Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnsan dişləri ― mədə-bağırsaq yolunun əvvəlində yerləşən, qida maddələrini mexaniki olaraq parçalama funksiyasını daşıyan, normal halda kökləri üst və alt çənənin alveolar çıxıntısında yerləşən və adətən sayı 28 və ya 32 olan orqan.
İnsanlarda dörd növ diş olur: kəsici, köpək, kiçik azı və azı dişlər. Bunların hər birinin özünə aid funksiyası var. Dişlər əsasən qidalanma-həzmetmə prosesinin əvvəlində iştirak edir. Bununla yanaşı, dişlər başqa strukturlar ilə birgə, həm də nitqin formalaşmasında, tələffüzdə də rolu var və həm də üzün estetik görünüşünün də əsas elementlərindəndir. Kəsici dişlərin kəsmə, qidanı saxlama kimi funksiyaları var, danışıq prosesində bir sıra hərflərin formalaşmasında da iştirak edirlər, üzün aşağı üçlüyünün hündürlüyünü təşkil edirlər, həm də danışıq və gülüş zamanı daha çox görsənən və beləliklə üzün estetik görünüşünün əsas amillərindən biridirlər, köpək dişlər qidanı əsasən qoparma, kiçik azı və azı dişlər isə qidanı əsasən əzirmə funksiyasını yerinə yetirir. Dişlərin fiziki və kimyəvi xüsusiyyətlərini xüsusi toxumalar, onların biokimyəvi tərkibi təyin edir. İnsan çox məməlilər kimi difiyodontdur, yəni ki, diş çıxarmada iki mərhələ yaşayır, doğumdan əsasən 6 ay sonra başlayan süd dişlərin çıxması və onu əvəz edən əsasən 6 yaşdan sonra başlayan daimi dişlərin çıxması, halbuki bəzən bir və ya daha çox diş ilə doğula bilər ki, bu cür dişlərə natal dişlər deyilir.
Anatomiya
Dişlərin anatomiyası dişlərin ümumi görünüşünü, strukturunu, özəlliklərini, sinifləndirməsini, diş cərgəsində yerləşməsini öyrənən insan anatomiyasının bir hissəsidir. Həmçinin dişlərin anatomiyasına dişlərin taksonomik adlandırılması da aiddir. Dişlərin anatomiyası stomatologiyada müxtəlif istiqamətlərdən olan mütəxəssislərin müalicə strategiyasının seçiminə xidmət edir.
Dişlər ağız boşluğunda çənələrin alveolyar çıxıntılarında yerləşir və möhkəm struktura malikdirlər, qidanın ilkin mexaniki emalında və həmçinin danışığın formalaşmasında iştirak edirlər. Dişlərin forması diş qruplarının icra etdiyi funksiyadan asılı olaraq dəyişir. Dişlər embrionun selikli gişasının törəməsidir. Dişlər onları çənədə saxlayan, qidalandıran, qoruyan müxtəlif toxumaların əhatəsindədir. Hər bir diş tac, boyun və kök hissələrindən ibarətdir. Dişlərin növündən asılı olaraq bir və ya bir neçə kökü olur. Köklər ayrı ayrı olur, bəzən də bitişik olur. Hər bir dişin yerini həm də növünü asan təyin etmək üçün müxtəlif cədvəllər, formulalar mövcuddur. Bunlardan əsas üçü: Beynalxalq stomatoloji federasiyanın FDİ nömrələməsi, universal nömrələmə sistemi və Palmer nömrələməsidir.
Süd dişləri
Süd dişləri 10 yuxarı çənədə və 10 aşağı çənədə olmaqla 20 dənədir. Süd dişləri üçün diş formulası bu cür göstərilir: 2.1.0.22.1.0.2.
Süd dişlərində cəmi iki qrup kəsicilər var, bunlar orta və yan kəsicilər və iki qrup azı dişlər, bunlar birinci və ikinci azı dişlərdir. Əsasən bütün süd dişləri daimi dişlər ilə əvəz olunur. Süd dişlərin
Daimi dişlər
32 (28) olmaqala 16 yuxarı çənədə (maksillada) 16 isə aşağı çənədə yerləşir. Daimi dişlər üçün diş formulası bu cür göstərilir: 2.1.2.32.1.2.3.
Daimi dişlər hər çənədə cüt: orta və yan kəsicilərdən, köpək dişindən, iki kiçik azı dişindən və üç azı dişindən ibarətdir (bəzən iki azı dişi). Üçüncü azı dişlər el arasında "ağıl dişi" adlandırılır (ifadənin özü ingilis dilindən götürülüb ing. wisdom tooth), bu da ki həmin dişlərin daha böyük yaşlarda çıxması ilə izah olunur. Üçüncü azı dişlər çıxma prosesində çox vaxt özünəməxsus problemlər yaradır və müxtəlif patologiyalara səbəb olur. Üçüncü azı dişlər ("ağıl dişi") bəzi antropoloqların, ekspertlərin fikrinə görə hətta atavizm və ya rudiment sayılır. Digərləri isə paramolarları atavizm sayır. Dişlərin normadan sayı çox olması hiperdontiya adlanır, normadan sayın az olması hipodontiya adlanır.
Kişilərin və qadınların dişlərində az da olsa fərq var. Kişilərin dişləri çənə ilə birlikdə qadınlara nisbətən daha böyükdür. Bu fərq həm də dişin tərkibində də var, kişilərin dişlərində daha çox dentin, qadınların dişlərində isə daha çox mina qatı var.
Dişin hissələri
Mina
Mina insan bədənindəki ən sərt maddədir. Oral ektodermadan törənir. Dişin formalaşmasında iştirak edən əsas dörd strukturundan biridir. Mina 96% minerallardan, qalan 4% faizi isə su və organik maddələrdən ibarətdir. Minanın rəngi normada açıq sarı rəngdən bozumtul ağ rəng arasında dəyişir. Dentinə uzaq olan hissələr daha çox maviyə çalan rəng alır, dentinə yaxın olan mina, dentinin vəziyyətinə orada baş verən proseslərdən asılı olaraq rəng deyişiminə məruz qala bilir. Minanın qalınlığı da tacın müxtəlif hissələrində müxtəlifdir və ən qalın tuberkul hissələrindədir və haradasa 2,5 mm təşkil edir, ən incə isə cementoenamel junction (CEJ) deyilən, minasement sərhədindədir. Minanın vaxt getdikcə sürtünməsi prosesi baş verir ki, buna da attrition deyilir, ildə təxminən 8 mkm təşkil edir.
Minanın ilkin mineralı kalsiyum fosfat kristalından ibarət olan hidroksiapatitdir. Minanın möhkəmliyi onun tərkibində olan çoxlu minerallar ilə izah olunur, amma öz növbəsində bu minanın kövrəkliyini də izah edir. Amma minaya nisbətən daha az kövrək olan dentin minaya dəstək olaraq bu çatışmazlığı aradan qaldırır. Sümük və dentindən fərqli olaraq, minada kollaqen yoxdur. Minanın inkişaf etməsində önəmli olan zülallar bunlardır: ameloblastin, amelogenin, enamelin, tuftelin. Nadir hallarda mina heç əmələ gəlməyə bilər və diş yalnız dentinlə örtülü olaraq çıxır.
Dentin
Dentin mina ilə və ya sement ilə pulpa arasında olan maddədir. Dentin mənşəyi mezenximal bağ toxumasından olan odontoblast hüceyrələri tərəfindən əmələ gələn dişin sərt toxumasıdır. Diş tacının bir hissəsini içərisində pulpa boşluğu olan dentin təşkil edir. Dentinin əmələ gəlməsi dentinigenez adlanır. Dentinin 70%(75%) qeyri organikdir, 20% organikdir, qalan 10%(5%) sudan ibarətdir, dentinin sıxılmaya dayanıqlığı 260 MPa-dır. Minadan daha yumuşaq və keçirici olması onun kariyesə daha az dözümlü olmasını izah edir. Minadan daha tez parçalanması, minası dağılmış diş müalicə olunmasa, qısa müddətdə geniş çürüntü boşluğu əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır.
Dentin – kollafen zülal matrisası ilə bərabər olan mineralizə birləşdirici toxumadır. Dentin 1) dentin kanalları 2) dentin toxumasını əmələ gətirən odontoblast hüceyrələri 3) həmin hüceyrələrin uzantıları olan Tomas lifləri 4) və intertubulyar dentindən ibarətdir. Dentin kanalları S-vari uzanaraq mina-dentin sərhədinəcən uzanırlar. Gənclərdə kanal haradasa 3,3 μm (mikron), yaşlılarda 1,2 μm (mikrondur).
Dentin növləri: primer dentin, sekonder dentin, predentin, reaktiv dentin (təmir dentini) və ayrıca sklerotik (transparant) dentin. Primer diş çıxarkən, sekonder dentin diş çıxandan sonra uzun müddət ərzində formalaşır, predentin pulpanın tam üzərindədir və birinci iki növ dentinin dirənci üçün çox önəmlidir, reaktiv dentin pulpaya qıcıqların get-gedə yaxın olması ilə əmələ gəlir, sklerotik dentin yaşlandıqca dentin kanalların minerallaşması nəticəsində əmələ gələn bir fizioloji sklerotik dentindir.
