Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jurnalistika tarixi müntəzəm olaraq məlumat toplamaq və yaymaq üçün xüsusi üsulların meydana gəlməsi ilə qeyd olunan texnologiya və ticarətin böyüməsini əhatə edir, bu da bir jurnalistika tarixini ortaya qoyduğu kimi, mövcud xəbərlərin dairəsinin daim artmasına səbəb olmuşdur. Mətbəə icad olunmamışdan əvvəl ağızdan gələn xəbər xəbərlərin əsas mənbəyi idi. Geri dönən tacirlər, dənizçilər və səyahətçilər materikə yeni xəbər gətirirdilər, bu da şəhərdən şəhərə yayılırdı. Bu cür xəbərin yayılması çox etibarlı deyildi və bu üsul mətbəənin ixtirası ilə öldü. Jurnalistlər qədim dövrlərdə məlumat yaymaq üçün daha çox qəzetlərdən istifadə etsələr də, XX əsrdə radio və televiziya, XXl əsrdə isə internet əsas vasitəyə çevrilmişdir.
İlk və əsas jurnalistika
Avropa
Avropada intibah dövrünün başlaması ilə əlaqədar yarmarkalar keçirilən şəhərlərdə informasiya mərkəzləri yarandı. Həm də həmin şəhərlərdə əlyazma halında qəzetlər buraxılırdı və burda ticarət xəbərləri ilə yanaşı digər informasiyalara da yer verilirdi. "Qəzet" sözü də həmin dövrdə meydana gəlmişdir. Bu ad Venesiyada (İtaliyada) işlənən pul vahidinin adından götürülüb. İnformasiyalar hıəmin pula, yəni qazettaya satılırdı. Erkən müasir dövrdə (1500-1800) Avropanın, xüsusən də İtaliyanın hər yerində siyasi, hərbi və iqtisadi xəbərləri tez və effektiv şəkildə çatdırmaq üçün istifadə olunurdu.
Bu nəşrlərin heç biri müvafiq qəzetlərin müasir meyarlarına tam cavab vermirdi, çünki onlar adətən geniş ictimaiyyət üçün nəzərdə tutulmamış və müəyyən mövzularla məhdudlaşmışdı.
Xəbər nəşrləri tez-tez yayımlanan geniş tablo formatında çap olunurdu. Bu nəşrlər, eyni zamanda, tez-tez ağac şəkillərini özündə əks etdirən kitabçalar və kiçik bukletlər şəklində meydana çıxırdı. Savadlılıq səviyyəsi bu günlə müqayisədə aşağı idi və bu xəbər nəşrləri tez-tez ucadan oxunurdu.
1400-cü ilə qədər, İtalyan və Alman şəhərlərindəki iş adamları əhəmiyyətli xəbər hadisələrinin yazılı salnamələrini tərtib edir və onları iş əlaqələrində yayırdılar. Bu material üçün bir çap maşınından istifadə etmək fikri ilk dəfə 1600-cü illərdə Almaniyada ortaya çıxdı. İlk qəzetlər, Alman şəhərlərində, 1605-ci ildən başlayaraq isə Strasburqda ortaya çıxdı. "Avisa Relation oder Zeitung" 1609-cu ildən Wolfenbüttel-də nəşr olundu və tezliklə Frankfurtda (1615), Berlində (1617) və Hamburqda (1618) qəzetlər quruldu. 1650-ci ilə qədər Almaniyanın 30 şəhərində aktiv qəzetlər var idi. Yarım illik bir xəbər salnaməsi, Latın dilində "Mercurius Gallobelgicus" 1594-1635 illər arasında Kölndə nəşr olundu, ancaq bu digər nəşrlər üçün nümunə sayılmırdı.
Xəbərlər XVII əsr Avropada yaxşı qurulmuş kanallar vasitəsi ilə bülletenlər arasında yayıldı. Antverpen Fransa, İngiltərə, Almaniya və Hollandiyanı birləşdirən iki şəbəkənin mərkəzi idi. Sevimli mövzular arasında müharibələr, hərbi işlər, diplomatiya və məhkəmə işləri və dedi-qodular yer alırdı.
