Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Maqmatik süxurlar — Maqmanın yerqabığının dərinliklərində və ya yer kürəsində soyuyaraq qatılaşmasıyla əmələ gələn süxurlara deyilir.
Təsnifat
Süxurlar 5 nomenklatur vahidə bölünür: tip, sinif, qrup, sıra, ailə: süxur tipi — birinci nomenklatur vahid olub süxurların əmələgəlmə şəraitinə əsaslanır. Ümumiyyətlə, süxurlar maqmatik, metamorfik və çökmə olmaqla üç tipə bölünür. İkinci nomenklatur vahid – sinif, süxurların fatsial göstəricilərinə, tekstur, struktur əlamətlərinə və onların yatma şəraitinə əsaslanır. Maqmatik süxurlar vulkanik və plutonik siniflərə ayrılır və onların hər biri qruplara, sıralara və ailələrə bölünürlər. Üçüncü nomenklatur vahid –qrup, süxurların kimyəvi tərkibin əsas xüsusiyyətlərinə görə ayrılır. Maqmatik süxur qrupları silisiumun miqdarına görə təyin olunur: turş (64–78%), orta (53–64%), əsasi (44–53%), ultraəsasi (30–44%). Dördüncü nomenklatur vahid – sıra, kimyəvi tərkibin əlavə xüsusiyyətlərinə — qələvilərin miqdarına görə ayrılır. (Na2O+H2O) və SiO2 nisbətinin dəyişməsinə görə üç maqmatik sıra ayrılır: normal qələvi, subqələvi (qələvilərin yüksək miqdarına görə) və qələvi. Birinci və ikinci sıranın süxurlarında qələvi, rəngli minerallar və feldşpatoidlər yoxdur, bu minerallar üçüncü sıra süxurları üçün səciyyəvidir. Əsasi, orta və ultraəsasi süxurlar qrupunda bütün üç sıra iştirak edir. Turş qrupda tərkibində feldşpatoidlər olan qələvi sıra süxurları olmur. beşinci nomenklatur vahid-ailələrin ayrılmasında süxurların mineraloji tərkibi, qələvilərin (Na2O+H2O) silisium oksidinə (SiO2) olan nisbəti və b. komponentlərdən istifadə olunur.
Fatsiyaları
Maqmatik süxur fatsiyaları əmələgəlmə şəraitinin (formalaşma dərinliyi, yatım forması, yan süxurlara münasibəti) xüsusiyyətlərini daşıyan maqmatik cism; süxurların əmələgəlmə dərinliyindən asılı olaraq bir neçə qrupa bölünür: dərində abissal, orta dərinlikdə mezoabissal, kiçik dərinlikdə hipabissal (subvulkanik və effuziv) süxurlar. Bu termin başqa mənada da işlənir, məsələn, iri intruziv massivlərdə endokontakt, damar fatsiyası və b. ayrılır, yəni bu termin altında eyni geoloji və termodinamik şəraitdə yaranan maqmatik süxurlar nəzərdə tutulur. V.A.Kuznetsova görə, daha dəqiq olan maqmatik süxurların "fatsial şəraiti və fatsial xüsusiyyətləri" terminlərini işlətmək daha düzgün olardı.
Azərbaycan
Azərbaycan Respublikası ərazisinin geoloji inkişaf tarixinin və tektonik quruluşunun mürəkkəbliyi və rəngarəngliyi burada maqmatizmin müxtəlifliyini şərtləndirən başlıca amillərdir. Azərbaycanda Paleozoydan Kaynozoya qədər, Dördüncü Dövr də daxil olmaqla, müxtəlif səciyyəli maqmatik proseslər baş vermişdir.
Paleozoy maqmatizminin izlərinə Azərbaycanda yalnz Naxçıvan MR ərazisində rast gəlinir. Burada qabbro-dolerit tərkibli maqmanın silləri Devon-Karbon yaşlı süxıırlarda geniş yayılmışdır.
Mezazoy maqmatizmi Azərbaycan ərazisində Yura və Təbaşir dövrlərində baş vermişdir. Böyük Qafqazda həmin eranın maqmatizmi onun yalnız cənub yamacında, əsasən, Tufan və qismən Vəndam antiklinor zonalarında təzahür etmişdir. Maqmatik fəaliyyət nəticəsində burada toleu və əhəng-qələvi tərkibli vulkanik və intruziv kilitlələr əmələ gəlmişdir.