Sement
Dişin sərt toxumaları arasında həm fiziki həm də kimyavi xüsusiyətlərə görə sümüyə ən yaxın olan, bənzər olan – sementdir. Əsas fərq sümükdəki kimi damarların olmamasıdır. 65% qeyri orqanik, 23% orqanik(əsasən kollagen), 12% sudan ibarətdir. Sement hüceyrələri sementoblastlar, sementositler, periodontal ligament fibroblastları və sementoklastlardır (odontoklastlar). Sement taca yaxın hissədə 16–60 μm (mikron), apikal hissə və furkasiyada (köklərin birləşdiyi hissə) 150–200 μm (mikron) qalınlığındadır.
Pulpa
Ektomezenximal hüceyrələrdən əmələ gələn pulpa, bir bağ toxumasıdır. Yenicə əmələ gəlmiş pulpanın 90% su olmaqla bərabər tərkibinə aşağıdakı strukturlar daxildir:
- Arteriol və venullalar
- Sinir fibrilləri
- Bağ toxuması fibrilləri
- Limfa damarları
- Hüceyrə arası su
- Odontoblastlar
- Fibroblastlar
- İmun sistemi hüceyrələri
- Hüceyrəsəl komponentlər.
Pulpa-dentin arasında odontoblasstlar mövcüddur və dentinin inkişafına, dəstəyinə xidmət edirlər.
Pulpanı adətən dişin "siniri" adlandırılar.
Dişin inkişafı
Dişlərin inkişafı doğumdan əvvəl başlayan və doğumdan sonra davam edən prosesdir. Bu proses dişlərin embrional hüceyrələrdən formalaşmasından başlayıb, böyümə və ağız boşluğuna çıxması ilə nəticələnir. İnsanın dişlərin çıxmasının bir çox dişləri olan canlılarla oxşarlığı var. Sağlam dişin çıxması üçün mütləqdir ki dişin bütün inkişaf mərhələlərində proses normal getsin və dişin mina, dentin, pulpası, sement, parodont kimi strukturları hər biri vaxtı vaxtında, normal gedişatla inkişaf etsin, formalaşsın. Süd dişləri embrionun inkişafı zamanı altıncı yeddinci həftələr arasında, daimi dişlər isə iyirminci həftədən formalaşmağa başlayar. Dişlərin çıxmasına təkan verən induktiv siqnallar və homeoboks deyilən genlərin rolu olunduğu deyilmişdir və həmçinin çıxma bir sıra mürəkkəb proselərin nəticəsində baş verir. Bu mexanizmlərin daha dərindən öyrənilməsi diş xəstəliklərin profilakrikasında və müalicəsində yeni üsulların əldə olunmasını vəd verir.
İnkişafın müxtəlif mərhələləri hər hansı səbəbdən pozularsa, ləngiyərsəvə ya dayanarsa bu dişin anormal olmasına və ya heç çıxmamasına gətirə bilər. Süd dişlərin və daimi dişlərin inkişafı prosesi ümumən bənzərdir. Dişin inkişafı aşağıdaki mərhələlərdən ibarətdir:
- başlanğıc dönəmi və ya tumurcuq dönəmi
- proliferasiya dönəmi
- histodiferensasiya və morfodiferensasiya dönəmi
- apozisiya və kalsifikasiya dönəmi
- erupsiya dönəmi
- kökün inkişafı
Diş tumurcuğu (bəzən diş rüşeymi də deyilir) bir hüceyrələr toplumudur ki, sonda dişin formalaşmasında iştirak edirlər. O üç hissədən ibarətdir: mina orqanı, dental papilla (diş məməciyi), dental folikul. Mina orqanı xarici mina epitel hüceyrələri, daxili mina epitel hüceyrələri, stellat (ulduzabənzər) retikulum və stratum indermediumdan (ara qat) ibarətdir. Bu hüceyrələr mina və reduktə (azaldılmış) edilmiş mina epitelini əmələ gətirən ameloblastları meydana gətirir. Cervical loop (boyun ilgəyi) hüceyrələrin daha dərin toxumalara doğru inkişafı diş kükünün sifətini, formasını əmələ gətirən Hertwig epitel kök qabığını yaranmasına gətirib çıxarır. Dental papillaya (diş məməciyinə) dentini əmələ gətirəcək odontoblastların yaranmasına gətirib çıxaran hüceyrələr daxildir. Həmçinin dental papilla (diş məməciyi) ilə daxili mina epitel hüceyrələrin birləşimi diş tacının formasını təyin edər. Dental folikul (diş folikulu) üç önəmli hüceyrə meydana gətirir: sementoblast, osteoblast və fibroblast. Sementoblastlar dişin sementini əmələ gətirir. Osteoblastlar kökətrafı alveol sümüyünü əmələ gətirir. Fibroblastlar alveol sümüyü ilə diş arasındaki onları bir birinə bağlayan periodontal bağları (ligamentləri) əmələ gətirir.
Dişin çıxması
İnsanlarda dişin çıxması diş inkişafı mərhələlərindən olan dişlərin ağız boşluğunda görünəcək bir hala gəlməsi müddətidir. Hal hazırkı araşdırmalar periodontal bağların (ligamentlərin) dişin çıxmasında önəmli bir rolu olduğunu göstərir. Süd dişlərin çıxması altı aydan başlayaraq iki yaşa gədər davam edər. Bu dişlər insanın altı yaşına gədər ağızda müvcud olan yeganə dişlərdir. Altı yaşda artıq ilk daimi dişlər çıxmağa başlayar. Bu mərhələ insanın ağzında həm süd dişlərin həm də daimi dişlərin mövcüd olduğundan qarışıq mərhələ də adlandırılır. Bu mərhələ son süd dişin düşməsi və daimi dişlərin hammısı çıxana qədər davam edər.
Diş çıxma səbəbi haqqında bir çox nəzəriyələr mövcuddur. Onlardan birinə görə dişin böyüyən kökü dişi ağız boşluğuna itələyir. Bir digəri olan yastığlı qamak nəzəriyyəsində, mikroskopik müşahidələr zamanı kök ətrafında bir bağ (ligament) olduğu deyilmişdir, amma sonra slayd hazıranma zamanı bunun sadəcə bir artefakt olduğu üzə çıxmışdı. Hal hazırkı əsas götürülən rəy, düşüncə ondasn ibarətdir ki, periodontal bağlar bu prosesə əsas təkan verən (stimulverici) qüvvəsidir.
Süd dişlərin tökülməyə başlaması, məktəbə hazılraşmanın fiziki və psixoloji meyyarların buna təsiri və ya bir növ bununla əlaqəsi olduğu bildirilir.
Dəstək strukturlar
Dişin dəstək bütün toxumalara periodont deyilir. Periodont dişləri sümükdə saxlama, dişlərə çeynəmə, danışma və udqunma zamanı baş verə bilən yükləri qarşılamaq və bərabər paylamaq, həmçinin baryer əmələ gətirmək, vaxt getdikcə əmələ gələn dəyişiklikləri bərpa etmək və zərər verə biləcək faktorlardan qoruma kimi funksiyaları yerinə yetirir. Periodonta diş əti, sement, periodontal bağlar (ligamentlər) və alveolyar sümükdən daxildir. Periodontal bağlar (ligamentlər) sementi alveolyar sümüyə bağlayır. Alveolyar sümük diş köklərini əhatə edir, bununla da dəstək təmin edir ki, buna da alveol deyilir və ya "diş yuvası". Sümüyün üzərində diş əti və ya gingiva yerləşir.
Periodontal bağlar (periodontal ligament)
Sement və alveolyar toxumasının arasında olan, sementi alveolyar sümüyə bağlayan fibroz toxumadır. Bu toxuma sümüyün içərisində olan diş kökünü əhatə edir. Bağlar (ligamentlər) 0.15–0.38 mm qalınlığındadır, amma bu qalınlıq zamanla azalır. Periodontal bağların (ligamentlərin) funksiyalarına dişi diş yuvasında tutmaq, dişə dəstək vermək, dişin hərəkəti zamanı sümüyün rezorbsiya və ya formalaşmasını stimullaşdırmaq, duyğu və dişin çıxması aiddir.
Periodontal bağların (ligamentlərin) hüceyrələri arasında osteoblastlar, osteoklastlar, fibroblastlar, makrofaqlar, sementoblastlar və Malassez epitelyal hüceyrələri vardır. Əsasən tip I və tip III kologendən ibarətdir, bunlar dəstə halında qruplaşmışdır və yerlərinə görə adlandırılırlar. Bu dəstələr transseptal, alveolyar krest, horizontal, çəp, apical (periapikal), interradikulyar qruplarına bölünürlər. İnnervasiya əsasən dişin apikal hissədindən keçib sonra sinirlər diş ətrafını örtər və diş əti kretinə qədər qalxar. Çeynəmə və ya dişləmə vaxtı dişin üzərinə təzyiq edildikdə, diş yuvasında azca hərəkət edər və periodontal bağlarda (ligamentlərdə) gərilmə yaradar və sonra bu qıcıq sinirlər vasitəsilə mərkəzi sinir sisteminə interpretasiya edilməsi üçün göndərilər.
