Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mərvdəki Qacar xanlığı — Mərv bölgəsində 1747-ci ildən 1788-ci ilə qədər mövcud olmuş və Qacarlar tərəfindən idarə edilmiş müstəqil xanlıq. Xanlıq Səfəvi dönəmindən bueradakı vadinin hakimləri olan və Qacar tayfasının İzzəddinli boyuna mənsub şəxslər tərəfindən idarə edilmişdir. Xanlıq 1747-ci ildə Nadir şahın ölümündən sonra müstəqil olmuş və Buxara hakimi Danyal bəylə yaxşı münasibətlər qurmuşdur. Danyal bəydən sonra hakimiyyətə gələn oğlu Şah Murad 1785-ci ildə taxta oturmuş və xanlığın hakimi üzərinə hücum edəərk onu məğlub etmişdir. 1788-ci ildə bütün vadi Buxara ordusu tərəfindən ələ keçirilmiş və Buxara dövlətinə ilhaq edilmişdir. Mərv xanlığının sonuncu hakimi Məhəmməd Hüseyn xan Qacar İrana qaçmağa məcbur olmuşdur.
| Xanlıq | |
| Mərvdəki Qacar xanlığı | |
|---|---|
[[Əfşarlar imperiyası|←]]   [[Buxara xanlığı|→]] | |
| Dövlət dini | İslam |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Sülalə | Qacar tayfasının İzzəddinli boyu |
Zəmin
XVI əsr boyunca Mərv bölgəsi Buxara, Xivə və Səfəvi dövlətləri arasında mübahisəli bölgə idi. Mərv döyüşündə I İsmayılın bölgəni fəth etməsinə baxmayaraq, bir müddət sonra bölgə itirildi və Xivə xanlığının asılılığına keçdi. Abdulla xan Buxaralı 1593-cü ildə bölgəni yenidən ələ keçirdi. Lakin I Abbasın hakimiyyəti dövründə itirilmiş digər ərazilər kimi burada Səfəvi imperiyasına geri qaytarıldı və 1600-ci ildə qızılbaşlardan olan oraya hakim təyin edildi. Onu 1608-ci ildə Mehrab xan Qacar əvəz etdi. Mehrab xan bölgədə uzunmüddətli canişin olan ilk Qacar sərkərdəsi idi. Bu zaman Mərvin əhalisinin böyük bir hissəsi oraya I Abbas tərəfindən köçürülmüş Qacar tayfası mənsubları idilər.
XVII əsrin sonları və XVIII əsrin əvvəllərində Mərv iqtisadi və siyasi mərkəz olaraq tənəzzül dövrünü yaşamaqda idi. Bölgənin Qacar hakimləri Səfəvi şahlarına qarşı öz müstəqilliklərini iddia etməyə başlayırdılar. 1715-ci ildə Qacar tayfa başçısı Məhəmməd Əli bəy bölgədəki digər 3 hakimi qovdu və 1722-ci ildə İsfahanın əfqan üsyançıları tərəfindən ələ keçirilməsindən öz müstəqilliyini elan etdi. Malik Mahmud Sistani də bu zaman Mərvə uğursuz şəkildə öz hakimiyyətini yayma cəhdi həyata keçirdi. 1723-1724-cü illərdə Nadir xan Əfşar Mərv hakimlərinin işlərinə müdaxilələr etməyə başladı. O, Məhəmməd Əli bəyin xələfi Polad bəyi vali kimi dəstəkləməyə çalışsa da, o, tatarlar tərəfindən öldürüldü. Polad bəyi öldürən tatarlar bölgəni talamağa başladılar. Sonrakı 10 il ərzində Nadir xan (1736-cı ildən sonra şah) bölgədəki tatar və türkmənləri məğlub etdi. Onun bölgəyə hakim təyin etdiyi Kəlbəli xan Əfşar (1738-ci ildə hakim təyin edilib) regiona vaxtaşırı yağma hücumları edən tayfaları məğlub etdi və elə bir şərait yaratdı ki, həmin tayfalar Mərv bölgəsinə yalnız ticarət etməyə daxil ola bildilər. O, həmçinin yağma və müharibələr səbəbilə dağıdılmış irriqasiya sistemini də bərpa etdi.
