Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Diş — canlılarda ərzağın ilkin mexaniki emalı üçün orqanizmin bir hissəsi, heyvanlarda həmçinin müdafiə və hücum silahı, insanda danışıq instrumentlərindən biri və gülüş atributu kimi də istifadə edilir.
Bəzi heyvanlar, xüsusən də ətyeyənlər və hər şeydən yeyənlər, dişləri ov tutmaqda və ya yaralamaqda, yeməkləri xırdalamaqda, müdafiə məqsədləri üçün, tez-tez özləri də daxil olmaqla, digər heyvanları qorxutmaq və ya yırtıcı və ya balalarını daşımaq üçün istifadə edirlər. Dişlərin kökləri diş ətləri ilə örtülüdür. Dişlər sümükdən deyil, ən xarici embrion hüceyrə təbəqəsi olan ektodermadan əmələ gələn müxtəlif sıxlıq və sərtlikdəki çoxsaylı toxumalardan ibarətdir.
Dişlərin ümumi quruluşu onurğalılar arasında oxşardır, baxmayaraq ki, onların forma və mövqeyində əhəmiyyətli dəyişikliklər var. Məməlilərin dişləri dərin köklərə malikdir və bu, bəzi balıqlarda və timsahlarda da olur. Teleost balıqların əksəriyyətində isə dişlər sümüyün xarici səthinə, kərtənkələlərdə isə bir tərəfdən çənənin daxili səthinə yapışdırılır. Köpəkbalığı kimi qığırdaqlı balıqlarda dişlər sərt bağlarla çənəni meydana gətirən qığırdaq halqalarına bağlanır.
Monofiyodontlar yalnız bir diş dəsti inkişaf etdirən heyvanlardır, difiodontlar isə erkən süd dişləri və daha sonra "yetkin" və ya dəsti yetişdirirlər. Polifiodontlar bir çox diş dəstinə malikdir. Məsələn, köpək balıqları, köhnəlmiş dişləri əvəz etmək üçün hər iki həftədən bir yeni dişlər yetişdirirlər. İnsanlar da daxil olmaqla, mövcud olan məməlilərin əksəriyyəti difiodontlardır, lakin istisnalar var ki, fillər, kenqurular və manatees, hamısı polifiodontlardır.
Gəmiricilərin kəsici dişləri dişləmə nəticəsində davamlı olaraq böyüyür və köhnəlir, bu da nisbətən sabit uzunluğu saxlamağa kömək edir. Bir çox gəmiricilər, məsələn, dovşanlar, adadovşanı, siçanlar və dəniz donuzcuğu, kəsici dişlərə əlavə olaraq davamlı böyüyən azı dişlərinə malikdir.
Dişlər maddəsindən əmələ gəlmişdir, üç hissədən (tac, boyun, kök) ibarətdir və bir−birindən fərqlənir. Dentin dişin özəyini əhatə edir. Diş tacı üzəri mina qatı ilə örtülmüşdür. Dişin boyunu diş əti ilə örtülmüşdür. Diş kökü çənə sümüyündə yerləşir. Üzəri sement qatla örtülmüşdür. Dişin içərisində sinirlər və qan damarları var. İnsan doğulduqda dişsiz doğulur. Süd dişləri və daimi dişlər var. Əsasən, 6−7 aylıqda uşağın süd dişləri çıxır. Süd dişləri cəmi 20 ədəd olur. Hər çənədə 4 kəsici, 2 köpək, 4 kiçik azı dişi yerləşir. Uşaqlarda 6 yaşdan 12 yaşına qədər süd dişləri daimi dişlərlə əvəz olunur və böyük azı dişləridə çıxmağa başlayır. Böyük azı dişlər 12 ədəd olur. Onların axırıncı dördü 16 yaşından sonra çıxır və ağıl dişləri adlanır.
Diş minası canlı toxuma olmadığı üçün daimi dişlər özünü bərpa edə (regenerasiya) bilmir.
Dişin funksiyaları
Üzərilərinə düşən vəzifələrə görə dişlər 4 növə bölünürlər:
- Kəsici dişlər — qabaq dişlər. Körpə uşaqlarda birinci meydana gəlir, qidanı tutmaq və parçalamaq üçün nəzərdə tutulub;
- Qaflan ( köpək ) dişləri — konusvari dişlər, yeməyi tutmaq və daha tez parçalamaq üçün nəzərdə tutulub;
- Azı dişləri ― qidanı doğrayır, əzir və çeynəyir.
- Ağıl dişləri – sonda yerləşən dişlər, yeməyi sürtmək üçün nəzərdə tutulub.
Dişin inkişafı
-
![image]()
Papaq mərhələsi -
![image]()
Zınqırov mərhələsi -
![image]()
Sağlam diş
Ağız boşluğunun gigiyenası
Ağız boşluğunun gigiyenası dişlərin kariesinin, , , ağızda pis iyin və digər stomatoloji xəstəliklərin qarşısını almaq üçün lazımdır. Ona gündəlik dişlərin təmizlənməsi və həkim tərəfindən xüsusi təmizlənmə daxildir.
Həkim tərəfindən diş ətrafında yaranan (mineral çöküntü) mexaniki təmizlənir. Diş daşı hətta dişlərin gündəlik təmizlənməsi zamanı da meydana gəlir.
Körpə uşaqların dişlərinin təmizlənməsi üçün xüsusi dental salfetkalardan istifadə edilir.
Diş xəstəlikləri
Maraqlı faktlar
Ədəbiyyat
- Ash, Major M. and Stanley J. Nelson, 2003. Wheeler’s Dental Anatomy, Physiology, and Occlusion. 8th edition. .