Alveolyar sümük
Alveolyar sümük dişin ətrafında alveolus yəni diş çuxuru əmələ gətirən çənə sümüyüdür. İnsan bədənidə olan digər sümüklər kimi də, alveolyar sümük də bütün həyat boyunca dəyişikliyə uğrayar. Osteoblastlar sümük əmələ gətirir, osteoklastlar isə sümüyü destruksiya edir, xüsusən də sümüyə güc düşdükcə. Necə ki ortodontiyada da dişlərə hərərəkət verilirsə, sümüyün dişlər tərəfindən sıxıcı gücü altında olan hissəsi də daha çox osteoklsatlarla zəngin olduğu üçün rezorbsiyaya uğrayır. Dişə bağlı olan periodontal bağlar (ligamentlər) tərəfindən sümüyün gərginlik qəbul edən hissəsi osteoblastlara zəngindir ki, bu da sümüyün əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır.
Diş əti
Diş əti (lat. gingiva) çeynəmə selikli qişanın (mukozasının) bir parçasıdır, alveolyar selikli qişa (mukoza) ilə dişlərin servikal hissəsini əhatə edir. Anatomik olaraq üç bölgəyə ayrılır: marginal (sərbəst), yapışıq və interdental.
Diş əti (gingival) epitelin üç növü var: diş əti (oral epitel – parakeratinizə), birləşdirici (yunktional – non-keratinizə) və şırımlı (sulkulyar – non-keratinizə) epitel. Bu üç növ epitel diş ilə ağız arasında olan epitelyal manjet kimi (və ya epitelyal əlavə) tanınan epitelyal hüceyrələr kütləsindən əmələ gəlir. Diş əti epiteli (oral epitel – parakeratinizə) birbaşa diş ilə əlaqəli deyil və ağızda görünür. Birləşdirici (yunktional) epitel bazal laminadan və hemidesmosomdan ibarətdir və dişə yapışır. Şırımlı (sulkulyar – non-keratinizə) epitel çoxqatlı, yastı toxumadır və dişə toxunsada, amma ona yapışmır.
Diş çürüməsi (Kariyes)
Ərp (Plak)
Diş ərpi tərkibində yüksək miqdarda bakteriyalar olan dişin üzərində yaranmış bir biotəbəqədir. Diş ərpi bakteriyaların yapışması və sonra çoxalması üçün də əlverişli bir mühitdir. Uzun müddət içərisində diş ərpi təmizlənməzsə, o bir sıra problemlərə yol aça bilər. Vaxt geddikcə diş ərpi tüpürcəyin və qida ilə gələn bir sıra mineralların hopması sırasında daşlaşmaya başlayar və sonda diş daşı əmələ gəlmiş olar. Biotəbəqəni əmələ gətirən mikroorganizmalar əsasən ağız boşluğunda mövcud olan bakteriyalardır, streptokok öndə olmaqla, digər anaeroblar da iştirak edir. Streptococcus mutans diş cürüməsində rolu olan ən önəmli bakteriyalardandır.
Ağız boşluğundakı bəzi bakteriyalar yemək qalıntıları hesabına yaşayırlar, xüsusi ilə də şəkər və nişastanın. Oksigen olmayan, anaerob mühitdə onlar əmələ gətirərlər ki, o da minadakı kalsiyum və fosforla əlaqəyə girər. "Demineralizasiya" kimi tanınan bu proses dişin dağılmasına gətirib çıxarır. Tüpürcək tədricən turşunu neytrallaşdırır və bu da pH səviyəsinin diş üzərindəki (normada 5.5 olaraq qəbul olunmuş) kritik pH göstəricisindən daha yüksək səviyəyə qalxmasına səbəb olur. Buna "remineralizasiya" deyilir, mineralların minaya qaytarılması. Əgər qida qəbulu prosesləri arasında yetərli vaxt aralığı olarsa, təsir məhtudlaşır və dişlər bərpa oluna bilirlər. Ancaq tüpürcək diş ərpini keçə bilmir və orada bakteriyalar tərəfindən əmələ gətirilən turşunu da neytrallaşdıra bilmir.
Çürüklər
Kariyes (diş kariyesi, diş çürüyü) dişlərin strukturuna zərər verən, onları dağıdan bir infeksiyon, yəni yoluxucu bir xəstəlikdir. Xəstəlik ağrıya, dişin itirilməsinə və hətta daha dərin infeksiyaya yol aça bilər. Kariyesin uzun bir tarixi var, neolit, bürünc, dəmir dövrlərində, orta əsirlərdə onun mövcud olduğuna dair sübutlar, bir sıra faktlar var. Kariyesin daha çox yayılmasına qida rasiyonun dəyişməsi səbəb olmuşdur. Bu gün kariyes dünyada ən yayılmış xəstəliklərdən biri olaraq qalır.Azərbaycanda əhalinin 90–95% kariyes var.
Dişin dağılması turşu əmələ gətirən müəyyən növ bakteriyalar tərəfindən edilir və daha çox zərər saxaroza, fruktoza və qlukoza kimi qıcqıra bilən karbohidratların iştirakı ilə baş verir. Beləliklə ağızda əmələ gələn turşunun miqdarı dişlərə təsir edir, dişdə xüsusi minerallar olduğu üçün aşağı pH təsirli olur. Dişin çürüməsi və dağılması dərəcəsindən asılı olaraq, onun formasının, fuksiyasının və estetik görünüşünün bərpası üçün müxtəlif müalicə metodları iastifadə oluna bilər, ancaq dişin böyük miqdarda çürümüş, dağılmış həcmini regenerasiya edə biləcək bir müalicə üsulu yoxdur. Bunun əvəzinə stomatoloji təşkilatlar kariyesdən qorunmaq üçün ağız boşluğunun müntəzəm gigiyenası və diyetanın dəyişdirilməsi kimi profilaktika və profilaktik tədbirlər tövsiyə edirlər.
Dişlərə qulluq
Gigiyena
Ağız gigiyenası əsasən dişlərin, diş ətinin və həmçinin ümumən ağız boşluğunun təmiz sağlam və mümkün qədər xəstəliklərdən qorunmasını əhatə edən stomatoloji yardımın bir aspektidir. Ağız gigiyenası ağzı təmiz tutma vərdişidir və bu vərdiş diş çürüklərini, gingiviti, periodontal xəstəlikləri, pis qoxulu nəfəsi və digər stomatoloji problemlərin qarşısının alın masıdır. Professional və fərdi olur. Adətən stomatoloqlar və stomatoloq-gigiyenistlər tərəfindən müntəzəm olaraq edilən təmizliklər, hətta yaxşıca diş fırçası və ya diş sapı (floss) istifadə edildikdə belə, əmələ gələ bilən diş daşının (minerallaşmış ərp) təmizlənməsindən ibarətdir. Professional təmizlik diş ərpinin uzaqlaşdırmasını da əhatə edir və bu diş qalıqlarını, çöküntünü və yığıntılarının təmizlənməsi üçün nəzərə tutulmuş xüsusi alət və qurğular vasitəsilə edilir.
Dişlərin təmizlənməsində əsas məqsəd əsasən bakteriyalardan ibarət olan diş ərpinin uzaqlaşdırılmasıdır. Həkimlər diş ərpinin və ya diş daşının əmələ gəlməsinin qabağını almaq üçün, dişləri gündə iki dəfə (səhər və axşam və ya yeməkdən sonra) təmizləməyi tövsiyə edir. Diş fırşası, dişlərin arası istisna olmaqla, diş ərpinin böyük hissəssini təməzləyə bilir. Diş sapının (floss) istifadəsi də ağız boşluğunun gigiyenasını saxlamaq üçün zəruri vasitə sayılır və burada söhbət təmizlənməsi çətin olan dişlərin arasından gedir. Düzgün istifadə olunduqda diş sapı (floss) dişlərin arasındaki və diş əti xəttindəki ərpi təmizləyir, harada ki çox vaxt parodont xəstəlikləri başlayır və kariyes də inkişaf edə bilər.
Elektrik diş fırçaları da olduqca yayılmış ağız boşluğu gigiyenası üçün olan vasitələrdəndir. Hər hansı bir əngəli olmayan və əl ilə lazımi təmizləmə bacarığı olan, həmçinin yetərincə həvəsi, motivasiyası olan bir istifadəçi elektrik diş fırçalarındaki kimi səviyədə, ağız boşluğunun gigiyenasının standartına çata bilsə də, hazırlıqlı olmayan istifadəçilər nadir hallarda buna nail olurlar. Elektrikli diş fırçaları hammısı eyni cür effektiv deyil və hətta yaxşı konstruksiyası olanı da düzgün istifadə etməyi tələb edir, amma elektrikli diş fırçaları bir qayda olaraq dişlərini o qədər də yaxşı təmizləməyən və bunun nəticəsi olaraq ağız boşluğunun gigiyenasının problemləri olan insanlara yardımçı olur. Elektrikli diş fırçaların ən üstün cəhəti isə, hərəkət məhdudiyyəti olan, məsələn revmatoid artriti olan insanlara yardım olmalarıdır.
