Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amfetamin ( α-metilfeniletilamin) mərkəzi sinir sisteminin sintetik stimulyatoru və feniletilamin törəməsi olan anoreksigen maddədir. Təsir mexanizmi neyromediatorların ( dopamin, noradrenalin və serotonin ) sərbəst buraxılmasına əsaslanır.
Amfetamin psixi asılılığa səbəb ola bilən rekreativ psixoaktiv maddədir. Bir çox ölkələrdə DEHB və narkolepsiyanın müalicəsi üçün məhdud tibbi istifadəsinə icazə verilir. Amfetamin alveri beynəlxalq və milli qanunlarla məhdudlaşdırılır.
Yaranma tarixi
Amfetamin ilk dəfə 1887-ci ildə Almaniyada rumın kimyaçısı Lazar Edeleanu tərəfindən sintez edilmişdir. Maddə 1920-ci illərdə astmanın müalicəsində efedrin əvəzedicisi kimi diqqət çəkdi. Amfetaminin psixoaktiv xüsusiyyətləri 1929-cu ildə amerikalı biokimyaçı Qordon Alles tərəfindən kəşf edilmişdir. 1932-ci ildə "Benzedrine" ticarət adı altında amfetaminin satışı başladı.1937-ci ildə amfetamin duzları tablet şəklində bazara çıxdı, narkolepsiya, Parkinson xəstəliyi, depressiya üçün müalicə və həmçinin arıqlamaq üçün bir vasitə kimi reklam edildi. İstirahət məqsədilə amfetamin istifadəsi halları hələ 1936-cı ildə təsvir edilmişdir.
İkinci Dünya Müharibəsi zamanı ABŞ və Böyük Britaniya öz hərbi personalını amfetamin tabletləri ilə təmin edirdi. ( Almaniya və Yapon orduları metamfetamindən istifadə edirdilər.)
Amfetaminin nəzarətsiz istifadəsinin zərəri 1960-cı illərin əvvəllərində artıq aydın oldu. Xarakterik paranoid simptomları olan " amfetamin psixozları " halları hələ 1930-cu illərdə qeydə alınmışdır və artıq 1958-ci ildə bu simptomların dərmanla əlaqəsi sübut edilmişdir. 1970-ci ildə ABŞ hakimiyyəti amfetamini nəzarət edilən maddələrin siyahısına əlavə etdi və 1971-ci ildə BMT Psixotrop Maddələr haqqında Konvensiyanı qəbul etdi və burada amfetaminin də adı qeyd edilmişdir. 1970-ci illərin sonlarında ABŞ-da amfetamin istifadəsi azalmağa başladı, lakin kokain istifadəsi artdı. Skandinaviya, Polşa və Baltikyanı ölkələrdə nisbətən populyar olaraq qalmasına baxmayaraq, Avropada da amfetamin istifadəsi o zaman azalmışdır.
Xüsusiyyətləri
Rəngsiz ,yağlı maye halında, xarakterik qoxusu olan bir maddədir. Suda pis, orqanik məhlullarda isə yaxşı həll ola bilir.
Lakin satışda amfetamin adətən suda yaxşı həll olunan duzlar şəklində tapılır: sulfat, fosfat və hidroxlorid şəklində. Ən çox yayılmış duz amfetamin sulfat, ərimə nöqtəsi 280-281 ° C olan ağ tozdur. Dekstroamfetamin sulfat 300 °C-də parçalanır.
Təsirləri
Amfetaminin mərkəzi stimullaşdırıcı təsiri əhval-ruhiyyənin yaxşılaşdırılmasında, diqqətin və konsentrasiyanın artmasında, həmçinin özünə inam və rahatlıq hissinin yaranmasına kömək edir. Amfetamin motor və nitq fəaliyyətini artırır, yuxunu və iştahı azaldır, səmərəliliyi artırır. Amfetaminin təsirinin mənfi tərəfi narahatlıq, yuxusuzluq və titrəmə hisslərinin olması ilə özünü göstərə bilər. Həmçinin, amfetamin panik və psixoza səbəb ola bilər.
Periferik təsirlər
Amfetaminin periferik təsiri kokainin təsirinə bənzəyir və əsasən sinir sisteminin stimullaşdırılmasına xidmət edir. Ürək-damar sisteminə təsiri taxikardiya və yüksək təzyiqdə özünü göstərir. Bundan əlavə, amfetamin bəzi hallarda midriaz, tez-tez - hipertermiya, titrəmə və ağız quruluğuna səbəb ola bilər.
