Naftalan faciəsi

Naftalan faciəsi və ya Naftalan terroru — 27 sentyabr 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Goranboy rayonunun Naftalan şəhəri yaxınlıqlarında yerləşən Qaşaltı Qaraqoyunlu kəndinə artilleriya hücumu. Hadisə nəticəsində eyni ailədən 5 nəfər həlak olmuş, ailənin evi qismən dağılmışdır.

Naftalan faciəsi
Hücum nəticəsində dağıdılan ev.
Tarix	27 sentyabr 2020
Yeri	Qaşaltı Qaraqoyunlu, Goranboy rayonu, Azərbaycan
İştirakçılar	Ermənistan Silahlı Qüvvələri
Qurbanlar
Ölənlərin sayı	5
Maddi ziyan	100 min AZN

Goranboy rayon prokurorluğunda hadisə ilə əlaqədar cinayət işi açılmışdır. "Amnesty International" bildirmişdir ki, artilleriyadan "heç vaxt mülki əhalinin cəmləşdiyi ərazidə istifadə edilməməlidir" və hadisəni "heç bir şeyə fərq qoymadan hücum" kimi qiymətləndirmişdir. Həmçinin, FİFA-nın baş katibi Fatma Samura hadisə nəticəsində həlak olan 13 yaşlı futbolçu Şəhriyar Qurbanov üçün başsağlığı məktubu ünvanlamışdır.

Zəmin

Qaşaltı Qaraqoyunlu kəndi Goranboy rayonunda, kurort şəhəri olan Naftalan yaxınlıqlarında yerləşir. 2015-ci ildə kəndin əhalisi 833 nəfər idi. Qaşaltı Qaraqoyunlu münaqişə zonasından təxminən 50 kilometr (31 mil) məsafədə yerləşir.

Mübahisəli Dağlıq Qarabağ regionunda etnik ermənilər çoxluq təşkil edir və de-yure Azərbaycanın bir hissəsidir, lakin Ermənistan tərəfindən dəstəklənən və beynəlxalq səviyyədə tanınmayan Dağlıq Qarabağ Respublikasının (DQR) faktiki nəzarətində olmuşdur. Etnik zorakılıq 1980-ci illərin sonlarında başlamış və 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılması ilə müharibəyə çevrilmişdir. 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Soveti vilayətin Azərbaycan SSR-in tərkibindən çıxarılaraq Ermənistan SSR-yə birləşdirilməsi haqqında qərar qəbul etmiş, lakin Azərbaycan bunu rədd etmişdir. Dağlıq Qarabağın muxtar statusunun ləğvindən sonra 10 dekabr 1991-ci ildə Dağlıq Qarabağda müstəqillik referendumu keçirilmişdir. Vilayət əhalisinin təxminən 22,8%-ni təşkil edən azərbaycanlıların referendumu boykot etməsi nəticəsində iştirakçıların 99,8%-i müstəqilliyin lehinə səs vermişdir. 1992-ci ildə Azərbaycan və Ermənistan Sovet İttifaqından tam müstəqil olmuşdur.

Birinci Qarabağ müharibəsi 750 min azərbaycanlının məcburi köçkün olması ilə nəticələnmişdir. Ermənistan Silahlı Qüvvələri işğal etdiyi bütün əraziləri əhalinin əksəriyyətini təşkil etmiş azərbaycanlılardan təmizləmişdi. Müharibə 1994-cü ildə atəşkəslə başa çatmış, tanınmamış Dağlıq Qarabağ Respublikası regionun böyük hissəsinə nəzarəti saxlamış, o cümlədən ətraf rayonlar olan Ağdam, Cəbrayıl, Füzuli, Kəlbəcər, Qubadlı, Laçın və Zəngilanı işğal etmişdir.

Otuz il ərzində atəşkəs rejiminin çoxsaylı pozuntuları baş tutmuşdur, onlardan ən ciddisi 2016-cı ilin aprel döyüşləridir. Sorğular Dağlıq Qarabağ sakinlərinin Azərbaycanın tərkibində olmaq istəmədiyini göstərmişdir. 2019-cu ilin avqustunda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan birləşmənin lehinə verdiyi bəyanatda "Artsax Ermənistandır, nöqtə" demişdi. 2020-ci ilin iyulunda Ermənistan və Azərbaycan sərhədində növbəti atışmalar baş vermişdir.