Qoruyucu tədbirlər
Kariyes diş strukturuna zərər verdiyi üçün, qarşısının alınması zəruridir və bunun üçün bir sıra tədbirlər görülür.Azərbaycanda da kariyesin geniş yayıldığı üçün qabaqlayıcı tədbirlər görülür. Diş çürüklərinə qarşı çox vaxt flüor terapiyası tövsiyə olunur. Suyun flüorlanması və flüor tərkibli əlavələr kariyesin yaranma tezliyini azaldır. Flüoridlər minadaki hidroksiapatit kristalları ilə bağlanaraq, dişlərin dağılmasının qarşısını alır. Tərkibdə olan flüorid minanı demineralizasiyaya daha dözümlü edir, beləliklə də çürüməyə qarşı daha da dözümlü etmiş olur. Ağız yaxalaması üçün maye və ya flüorlu diş məcunu kimi yerli flüoridlər, dişlərin üzərini qorumaq üçün həmçinin tövsiyə olunur. Əksər stomatoloqlar (diş həkimləri) flüorid məhlullarının yerli olaraq istifadəsini gündəlik təmizlənmənin bir hissəsinə aid edirlər. Bütün bu tədbirlər həkim-stomatoloqun məsləhəti və nəzarəti ilə aparılmalıdır. Flüorun bəzi yerlərdə, xüsusən suda normadan ya çox olması, ya da az olması diqqət çekən amillərdəndir və həmçinin başqa faktorlar da var ki, flüoridlərin istifadə dərəcəsini təyin edər. Flüorun normadan artıq bədənə daxil olması, dişlərin formalaşması dövründə flüoroz kimi xəstəliyə gətirib çıxara bilər.
Dişlərin bakteriya və kariyesdən qorunması üçün, dişlərin üzərinə tədbiq edilən profilaktik (qabaqlayıcı) terapiyadan biri də diş kipləşdiriciləridir (qermetiklər), buna həmçinin fissur örtücüləri də deyilir. Diş kipləşdiriciləri on ilə gədər qala bilir, əsasən uşaq və yeniyetmələrdə azı süd dişlərinin dişləm səthlərində, xüsusən də diş fırçası ilə təmizləmə ilə bağlı və diş sapının istifadəsi ilə bağlı çətinliyi olanlarada istifadə olunur. Kipləşdiricilər həkim-stomatoloqun, bəzən də stomatoloq-gigiyenist (bir sıra ölkələrdə peşəkar stomatoloji yardımın ilk pilləsində duran tibb işçilərindən biri) kabinetində çəkilir, prosedur flüorun çəkilməsi və qiyməti ilə analojidir.
Diş bərpası (restavrasiya)
Anomaliyalar
Diş anomaliyaları yaranma səbəblərini nəzərə almaqla iki növə bölmək olar anadangəlmə və ya ekoloji, ətraf mühitin təsiri nəticəsində yaranan. Anadangəlmə anomaliyalar dişlərin sayına, düzgün çıxıb-çıxmamasına, ölçülərinə, tərkibinə təsir edir.
İstinadlar
- https://faculty.washington.edu/chudler/tooth.html#:~:text=The%20Tooth,the%20tooth%20called%20the%20dentin 2022-01-11 at the Wayback Machine.
- Анатомия человека. В 2 томах. Михайлов Сергей Сергеевич, Чукбар Александр Владимирович ГЭОТАР-Медиа 2011 ISBN 978-5-9704-1355-5, 978-5-9704-1357-9
- Справочник по стоматологии. А. И. Рыбакова. Москва. "Медицина" 1993.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-09-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- Human Physiology Schmidt, R. F., Thews, G. (Eds.) Springer. December 1, 1982
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/dental-anatomy
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- Ash, Major M.; Nelson, Stanley J. (2003). Wheeler's Dental Anatomy, Physiology, and Occlusion (8th ed.). ISBN 978-0-7216-9382-8.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-02-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-12-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- https://cpwdentistry.com/what-are-wisdom-teeth-2/#:~:text=Anthropologists%20believe%20wisdom%20teeth%20were,provide%20a%20much%2Dneeded%20replacement 2022-08-02 at the Wayback Machine.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-05-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-05.
- Sorenti, Mark; Martinón‐Torres, María; Martín‐Francés, Laura; Perea‐Pérez, Bernardo (2019). "Sexual dimorphism of dental tissues in modern human mandibular molars". American Journal of Physical Anthropology. 169 (2): 332–340. doi:10.1002/ajpa.23822. 2020-11-20 at the Wayback Machine ISSN 1096–8644 2022-04-25 at the Wayback Machine. PMID 30866041. 2022-08-28 at the Wayback Machine
- Ross, Michael H.; Kaye, Gordon I.; Pawlina, Wojciech (2002). Histology: a Text and Atlas (4th ed.). Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins. p.453 ISBN 978–0683302424.
- Cate, A. R. Ten (1998). Oral Histology: development, structure, and function (5th ed.). Mosby. p.223 ISBN 978–0815129523.
- Oxford Klinik Diş Hekimliği El Kitabı Çeviri:Gencay, Tuna İnce Sayfa:445 ISBN:9786059528344
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-06.
- . 2021-04-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-06.
- Johnson, Clarke (1998). "Biology of the Human Dentition Archived 2015–10–30 at the Wayback Machine". uic.edu.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2584618/
- "Severe Plane-Form Enamel Hypoplasia in a Dentition from Roman Britain". 2021-03-06 at the Wayback Machine ResearchGate. Retrieved 2019–01–09.
- Advanced Operative Dentistry: A Practical Approach by David Ricketts, David W Bartlett 2013, Churchill Livingstone ISBN: 9780702055386
- Esthetic Dentistry: A Clinical Approach to Techniques and Materials Kenneth W Aschheim 2014, Mosby eBook ISBN: 9780323091763
- Restorative Dentistry by A Damien Walmsley, Msc, PhD, Trevor F Walsh, Dds, Msc, F J Trevor Burke, Dds, Msc, MD 2007, Churchill Livingstone ISBN: 9780443102462
- Restorative Dentistry: An Integrated Approach P H Jacobsen 2008, Wiley-Blackwell ISBN-13: 9781405167994
- Restorative Dentistry by Italian Ac 2011, Mosby ISBN: 9780323075886
- Esthetic and Restorative Dentistry: Material Selection and Technique by Douglas A Terry 2013, Quintessence Publishing (IL) ISBN-13: 9780867155730
- Contemporary Esthetic Dentistry by George A. Freedman 2011, Mosby ISBN-13: 9780323068956
- Zilberman, U.; Smith, P. (2001). "Sex- and Age-related Differences in Primary and Secondary Dentin Formation". Advances in Dental Research. 15: 42–45. CiteSeerX 10.1.1.535.5123. doi:10.1177/08959374010150011101. PMID 12640738. S2CID 4798656.
- "Tertiary Dentine Frequencies in Extant Great Apes and Fossil Hominins". ResearchGate. Retrieved 2019–03–28.
- GROSSMAN'S ENDODONTIC PRACTICE, 13/E Paperback January 1, 2014 ISBN-10 9788184739176
- 3D Imaging in Endodontics: A New Era in Diagnosis and Treatment 1st ed. 2016 Edition ISBN-13: 978–3319314648
- "Arxivlənmiş surət". 2021-11-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-07.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560515/
- "Arxivlənmiş surət". 2022-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-09.
- https://teachmeanatomy.info/the-basics/embryology/head-neck/teeth/#:~:text=Tooth%20initiation%20begins%20at%20the,form%20a%20primary%20epithelial%20band 2021-12-06 at the Wayback Machine.
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/adj.12102
- Orthodontics: Diagnosis and Management of Malocclusion and Dentofacial Deformities 3rd Edition by Om Prakash Kharbanda ISBN-13: 978–8131248812
- https://www.researchgate.net/publication/283497113_ORTODONTI_PRATIK_VE_TEORIK_DERS_NOTLARI_Orthodontics_practical_and_theoretical_lecture_NOTES
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-09.
- Pedodontics (The Postgraduate dental lecture series) Unknown Binding – January 1, 1963 ASIN : B0007EYUT6
- Çocuk Diş Hekimliğinde Çağdaş Tedavi Yöntemleri Yazar(lar) Meenakshi S. Kher Ashwin Rao Celsus Kitabevi 2021 ISBN 9786057490117
- University of Texas Medical Branch.
- Kranich, Ernst-Michael (1990) "Anthropologie", in F. Bohnsack and E-M Kranich (eds.), Erziehungswissenschaft und Waldorfpädagogik, Reihe Pädagogik Beltz, Weinheim, p. 126, citing Frances Ilg and Louise Bates Ames (Gesell Institute), School Readiness, p. 236 ff
- Silvestro, JR (1977). "Second Dentition and School Readiness". New York State Dental Journal. 43 (3): 155–8. PMID 264640 2022-08-16 at the Wayback Machine.
…the loss of the first deciduous tooth can serve as a definite indicator of a male child's readiness for reading and schoolwork
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2314718018300041#:~:text=Root%20formation%20theory,of%20the%20erupting%20tooth%20(Fig 2022-06-17 at the Wayback Machine.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-09.
- https://anatomypubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/%28SICI%291097-0185%28199606%29245%3A2%3C374%3A%3AAID-AR18%3E3.0.CO%3B2-M[ölü keçid]
- "Arxivlənmiş surət". 2022-05-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-09.
- Essentials of Clinical Periodontology and Periodontics 5th Edition, Kindle Edition August 24, 2017 ISBN-13: 978–9352701117
- "Arxivlənmiş surət". 2021-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-02-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2016-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-12-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- Seiler R, Spielman AI, Zink A, Rühli F (2013). "Oral pathologies of the Neolithic Iceman, c.3,300 BC". Eur J Oral Sci (Historical Article. Research Support, Non-U. S. Gov't). 121(3 Pt 1): 137–41. doi:10.1111/eos.12037 2021-01-26 at the Wayback Machine. PMID 23659234. 2022-09-05 at the Wayback Machine
- "Arxivlənmiş surət". 2008-12-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- Hardie JM (1982). "The microbiology of dental caries". Dent Update. 9 (4): 199–200, 202–4, 206–8. PMID 6959931 2022-05-02 at the Wayback Machine.
- Moore WJ; Moore, W. J. (1983). "The role of sugar in the aetiology of dental caries. 1. Sugar and the antiquity of dental caries". J Dent. 11 (3): 189–90. doi:10.1016/0300–5712(83)90182–3. 2022-06-16 at the Wayback Machine PMID 6358295 2022-05-01 at the Wayback Machine.
- https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/caries-prevention Prevention Strategies for Dental Caries
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/885457/
- "Arxivlənmiş surət". 2019-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-12-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2009-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2016-12-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-10-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-29.
- Neville, B. W.; Damm, D.; Allen, C.; Bouquot, J. (2002). Oral & Maxillofacial Pathology (2nd ed.). W. B. Saunders. ISBN 978-0-7216-9003-2
- Peterson's Principles of Oral and Maxillofacial Surgery 2015 3rd Edition by Michael Miloro By: Publishing House of People's Health
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Insan disleri mede bagirsaq yolunun evvelinde yerlesen qida maddelerini mexaniki olaraq parcalama funksiyasini dasiyan normal halda kokleri ust ve alt cenenin alveolar cixintisinda yerlesen ve adeten sayi 28 ve ya 32 olan orqan Daimi disler Insanlarda dord nov dis olur kesici kopek kicik azi ve azi disler Bunlarin her birinin ozune aid funksiyasi var Disler esasen qidalanma hezmetme prosesinin evvelinde istirak edir Bununla yanasi disler basqa strukturlar ile birge hem de nitqin formalasmasinda teleffuzde de rolu var ve hem de uzun estetik gorunusunun de esas elementlerindendir Kesici dislerin kesme qidani saxlama kimi funksiyalari var danisiq prosesinde bir sira herflerin formalasmasinda da istirak edirler uzun asagi ucluyunun hundurluyunu teskil edirler hem de danisiq ve gulus zamani daha cox gorsenen ve belelikle uzun estetik gorunusunun esas amillerinden biridirler kopek disler qidani esasen qoparma kicik azi ve azi disler ise qidani esasen ezirme funksiyasini yerine yetirir Dislerin fiziki ve kimyevi xususiyyetlerini xususi toxumalar onlarin biokimyevi terkibi teyin edir Insan cox memeliler kimi difiyodontdur yeni ki dis cixarmada iki merhele yasayir dogumdan esasen 6 ay sonra baslayan sud dislerin cixmasi ve onu evez eden esasen 6 yasdan sonra baslayan daimi dislerin cixmasi halbuki bezen bir ve ya daha cox dis ile dogula biler ki bu cur dislere natal disler deyilir AnatomiyaDislerin anatomiyasi dislerin umumi gorunusunu strukturunu ozelliklerini siniflendirmesini dis cergesinde yerlesmesini oyrenen insan anatomiyasinin bir hissesidir Hemcinin dislerin anatomiyasina dislerin taksonomik adlandirilmasi da aiddir Dislerin anatomiyasi stomatologiyada muxtelif istiqametlerden olan mutexessislerin mualice strategiyasinin secimine xidmet edir Disler agiz boslugunda cenelerin alveolyar cixintilarinda yerlesir ve mohkem struktura malikdirler qidanin ilkin mexaniki emalinda ve hemcinin danisigin formalasmasinda istirak edirler Dislerin formasi dis qruplarinin icra etdiyi funksiyadan asili olaraq deyisir Disler embrionun selikli gisasinin toremesidir Disler onlari cenede saxlayan qidalandiran qoruyan muxtelif toxumalarin ehatesindedir Her bir dis tac boyun ve kok hisselerinden ibaretdir Dislerin novunden asili olaraq bir ve ya bir nece koku olur Kokler ayri ayri olur bezen de bitisik olur Her bir disin yerini hem de novunu asan teyin etmek ucun muxtelif cedveller formulalar movcuddur Bunlardan esas ucu Beynalxalq stomatoloji federasiyanin FDI nomrelemesi universal nomreleme sistemi ve Palmer nomrelemesidir Sud disleri Sud disleri 10 yuxari cenede ve 10 asagi cenede olmaqla 20 denedir Sud disleri ucun dis formulasi bu cur gosterilir 2 1 0 2 2 1 0 2 Sud dislerinde cemi iki qrup kesiciler var bunlar orta ve yan kesiciler ve iki qrup azi disler bunlar birinci ve ikinci azi dislerdir Esasen butun sud disleri daimi disler ile evez olunur Sud dislerin Daimi disler 32 28 olmaqala 16 yuxari cenede maksillada 16 ise asagi cenede yerlesir Daimi disler ucun dis formulasi bu cur gosterilir 2 1 2 3 2 1 2 3 Daimi disler her cenede cut orta ve yan kesicilerden kopek disinden iki kicik azi disinden ve uc azi disinden ibaretdir bezen iki azi disi Ucuncu azi disler el arasinda agil disi adlandirilir ifadenin ozu ingilis dilinden goturulub ing wisdom tooth bu da ki hemin dislerin daha boyuk yaslarda cixmasi ile izah olunur Ucuncu azi disler cixma prosesinde cox vaxt ozunemexsus problemler yaradir ve muxtelif patologiyalara sebeb olur Ucuncu azi disler agil disi bezi antropoloqlarin ekspertlerin fikrine gore hetta atavizm ve ya rudiment sayilir Digerleri ise paramolarlari atavizm sayir Dislerin normadan sayi cox olmasi hiperdontiya adlanir normadan sayin az olmasi hipodontiya adlanir Kisilerin ve qadinlarin dislerinde az da olsa ferq var Kisilerin disleri cene ile birlikde qadinlara nisbeten daha boyukdur Bu ferq hem de disin terkibinde de var kisilerin dislerinde daha cox dentin qadinlarin dislerinde ise daha cox mina qati var Disin hisseleriMina Mina insan bedenindeki en sert maddedir Oral ektodermadan torenir Disin formalasmasinda istirak eden esas dord strukturundan biridir Mina 96 minerallardan qalan 4 faizi ise su ve organik maddelerden ibaretdir Minanin rengi normada aciq sari rengden bozumtul ag reng arasinda deyisir Dentine uzaq olan hisseler daha cox maviye calan reng alir dentine yaxin olan mina dentinin veziyyetine orada bas veren proseslerden asili olaraq reng deyisimine meruz qala bilir Minanin qalinligi da tacin muxtelif hisselerinde muxtelifdir ve en qalin tuberkul hisselerindedir ve haradasa 2 5 mm teskil edir en ince ise cementoenamel junction CEJ deyilen minasement serhedindedir Minanin vaxt getdikce surtunmesi prosesi bas verir ki buna da attrition deyilir ilde texminen 8 mkm teskil edir Minanin ilkin minerali kalsiyum fosfat kristalindan ibaret olan hidroksiapatitdir Minanin mohkemliyi onun terkibinde olan coxlu minerallar ile izah olunur amma oz novbesinde bu minanin kovrekliyini de izah edir Amma minaya nisbeten daha az kovrek olan dentin minaya destek olaraq bu catismazligi aradan qaldirir Sumuk ve dentinden ferqli olaraq minada kollaqen yoxdur Minanin inkisaf etmesinde onemli olan zulallar bunlardir ameloblastin amelogenin enamelin tuftelin Nadir hallarda mina hec emele gelmeye biler ve dis yalniz dentinle ortulu olaraq cixir Dentin Dentin mina ile ve ya sement ile pulpa arasinda olan maddedir Dentin menseyi mezenximal bag toxumasindan olan odontoblast huceyreleri terefinden emele gelen disin sert toxumasidir Dis tacinin bir hissesini icerisinde pulpa boslugu olan dentin teskil edir Dentinin emele gelmesi dentinigenez adlanir Dentinin 70 75 qeyri organikdir 20 organikdir qalan 10 5 sudan ibaretdir dentinin sixilmaya dayaniqligi 260 MPa dir Minadan daha yumusaq ve kecirici olmasi onun kariyese daha az dozumlu olmasini izah edir Minadan daha tez parcalanmasi minasi dagilmis dis mualice olunmasa qisa muddetde genis curuntu boslugu emele gelmesine getirib cixarir Dentin kollafen zulal matrisasi ile beraber olan mineralize birlesdirici toxumadir Dentin 1 dentin kanallari 2 dentin toxumasini emele getiren odontoblast huceyreleri 3 hemin huceyrelerin uzantilari olan Tomas lifleri 4 ve intertubulyar dentinden ibaretdir Dentin kanallari S vari uzanaraq mina dentin serhedinecen uzanirlar Genclerde kanal haradasa 3 3 mm mikron yaslilarda 1 2 mm mikrondur Dentin novleri primer dentin sekonder dentin predentin reaktiv dentin temir dentini ve ayrica sklerotik transparant dentin Primer dis cixarken sekonder dentin dis cixandan sonra uzun muddet erzinde formalasir predentin pulpanin tam uzerindedir ve birinci iki nov dentinin direnci ucun cox onemlidir reaktiv dentin pulpaya qiciqlarin get gede yaxin olmasi ile emele gelir sklerotik dentin yaslandiqca dentin kanallarin minerallasmasi neticesinde emele gelen bir fizioloji sklerotik dentindir Sement Disin sert toxumalari arasinda hem fiziki hem de kimyavi xususiyetlere gore sumuye en yaxin olan benzer olan sementdir Esas ferq sumukdeki kimi damarlarin olmamasidir 65 qeyri orqanik 23 orqanik esasen kollagen 12 sudan ibaretdir Sement huceyreleri sementoblastlar sementositler periodontal ligament fibroblastlari ve sementoklastlardir odontoklastlar Sement taca yaxin hissede 16 60 mm mikron apikal hisse ve furkasiyada koklerin birlesdiyi hisse 150 200 mm mikron qalinligindadir Pulpa Ektomezenximal huceyrelerden emele gelen pulpa bir bag toxumasidir Yenice emele gelmis pulpanin 90 su olmaqla beraber terkibine asagidaki strukturlar daxildir Arteriol ve venullalar Sinir fibrilleri Bag toxumasi fibrilleri Limfa damarlari Huceyre arasi su Odontoblastlar Fibroblastlar Imun sistemi huceyreleri Huceyresel komponentler Pulpa dentin arasinda odontoblasstlar movcuddur ve dentinin inkisafina desteyine xidmet edirler Pulpani adeten disin siniri adlandirilar Disin inkisafiSag asagi azi dislerin muxtelif inkisaf merhelelerindeki rentgenoqrammasi Dislerin inkisafi dogumdan evvel baslayan ve dogumdan sonra davam eden prosesdir Bu proses dislerin embrional huceyrelerden formalasmasindan baslayib boyume ve agiz bosluguna cixmasi ile neticelenir Insanin dislerin cixmasinin bir cox disleri olan canlilarla oxsarligi var Saglam disin cixmasi ucun mutleqdir ki disin butun inkisaf merhelelerinde proses normal getsin ve disin mina dentin pulpasi sement parodont kimi strukturlari her biri vaxti vaxtinda normal gedisatla inkisaf etsin formalassin Sud disleri embrionun inkisafi zamani altinci yeddinci hefteler arasinda daimi disler ise iyirminci hefteden formalasmaga baslayar Dislerin cixmasina tekan veren induktiv siqnallar ve homeoboks deyilen genlerin rolu olundugu deyilmisdir ve hemcinin cixma bir sira murekkeb proselerin neticesinde bas verir Bu mexanizmlerin daha derinden oyrenilmesi dis xesteliklerin profilakrikasinda ve mualicesinde yeni usullarin elde olunmasini ved verir Inkisafin muxtelif merheleleri her hansi sebebden pozularsa lengiyerseve ya dayanarsa bu disin anormal olmasina ve ya hec cixmamasina getire biler Sud dislerin ve daimi dislerin inkisafi prosesi umumen benzerdir Disin inkisafi asagidaki merhelelerden ibaretdir baslangic donemi ve ya tumurcuq donemi proliferasiya donemi histodiferensasiya ve morfodiferensasiya donemi apozisiya ve kalsifikasiya donemi erupsiya donemi kokun inkisafi Dis tumurcugu bezen dis ruseymi de deyilir bir huceyreler toplumudur ki sonda disin formalasmasinda istirak edirler O uc hisseden ibaretdir mina orqani dental papilla dis memeciyi dental folikul Mina orqani xarici mina epitel huceyreleri daxili mina epitel huceyreleri stellat ulduzabenzer retikulum ve stratum indermediumdan ara qat ibaretdir Bu huceyreler mina ve redukte azaldilmis edilmis mina epitelini emele getiren ameloblastlari meydana getirir Cervical loop boyun ilgeyi huceyrelerin daha derin toxumalara dogru inkisafi dis kukunun sifetini formasini emele getiren Hertwig epitel kok qabigini yaranmasina getirib cixarir Dental papillaya dis memeciyine dentini emele getirecek odontoblastlarin yaranmasina getirib cixaran huceyreler daxildir Hemcinin dental papilla dis memeciyi ile daxili mina epitel huceyrelerin birlesimi dis tacinin formasini teyin eder Dental folikul dis folikulu uc onemli huceyre meydana getirir sementoblast osteoblast ve fibroblast Sementoblastlar disin sementini emele getirir Osteoblastlar koketrafi alveol sumuyunu emele getirir Fibroblastlar alveol sumuyu ile dis arasindaki onlari bir birine baglayan periodontal baglari ligamentleri emele getirir Disin cixmasi Yeddi yasli usagin alt disleri solda sud disler ortada sud disinin dusmesi sagda bir daim dis gorunur Insanlarda disin cixmasi dis inkisafi merhelelerinden olan dislerin agiz boslugunda gorunecek bir hala gelmesi muddetidir Hal hazirki arasdirmalar periodontal baglarin ligamentlerin disin cixmasinda onemli bir rolu oldugunu gosterir Sud dislerin cixmasi alti aydan baslayaraq iki yasa geder davam eder Bu disler insanin alti yasina geder agizda muvcud olan yegane dislerdir Alti yasda artiq ilk daimi disler cixmaga baslayar Bu merhele insanin agzinda hem sud dislerin hem de daimi dislerin movcud oldugundan qarisiq merhele de adlandirilir Bu merhele son sud disin dusmesi ve daimi dislerin hammisi cixana qeder davam eder Dis cixma sebebi haqqinda bir cox nezeriyeler movcuddur Onlardan birine gore disin boyuyen koku disi agiz bosluguna iteleyir Bir digeri olan yastigli qamak nezeriyyesinde mikroskopik musahideler zamani kok etrafinda bir bag ligament oldugu deyilmisdir amma sonra slayd haziranma zamani bunun sadece bir artefakt oldugu uze cixmisdi Hal hazirki esas goturulen rey dusunce ondasn ibaretdir ki periodontal baglar bu prosese esas tekan veren stimulverici quvvesidir Sud dislerin tokulmeye baslamasi mektebe hazilrasmanin fiziki ve psixoloji meyyarlarin buna tesiri ve ya bir nov bununla elaqesi oldugu bildirilir Destek strukturlarAgizda cixan disin histoloji preparati A dis B dis eti C sumuk D periodontal baglar Disin destek butun toxumalara periodont deyilir Periodont disleri sumukde saxlama dislere ceyneme danisma ve udqunma zamani bas vere bilen yukleri qarsilamaq ve beraber paylamaq hemcinin baryer emele getirmek vaxt getdikce emele gelen deyisiklikleri berpa etmek ve zerer vere bilecek faktorlardan qoruma kimi funksiyalari yerine yetirir Periodonta dis eti sement periodontal baglar ligamentler ve alveolyar sumukden daxildir Periodontal baglar ligamentler sementi alveolyar sumuye baglayir Alveolyar sumuk dis koklerini ehate edir bununla da destek temin edir ki buna da alveol deyilir ve ya dis yuvasi Sumuyun uzerinde dis eti ve ya gingiva yerlesir Periodontal baglar periodontal ligament Sement ve alveolyar toxumasinin arasinda olan sementi alveolyar sumuye baglayan fibroz toxumadir Bu toxuma sumuyun icerisinde olan dis kokunu ehate edir Baglar ligamentler 0 15 0 38 mm qalinligindadir amma bu qalinliq zamanla azalir Periodontal baglarin ligamentlerin funksiyalarina disi dis yuvasinda tutmaq dise destek vermek disin hereketi zamani sumuyun rezorbsiya ve ya formalasmasini stimullasdirmaq duygu ve disin cixmasi aiddir Periodontal baglarin ligamentlerin huceyreleri arasinda osteoblastlar osteoklastlar fibroblastlar makrofaqlar sementoblastlar ve Malassez epitelyal huceyreleri vardir Esasen tip I ve tip III kologenden ibaretdir bunlar deste halinda qruplasmisdir ve yerlerine gore adlandirilirlar Bu desteler transseptal alveolyar krest horizontal cep apical periapikal interradikulyar qruplarina bolunurler Innervasiya esasen disin apikal hissedinden kecib sonra sinirler dis etrafini orter ve dis eti kretine qeder qalxar Ceyneme ve ya disleme vaxti disin uzerine tezyiq edildikde dis yuvasinda azca hereket eder ve periodontal baglarda ligamentlerde gerilme yaradar ve sonra bu qiciq sinirler vasitesile merkezi sinir sistemine interpretasiya edilmesi ucun gonderiler Periodontal bag destelerin qruplari 1 transseptal 2 alveolyar krest 3 horizontal 4 cep 5 apikal periapikal 6 interradikulyarAlveolyar sumuk Alveolyar sumuk disin etrafinda alveolus yeni dis cuxuru emele getiren cene sumuyudur Insan bedenide olan diger sumukler kimi de alveolyar sumuk de butun heyat boyunca deyisikliye ugrayar Osteoblastlar sumuk emele getirir osteoklastlar ise sumuyu destruksiya edir xususen de sumuye guc dusdukce Nece ki ortodontiyada da dislere herereket verilirse sumuyun disler terefinden sixici gucu altinda olan hissesi de daha cox osteoklsatlarla zengin oldugu ucun rezorbsiyaya ugrayir Dise bagli olan periodontal baglar ligamentler terefinden sumuyun gerginlik qebul eden hissesi osteoblastlara zengindir ki bu da sumuyun emele gelmesine getirib cixarir Dis eti Dis eti lat gingiva ceyneme selikli qisanin mukozasinin bir parcasidir alveolyar selikli qisa mukoza ile dislerin servikal hissesini ehate edir Anatomik olaraq uc bolgeye ayrilir marginal serbest yapisiq ve interdental Dis eti gingival epitelin uc novu var dis eti oral epitel parakeratinize birlesdirici yunktional non keratinize ve sirimli sulkulyar non keratinize epitel Bu uc nov epitel dis ile agiz arasinda olan epitelyal manjet kimi ve ya epitelyal elave taninan epitelyal huceyreler kutlesinden emele gelir Dis eti epiteli oral epitel parakeratinize birbasa dis ile elaqeli deyil ve agizda gorunur Birlesdirici yunktional epitel bazal laminadan ve hemidesmosomdan ibaretdir ve dise yapisir Sirimli sulkulyar non keratinize epitel coxqatli yasti toxumadir ve dise toxunsada amma ona yapismir Dis curumesi Kariyes Erp Plak Kicik azi disde genis yayilmis kariyes Dis erpi terkibinde yuksek miqdarda bakteriyalar olan disin uzerinde yaranmis bir biotebeqedir Dis erpi bakteriyalarin yapismasi ve sonra coxalmasi ucun de elverisli bir muhitdir Uzun muddet icerisinde dis erpi temizlenmezse o bir sira problemlere