Doza həddinin aşılması
Amfetaminin həddindən artıq dozası ilk növbədə ürək-damar sistemi üçün təhlükəlidir. Amfetamin səbəb olduğu taxikardiya, yüksək qan təzyiqi işemik insult, subaraxnoidal qanaxma, miokard infarktı, aorta diseksiyasına səbəb ola bilər. Doza həddinin aşılmasının həyat üçün təhlükə yaradan digər nəticələrinə metabolik asidoz, rabdomiyoliz, kəskin böyrək çatışmazlığı və koaqulopatiya aiddir.
Amfetaminin artıq dozası zamanı istifadə olunan əsas dərman benzodiazepinlərdir. Konvulsiyaları aradan qaldırmaq üçün barbituratlar və propofol, qan təzyiqini azaltmaq üçün blokerlər və vazodilatatorlar da istifadə edilə bilər. Bədən istiliyini azaltmaq üçün xarici soyutmadan istifadə etmək mümkündür.
Tolerantlıq və həssaslıq
Amfetaminin müntəzəm istifadəsi ilə onun əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırmaq, ürək-damar sisteminə təsirləri və iştahı boğmaq kimi bir çox təsirlərinə qarşı tədricən tolerantlıq inkişaf edir və buna görə də amfetamin istifadəçiləri gündəlik 250-1000 mq-a qədər dozanı daim artırmağa məcbur olurlar.
Asılılıq
Bir çox digər dərmanlar kimi, amfetamin də narkotik qəbul etmək istəyi və onu tapmağa yönəlmiş davranış təzahürü ilə ifadə olunan psixoloji asılılığa səbəb ola bilər.
Amfetamindən fiziki asılılığın mövcudluğu məsələsi birmənalı deyil. Uzun müddətli istifadədən sonra (və ya bir neçə gün yüksək dozada istifadə edildikdən sonra) dərmanın qəfil dayandırılması yorğunluq, yuxululuq, aclıq və depressiyaya səbəb olur ki, bu da intiharın real riskini yarada bilər. Bu simptomlar imtina sindromunun bir hissəsi və ya sadəcə amfetaminlərin müntəzəm istifadəsi ilə müşayiət olunan xroniki yuxu və qida çatışmazlığının nəticəsi hesab edilə bilər.
Bu sindromlar adətən son amfetamin istifadəsindən sonra 24 saat ərzində baş verir, həftələrlə davam edə bilən iki ümumi fazaya bölünür. Bu sindromun birinci mərhələsi kəskindir və bir həftə ərzində yox olur. İkinci mərhələ, adətən 3 həftə və daha çox çəkə bilər (davam edən yuxu pozğunluqları - yüngül hipersomniya və ya yuxusuzluq). Amfetamindən imtina zamanı baş verən ən ağır simptomlar bir həftə və ya daha az müddətdə aradan qalxsa da, bəzi simptomlar həftələr və ya aylarla davam edə bilər. Bununla belə, amfetamindən imtina simptomları insanları müntəzəm narkotik istifadəsinə qayıtmağa təşviq edə bilər. 2009-cu ildə elmi məqalələrin geniş icmalına əsasən , heç bir dərman kəskin amfetamin çəkilmə simptomlarını azaltmaqda əhəmiyyətli təsir göstərmir.
İstinadlar
- Nicolas Rasmussen. America's First Amphetamine Epidemic 1929–1971 // Am J Public Health . 98. № 6. 2008. 2014-12-13 tarixində .
- EMCDDA. Amphetamine: a European Union perspective in the global context. 2011. 9–10.
- "Amphetamine drug profile | www.emcdda.europa.eu". www.emcdda.europa.eu. 2023-08-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-02.
- EMCDDA. "Amphetamine" (ingilis). 2020-02-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-13.
- The Forensic Science Service. "FSS Report On Methylamphetamine Chemistry, Seizure Statistics, Analysis, Synthetic Routes And History Of Illicit Manufacture In The UK And The USA For The ACMD Working Group On Methylamphetamine" (PDF) (ingilis). 2004. 2013-07-30 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-04-20.
- Hamid Ghodse. Drugs and Addictive Behaviour. A Guide to Treatment. 3rd Edition. Cambridge University Press. 2002. 113–117. ISBN .