Mezozoy maqmatizmi Kiçik Qafqazda mürəkkəbliyi və intensivliyi ilə fərqlənir. Yura dövrünün əvvəllərində Naxçıvan ərazisində Ordubad sinklinoriumunda vulkan püskürmələri baş vermiş və bazalt tərkibli lava örtük və axınları əmələ gəlmişdir. Böyük Qafqazda Alt Yura vulkanizminin bazalt örtükləri yüksək dağlıq hissədə müəyyən edilınişdir. Yuranın ortalarında Kiçik Qafqazın Lökbətan-Qarabağ və Kür çökəkliyinin Kürdəmir-Saatlı zonalarında baş vermiş intensiv maqmatizm noticəsində bazalt-riolit, bazalt-andezit-dasit-riolit tərkibli vulkanogen, plagioqranit tərkibli intruziv siixurlar əmələ gəlmişdir. Kiçik Qafqazda (Şəmkir, Qarabağ, Qafan antiklinoriumları) və Kür çökəkliyində (Kürdəmir-Saatlı zonası) Üst Yura maqmatizmi intensivliyi ilə səciyyələnir. Burada maqmatizmin fəaliyyəti nəticəsində, əsasən, bazalt, andezit, dasit, riolit tərkibli vulkanitlər və qabbro-tonalit, qabbro-qranit tərkibli kütlələr əmələ gəlmişdir
Kaynazoy
Kaynazot maqmatizmi Kiçik Qafqazda və Talışda bazalt-andezit-dasit və subqələvi tərkibli vulkanitlər, qranit tiplı turş və subqələvi tərkibli intruzivlərlə səciyyələnir. Kiçik Qafqazın cənub hissəsində Ordubad batoliti, mərkəzi hissəsində isə Dəlidağ intruzivi və bir sıra başqa intruziv kütlələr Kaynozoy maqmatizminin məhsuludur. Bu dövrdə Böyük Qafqazın cənub yamacında da zəif maqmatizm prosesləri baş vermişdir. Burada Buynuz intruzivinin həmin vaxtda əmələ gəldiyi güman edilir. Kaynozoy maqmatizminin əlamətdar cəhətlərindən biıi də Dördüncü Dövrdə Kiçik Qafqazın mərkəzi hissəsində vulkanizmin aktivləşməsi və bazalt lavalarının geniş yayılmasıdır.
Mənbə
- Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Maqmatik suxurlar Maqmanin yerqabiginin derinliklerinde ve ya yer kuresinde soyuyaraq qatilasmasiyla emele gelen suxurlara deyilir Mayon vulkani Filippin 2009TesnifatSuxurlar 5 nomenklatur vahide bolunur tip sinif qrup sira aile suxur tipi birinci nomenklatur vahid olub suxurlarin emelegelme seraitine esaslanir Umumiyyetle suxurlar maqmatik metamorfik ve cokme olmaqla uc tipe bolunur Ikinci nomenklatur vahid sinif suxurlarin fatsial gostericilerine tekstur struktur elametlerine ve onlarin yatma seraitine esaslanir Maqmatik suxurlar vulkanik ve plutonik siniflere ayrilir ve onlarin her biri qruplara siralara ve ailelere bolunurler Ucuncu nomenklatur vahid qrup suxurlarin kimyevi terkibin esas xususiyyetlerine gore ayrilir Maqmatik suxur qruplari silisiumun miqdarina gore teyin olunur turs 64 78 orta 53 64 esasi 44 53 ultraesasi 30 44 Dorduncu nomenklatur vahid sira kimyevi terkibin elave xususiyyetlerine qelevilerin miqdarina gore ayrilir Na2O H2O ve SiO2 nisbetinin deyismesine gore uc maqmatik sira ayrilir normal qelevi subqelevi qelevilerin yuksek miqdarina gore ve qelevi Birinci ve ikinci siranin suxurlarinda qelevi rengli minerallar ve feldspatoidler yoxdur bu minerallar ucuncu sira suxurlari ucun seciyyevidir Esasi orta ve ultraesasi suxurlar qrupunda butun uc sira istirak edir Turs qrupda terkibinde feldspatoidler olan qelevi sira suxurlari olmur besinci nomenklatur vahid ailelerin ayrilmasinda suxurlarin mineraloji terkibi qelevilerin Na2O H2O silisium oksidine SiO2 olan nisbeti ve b komponentlerden istifade olunur