dəqiq qoyulması lazımi sadə variantların seçilməsi qərarının qəbul olunmasına kömək olar. Bu mərhələ çox vacib mərhələdir, çünki o modelin detallaşdırma dərəcəsini və onun xarakterinin modelləşdirmə obyektinə uyğun olmasını və nəticədə, riyazi tənliklərin seçilməsini təyin edir.
Modelin mürəkkəblik səviyyəsi. Bu mərhələdə modelləşdirmənin mürəkkəblik səviyyəsinin seçilməsi problemi tədqiqatçı qarşısında ortaya çıxır. Həmçinin modelin işlənməsi və onun sonrakı sınağı üçün informasiya təminatının nəzərə alınması da vacib məsələlərdən biridir. Ona görə də istifadə olunacaq məlumatların adekvatlığını qiymətləndirməklə yanaşı, onların mənbələrinin də tezliklə aydınlaşdırılması məqsədəuyğundur.
Modelin alqoritminin proqramlaşdırılması. Mürəkkəb sistemlərdə baş verən proseslərin riyazi tənliklərinin həlli və onların vasitəsilə aparılan hesablamaların həyata keçirilməsi ancaq elektron-hesablayıcı maşınlardan (EHM) istifadə etməklə mümkündür.
Modelin parametrlərinin identifikasiyası. Modelin işlənməsi prosesinin ən vacib mərhələlərindən biri, onun parametrlərinin əsaslandırılmış qiymətlərinin təyin olunması və yaxud identifikasiyasıdır. İdentifikasiya termini modelin elə keyfiyyətcə yoxlanılmasına nisbətən istifadə edilir ki, modelləşdirilən kəmiyyət real sistemdə müşahidə olunan kəmiyyəti düzgün təsvir etsin. Bu vaxt EHM-də ədədi eksperimentlər aparmaqla modelin standart və yaxud ideal şəraitdə reaksiyasını tədqiq edir. Modelin parametrlərinin identifikasiyasında, onun işlənməsində istifadə olunan eksperimental məlumatlar kifayətdir.
Modelin adekvatlığının yoxlanılması. Bu prosesdə adətən model vasitəsilə alınan qiymətlərin asılı olmayan eksperimentlərin, yəni modelin işlənməsində istifadə olunmayan eksperimental məlumatların nəticələrinə uyğunluğu, həmçinin də modelin dəqiqliyi yoxlanılır. Modelin yoxlanılması onun identifikasiyasında istifadə edilməyən müşahidə və eksperimental məlumatlar əsasında həyata keçirilməlidir. Yoxlama üçün lazım olan məlumatların tərkibində ümumiyyətlə bir sıra dinamiki xarakteristikalar olmaya da bilər. Ən əsası da odur ki, modelləşdirilən sistemin çıxış nəticələri verilən amillər üzərində müşahidələrin və ölçmələrin nəticələri ilə uyğun gəlsin.
Modelin sınağı. Bu mərhələdə modelin özünü aparmasının təhlilini və onun həssaslıq təhlilini daxil etmək olar. Baxılan prosedurlar modelin adekvatlıq diapazonunun və dəqiqlik dərəcələrinin nəzərə çarpacaq formada yaxşılaşdırılmasına, həmçinin modelin müxtəlif elementlərinin onun özünün aparılmasının formalaşmasının rolunun təyin edilməsinə və beləliklə, mürəkkəb modellərin sadələşdirilməsinin obyektiv əsasının təyin olunmasına kömək edirlər.
Modeli həssaslığının təhlili. Modelin ilkin sınaq dövrlərindən başlayaraq, onun işlənməsinin müxtəlif mərhələlərində həssaslıq təhlili lazımi və faydalı ola bilər. Həssaslığın ilkin təhlili real sistemin özünü aparmasının imitasiyası üçün əhəmiyyətsiz olan dəyişən kəmiyyətlərin aşkar olunmasına imkan verir.
Model vasitəsilə ədədi eksperimentlərin aparılması hər hansı bir sistemin riyazi modelləşdirilməsinin son mərhələsidir və bu vaxt böyük miqdarda məsələlər həll etmək olar.
Ədəbiyyat
- İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Xarici keçidlər
- Всё о Mathcad (rus.)