- Flomenbaum, Goldfrank; və b. Goldfrank's Toxicologic Emergencies. 8th Edition. McGraw Hill. 2006. 1121–1125. ISBN . (#explicit_et_al)
- Bertram G. Katzung. Basic & clinical pharmacology. 12th edition. McGraw-Hill Medical. 2010. 565–571. ISBN .
- Steven J Shoptaw, Uyen Kao, Keith Heinzerling, Walter Ling. Treatment for amphetamine withdrawal. 2009-04-15.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amfetamin a metilfeniletilamin merkezi sinir sisteminin sintetik stimulyatoru ve feniletilamin toremesi olan anoreksigen maddedir Tesir mexanizmi neyromediatorlarin dopamin noradrenalin ve serotonin serbest buraxilmasina esaslanir Amfetamin psixi asililiga sebeb ola bilen rekreativ psixoaktiv maddedir Bir cox olkelerde DEHB ve narkolepsiyanin mualicesi ucun mehdud tibbi istifadesine icaze verilir Amfetamin alveri beynelxalq ve milli qanunlarla mehdudlasdirilir Yaranma tarixiAmfetamin ilk defe 1887 ci ilde Almaniyada rumin kimyacisi Lazar Edeleanu terefinden sintez edilmisdir Madde 1920 ci illerde astmanin mualicesinde efedrin evezedicisi kimi diqqet cekdi Amfetaminin psixoaktiv xususiyyetleri 1929 cu ilde amerikali biokimyaci Qordon Alles terefinden kesf edilmisdir 1932 ci ilde Benzedrine ticaret adi altinda amfetaminin satisi basladi 1937 ci ilde amfetamin duzlari tablet seklinde bazara cixdi narkolepsiya Parkinson xesteliyi depressiya ucun mualice ve hemcinin ariqlamaq ucun bir vasite kimi reklam edildi Istirahet meqsedile amfetamin istifadesi hallari hele 1936 ci ilde tesvir edilmisdir Ikinci Dunya Muharibesi zamani ABS ve Boyuk Britaniya oz herbi personalini amfetamin tabletleri ile temin edirdi Almaniya ve Yapon ordulari metamfetaminden istifade edirdiler Amfetaminin nezaretsiz istifadesinin zereri 1960 ci illerin evvellerinde artiq aydin oldu Xarakterik paranoid simptomlari olan amfetamin psixozlari hallari hele 1930 cu illerde qeyde alinmisdir ve artiq 1958 ci ilde bu simptomlarin dermanla elaqesi subut edilmisdir 1970 ci ilde ABS hakimiyyeti amfetamini nezaret edilen maddelerin siyahisina elave etdi ve 1971 ci ilde BMT Psixotrop Maddeler haqqinda Konvensiyani qebul etdi ve burada amfetaminin de adi qeyd edilmisdir 1970 ci illerin sonlarinda ABS da amfetamin istifadesi azalmaga basladi lakin kokain istifadesi artdi Skandinaviya Polsa ve Baltikyani olkelerde nisbeten populyar olaraq qalmasina baxmayaraq Avropada da amfetamin istifadesi o zaman azalmisdir XususiyyetleriRengsiz yagli maye halinda xarakterik qoxusu olan bir maddedir Suda pis orqanik mehlullarda ise yaxsi hell ola bilir Lakin satisda amfetamin adeten suda yaxsi hell olunan duzlar seklinde tapilir sulfat fosfat ve hidroxlorid seklinde En cox yayilmis duz amfetamin sulfat erime noqtesi 280 281 C olan ag tozdur Dekstroamfetamin sulfat 300 C de parcalanir Tesirleri Amfetaminin merkezi stimullasdirici tesiri ehval ruhiyyenin yaxsilasdirilmasinda diqqetin ve konsentrasiyanin artmasinda hemcinin ozune inam ve rahatliq hissinin yaranmasina komek edir Amfetamin motor ve nitq fealiyyetini artirir yuxunu ve istahi azaldir semereliliyi artirir Amfetaminin tesirinin menfi terefi narahatliq yuxusuzluq ve titreme hisslerinin olmasi ile ozunu gostere biler Hemcinin amfetamin panik ve psixoza sebeb ola biler Periferik tesirler Amfetaminin periferik tesiri kokainin tesirine benzeyir ve esasen sinir sisteminin stimullasdirilmasina xidmet edir Urek damar sistemine tesiri taxikardiya ve yuksek tezyiqde ozunu gosterir Bundan elave amfetamin bezi hallarda midriaz tez tez hipertermiya titreme ve agiz quruluguna sebeb ola biler Doza heddinin asilmasi Amfetamin mubadilesinin