1740-cı ildə Nadir şahın Buxara üzərinə yürüşü zamanı Mərv hakimləri onun ordusuna ərzaq təminatı etdilər. Lakin Əfşar ordusunun böyük bir hissəsi səhrada öldü və bu da Nadiri bölgə hakimlərinə qarşı cəzalandırma tədbirlərinə əl atmağa sövq etdi. Yerli hakimlərin böyük bir hissəsi öldürüldü. Nadir bölgədə yenidən irsi Qacar hakimiyyətini bərpa etdi və hakim olaraq Şahqulu bəy Məhəmməd Əli bəy oğlu Qacar təyin edildi. Nadir şah Əfşarın hakimiyyətinin son ilində o, mərkəzi hökumətin yüksək vergi tələblərinə görə üsyana başlasa da, məğlub olduqdan sonra kor edildi.
Tarixi
Nadir şahın 1747-ci ildə öldürülməsindən sonra Mərv müstəqil siyasət yeritməyə başladı. 1751-ci ildə Mərv bəylərbəyi Əli Nağı xan Qacar qısamüddətli olaraq Məşhədi ələ keçirdi və Xorasanın daxili işlərinə qarışmağa başladı. Bu zaman Xorasanda daxili qarışıqlıq hökm sürməkdə idi, çünki Nadir şahın varislərindən olan Şahrux şah yerli tayfa başçılarını öz hakimiyyətinə tabe etdirə bilmirdi. Mərvin izolyasiyası və münbit torpaqların mövcudluğu Mərv hakimlərinə müstəqillik elan etməyə şərait yaradırdı. Mərkəzi hakimiyyətdə, Xivədə və Buxaradakı qarışıqlıqlar bu müstəqillik iddialarını daha da real edirdi. XVIII əsrə aid səyyahlar vahədə 15 min insanın yaşadığını yazırdılar və şəhər Murqab üzərindəki bəndlə təmin edilməkdə idi. Burada Qacar tayfa başçıları şəhəri qorumaq üçün qala da tikdirmişdilər. Xanlığın ən görkəmli və sonuncu hakimi Bayram Əli xan Qacar Buxara hakimi Danyak bəylə yaxşı münasibətlər formalaşdırmışdı. Bayram Əli xanın atası ilə də dost olmuş Danyal bəy ona məktublarında oğul (fərzənd) deyə xitab etməkdə idi.
Buxara işğalı
1785-ci ildə Danyal bəyin ölümündən sonra Bayram Əli xan Qacar onun oğlunun və varisinin yanına elçilərlə hədiyyələr göndərdi. Lakin yeni hökmdar Şah Murad dostluq münasibətləri qurmaq istəmirdi və Mərvi ələ keçirərək növbəti yürüşləri üçün istifadə etmək niyyətində idi. 1785-1786-cı illərdə Şah Murad Mərvə qarşı özünün ilk yürüşünə başladı. Bayram Əli xan Qacar döyüşdə öldürüldü və başı kəsilərəl Buxaraya göndərildi. Onun başı buxarada dar ağacından asıldı. Buxara ordusunun geri çəkilməsindən sonra Mərvin yerli əhalisi Bayram Əli xanın oğlu Hacı Məhəmməd Hüseyn xan Qacarı Məşhəddən gətirdərək hakim etdilər. 1788-ci ildə Şah Murad ikinci yürüşünə başladı və şəhəri ələ keçirərək suvarma sistemini dağıtdı. Məhəmməd Hüseyn xan Qacar canını xilas etmək üçün İrana qaçdı və beləliklə də, xanlığın fəaliyyətinə son qoyuldu.
Qeydlər
- Tam ad; Bayram Əli Qacar İzzəddinli ibn Şahqulu bəydir. Onun hakimiyyət illəri mübahisəlidir. Mir Əbdülkərim Buxari iddia edir ki, o, 1782-ci ildən 1785-ci ilə qədər hakim olmuşdur. Uilyam Vud bunun yazı səhvi olduğunu yazmaqdadır. Bayram Əli xanın oğlu Hacı Məhəmməd Hüseyn xan atasının 31 və ya 50 il hakimlik etdiyini bildirmişdir. Məhəmməd Sadiq Mərvəzi yazır ki, Bayram Əli xan Əfşar imperiyasının dağılmağa başladığı dövrdə yerli hakimlər tərəfindən xan seçilmişdir. Bu da təxminən 1747-ci ildə onun hakimlik etməyə başladığını göstərir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bregel, 2003. səh. 60–61
- Noelle-Karimi, 2014. səh. 267–272
- Wood, 1998. səh. 46–60
- Wilde, 2016. səh. 690–692
Mənbə
- Yuri Bregel. An Historical Atlas of Central Asia. Brill. 2003. ISBN .
- Christine Noelle-Karimi. The Pearl in Its Midst: Herat and the Mapping of Khurasan (15th-19th Centuries). ustrian Academy of Sciences Press. 2014. ISBN .
- William Arthur. The Sariq Turkmens of Merv and the Khanate of Khiva in the early nineteenth century. 1998.
- Andreas Wilde(2016). What is Beyond the River?: Power, Authority, and Social Order in Transoxania 18th-19th Centuries. What is Beyond the River?: Power, Authority, and Social Order in Transoxania 18th-19th Centuries. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. 2016. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mervdeki Qacar xanligi Merv bolgesinde 1747 ci ilden 1788 ci ile qeder movcud olmus ve Qacarlar terefinden idare edilmis musteqil xanliq Xanliq Sefevi doneminden bueradaki vadinin hakimleri olan ve Qacar tayfasinin Izzeddinli boyuna mensub sexsler terefinden idare edilmisdir Xanliq 1747 ci ilde Nadir sahin olumunden sonra musteqil olmus ve Buxara hakimi Danyal beyle yaxsi munasibetler qurmusdur Danyal beyden sonra hakimiyyete gelen oglu Sah Murad 1785 ci ilde taxta oturmus ve xanligin hakimi uzerine hucum edeerk onu meglub etmisdir 1788 ci ilde butun vadi Buxara ordusu terefinden ele kecirilmis ve Buxara dovletine ilhaq edilmisdir Merv xanliginin sonuncu hakimi Mehemmed Huseyn xan Qacar Irana qacmaga mecbur olmusdur XanliqMervdeki Qacar xanligi Efsarlar imperiyasi Buxara xanligi Dovlet dini IslamIdareetme formasi Mutleq monarxiyaSulale Qacar tayfasinin Izzeddinli boyuZeminXVI esr boyunca Merv bolgesi Buxara Xive ve Sefevi dovletleri arasinda mubahiseli bolge idi Merv doyusunde I Ismayilin bolgeni feth etmesine baxmayaraq bir muddet sonra bolge itirildi ve Xive xanliginin asililigina kecdi Abdulla xan Buxarali 1593 cu ilde bolgeni yeniden ele kecirdi Lakin I Abbasin hakimiyyeti dovrunde itirilmis diger eraziler kimi burada Sefevi imperiyasina geri qaytarildi ve 1600 ci ilde qizilbaslardan olan oraya hakim teyin edildi Onu 1608 ci ilde Mehrab xan Qacar evez etdi Mehrab xan bolgede uzunmuddetli canisin olan ilk Qacar serkerdesi idi Bu zaman Mervin ehalisinin boyuk bir hissesi oraya I Abbas terefinden kocurulmus Qacar tayfasi mensublari idiler XVII esrin sonlari ve XVIII esrin evvellerinde Merv iqtisadi ve siyasi merkez olaraq tenezzul dovrunu yasamaqda idi Bolgenin Qacar hakimleri Sefevi sahlarina qarsi oz musteqilliklerini iddia etmeye baslayirdilar 1715 ci ilde Qacar tayfa bascisi Mehemmed Eli bey bolgedeki diger 3 hakimi qovdu ve 1722 ci ilde Isfahanin efqan usyancilari terefinden ele kecirilmesinden oz musteqilliyini elan etdi Malik Mahmud Sistani de bu zaman Merve ugursuz sekilde oz hakimiyyetini yayma cehdi heyata kecirdi 1723 1724 cu illerde Nadir xan Efsar Merv hakimlerinin islerine mudaxileler etmeye basladi O Mehemmed Eli beyin xelefi Polad beyi vali kimi desteklemeye calissa da o tatarlar terefinden olduruldu Polad beyi olduren tatarlar bolgeni talamaga basladilar Sonraki 10 il erzinde Nadir xan 1736 ci ilden sonra sah bolgedeki tatar ve turkmenleri meglub etdi Onun bolgeye hakim teyin etdiyi Kelbeli xan Efsar 1738 ci ilde hakim teyin edilib regiona vaxtasiri yagma hucumlari eden tayfalari meglub etdi ve ele bir serait yaratdi ki hemin tayfalar Merv bolgesine yalniz ticaret etmeye daxil ola bildiler O hemcinin yagma ve muharibeler sebebile dagidilmis irriqasiya sistemini de berpa etdi 1740 ci ilde Nadir sahin Buxara uzerine yurusu zamani Merv hakimleri onun ordusuna erzaq teminati etdiler Lakin Efsar ordusunun boyuk bir hissesi sehrada oldu ve bu da Nadiri bolge hakimlerine qarsi cezalandirma tedbirlerine el atmaga sovq etdi Yerli hakimlerin boyuk bir hissesi