yol aca biler Vaxt geddikce dis erpi tupurceyin ve qida ile gelen bir sira minerallarin hopmasi sirasinda daslasmaya baslayar ve sonda dis dasi emele gelmis olar Biotebeqeni emele getiren mikroorganizmalar esasen agiz boslugunda movcud olan bakteriyalardir streptokok onde olmaqla diger anaeroblar da istirak edir Streptococcus mutans dis curumesinde rolu olan en onemli bakteriyalardandir Agiz boslugundaki bezi bakteriyalar yemek qalintilari hesabina yasayirlar xususi ile de seker ve nisastanin Oksigen olmayan anaerob muhitde onlar emele getirerler ki o da minadaki kalsiyum ve fosforla elaqeye girer Demineralizasiya kimi taninan bu proses disin dagilmasina getirib cixarir Tupurcek tedricen tursunu neytrallasdirir ve bu da pH seviyesinin dis uzerindeki normada 5 5 olaraq qebul olunmus kritik pH gostericisinden daha yuksek seviyeye qalxmasina sebeb olur Buna remineralizasiya deyilir minerallarin minaya qaytarilmasi Eger qida qebulu prosesleri arasinda yeterli vaxt araligi olarsa tesir mehtudlasir ve disler berpa oluna bilirler Ancaq tupurcek dis erpini kece bilmir ve orada bakteriyalar terefinden emele getirilen tursunu da neytrallasdira bilmir Curukler Kariyes dis kariyesi dis curuyu dislerin strukturuna zerer veren onlari dagidan bir infeksiyon yeni yoluxucu bir xestelikdir Xestelik agriya disin itirilmesine ve hetta daha derin infeksiyaya yol aca biler Kariyesin uzun bir tarixi var neolit burunc demir dovrlerinde orta esirlerde onun movcud olduguna dair subutlar bir sira faktlar var Kariyesin daha cox yayilmasina qida rasiyonun deyismesi sebeb olmusdur Bu gun kariyes dunyada en yayilmis xesteliklerden biri olaraq qalir Azerbaycanda ehalinin 90 95 kariyes var Disin dagilmasi tursu emele getiren mueyyen nov bakteriyalar terefinden edilir ve daha cox zerer saxaroza fruktoza ve qlukoza kimi qicqira bilen karbohidratlarin istiraki ile bas verir Belelikle agizda emele gelen tursunun miqdari dislere tesir edir disde xususi minerallar oldugu ucun asagi pH tesirli olur Disin curumesi ve dagilmasi derecesinden asili olaraq onun formasinin fuksiyasinin ve estetik gorunusunun berpasi ucun muxtelif mualice metodlari iastifade oluna biler ancaq disin boyuk miqdarda curumus dagilmis hecmini regenerasiya ede bilecek bir mualice usulu yoxdur Bunun evezine stomatoloji teskilatlar kariyesden qorunmaq ucun agiz boslugunun muntezem gigiyenasi ve diyetanin deyisdirilmesi kimi profilaktika ve profilaktik tedbirler tovsiye edirler Dislere qulluqGigiyena Agiz gigiyenasi esasen dislerin dis etinin ve hemcinin umumen agiz boslugunun temiz saglam ve mumkun qeder xesteliklerden qorunmasini ehate eden stomatoloji yardimin bir aspektidir Agiz gigiyenasi agzi temiz tutma verdisidir ve bu verdis dis curuklerini gingiviti periodontal xestelikleri pis qoxulu nefesi ve diger stomatoloji problemlerin qarsisinin alin masidir Professional ve ferdi olur Adeten stomatoloqlar ve stomatoloq gigiyenistler terefinden muntezem olaraq edilen temizlikler hetta yaxsica dis fircasi ve ya dis sapi floss istifade edildikde bele emele gele bilen dis dasinin minerallasmis erp temizlenmesinden ibaretdir Professional temizlik dis erpinin uzaqlasdirmasini da ehate edir ve bu dis qaliqlarini cokuntunu ve yigintilarinin temizlenmesi ucun nezere tutulmus xususi alet ve qurgular vasitesile edilir Dislerin temizlenmesinde esas meqsed esasen bakteriyalardan ibaret olan dis erpinin uzaqlasdirilmasidir Hekimler dis erpinin ve ya dis dasinin emele gelmesinin qabagini almaq ucun disleri gunde iki defe seher ve axsam ve ya yemekden sonra temizlemeyi tovsiye edir Dis firsasi dislerin arasi istisna olmaqla dis erpinin boyuk hissessini temezleye bilir Dis sapinin floss istifadesi de agiz boslugunun gigiyenasini saxlamaq ucun zeruri vasite sayilir ve burada sohbet temizlenmesi cetin olan dislerin arasindan gedir Duzgun istifade olunduqda dis sapi floss dislerin arasindaki ve dis eti xettindeki erpi temizleyir harada ki cox vaxt parodont xestelikleri baslayir ve kariyes de inkisaf ede biler Elektrik dis fircalari da olduqca yayilmis agiz boslugu gigiyenasi ucun olan vasitelerdendir Her hansi bir engeli olmayan ve el ile lazimi temizleme bacarigi olan hemcinin yeterince hevesi motivasiyasi olan bir istifadeci elektrik dis fircalarindaki kimi seviyede agiz boslugunun gigiyenasinin standartina cata bilse de hazirliqli olmayan istifadeciler nadir hallarda buna nail olurlar Elektrikli dis fircalari hammisi eyni cur effektiv deyil ve hetta yaxsi konstruksiyasi olani da duzgun istifade etmeyi teleb edir amma elektrikli dis fircalari bir qayda olaraq dislerini o qeder de yaxsi temizlemeyen ve bunun neticesi olaraq agiz boslugunun gigiyenasinin problemleri olan insanlara yardimci olur Elektrikli dis fircalarin en ustun ceheti ise hereket mehdudiyyeti olan meselen revmatoid artriti olan insanlara yardim olmalaridir Qoruyucu tedbirler Kariyes dis strukturuna zerer verdiyi ucun qarsisinin alinmasi zeruridir ve bunun ucun bir sira tedbirler gorulur Azerbaycanda da kariyesin genis yayildigi ucun qabaqlayici tedbirler gorulur Dis curuklerine qarsi cox vaxt fluor terapiyasi tovsiye olunur Suyun fluorlanmasi ve fluor terkibli elaveler kariyesin yaranma tezliyini azaldir Fluoridler minadaki hidroksiapatit kristallari ile baglanaraq dislerin dagilmasinin qarsisini alir Terkibde olan fluorid minani demineralizasiyaya daha dozumlu edir belelikle de curumeye qarsi daha da dozumlu etmis olur Agiz yaxalamasi ucun maye ve ya fluorlu dis mecunu kimi yerli fluoridler dislerin uzerini qorumaq ucun hemcinin tovsiye olunur Ekser stomatoloqlar dis hekimleri fluorid mehlullarinin yerli olaraq istifadesini gundelik temizlenmenin bir hissesine aid edirler Butun bu tedbirler hekim stomatoloqun mesleheti ve nezareti ile aparilmalidir Fluorun bezi yerlerde xususen suda normadan ya cox olmasi ya da az olmasi diqqet ceken amillerdendir ve hemcinin basqa faktorlar da var ki fluoridlerin istifade derecesini teyin eder Fluorun normadan artiq bedene daxil olmasi dislerin formalasmasi dovrunde fluoroz kimi xesteliye getirib cixara biler Dislerin bakteriya ve kariyesden qorunmasi ucun dislerin uzerine tedbiq edilen profilaktik qabaqlayici terapiyadan biri de dis kiplesdiricileridir qermetikler buna hemcinin fissur ortuculeri de deyilir Dis kiplesdiricileri on ile geder qala bilir esasen usaq ve yeniyetmelerde azi sud dislerinin dislem sethlerinde xususen de dis fircasi ile temizleme ile bagli ve dis sapinin istifadesi ile bagli cetinliyi olanlarada istifade olunur Kiplesdiriciler hekim stomatoloqun bezen de stomatoloq gigiyenist bir sira olkelerde pesekar stomatoloji yardimin ilk pillesinde duran tibb iscilerinden biri kabinetinde cekilir prosedur fluorun cekilmesi ve qiymeti ile analojidir Dis berpasi restavrasiya AnomaliyalarDis anomaliyalari yaranma sebeblerini nezere almaqla iki nove bolmek olar anadangelme ve ya ekoloji etraf muhitin tesiri neticesinde yaranan Anadangelme anomaliyalar dislerin sayina duzgun cixib cixmamasina olculerine terkibine tesir edir Istinadlarhttps faculty washington edu chudler tooth html text The 20Tooth the 20tooth 20called 20the 20dentin 2022 01 11 at the Wayback Machine Anatomiya cheloveka V 2 tomah Mihajlov Sergej Sergeevich Chukbar Aleksandr Vladimirovich GEOTAR Media 2011 ISBN 978 5 9704 1355 5 978 5 9704 1357 9 Spravochnik po stomatologii A I Rybakova Moskva Medicina 1993 ISBN 5 225 02618 4 Arxivlenmis suret 2022 09 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2022 09 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Human Physiology Schmidt R F Thews G Eds Springer December 1 1982 ISBN 978 3 642 96714 6 Arxivlenmis suret 2022 01 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2021 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2021 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 https www sciencedirect com topics medicine and dentistry dental anatomy Arxivlenmis suret 2022 01 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Ash Major M Nelson Stanley J 2003 Wheeler s Dental Anatomy Physiology and Occlusion 8th ed ISBN 978 0 7216 9382 8 Arxivlenmis suret 2021 10 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2022 10 04 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2022 03 24 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2022 06 18 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2022 07 04 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2022 08 10 