- Cate, A.R. Ten. (1998) Oral Histology: development, structure, and function. 5th ed.
- Neville, B.W., D. Damm, C. Allen, J. Bouquot, 2002. Oral & Maxillofacial Pathology. Second edition. .
- Загорский В. А.Частичные съёмные и перекрывающие протезы. Moсква, Медицина, 2007
Həmçinin bax
İstinadlar
 | Tibb ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Dis canlilarda erzagin ilkin mexaniki emali ucun orqanizmin bir hissesi heyvanlarda hemcinin mudafie ve hucum silahi insanda danisiq instrumentlerinden biri ve gulus atributu kimi de istifade edilir Insanin disleriDisin qurulusu Bezi heyvanlar xususen de etyeyenler ve her seyden yeyenler disleri ov tutmaqda ve ya yaralamaqda yemekleri xirdalamaqda mudafie meqsedleri ucun tez tez ozleri de daxil olmaqla diger heyvanlari qorxutmaq ve ya yirtici ve ya balalarini dasimaq ucun istifade edirler Dislerin kokleri dis etleri ile ortuludur Disler sumukden deyil en xarici embrion huceyre tebeqesi olan ektodermadan emele gelen muxtelif sixliq ve sertlikdeki coxsayli toxumalardan ibaretdir Dislerin umumi qurulusu onurgalilar arasinda oxsardir baxmayaraq ki onlarin forma ve movqeyinde ehemiyyetli deyisiklikler var Memelilerin disleri derin koklere malikdir ve bu bezi baliqlarda ve timsahlarda da olur Teleost baliqlarin ekseriyyetinde ise disler sumuyun xarici sethine kertenkelelerde ise bir terefden cenenin daxili sethine yapisdirilir Kopekbaligi kimi qigirdaqli baliqlarda disler sert baglarla ceneni meydana getiren qigirdaq halqalarina baglanir Monofiyodontlar yalniz bir dis desti inkisaf etdiren heyvanlardir difiodontlar ise erken sud disleri ve daha sonra yetkin ve ya desti yetisdirirler Polifiodontlar bir cox dis destine malikdir Meselen kopek baliqlari kohnelmis disleri evez etmek ucun her iki hefteden bir yeni disler yetisdirirler Insanlar da daxil olmaqla movcud olan memelilerin ekseriyyeti difiodontlardir lakin istisnalar var ki filler kenqurular ve manatees hamisi polifiodontlardir Gemiricilerin kesici disleri disleme neticesinde davamli olaraq boyuyur ve kohnelir bu da nisbeten sabit uzunlugu saxlamaga komek edir Bir cox gemiriciler meselen dovsanlar adadovsani sicanlar ve deniz donuzcugu kesici dislere elave olaraq davamli boyuyen azi dislerine malikdir Disler maddesinden emele gelmisdir uc hisseden tac boyun kok ibaretdir ve bir birinden ferqlenir Dentin disin ozeyini ehate edir Dis taci uzeri mina qati ile ortulmusdur Disin boyunu dis eti ile ortulmusdur Dis koku cene sumuyunde yerlesir Uzeri sement qatla ortulmusdur Disin icerisinde sinirler ve qan damarlari var Insan dogulduqda dissiz dogulur Sud disleri ve daimi disler var Esasen 6 7 ayliqda usagin sud disleri cixir Sud disleri cemi 20 eded olur Her cenede 4 kesici 2 kopek 4 kicik azi disi yerlesir Usaqlarda 6 yasdan 12 yasina qeder sud disleri daimi dislerle evez olunur ve boyuk azi disleride cixmaga baslayir Boyuk azi disler 12 eded olur Onlarin axirinci dordu 16 yasindan sonra cixir ve agil disleri adlanir Dis minasi canli toxuma olmadigi ucun daimi disler ozunu berpa ede regenerasiya bilmir Disin funksiyalariUzerilerine dusen vezifelere gore disler 4 nove bolunurler Kesici disler qabaq disler Korpe usaqlarda birinci meydana gelir qidani tutmaq ve parcalamaq ucun nezerde tutulub Qaflan kopek disleri konusvari disler yemeyi tutmaq ve daha tez parcalamaq ucun nezerde tutulub Azi disleri qidani dograyir ezir ve ceyneyir Agil disleri sonda yerlesen disler yemeyi surtmek ucun nezerde tutulub Disin inkisafiPapaq merhelesi Zinqirov merhelesi Saglam disAgiz boslugunun gigiyenasiAgiz boslugunun gigiyenasi dislerin kariesinin agizda pis iyin ve diger stomatoloji xesteliklerin qarsisini almaq ucun lazimdir Ona gundelik dislerin temizlenmesi ve hekim terefinden xususi temizlenme daxildir Hekim terefinden dis etrafinda yaranan mineral cokuntu mexaniki temizlenir Dis dasi hetta dislerin gundelik temizlenmesi zamani da meydana gelir Korpe usaqlarin dislerinin temizlenmesi ucun xususi dental salfetkalardan istifade edilir Dis xestelikleriKaries Pulpit PeriodontitMaraqli faktlarEdebiyyatAsh Major M and Stanley J Nelson 2003 Wheeler s Dental Anatomy Physiology and Occlusion 8th edition ISBN 0 7216 9382 2 Cate A R Ten 1998 Oral Histology development structure and function 5th ed Neville B W D Damm C Allen J Bouquot 2002 Oral amp Maxillofacial Pathology Second edition ISBN 0 7216 9003 3 Zagorskij V A Chastichnye syomnye i perekryvayushie protezy Moskva Medicina 2007Hemcinin baxInsan disleri Anatomiya Stomatologiya GigiyenaIstinadlar Tibb ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin