Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vilyam Tekkerey (ing. William Makepeace Thackeray; 18 iyul 1811[…], Kəlkətə – 24 dekabr 1863[…], London) — yazıçı.
| Vilyam Tekkerey | |
|---|---|
| ing. William Makepeace Thackeray | |
 | |
| Təxəllüsü | Michael Angelo Titmarsh, George Fitz-Boodle, Ikey Solomons |
| Doğum tarixi | 18 iyul 1811[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 24 dekabr 1863[…](52 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, roman yazıçısı, nasir |
| Əsərlərinin dili | ingilis dili |
| Janrlar | satira, roman, esse |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Uliyam M. Tekkerey 1811-ci ildə Hindistanin Kalküta vilayətində anada olub. Ailəsi tərəfindən oxumaq üçün İngiltərəyə göndərilib.Həmin zaman bir neçə məktəb dəyiştirib. Karterhause məktəbini bitirib. Daha sonra Parisə ziyarəti vaxtı Qöte ilə tanış olur.Həyatı boyu kitablara dəyər verən yazar 52 yaşında vəfat edir.
Yaradıcılığı
Ən romanı Qürur Dünyası (roman), qəhrəmanı Becky Sharpın, sinif keçmək üçün nələri gözə aldığını danışılır. Romanlarında qəhrəmanlarının ehtirasları üzündən içinə düşdükləri gülünc ya da utandırıcı vəziyyətləri danışılır. Digər romanları arasında Barry Lyndon, Pendennisin Macəraları: Talehi, Talehsizlikləri, Dostları və Ən Böyük Düşməni sayıla bilər.
Roman janrının çiçəklənməsində Çarlz Dikkens və Vilyam Tekkerey yaradıcılığı müstəsna yeri ilə seçilir. Bu mənada yaradıcılığında artıq "yeni dövrün meyllərini" əks etdirən Vilyam Tekkereyin əsərləri mühüm əhəmiyyət və aktuallıq kəsb edir. Vilyam Meykpis Tekkerey (William Makepeace Thackeray, 1811 – 1863) XIX əsr ingilis ədəbiyyatında tənqidi realizmə xas satira və qroteskin banisi kimi dəyərləndirilir. Yazıçının erkən nəsrində (o, 1840-cı illərdə imzasını bir yazıçı kimi tanıtdırmışdır) XIX əsr ingilis romanında ümumi etik meyllərilə inkişaf edən satirik-moralist yazıçının formalaşdığını müşahidə edirik. O, artıq ilk əsərlərində tipik hadisə kimi snobizmi, pula, var-dövlətə sahib olmaq ehtirasını, əxlaqsızlığı və prinsipsizliyi ifşa etməyə can atmışdır. 1846-cı ilin fevralı ilə 1847-ci ilin fevralı arasında yazıçı "Panç" jurnalında "Snoblar kitabı"nı çap etdirmişdir. Sonra bu əsərin adı dəyiş- dirilmiş, "Özlərindən biri tərəfindən təsvir olunan ingilis snobları" kimi ("The Snobs of England, by One of Themselves") nəşrə təqdim edilmişdir. Burada snoblar haqqında oçerklər silsiləsində ingilis ictimai-siyasi həyatı təsvir olunmuşdur. "Snob" sözünün özü yazıçının şərhində xüsusi məna kəsb edir. Onun ilkin mənası "pinəçi şagirdi" deməkdir. Sonradan o, ədəbsiz, tərbiyəsiz insan mənasını ifadə edən jarqon sözə çevrilmişdir. Kitab 52 fəsildən ibarətdir və onun hər fəslində snobun müəyyən tipi satirik qələmlə təsvir edilmişdir. Vilyam Tekkerey ilk dəfə XIX əsr ingilis ədəbiyyatında ətraf mühit və xarakterin qarşılıqlı təsirini açıb göstərmiş və bu, realizmin inkişafına onun böyük töhfəsi kimi dəyərləndirilmişdir. "Nyukomlar" ("The Newcomes") yenidən burjua-aristokratik mühitin geniş təsviri ilə birləşən ailə xronikasıdır. Əsər möhtəşəm "Müqəddimə" ilə açılır. Əgər "Şöhrətpərəstlik yarmarkası"nın müqəddiməsində yazıçı personajlarını kukla teatrının marionetlərinə bənzədirsə, burada o, onları Ezopun təmsillərindəki alleqorik heyvan fiqurları ilə müqayisə edir: bütün tiplər, insan xarakterləri özünəxas hərəkətləri ilə qədim təmsillərdən və nağıllardan keçir: qorxaq və lovğalar, zülmkarlar və onların qurbanları, fırıldaqçılar və sadəlövhlər; şir libası geyinmiş uzunqulaqlar, ləyaqət maskası geyinmiş Tartyuflar; aşiqlər və onların iztirabları, heyranlığı, nadincliyi, daimiliyi… Təklif olunan kitabda başına tovuz tükü qoyub lovğalanan sağsağanlar təqdim olunacaq… işvəli qızlara dırnaqlarını kəsməyə izin verib onlara aşiq olan şirlər görünəcək; peşələrində uğur qazanan fırıldaqçılara da rast gəlinəcək, lakin namuslu adamlar da bəzən uğur qazanacaq…"
Vilyam Tekkereyin ikinci tarixi romanı "Virciniyalılar"da ("The Virginians") Henri Esmondun nəvələri – Corc və Henri Uorrinqtonlardan (onlar həmçinin Pendennisin dostu Uorrinqtonun əcdadlarıdır) söhbət gedir. Yazıçı əsərində XVIII əsrin ikinci yarısında ingilis və Amerika cəmiyyətinin bədii mənzərəsini yaratmışdır. Onun sonuncu romanları "Filippin sərgüzəştləri" və "Denni Duval"dır. Onlardan birincisi (1862) yazıçının iki əsərinin – 1840-cı ildə nəşr etdirdiyi "Meşşan tarixi" və "Artur Pendennisin hekayəsi"nin bir növ sintezidir. Yazıçının "Denni Duval" adlı tamamlanmamış romanında onun məş- hur marinist (dəniz həyatına dair əsərlər yaradan sənət adamı) – yazıçı Frederik Marriatın (Captain Frederick Marryat, 1792–1848) üslubunda dəniz macəra romanına meyli açıq-aşkar hiss edilir. Balıqçılar və qaçaqmalçılar mühitində tərbiyə alan və sonra hərbi-dəniz donanmasının admiralı olan adi bir gəncin hekayəsi Marriat romanlarının pafosunu xatırladır. Lakin Vilyam Tekkereyin roman formasının inkişafına verdiyi töhfələri və əhəmiyyətli bədii-satirik kəşflərini onun müasirləri və həmvətənləri Antoni Trollop (Anthony Trollope, 1815–1882) və Corc Eliot (George Eliot, 1819–1880) yüksək qiymətləndirmişlər.
Azərbaycan ədibinin Vilyam Tekkerey yaradıcılığı ilə iki ədəbiyyat tipinin vəhdətində öyrənilməsi mədəni-ədəbi dəyərlər arasında heç bir milli sərhəddin qoyulmadığını göstərir. Əvvəla, hər iki görkəmli mətbuat və ədəbiyyat xadiminin cəmiyyət həyatını realist təsvir üsulu ilə qələmə alması ilk keyfiyyət oxşarlığı kimi diqqəti cəlb edir. Sosial mühit və insan qarşıdurmasının ziddiyyətlərini təsvir edərkən hər iki yazıçı tipik şəraitin realist təsviri fonunda müasirliyə can atan yeni qəhrəman obrazlar silsiləsini yaratmışlar. Henri Esmond, Barri Lindon, Bekki Şarp, Dobbin, Artur Pendennis kimi, Kefli İskəndər, Məmmədhəsən əmi, Usta Zeynal, Novruzəli müxtəlif təbəqələrin adamı olsalar da, mənəvi saflığa can atırlar…
"Vilyam Tekkereyin "Şöhrətpərəstlik yarmarkası" romanında insanın sosial faciəsi"ndən bəhs edən birinci bölmədə qeyd edilir ki, yazıçı ədəbiyyat tarixində "Şöhrətpərəstlik yarmarkası" romanının müəllifi kimi böyük şöhrət qazanmışdır. "Şöhrətpərəstlik yarmarkası"nda Snoblar dünyasını yaradan müəllif keçən əsrin əvvəllərini təsvir edərək onu digər tarixi dövrlərin analoqu kimi göstərməyə müvəffəq olmuşdur. Teatrlaşdırma prinsipi dünyanın satirik təsvir elementi kimi "Şöhrətpərəstlik yarmarkası" romanı üçün çox vacibdir. Teatrlaşdırma ciddi tərtib edilmiş, "çox məharətlə rolları bölüşdürən müdrik safsar (xəzli heyvan) tərəfindən idarə olunan" tamaşadır və