27 sentyabr 2020-ci ildə bölgədə qarşıdurma baş vermiş və bu, tezliklə müharibəyə çevrilmişdir.

Hücum

27 sentyabr 2020-ci ildə, saat 18:00 radələrindəErmənistan Silahlı Qüvvələri Qaşaltı Qaraqoyunlu kəndinə artilleriya ilə zərbələr endirmişdir. Hücum zamanı mərmilərdən biri Qurbanovlar ailəsinin kənddə yerləşən evinin giriş hissəsindəki pilləkənlərə düşmüşdür. Hadisə nəticəsində bir ailədən 5 mülki şəxs həlak olmuşdur: 1951-ci il təvəllüdlü Elbrus Qurbanov, 1956-cı il təvəllüdlü Şəfayət Qurbanova, 2006-cı il təvəllüdlü Fidan Qurbanova, 2007-ci il təvəllüdlü Şəhriyar Qurbanov və 1981-ci il təvəllüdlü Afaq Əmirova həlak olmuşdur. Hücum nəticəsində Qurbanovlar ailəsinin evi qismən dağılmışdır, Qurbanova məxsus fərdi yaşayış evinə və evin həyətində olan yardımçı tikililərə 100 min manat məbləğində ziyan dəymişdir.Rusiyanın "Dojd" kanalının müxbiri Vasili Polonski hücum zamanı hadisə yerində idi.

Nəticə

Hadisə nəticəsində həlak olanlar 29 sentyabrda Qaşaltı Qaraqoyunlu kəndində dəfn edilmişdir. Goranboy rayon prokurorluğunda hadisə ilə əlaqədar Cinayət Məcəlləsinin 120.2.1-ci (cinayətkar birlik-təşkilat tərəfindən qəsdən adam öldürmə), 120.2.4-cü (qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən xuliqanlıq niyyəti ilə xüsusi amansızlıqla qəsdən adam öldürmə), 120.2.7 (iki və ya daha çox şəxsi qəsdən öldürmə), 120.2.12-ci (milli, irqi, dini ədavət və ya düşmənçilik niyyəti ilə qəsdən adam öldürmə), 100.2 (təcavüzkar müharibəni aparma) və digər maddələri ilə cinayət işi başlanmışdır.

Reaksiyalar

Hücum zamanı hadisə yerində olan rusiyalı jurnalist Vasili Polonski faciəyə görə dəhşətə gəldiyini demişdir. "Amnesty International" hadisəni beynəlxalq hüquqda qadağan edilmiş "heç bir şeyə fərq qoymadan hücum" kimi qiymətləndirmiş və bildirmişdir ki, artilleriyadan "heç vaxt mülki əhalinin cəmləşdiyi ərazidə istifadə edilməməlidir".

Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyası (AFFA) 28 sentyabrda federasiyanın icraçı vitse-prezidenti Elxan Məmmədovun imzaladığı məktubda UEFA-nın digər üzvlərindən dəstək istəmişdir. AFFA "bu çətin zamanda bütün Avropanın futbol ailəsini dinc əhaliyə qarşı təcavüzü pisləmək üçün birliyə" çağırmışdır. FİFA-nın baş katibi Fatma Samura hadisə nəticəsində həlak olan 13 yaşlı futbolçu Şəhriyar Qurbanov üçün başsağlığı məktubu ünvanlamışdır.

Mənbə

İstinadlar

1. Baku.ws, 2020
2. Azərbaycan Milli Kitabxanası
3. Məcid, 2020
4. Naftalan Şəhər İcra Hakimiyyəti, 2015
5. Associated Press, 2020
6. Ardilye-Karras, 2006. səh. 409–432
7. UNHCR, 1996
8. Yamskov, 1991. səh. 659
9. BBC News, 2016
10. de Vaal, 2013
11. Human Rights Club, 2019
12. RULAC, 2021
13. Avropa və Xarici İşlər Nazirliyi, 2020
14. Toal, O'Laflin və Bakk, 2020
15. BBC News, 2020
16. Azərbaycan, 2020. səh. 9
17. Qostev, 2020
18. Amnesty International Report, 2021. səh. 12
19. WION, 2020
20. Amnesty International English, 2021
21. Amnesty International Report, 2021. səh. 7
22. Amnesty International German, 2021
23. Nəsibli, 2020
24. Al-Jazeera, 2021
25. Vahid, 2020
26. Dojd, 2020
27. Baku TV, 2020
28. Media.az, 2020