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2022 08 21 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2022 02 07 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Arxivlenmis suret 2021 12 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 https cpwdentistry com what are wisdom teeth 2 text Anthropologists 20believe 20wisdom 20teeth 20were provide 20a 20much 2Dneeded 20replacement 2022 08 02 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret 2022 05 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 05 Sorenti Mark Martinon Torres Maria Martin Frances Laura Perea Perez Bernardo 2019 Sexual dimorphism of dental tissues in modern human mandibular molars American Journal of Physical Anthropology 169 2 332 340 doi 10 1002 ajpa 23822 2020 11 20 at the Wayback Machine ISSN 1096 8644 2022 04 25 at the Wayback Machine PMID 30866041 2022 08 28 at the Wayback Machine Ross Michael H Kaye Gordon I Pawlina Wojciech 2002 Histology a Text and Atlas 4th ed Baltimore Lippincott Williams amp Wilkins p 453 ISBN 978 0683302424 Cate A R Ten 1998 Oral Histology development structure and function 5th ed Mosby p 223 ISBN 978 0815129523 Oxford Klinik Dis Hekimligi El Kitabi Ceviri Gencay Tuna Ince Sayfa 445 ISBN 9786059528344 Arxivlenmis suret 2022 03 24 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 06 2021 04 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 06 Johnson Clarke 1998 Biology of the Human Dentition Archived 2015 10 30 at the Wayback Machine uic edu https www ncbi nlm nih gov pmc articles PMC2584618 Severe Plane Form Enamel Hypoplasia in a Dentition from Roman Britain 2021 03 06 at the Wayback Machine ResearchGate Retrieved 2019 01 09 Advanced Operative Dentistry A Practical Approach by David Ricketts David W Bartlett 2013 Churchill Livingstone ISBN 9780702055386 Esthetic Dentistry A Clinical Approach to Techniques and Materials Kenneth W Aschheim 2014 Mosby eBook ISBN 9780323091763 Restorative Dentistry by A Damien Walmsley Msc PhD Trevor F Walsh Dds Msc F J Trevor Burke Dds Msc MD 2007 Churchill Livingstone ISBN 9780443102462 Restorative Dentistry An Integrated Approach P H Jacobsen 2008 Wiley Blackwell ISBN 13 9781405167994 Restorative Dentistry by Italian Ac 2011 Mosby ISBN 9780323075886 Esthetic and Restorative Dentistry Material Selection and Technique by Douglas A Terry 2013 Quintessence Publishing IL ISBN 13 9780867155730 Contemporary Esthetic Dentistry by George A Freedman 2011 Mosby ISBN 13 9780323068956 Zilberman U Smith P 2001 Sex and Age related Differences in Primary and Secondary Dentin Formation Advances in Dental Research 15 42 45 CiteSeerX 10 1 1 535 5123 doi 10 1177 08959374010150011101 PMID 12640738 S2CID 4798656 Tertiary Dentine Frequencies in Extant Great Apes and Fossil Hominins ResearchGate Retrieved 2019 03 28 GROSSMAN S ENDODONTIC PRACTICE 13 E Paperback January 1 2014 ISBN 10 9788184739176 3D Imaging in Endodontics A New Era in Diagnosis and Treatment 1st ed 2016 Edition ISBN 13 978 3319314648 Arxivlenmis suret 2021 11 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 07 https www ncbi nlm nih gov books NBK560515 Arxivlenmis suret 2022 02 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 09 https teachmeanatomy info the basics embryology head neck teeth text Tooth 20initiation 20begins 20at 20the form 20a 20primary 20epithelial 20band 2021 12 06 at the Wayback Machine https onlinelibrary wiley com doi full 10 1111 adj 12102 Orthodontics Diagnosis and Management of Malocclusion and Dentofacial Deformities 3rd Edition by Om Prakash Kharbanda ISBN 13 978 8131248812 https www researchgate net publication 283497113 ORTODONTI PRATIK VE TEORIK DERS NOTLARI Orthodontics practical and theoretical lecture NOTES Arxivlenmis suret 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 09 Pedodontics The Postgraduate dental lecture series Unknown Binding January 1 1963 ASIN B0007EYUT6 Cocuk Dis Hekimliginde Cagdas Tedavi Yontemleri Yazar lar Meenakshi S Kher Ashwin Rao Celsus Kitabevi 2021 ISBN 9786057490117 University of Texas Medical Branch Kranich Ernst Michael 1990 Anthropologie in F Bohnsack and E M Kranich eds Erziehungswissenschaft und Waldorfpadagogik Reihe Padagogik Beltz Weinheim p 126 citing Frances Ilg and Louise Bates Ames Gesell Institute School Readiness p 236 ff Silvestro JR 1977 Second Dentition and School Readiness New York State Dental Journal 43 3 155 8 PMID 264640 2022 08 16 at the Wayback Machine the loss of the first deciduous tooth can serve as a definite indicator of a male child s readiness for reading and schoolwork https www sciencedirect com science article pii S2314718018300041 text Root 20formation 20theory of 20the 20erupting 20tooth 20 Fig 2022 06 17 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret 2021 12 03 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 09 https anatomypubs onlinelibrary wiley com doi pdf 10 1002 28SICI 291097 0185 28199606 29245 3A2 3C374 3A 3AAID AR18 3E3 0 CO 3B2 M olu kecid Arxivlenmis suret 2022 05 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 09 Essentials of Clinical Periodontology and Periodontics 5th Edition Kindle Edition August 24 2017 ISBN 13 978 9352701117 Arxivlenmis suret 2021 12 03 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 12 Arxivlenmis suret 2022 02 18 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 12 Arxivlenmis suret 2022 07 15 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2022 10 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2022 06 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2016 07 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2021 12 09 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2022 03 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2022 10 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Seiler R Spielman AI Zink A Ruhli F 2013 Oral pathologies of the Neolithic Iceman c 3 300 BC Eur J Oral Sci Historical Article Research Support Non U S Gov t 121 3 Pt 1 137 41 doi 10 1111 eos 12037 2021 01 26 at the Wayback Machine PMID 23659234 2022 09 05 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret 2008 12 07 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2022 03 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2021 05 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2021 11 28 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Hardie JM 1982 The microbiology of dental caries Dent Update 9 4 199 200 202 4 206 8 PMID 6959931 2022 05 02 at the Wayback Machine Moore WJ Moore W J 1983 The role of sugar in the aetiology of dental caries 1 Sugar and the antiquity of dental caries J Dent 11 3 189 90 doi 10 1016 0300 5712 83 90182 3 2022 06 16 at the Wayback Machine PMID 6358295 2022 05 01 at the Wayback Machine https www sciencedirect com topics medicine and dentistry caries prevention Prevention Strategies for Dental Caries https pubmed ncbi nlm nih gov 885457 Arxivlenmis suret 2019 10 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 21 Arxivlenmis suret 2021 12 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 21 Arxivlenmis suret 2022 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 21 Arxivlenmis suret 2022 10 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 21 Arxivlenmis suret 2022 10 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2009 01 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 21 Arxivlenmis suret 2022 10 03 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 16 Arxivlenmis suret 2022 10 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 21 Arxivlenmis suret 2022 10 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2021 05 07 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2021 08 16 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2016 12 11 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2022 01 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2022 01 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2022 06 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2021 09 22 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Arxivlenmis suret 2021 10 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 29 Neville B W Damm D Allen C Bouquot J 2002 Oral amp Maxillofacial Pathology 2nd ed W B Saunders ISBN 978 0 7216 9003 2 Peterson s Principles of Oral and Maxillofacial Surgery 2015 3rd Edition by Michael Miloro By Publishing House of People s Health ISBN 9787117204699