burada "safsar" rolunda hər şeyi əhatə edən sənətkarın yaradıcılıq iradəsi çıxış edir. Teatrlaşdırma həmişə icraçıların – səhnə oyunçularının və tamaşa- çıların mövcudluğunu nəzərdə tutur: təsadüfi deyildir ki, qədim yunan dilindən tərcümədə "teatr" sözü "tamaşaçı üçün yer" deməkdir. "Oyun" və "teatrlaşdırma" anlayışlarının qovuşuğunda "teatrallıq" anlayışı dayanır. Bu anlayışın özü də incəsənət növü kimi teatr məkanından çıxaraq ədəbi əsərə daxil olur. Daha geniş mənada götürsək, ədəbiyyatda "teatrallıq" anlayışı əsərin xüsusi bədii təşkil formasını ifadə edir. Vilyam Tekkereyin "Şöhrətpərəstlik yarmarkası" romanının ikinci adı "Qəhrəmansız roman" kimi təqdim edilmişdir. Burada dünya romanın əsas hissəsini təşkil edən hadisələr fonunda Yarmarka təsvir olunur. Kuklaoynadan tamaşaçıları çağırır, onlara bəzi kuklaları təqdim edir: Rebekka, Emili, Dobbin. O, insanları içərisində hər 14 şeyi olan tamaşaya baxmağa dəvət edir: "qan axıdılan döyüşlər, möhtəşəm və dəbdəbəli karusellər, kübar həyatın səhnələri, eyni zamanda çox sadə insanların həyatından görüntülər, həssas ürəklər üçün məhəbbət epizodları, bir də yüngül janrda komik epizodlar".1 "Şöhrətpərəstlik yarmarkası"nda pul, cəmiyyətdə mövqe və ehtiram dalınca qaçarkən həqiqi dəyərlər yaddan çıxır. İnsan bankdakı hesabı, titulu və nəyisə qurban vermək bacarığına görə dəyərləndirilir. Vilyam Tekkerey personajlarına müdrik və hər şeydən agah skeptikmoralistin istehzalı baxışları ilə yuxarıdan aşağıya baxır və onları oxucusuna hoqqabazlıqları və qeyri-adi əyləncələri nümayiş etdirən insanları yarmarka balaqanındakı marionetlər kimi göstərir. Əsərin müəllifi kukla tamaşasının şərhçisi və rejissoru rolunda çıxış edir. Onun tamaşaçıya müraciətinin tonu dəyişə bilər: bu gah məzəli eyham, gah acı istehza, gah da hiddətli ifşa ilə yoğrulmuşdur. Ədib əsərində geniş aristokratlar qalereyasını yaratmışdır. Bu, Krouli ailəsinin çoxsaylı üzvləridir: ədəbsiz və kobud mülkədar Pitt Krouli, onun oğulları və qardaşı Byut Krouli, qohumlarının bir-birləri ilə çəkişdikləri bö- yük var-dövlətə sahib yaşlı xanım Krouli. Pula, var-dövlətə görə Kroulilərin hər biri rəqibinin boğazını üzməyə belə hazırdır. Acgöz maraqlar və alçaq ehtiraslar doğma insanları bir-birinin düşməninə çevirir. Ser Pitt Kroulinin – "həyatın rəzilliklərinə həvəsi olan filosofun" şəxsiyyəti daha koloritlidir. Ser Pitt qəddar və tamahkardır. O, savadsızdır və indiyə qədər əlinə bir kitab belə alıb oxumağa cəhd göstərməyib, buna baxmayaraq, "son dərəcə prinsipiallıqla öz ləyaqətini qoruyur və nadir hallarda, özü də yalnız dördatlı qoşquda gəzib dolaşır". "Dünyada çətin ki, ikinci belə hiyləgər, alçaq, xudbin, deyingən və əxlaqsız qoca tapılsın. Pitt Kroulinin yekəpər əli öz cibindən başqa istənilən cibə girməyə hazırdır".2 Aristokrat snoblar cərgəsində markiz Staynın da adı çəkilir. O, böyük həyat təcrübəsi olan yaşlı, sırtıq, bacarıqlı əyyaş və oğrudur. Lakin Stayn özünə titul və böyük sərvət əldə edə bilir, adlı-sanlı aristokrat qızla evlənir və cəmiyyətin sütununa çevrilir. Burjua dairələrinə mənsub Emili və aristokrat mühitinə qoşulmağa can atan Rebekkanın taleyi timsalında yazıçı ingilis həyatının realist mənzərəsini yaradır, şəxsi talelərin sosial mühitlə əlaqəsini açıb göstərir.
Şöhrətpərəstlik yarmarkası"nda insanlar, təbii ki, varlılara yaltaqlanırlar" – qəhrəmanların münasibətləri bununla izah olunur. Birja dəllalı Sedlinin ailəsi dilənçi vəziyyətinə düşür, tacir Osborn isə uğur qazanır. Sedlinin müflisləşməsi qohumu Osbornu ondan üz döndərməyə məcbur edir. Vardövlətdən məhrum olmuş bədbəxt Emili də çölə atılır. Yalnız miras alaraq, o, yenidən burjua snoblarının dünyasında özünə yer tapa bilər. Vilyam Tekkerey oxucunu Bekkinin heç də əxlaqi cəhətdən vergi müfəttişi vəzifəsində uğur qazanan Coz Sedlidən, Krouli ailəsindən pozğun olmadığını anlamağa məcbur edir. Şübhəsiz ki, o, yazıçının rişxəndlə soyadlar verdiyi, at, qoyun və digər heyvanlarla birbaşa qohumluğuna işarə etdiyi "yüksək təbəqədən" olan adlı-sanlı şəxslərdən pis deyildir. Əlbəttə ki, Bekki öz ədəbsiz, pozğun və qəddar himayədarı markiz Stayndan (yazıçı ona həmçinin "Stein" – alman dilində "daş" soyadı vermişdir) da pis deyildir. Buna görə də Bekkinin bütün intriqalarına baxmayaraq, çətin ki, Staynı onun qurbanı hesab etmək olar. Rebekka Şarp ağıllı, fərasətli, mahir, cazibədar, enerjili, işgüzardır, möhkəm xasiyyətə, qətiyyətə, iradəyə malikdir. O, ilk dəfə romanın səhifələrində görünəndə heç nədən məlumatı olmayan oxucu qeyri-iradi olaraq ona rəğbət bəsləyir. Özündən razı, təkəbbürlü və lovğa miss Pinkerton Bekkini – kasıb zümrənin qızı – istedadlı, lakin səhlənkar və içkiyə qurşanmış rəssam-atası və tanınmayan rəqqasənin yetim qızını kölə vəziyyətində saxladıqları gənc qızlar üçün istifadə edir. Pansionu tərk edərkən o, özünü necə də sərbəst və hiddətli aparır. Lakin Bekki Şarpın xarakteri, onun həyat məramı və ona çatmaq üçün seçdiyi vasitələr, davranış tərzi heç də qəhrəmana xas xüsusiyyətləri özündə təcəssüm etdirmir. Bekki Şarp acgöz fırıldaqçıdır. O, yuxarıya doğru irəliləyərək böyük var-dövlətə, ad-sana və ya ən böyük vəzifəyə çatmaq üçün hər şeyə hazırdır. O, heç də əxlaqsız həyat tərzi yaşadığı üçün özünü günahlandırmağa meylli deyil, əksinə bunun səbəbini yaşadığı mühitdə, maddi ehtiyacda görür. Vilyam Dobbin Emilini nəvaziş və fədakarlıqla sevir, Emilinin sözləri ilə desək, o, "xeyirxahlıq və dürüstlük mücəssəməsidir". Bu yalnız qərəzli görünə biləcək Emilinin sözləri deyil, həm də müəllifin fikridir. Bu məsələdən agah olmaq oxucu üçün o qədər də çətin deyildir. Lakin Emilinin yaşadığı mühit maskalanmış insanları asanlıqla öz toruna sala bilən "əsasları" ilə şübhəli görünür. "Şöhrətpərəstlik yarmarkası"nın müsbət qəhrəmanı Çarlz Dikkens romanlarının müsbət qəhrəmanları kimi güclü təsir və simpatiya oyatmır. Bekki asanlıqla və ani olaraq özünə qəsd etmək fikrindən çəkinir. O, 16 sadəcə inadkar yox, həm də parlaq həyata can atan həyatsevər obrazdır. Emili Sedlinin həyatı fərqli şəkildə qurulur. Onun payına olmazın əzab-əziyyət düşür, o, özünü həm sadəlövh, həm də səfeh kimi aparır, lakin yalnız özü haqqında fikirləşmir, öz qeydinə qalmır. Müəllif onun haqqında hekayəni "xoşbəxt sonluqla" – onu sevən insanla, Vilyam Dobbinlə nigahla bitirməyi mümkün hesab edir. Yazıçı göstərir ki, bu insanlar həyatlarında belə bir sevincə həqiqətən də layiqdirlər. "Yarmarka"da hadisələrin cərəyan etdiyi zamanı yazıçı Napoleon müharibələrinin Avropanı lərzəyə gətirdiyi XIX əsrin ilk 30 ilinə aid edir. Romanda bir neçə səhifə əsərin bəzi personajları kimi Vilyam Dobbinin də iştirak etdiyi Vaterloo döyüşünə həsr edilmişdir. Vilyam Tekkereyin təsvir etdiyi "Söhrətpərəstlik yarmarkası" alqı- satqı mərkəzində baş verən hadisələri xatırladır və yazıçı təqdim etdiyi obrazları ilə yarmarka sevincini və təlaşını özünün yaratdığı balaqan (küçə tamaşası) tamaşasına oxşadır. "Şöhrətpərəstlik yarmarkası"nın hadisələri XIX əsrin 10–20-ci illərini əhatə edir. Əslində Uiyam Tekkereyin romanında baş verən hadisələr Lev Tolstoyun "Hərb və sülh" romanında təsvir olunan tarixi dövrün bir hissə- sini əhatə edir. Romanın bəzi epizodlarından göründüyü kimi Vilyam Tekkerey Napoleon hücumunun dəf edilməsi nəticəsində insanlarda vətənpərvərlik əhval-ruhiyyəsinin yüksəlməsindən çıxış edərək böyük ustalıqla real sosial
mühitin yeni səhnələrini yaratmışdır.
 | Yazıçı ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Mənbə: GÜLSƏRƏN HAMLET QIZI ÖMƏROVA İNGİLİS VƏ AZƏRBAYCAN ƏDƏBİYYATINDA SOSİAL MÜHİT VƏ İNSAN PROBLEMİ (U.TEKKEREY VƏ C.MƏMMƏDQULUZADƏNIN ƏSƏRLƏRI ƏSASINDA)
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- William Makepeace Thackeray (nid.).
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118621483 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- Oxford Dictionary of National Biography (ing.). / C. Matthew Oxford: OUP, 2004.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vilyam Tekkerey ing William Makepeace Thackeray 18 iyul 1811 Kelkete 24 dekabr 1863 London yazici Vilyam Tekkereying William Makepeace ThackerayTexellusu Michael Angelo Titmarsh George Fitz Boodle Ikey SolomonsDogum tarixi 18 iyul 1811 1811 07 18 Dogum yeri Kelkete Benqal prezidentliyi d Ost Hind sirketinin administrasiyasi altinda olan Hindistan Britaniya imperiyasiVefat tarixi 24 dekabr 1863 1863 12 24 52 yasinda Vefat yeri London Ingiltere Boyuk Britaniya ve Irlandiya Birlesmis KralligiDefn yeri Kensal Qrin qebiristanligi d Tehsili Triniti Kolleci Kembric UniversitetiFealiyyeti yazici roman yazicisi nasirEserlerinin dili ingilis diliJanrlar satira roman esse Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiUliyam M Tekkerey 1811 ci ilde Hindistanin Kalkuta vilayetinde anada olub Ailesi terefinden oxumaq ucun Ingiltereye gonderilib Hemin zaman bir nece mekteb deyistirib Karterhause mektebini bitirib Daha sonra Parise ziyareti vaxti Qote ile tanis olur Heyati boyu kitablara deyer veren yazar 52 yasinda vefat edir YaradiciligiEn romani Qurur Dunyasi roman qehremani Becky Sharpin sinif kecmek ucun neleri goze aldigini danisilir Romanlarinda qehremanlarinin ehtiraslari uzunden icine dusdukleri gulunc ya da utandirici veziyyetleri danisilir Diger romanlari arasinda Barry Lyndon Pendennisin Maceralari Talehi Talehsizlikleri Dostlari ve En Boyuk Dusmeni sayila biler Roman janrinin ciceklenmesinde Carlz Dikkens ve Vilyam Tekkerey yaradiciligi mustesna yeri ile secilir Bu menada yaradiciliginda artiq yeni dovrun meyllerini eks etdiren Vilyam Tekkereyin eserleri muhum ehemiyyet ve aktualliq kesb edir Vilyam Meykpis Tekkerey William Makepeace Thackeray 1811 1863 XIX esr ingilis edebiyyatinda tenqidi realizme xas satira ve qroteskin banisi kimi deyerlendirilir Yazicinin erken nesrinde o 1840 ci illerde imzasini bir yazici kimi tanitdirmisdir XIX esr ingilis romaninda umumi etik meyllerile inkisaf eden satirik moralist yazicinin formalasdigini musahide edirik O artiq ilk eserlerinde tipik hadise kimi snobizmi pula var dovlete sahib olmaq ehtirasini exlaqsizligi ve prinsipsizliyi ifsa etmeye can atmisdir 1846 ci ilin fevrali ile 1847 ci ilin fevrali arasinda yazici Panc jurnalinda Snoblar kitabi ni cap etdirmisdir Sonra bu eserin adi deyis dirilmis Ozlerinden biri terefinden tesvir olunan ingilis snoblari kimi The Snobs of England by One of Themselves nesre teqdim edilmisdir Burada snoblar haqqinda ocerkler silsilesinde ingilis ictimai siyasi heyati tesvir olunmusdur Snob sozunun ozu yazicinin serhinde xususi mena kesb edir Onun ilkin menasi pineci sagirdi demekdir Sonradan o edebsiz terbiyesiz insan menasini ifade eden jarqon soze cevrilmisdir Kitab 52 fesilden ibaretdir ve onun her feslinde snobun mueyyen tipi satirik qelemle tesvir edilmisdir Vilyam Tekkerey ilk defe XIX esr ingilis edebiyyatinda etraf muhit ve xarakterin qarsiliqli tesirini acib gostermis ve bu realizmin inkisafina onun boyuk tohfesi kimi deyerlendirilmisdir Nyukomlar The Newcomes yeniden burjua aristokratik muhitin genis tesviri ile birlesen aile xronikasidir Eser mohtesem