- Texnikada riyazi modelləşdirmə 2018-10-22 at the Wayback Machine
- Riyazi modelləşdirmə və binaların istilik effektivliyinin optimallaşdırması.[ölü keçid]
- VisSim Mathcad MATLAB. Vizual riyazi modelləşdirmə.[ölü keçid]
İstinadlar
- "A mathematical representation of reality"(Encyclopaedia Britanica)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Riyazi modellesdirme realligin felsefi yanasma ile riyazi usullarla tesviridir Riyazi modellesdirme eyni zamanda realligin riyazi cercivede qurulmasi ve oyrenilmesidir Riyazi model adeten tenliklerden ve ya tenlikler sisteminden ibaret olur ve real sisteme aid olan ferziyye ve yaxud teklifleri kemiyyetce tesvir edir Model islenerken qebul olunan ferziyyenin duzgunluyu real sistemde aparilan olcmelerin neticeleri ile yoxlanila biler Riyazi modellesdirmede sistemli tehlil metodologiyasinda genis istifade edilir Bu metodologiya texniki iqtisadi bioloji ve s novlu murekkeb obyektlerin tedqiqi ucun islenib tehlil ve sintez usullarinin birge xasselerinden ibaretdir blok sxem prinsipinden istifade edilir Butun tebiet ve humanitar elmler obyektin oyrenilmesinde riyazi aparat metodundan istifade etmekle faktiki olaraq riyazi modellesdirme ile mesguldurlar real obyekti riyazi modelle evez edir ve onu tedqiq edirler Riyazi modellesdirme usullariRiyazi modellerin islenib hazirlanmasi ve alinan qiymetin tehlili istiqametinde asagidaki esas merheleleri qeyd etmek olar Meqsedin qoyulusu Modelin murekkeblilik seviyyesinin teyini Modelin alqoritminin planlasdirilmasi Modelin parametrinin identifikasiyasi Modelin adekvatliginin yoxlanilmasi Modelin sinagi Modelin hessasliginin tehlili Meqsedin qoyulusu Riyazi modelin islenmesini qarsiya qoyulan meqsedin teyin olunmasindan ve hell edilecek meselelerin tehlilinden baslamaq lazimdir Modelin islenmesinin meqsedinin deqiq qoyulmasi lazimi sade variantlarin secilmesi qerarinin qebul olunmasina komek olar Bu merhele cox vacib merheledir cunki o modelin detallasdirma derecesini ve onun xarakterinin modellesdirme obyektine uygun olmasini ve neticede riyazi tenliklerin secilmesini teyin edir Modelin murekkeblik seviyyesi Bu merhelede modellesdirmenin murekkeblik seviyyesinin secilmesi problemi tedqiqatci qarsisinda ortaya cixir Hemcinin modelin islenmesi ve onun sonraki sinagi ucun informasiya teminatinin nezere alinmasi da vacib meselelerden biridir Ona gore de istifade olunacaq melumatlarin adekvatligini qiymetlendirmekle yanasi onlarin menbelerinin de tezlikle aydinlasdirilmasi meqsedeuygundur Modelin alqoritminin proqramlasdirilmasi Murekkeb sistemlerde bas veren proseslerin riyazi tenliklerinin helli ve onlarin vasitesile aparilan hesablamalarin heyata kecirilmesi ancaq elektron hesablayici masinlardan EHM istifade etmekle mumkundur Modelin parametrlerinin identifikasiyasi Modelin islenmesi prosesinin en vacib merhelelerinden biri onun parametrlerinin esaslandirilmis qiymetlerinin teyin olunmasi ve yaxud identifikasiyasidir Identifikasiya termini modelin ele keyfiyyetce yoxlanilmasina nisbeten istifade edilir ki modellesdirilen kemiyyet real sistemde musahide olunan kemiyyeti duzgun tesvir etsin Bu vaxt EHM de ededi eksperimentler aparmaqla modelin standart ve yaxud ideal seraitde reaksiyasini tedqiq edir Modelin parametrlerinin identifikasiyasinda onun islenmesinde istifade olunan eksperimental melumatlar kifayetdir Modelin adekvatliginin yoxlanilmasi Bu prosesde adeten model vasitesile alinan qiymetlerin asili olmayan eksperimentlerin yeni modelin islenmesinde istifade olunmayan eksperimental melumatlarin neticelerine uygunlugu hemcinin de modelin deqiqliyi yoxlanilir Modelin yoxlanilmasi onun identifikasiyasinda istifade edilmeyen musahide ve eksperimental melumatlar esasinda heyata kecirilmelidir Yoxlama ucun lazim olan melumatlarin terkibinde umumiyyetle bir sira dinamiki xarakteristikalar olmaya da biler En esasi da odur ki modellesdirilen sistemin cixis neticeleri verilen amiller uzerinde musahidelerin ve olcmelerin neticeleri ile uygun gelsin Modelin sinagi Bu merhelede modelin ozunu aparmasinin tehlilini ve onun hessasliq tehlilini daxil etmek olar Baxilan prosedurlar modelin adekvatliq diapazonunun ve deqiqlik derecelerinin nezere carpacaq formada yaxsilasdirilmasina hemcinin modelin muxtelif elementlerinin onun ozunun aparilmasinin formalasmasinin rolunun teyin edilmesine ve belelikle murekkeb modellerin sadelesdirilmesinin obyektiv esasinin teyin olunmasina komek edirler Modeli hessasliginin tehlili Modelin ilkin sinaq dovrlerinden baslayaraq onun islenmesinin muxtelif merhelelerinde hessasliq tehlili lazimi ve faydali ola biler Hessasligin ilkin tehlili real sistemin ozunu aparmasinin imitasiyasi ucun ehemiyyetsiz olan deyisen kemiyyetlerin askar olunmasina imkan verir Model vasitesile ededi eksperimentlerin aparilmasi her hansi bir sistemin riyazi modellesdirilmesinin son merhelesidir ve bu vaxt boyuk miqdarda meseleler hell etmek olar EdebiyyatIsmayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s Xarici kecidlerVsyo o Mathcad rus Texnikada riyazi modellesdirme 2018 10 22 at the Wayback Machine Riyazi modellesdirme ve binalarin istilik effektivliyinin optimallasdirmasi olu kecid VisSim Mathcad MATLAB Vizual riyazi modellesdirme olu kecid Istinadlar A mathematical representation of reality Encyclopaedia Britanica Hemcinin baxModel Modellesdirme Mentiqi modellesdirme Kutlevi xidmet sistemleri