Ədəbiyyat

• Polonski, Vasili; Korostelev, Aleksey; Katayev, Denis. "«Квартал уничтожен под ноль». Как выживают люди в Шуше, Степанакерте и Гяндже". Dojd (rus). 17 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• Məcid, Faiq. "При артобстреле убита семья из пяти жителей азербайджанского села Гашалты Источник:". Кавказский Узел (rus). 27 sentyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• Qostev, Aleksandr. "Непримиримые. Кто толкает Армению и Азербайджан к большой войне". Svoboda (rus). Azadlıq Radiosu. 28 sentyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• "Azerbaijan/Armenia: Scores of civilians killed by indiscriminate use of weapons in conflict over Nagorno-Karabakh". Amnesty International (ingilis). 14 yanvar 2021. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• "Zahlreiche Tote Durch Völkerrechtswidrigen Waffeneinsatz Im Konflikt Um Berg-Karabach". Amnesty International (alman). 14 yanvar 2021. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• "In The Line Of Fire: Civilian casualties from unlawful strikes in the ArmenianAzerbaijani Conflict Over Nagorno-Karabakh" (PDF), Amnesty International (ingilis), 2021, İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021
• "Nagorno-Karabakh: Armenia, Azerbaijan 'violated laws of war'". Al-Jazeera (ingilis). 14 yanvar 2021. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• "23 killed as fighting erupts between Armenia, Azerbaijan in disputed area". WION (ingilis). 28 sentyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• Ardillier-Carras, Françoise. Sud-Caucase: conflit du Karabagh et nettoyage ethnique [South Caucasus: Karabakh conflict and ethnic cleansing] (fransız). 2006.
• "UNHCR publication for CIS Conference (Displacement in the CIS) – Conflicts in the Caucasus" (ingilis). Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı. 1 may 1996.
• Yamskov, A. N. Ethnic Conflict in the Transcausasus: The Case of Nagorno-Karabakh. Theory and Society (ingilis). 20. 1991.
• "Nagorno-Karabakh profile". BBC News (ingilis). 6 aprel 2016.
• De Waal, Thomas. Black Garden Armenia and Azerbaijan Through Peace and War, 10th Year Anniversary Edition, Revised and Updated. 2013. ISBN . OCLC 1154881834.
• "Armenia and Azerbaijan fight over disputed Nagorno-Karabakh" (ingilis). BBC. 27 sentyabr 2020. 27 sentyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib.
• "Military occupation of Azerbaijan by Armenia". . 22 fevral 2021.
• "Armenia/Azerbaijan – Border clashes between the two countries (15 July 2020)". Ministry of Europe and Foreign Affairs (France).
• "HUMAN RIGHTS SITUATION OF INTERNALLY DISPLACED PERSONS IN AZERBAIJAN". humanrightsclub.net. 19 iyun 2019.
• Toal, Gerard; O’Loughlin, John; Bakke, Kristin M. "Nagorno-Karabakh: what do residents of the contested territory want for their future?". The Conversation (ingilis). 12 oktyabr 2020.
• "Ermənilərin törətdiyi Naftalan faciəsi rusiyalı jurnalisti dəhşətə gətirdi - VİDEO". Baku.ws (az.). 21 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• "Düşmənin atəşi nəticəsində mülki şəxslərin həlak olması barədə beş cinayət işi Baş Prokurorluğun İstintaq idarəsinə göndərilib". Azərbaycan (az.). 30 sentyabr 2020.
• "Kəndlər" (az.). Naftalan Şəhər İcra Hakimiyyəti. 2015. 2015-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-20.
• Vahid, Firuzə. "Baş Prokurorluq və XİN ermənilər tərəfindən mülki əhaliyə qarşı törədilən cinayətlərlə bağlı bəyanat yayıb". Azəri Press Agentliyi (az.). 29 sentyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• "Российский журналист пришел в ужас от трагедии в Нафталане, произошедшей по вине армян - ВИДЕО". Media.az (rus). 21 oktyabr 2021. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• Vasiliy Polonski. Rusiyalı jurnalisti dəhşətə gətirən Naftalanın faciəsi (az.). 20 oktyabr 2020. 20 dekabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• Nəsibli, İsmayıl. "Ermənilərin Naftalana atdığı top atəşi nəticəsində həlak olan ailə üzvləri dəfn edilib". Report İnformasiya Agentliyi (az.). 29 sentyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.
• "Naftalan terroru". Azərbaycan Milli Kitabxanası. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2021.