Muqeddime ile acilir Eger Sohretperestlik yarmarkasi nin muqeddimesinde yazici personajlarini kukla teatrinin marionetlerine benzedirse burada o onlari Ezopun temsillerindeki alleqorik heyvan fiqurlari ile muqayise edir butun tipler insan xarakterleri ozunexas hereketleri ile qedim temsillerden ve nagillardan kecir qorxaq ve lovgalar zulmkarlar ve onlarin qurbanlari firildaqcilar ve sadelovhler sir libasi geyinmis uzunqulaqlar leyaqet maskasi geyinmis Tartyuflar asiqler ve onlarin iztirablari heyranligi nadincliyi daimiliyi Teklif olunan kitabda basina tovuz tuku qoyub lovgalanan sagsaganlar teqdim olunacaq isveli qizlara dirnaqlarini kesmeye izin verib onlara asiq olan sirler gorunecek peselerinde ugur qazanan firildaqcilara da rast gelinecek lakin namuslu adamlar da bezen ugur qazanacaq Vilyam Tekkereyin ikinci tarixi romani Virciniyalilar da The Virginians Henri Esmondun neveleri Corc ve Henri Uorrinqtonlardan onlar hemcinin Pendennisin dostu Uorrinqtonun ecdadlaridir sohbet gedir Yazici eserinde XVIII esrin ikinci yarisinda ingilis ve Amerika cemiyyetinin bedii menzeresini yaratmisdir Onun sonuncu romanlari Filippin serguzestleri ve Denni Duval dir Onlardan birincisi 1862 yazicinin iki eserinin 1840 ci ilde nesr etdirdiyi Messan tarixi ve Artur Pendennisin hekayesi nin bir nov sintezidir Yazicinin Denni Duval adli tamamlanmamis romaninda onun mes hur marinist deniz heyatina dair eserler yaradan senet adami yazici Frederik Marriatin Captain Frederick Marryat 1792 1848 uslubunda deniz macera romanina meyli aciq askar hiss edilir Baliqcilar ve qacaqmalcilar muhitinde terbiye alan ve sonra herbi deniz donanmasinin admirali olan adi bir gencin hekayesi Marriat romanlarinin pafosunu xatirladir Lakin Vilyam Tekkereyin roman formasinin inkisafina verdiyi tohfeleri ve ehemiyyetli bedii satirik kesflerini onun muasirleri ve hemvetenleri Antoni Trollop Anthony Trollope 1815 1882 ve Corc Eliot George Eliot 1819 1880 yuksek qiymetlendirmisler Azerbaycan edibinin Vilyam Tekkerey yaradiciligi ile iki edebiyyat tipinin vehdetinde oyrenilmesi medeni edebi deyerler arasinda hec bir milli serheddin qoyulmadigini gosterir Evvela her iki gorkemli metbuat ve edebiyyat xadiminin cemiyyet heyatini realist tesvir usulu ile qeleme almasi ilk keyfiyyet oxsarligi kimi diqqeti celb edir Sosial muhit ve insan qarsidurmasinin ziddiyyetlerini tesvir ederken her iki yazici tipik seraitin realist tesviri fonunda muasirliye can atan yeni qehreman obrazlar silsilesini yaratmislar Henri Esmond Barri Lindon Bekki Sarp Dobbin Artur Pendennis kimi Kefli Iskender Memmedhesen emi Usta Zeynal Novruzeli muxtelif tebeqelerin adami olsalar da menevi safliga can atirlar Vilyam Tekkereyin Sohretperestlik yarmarkasi romaninda insanin sosial faciesi nden behs eden birinci bolmede qeyd edilir ki yazici edebiyyat tarixinde Sohretperestlik yarmarkasi romaninin muellifi kimi boyuk sohret qazanmisdir Sohretperestlik yarmarkasi nda Snoblar dunyasini yaradan muellif kecen esrin evvellerini tesvir ederek onu diger tarixi dovrlerin analoqu kimi gostermeye muveffeq olmusdur Teatrlasdirma prinsipi dunyanin satirik tesvir elementi kimi Sohretperestlik yarmarkasi romani ucun cox vacibdir Teatrlasdirma ciddi tertib edilmis cox meharetle rollari bolusduren mudrik safsar xezli heyvan terefinden idare olunan tamasadir ve burada safsar rolunda her seyi ehate eden senetkarin yaradiciliq iradesi cixis edir Teatrlasdirma hemise icracilarin sehne oyuncularinin ve tamasa cilarin movcudlugunu nezerde tutur tesadufi deyildir ki qedim yunan dilinden tercumede teatr sozu tamasaci ucun yer demekdir Oyun ve teatrlasdirma anlayislarinin qovusugunda teatralliq