FatsiyalariMaqmatik suxur fatsiyalari emelegelme seraitinin formalasma derinliyi yatim formasi yan suxurlara munasibeti xususiyyetlerini dasiyan maqmatik cism suxurlarin emelegelme derinliyinden asili olaraq bir nece qrupa bolunur derinde abissal orta derinlikde mezoabissal kicik derinlikde hipabissal subvulkanik ve effuziv suxurlar Bu termin basqa menada da islenir meselen iri intruziv massivlerde endokontakt damar fatsiyasi ve b ayrilir yeni bu termin altinda eyni geoloji ve termodinamik seraitde yaranan maqmatik suxurlar nezerde tutulur V A Kuznetsova gore daha deqiq olan maqmatik suxurlarin fatsial seraiti ve fatsial xususiyyetleri terminlerini isletmek daha duzgun olardi AzerbaycanQranitBazalt Azerbaycan Respublikasi erazisinin geoloji inkisaf tarixinin ve tektonik qurulusunun murekkebliyi ve rengarengliyi burada maqmatizmin muxtelifliyini sertlendiren baslica amillerdir Azerbaycanda Paleozoydan Kaynozoya qeder Dorduncu Dovr de daxil olmaqla muxtelif seciyyeli maqmatik prosesler bas vermisdir Paleozoy Paleozoy maqmatizminin izlerine Azerbaycanda yalnz Naxcivan MR erazisinde rast gelinir Burada qabbro dolerit terkibli maqmanin silleri Devon Karbon yasli suxiirlarda genis yayilmisdir Mezozoy Mezazoy maqmatizmi Azerbaycan erazisinde Yura ve Tebasir dovrlerinde bas vermisdir Boyuk Qafqazda hemin eranin maqmatizmi onun yalniz cenub yamacinda esasen Tufan ve qismen Vendam antiklinor zonalarinda tezahur etmisdir Maqmatik fealiyyet neticesinde burada toleu ve eheng qelevi terkibli vulkanik ve intruziv kilitleler emele gelmisdir Mezozoy maqmatizmi Kicik Qafqazda murekkebliyi ve intensivliyi ile ferqlenir Yura dovrunun evvellerinde Naxcivan erazisinde Ordubad sinklinoriumunda vulkan puskurmeleri bas vermis ve bazalt terkibli lava ortuk ve axinlari emele gelmisdir Boyuk Qafqazda Alt Yura vulkanizminin bazalt ortukleri yuksek dagliq hissede mueyyen edilinisdir Yuranin ortalarinda Kicik Qafqazin Lokbetan Qarabag ve Kur cokekliyinin Kurdemir Saatli zonalarinda bas vermis intensiv maqmatizm noticesinde bazalt riolit bazalt andezit dasit riolit terkibli vulkanogen plagioqranit terkibli intruziv siixurlar emele gelmisdir Kicik Qafqazda Semkir Qarabag Qafan antiklinoriumlari ve Kur cokekliyinde Kurdemir Saatli zonasi Ust Yura maqmatizmi intensivliyi ile seciyyelenir Burada maqmatizmin fealiyyeti neticesinde esasen bazalt andezit dasit riolit terkibli vulkanitler ve qabbro tonalit qabbro qranit terkibli kutleler emele gelmisdir Kaynazoy Kaynazot maqmatizmi Kicik Qafqazda ve Talisda bazalt andezit dasit ve subqelevi terkibli vulkanitler qranit tipli turs ve subqelevi terkibli intruzivlerle seciyyelenir Kicik Qafqazin cenub hissesinde Ordubad batoliti merkezi hissesinde ise Delidag intruzivi ve bir sira basqa intruziv kutleler Kaynozoy maqmatizminin mehsuludur Bu dovrde Boyuk Qafqazin cenub yamacinda da zeif maqmatizm prosesleri bas vermisdir Burada Buynuz intruzivinin hemin vaxtda emele geldiyi guman edilir Kaynozoy maqmatizminin elametdar cehetlerinden biii de Dorduncu Dovrde Kicik Qafqazin merkezi hissesinde vulkanizmin aktivlesmesi ve bazalt lavalarinin genis yayilmasidir MenbeGeologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 679 IstinadlarXarici kecidler