diaqrami Amfetaminin heddinden artiq dozasi ilk novbede urek damar sistemi ucun tehlukelidir Amfetamin sebeb oldugu taxikardiya yuksek qan tezyiqi isemik insult subaraxnoidal qanaxma miokard infarkti aorta diseksiyasina sebeb ola biler Doza heddinin asilmasinin heyat ucun tehluke yaradan diger neticelerine metabolik asidoz rabdomiyoliz keskin boyrek catismazligi ve koaqulopatiya aiddir Amfetaminin artiq dozasi zamani istifade olunan esas derman benzodiazepinlerdir Konvulsiyalari aradan qaldirmaq ucun barbituratlar ve propofol qan tezyiqini azaltmaq ucun blokerler ve vazodilatatorlar da istifade edile biler Beden istiliyini azaltmaq ucun xarici soyutmadan istifade etmek mumkundur Tolerantliq ve hessasliq Amfetaminin muntezem istifadesi ile onun ehval ruhiyyeni yaxsilasdirmaq urek damar sistemine tesirleri ve istahi bogmaq kimi bir cox tesirlerine qarsi tedricen tolerantliq inkisaf edir ve buna gore de amfetamin istifadecileri gundelik 250 1000 mq a qeder dozani daim artirmaga mecbur olurlar Asililiq Bir cox diger dermanlar kimi amfetamin de narkotik qebul etmek isteyi ve onu tapmaga yonelmis davranis tezahuru ile ifade olunan psixoloji asililiga sebeb ola biler Amfetaminden fiziki asililigin movcudlugu meselesi birmenali deyil Uzun muddetli istifadeden sonra ve ya bir nece gun yuksek dozada istifade edildikden sonra dermanin qefil dayandirilmasi yorgunluq yuxululuq acliq ve depressiyaya sebeb olur ki bu da intiharin real riskini yarada biler Bu simptomlar imtina sindromunun bir hissesi ve ya sadece amfetaminlerin muntezem istifadesi ile musayiet olunan xroniki yuxu ve qida catismazliginin neticesi hesab edile biler Bu sindromlar adeten son amfetamin istifadesinden sonra 24 saat erzinde bas verir heftelerle davam ede bilen iki umumi fazaya bolunur Bu sindromun birinci merhelesi keskindir ve bir hefte erzinde yox olur Ikinci merhele adeten 3 hefte ve daha cox ceke biler davam eden yuxu pozgunluqlari yungul hipersomniya ve ya yuxusuzluq Amfetaminden imtina zamani bas veren en agir simptomlar bir hefte ve ya daha az muddetde aradan qalxsa da bezi simptomlar hefteler ve ya aylarla davam ede biler Bununla bele amfetaminden imtina simptomlari insanlari muntezem narkotik istifadesine qayitmaga tesviq ede biler 2009 cu ilde elmi meqalelerin genis icmalina esasen hec bir derman keskin amfetamin cekilme simptomlarini azaltmaqda ehemiyyetli tesir gostermir IstinadlarNicolas Rasmussen America s First Amphetamine Epidemic 1929 1971 Am J Public Health 98 6 2008 2014 12 13 tarixinde EMCDDA Amphetamine a European Union perspective in the global context 2011 9 10 Amphetamine drug profile www emcdda europa eu www emcdda europa eu 2023 08 15 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 02 EMCDDA Amphetamine ingilis 2020 02 27 tarixinde Istifade tarixi 2013 04 13 The Forensic Science Service FSS Report On Methylamphetamine Chemistry Seizure Statistics Analysis Synthetic Routes And History Of Illicit Manufacture In The UK And The USA For The ACMD Working Group On Methylamphetamine PDF ingilis 2004 2013 07 30 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 04 20 Hamid Ghodse Drugs and Addictive Behaviour A Guide to Treatment 3rd Edition Cambridge University Press 2002 113 117 ISBN 0511058446 Flomenbaum Goldfrank ve b Goldfrank s Toxicologic Emergencies 8th Edition McGraw Hill 2006 1121 1125 ISBN 0071437630 explicit et al Bertram G Katzung Basic amp clinical pharmacology 12th edition McGraw Hill Medical 2010 565 571 ISBN 9780071764018 Steven J Shoptaw Uyen Kao Keith Heinzerling Walter Ling Treatment for amphetamine withdrawal 2009 04 15