anlayisi dayanir Bu anlayisin ozu de incesenet novu kimi teatr mekanindan cixaraq edebi esere daxil olur Daha genis menada gotursek edebiyyatda teatralliq anlayisi eserin xususi bedii teskil formasini ifade edir Vilyam Tekkereyin Sohretperestlik yarmarkasi romaninin ikinci adi Qehremansiz roman kimi teqdim edilmisdir Burada dunya romanin esas hissesini teskil eden hadiseler fonunda Yarmarka tesvir olunur Kuklaoynadan tamasacilari cagirir onlara bezi kuklalari teqdim edir Rebekka Emili Dobbin O insanlari icerisinde her 14 seyi olan tamasaya baxmaga devet edir qan axidilan doyusler mohtesem ve debdebeli karuseller kubar heyatin sehneleri eyni zamanda cox sade insanlarin heyatindan goruntuler hessas urekler ucun mehebbet epizodlari bir de yungul janrda komik epizodlar 1 Sohretperestlik yarmarkasi nda pul cemiyyetde movqe ve ehtiram dalinca qacarken heqiqi deyerler yaddan cixir Insan bankdaki hesabi titulu ve neyise qurban vermek bacarigina gore deyerlendirilir Vilyam Tekkerey personajlarina mudrik ve her seyden agah skeptikmoralistin istehzali baxislari ile yuxaridan asagiya baxir ve onlari oxucusuna hoqqabazliqlari ve qeyri adi eylenceleri numayis etdiren insanlari yarmarka balaqanindaki marionetler kimi gosterir Eserin muellifi kukla tamasasinin serhcisi ve rejissoru rolunda cixis edir Onun tamasaciya muracietinin tonu deyise biler bu gah mezeli eyham gah aci istehza gah da hiddetli ifsa ile yogrulmusdur Edib eserinde genis aristokratlar qalereyasini yaratmisdir Bu Krouli ailesinin coxsayli uzvleridir edebsiz ve kobud mulkedar Pitt Krouli onun ogullari ve qardasi Byut Krouli qohumlarinin bir birleri ile cekisdikleri bo yuk var dovlete sahib yasli xanim Krouli Pula var dovlete gore Kroulilerin her biri reqibinin bogazini uzmeye bele hazirdir Acgoz maraqlar ve alcaq ehtiraslar dogma insanlari bir birinin dusmenine cevirir Ser Pitt Kroulinin heyatin rezilliklerine hevesi olan filosofun sexsiyyeti daha koloritlidir Ser Pitt qeddar ve tamahkardir O savadsizdir ve indiye qeder eline bir kitab bele alib oxumaga cehd gostermeyib buna baxmayaraq son derece prinsipialliqla oz leyaqetini qoruyur ve nadir hallarda ozu de yalniz dordatli qosquda gezib dolasir Dunyada cetin ki ikinci bele hiyleger alcaq xudbin deyingen ve exlaqsiz qoca tapilsin Pitt Kroulinin yekeper eli oz cibinden basqa istenilen cibe girmeye hazirdir 2 Aristokrat snoblar cergesinde markiz Staynin da adi cekilir O boyuk heyat tecrubesi olan yasli sirtiq bacariqli eyyas ve ogrudur Lakin Stayn ozune titul ve boyuk servet elde ede bilir adli sanli aristokrat qizla evlenir ve cemiyyetin sutununa cevrilir Burjua dairelerine mensub Emili ve aristokrat muhitine qosulmaga can atan Rebekkanin taleyi timsalinda yazici ingilis heyatinin realist menzeresini yaradir sexsi talelerin sosial muhitle elaqesini acib gosterir Sohretperestlik yarmarkasi nda insanlar tebii ki varlilara yaltaqlanirlar qehremanlarin munasibetleri bununla izah olunur Birja dellali Sedlinin ailesi dilenci veziyyetine dusur tacir Osborn ise ugur qazanir Sedlinin muflislesmesi qohumu Osbornu ondan uz dondermeye mecbur edir Vardovletden mehrum olmus bedbext Emili de cole atilir Yalniz miras alaraq o yeniden burjua snoblarinin dunyasinda ozune yer tapa biler Vilyam Tekkerey oxucunu Bekkinin hec de exlaqi cehetden vergi mufettisi vezifesinde ugur qazanan Coz Sedliden Krouli ailesinden pozgun olmadigini anlamaga mecbur edir Subhesiz ki o yazicinin risxendle soyadlar verdiyi at qoyun ve diger heyvanlarla birbasa qohumluguna isare etdiyi yuksek tebeqeden olan adli sanli sexslerden pis deyildir Elbette ki Bekki oz edebsiz pozgun ve qeddar himayedari markiz Stayndan yazici ona