olduruldu Nadir bolgede yeniden irsi Qacar hakimiyyetini berpa etdi ve hakim olaraq Sahqulu bey Mehemmed Eli bey oglu Qacar teyin edildi Nadir sah Efsarin hakimiyyetinin son ilinde o merkezi hokumetin yuksek vergi teleblerine gore usyana baslasa da meglub olduqdan sonra kor edildi TarixiNadir sahin 1747 ci ilde oldurulmesinden sonra Merv musteqil siyaset yeritmeye basladi 1751 ci ilde Merv beylerbeyi Eli Nagi xan Qacar qisamuddetli olaraq Meshedi ele kecirdi ve Xorasanin daxili islerine qarismaga basladi Bu zaman Xorasanda daxili qarisiqliq hokm surmekde idi cunki Nadir sahin varislerinden olan Sahrux sah yerli tayfa bascilarini oz hakimiyyetine tabe etdire bilmirdi Mervin izolyasiyasi ve munbit torpaqlarin movcudlugu Merv hakimlerine musteqillik elan etmeye serait yaradirdi Merkezi hakimiyyetde Xivede ve Buxaradaki qarisiqliqlar bu musteqillik iddialarini daha da real edirdi XVIII esre aid seyyahlar vahede 15 min insanin yasadigini yazirdilar ve seher Murqab uzerindeki bendle temin edilmekde idi Burada Qacar tayfa bascilari seheri qorumaq ucun qala da tikdirmisdiler Xanligin en gorkemli ve sonuncu hakimi Bayram Eli xan Qacar Buxara hakimi Danyak beyle yaxsi munasibetler formalasdirmisdi Bayram Eli xanin atasi ile de dost olmus Danyal bey ona mektublarinda ogul ferzend deye xitab etmekde idi Buxara isgali1785 ci ilde Danyal beyin olumunden sonra Bayram Eli xan Qacar onun oglunun ve varisinin yanina elcilerle hediyyeler gonderdi Lakin yeni hokmdar Sah Murad dostluq munasibetleri qurmaq istemirdi ve Mervi ele kecirerek novbeti yurusleri ucun istifade etmek niyyetinde idi 1785 1786 ci illerde Sah Murad Merve qarsi ozunun ilk yurusune basladi Bayram Eli xan Qacar doyusde olduruldu ve basi kesilerel Buxaraya gonderildi Onun basi buxarada dar agacindan asildi Buxara ordusunun geri cekilmesinden sonra Mervin yerli ehalisi Bayram Eli xanin oglu Haci Mehemmed Huseyn xan Qacari Meshedden getirderek hakim etdiler 1788 ci ilde Sah Murad ikinci yurusune basladi ve seheri ele kecirerek suvarma sistemini dagitdi Mehemmed Huseyn xan Qacar canini xilas etmek ucun Irana qacdi ve belelikle de xanligin fealiyyetine son qoyuldu QeydlerTam ad Bayram Eli Qacar Izzeddinli ibn Sahqulu beydir Onun hakimiyyet illeri mubahiselidir Mir Ebdulkerim Buxari iddia edir ki o 1782 ci ilden 1785 ci ile qeder hakim olmusdur Uilyam Vud bunun yazi sehvi oldugunu yazmaqdadir Bayram Eli xanin oglu Haci Mehemmed Huseyn xan atasinin 31 ve ya 50 il hakimlik etdiyini bildirmisdir Mehemmed Sadiq Mervezi yazir ki Bayram Eli xan Efsar imperiyasinin dagilmaga basladigi dovrde yerli hakimler terefinden xan secilmisdir Bu da texminen 1747 ci ilde onun hakimlik etmeye basladigini gosterir Hemcinin baxMerv Qacar tayfasiIstinadlarBregel 2003 seh 60 61 Noelle Karimi 2014 seh 267 272 Wood 1998 seh 46 60 Wilde 2016 seh 690 692MenbeYuri Bregel An Historical Atlas of Central Asia Brill 2003 ISBN 978 90 474 0121 6 Christine Noelle Karimi The Pearl in Its Midst Herat and the Mapping of Khurasan 15th 19th Centuries ustrian Academy of Sciences Press 2014 ISBN 978 3 7001 7202 4 William Arthur The Sariq Turkmens of Merv and the Khanate of Khiva in the early nineteenth century 1998 Andreas Wilde 2016 What is Beyond the River Power Authority and Social Order in Transoxania 18th 19th Centuries What is Beyond the River Power Authority and Social Order in Transoxania 18th 19th Centuries Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften 2016 ISBN 978 3 7001 7866 8