hemcinin Stein alman dilinde das soyadi vermisdir da pis deyildir Buna gore de Bekkinin butun intriqalarina baxmayaraq cetin ki Stayni onun qurbani hesab etmek olar Rebekka Sarp agilli ferasetli mahir cazibedar enerjili isguzardir mohkem xasiyyete qetiyyete iradeye malikdir O ilk defe romanin sehifelerinde gorunende hec neden melumati olmayan oxucu qeyri iradi olaraq ona regbet besleyir Ozunden razi tekebburlu ve lovga miss Pinkerton Bekkini kasib zumrenin qizi istedadli lakin sehlenkar ve ickiye qursanmis ressam atasi ve taninmayan reqqasenin yetim qizini kole veziyyetinde saxladiqlari genc qizlar ucun istifade edir Pansionu terk ederken o ozunu nece de serbest ve hiddetli aparir Lakin Bekki Sarpin xarakteri onun heyat merami ve ona catmaq ucun secdiyi vasiteler davranis terzi hec de qehremana xas xususiyyetleri ozunde tecessum etdirmir Bekki Sarp acgoz firildaqcidir O yuxariya dogru irelileyerek boyuk var dovlete ad sana ve ya en boyuk vezifeye catmaq ucun her seye hazirdir O hec de exlaqsiz heyat terzi yasadigi ucun ozunu gunahlandirmaga meylli deyil eksine bunun sebebini yasadigi muhitde maddi ehtiyacda gorur Vilyam Dobbin Emilini nevazis ve fedakarliqla sevir Emilinin sozleri ile desek o xeyirxahliq ve durustluk mucessemesidir Bu yalniz qerezli gorune bilecek Emilinin sozleri deyil hem de muellifin fikridir Bu meseleden agah olmaq oxucu ucun o qeder de cetin deyildir Lakin Emilinin yasadigi muhit maskalanmis insanlari asanliqla oz toruna sala bilen esaslari ile subheli gorunur Sohretperestlik yarmarkasi nin musbet qehremani Carlz Dikkens romanlarinin musbet qehremanlari kimi guclu tesir ve simpatiya oyatmir Bekki asanliqla ve ani olaraq ozune qesd etmek fikrinden cekinir O 16 sadece inadkar yox hem de parlaq heyata can atan heyatsever obrazdir Emili Sedlinin heyati ferqli sekilde qurulur Onun payina olmazin ezab eziyyet dusur o ozunu hem sadelovh hem de sefeh kimi aparir lakin yalniz ozu haqqinda fikirlesmir oz qeydine qalmir Muellif onun haqqinda hekayeni xosbext sonluqla onu seven insanla Vilyam Dobbinle nigahla bitirmeyi mumkun hesab edir Yazici gosterir ki bu insanlar heyatlarinda bele bir sevince heqiqeten de layiqdirler Yarmarka da hadiselerin cereyan etdiyi zamani yazici Napoleon muharibelerinin Avropani lerzeye getirdiyi XIX esrin ilk 30 iline aid edir Romanda bir nece sehife eserin bezi personajlari kimi Vilyam Dobbinin de istirak etdiyi Vaterloo doyusune hesr edilmisdir Vilyam Tekkereyin tesvir etdiyi Sohretperestlik yarmarkasi alqi satqi merkezinde bas veren hadiseleri xatirladir ve yazici teqdim etdiyi obrazlari ile yarmarka sevincini ve telasini ozunun yaratdigi balaqan kuce tamasasi tamasasina oxsadir Sohretperestlik yarmarkasi nin hadiseleri XIX esrin 10 20 ci illerini ehate edir Eslinde Uiyam Tekkereyin romaninda bas veren hadiseler Lev Tolstoyun Herb ve sulh romaninda tesvir olunan tarixi dovrun bir hisse sini ehate edir Romanin bezi epizodlarindan gorunduyu kimi Vilyam Tekkerey Napoleon hucumunun def edilmesi neticesinde insanlarda vetenperverlik ehval ruhiyyesinin yukselmesinden cixis ederek boyuk ustaliqla real sosial muhitin yeni sehnelerini yaratmisdir Yazici ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe GULSEREN HAMLET QIZI OMEROVA INGILIS VE AZERBAYCAN EDEBIYYATINDA SOSIAL MUHIT VE INSAN PROBLEMI U TEKKEREY VE C MEMMEDQULUZADENIN ESERLERI ESASINDA IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 William Makepeace Thackeray nid Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Deutsche Nationalbibliothek Record 118621483 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Oxford Dictionary of National Biography ing C Matthew Oxford OUP 2004