1600-cü ildən sonra Fransa və İngiltərədəki milli hökumətlər rəsmi bülletenləri çap etməyə başladılar. 1622-ci ildə ilk İngilisdilli həftəlik jurnal "Bir Cümhuriyyət Xəbərləri" nəşr olundu və İngiltərədə 8-24 səhifəlik quarto formatında yayıldı.
19-cu əsrdə inqilabi dəyişikliklər
Bütün böyük ölkələrdə qəzetlər 19-cu əsrdə bir sıra texniki, iş, siyasi və mədəni dəyişikliklər səbəbindən daha vacib oldu. Yüksək sürətli preslər və ucuz ağac əsaslı xəbər buraxılışları böyük tirajları mümkün etdi. İbtidai təhsilin sürətlə genişlənməsi potensial oxucu sayının çoxalması demək idi. Siyasi partiyalar yerli və milli səviyyədə qəzetlərə sponsorluq edirdi. Əsrin sonlarına doğru reklam yaxşı quruldu və qəzet sahibləri üçün əsas gəlir mənbəyinə çevrildi. Bu, mümkün olan ən böyük tiraj əldə etmək üçün bir yarışa səbəb oldu. 1860-1870-ci illərdə Avropadakı qəzetlərin sayı təxminən 6000 səviyyəsində sabit idi; 1800-1870-ci illərdə qəzetlərin əksəriyyəti dörd səhifəlik redaktorlar, təkrar nəşrlər, roman və poeziyadan sitatlar və bir neçə kiçik yerli reklamdan ibarət idi. Onlar bahalı idilər və oxucuların çoxu son məsələyə baxmaq üçün bir kafedə toplanırdılar. Hər bir paytaxt şəhərində böyük milli qəzetlər var idi, məsələn London Times, London Post, Paris Temps və s. Onlar bahalı və Milli siyasi elitaya yönəldilmişdilər. Hər onillikdə basqılar daha da sürətləndi və 1880-ci illərdə avtomatik yazma ixtirası böyük bir səhər qəzetinin bir gecədə çap edilməsini mümkün etmişdi. Böyük bir mədəni yenilik, mütəxəssis reportyorlar tərəfindən idarə olunan xəbər toplanışının peşəkarlığı idi. Liberalizm mətbuat azadlığına gətirib çıxardı və hökumət senzurasına kəskin azalma ilə yanaşı qəzet vergilərinə son verdi. Mənfəətə maraq göstərən sahibkarlar getdikcə partiyaların mövqelərini formalaşdırmaqda maraqlı olan siyasətçiləri əvəz edir, buna görə daha böyük abunə bazası üçün dramatik çıxışlar yaranırdı. Qiymət bir quruşa düşmüşdü. Nyu-Yorkda "Sarı Jurnalistika" sensasiya, komikslər (onlar sarı rəngdə idi), komanda idmanına güclü vurğu, siyasi detalların və çıxışların işıqlandırılmasının azaldılması, cinayətkarlığa yeni bir vurğu və xüsusilə böyük şöbə olan geniş yayılmış reklam bölməsindən istifadə etdi. Əvvəllər qadınları ciddiyə almasalar da, sonradan onlara ailə və məişət, moda mövzularında çoxsaylı məsləhət sütunları verildi və reklam getdikcə onlara yönəldildi.
Fransa
1632-1815
Fransadakı ilk qəzet "Gazette de France" 1632-ci ildə kralın həkimi Teofrast Renaudot (1586-1653) tərəfindən Louisin himayəsi ilə quruldu. Bütün qəzetlər əvvəlcədən nəşr olunan senzuraya məruz qaldı və monarxiya üçün təbliğat vasitəsi kimi xidmət etdi.
Antik rejim dövründə ən məşhur jurnallar elm adamları üçün 1665-ci ildə qurulan "Mercure de France" və 1631-ci ildə qurulan "Gazette de France" idi. Jean Loret Fransanın ilk jurnalistlərindən biri idi. La Muse tarixinin üç cildində (1650, 1660, 1665) toplanmış "burlesque" adlandırdığı əsərdə 1650-dən 1665-ci ilə qədər musiqi, rəqs və Paris cəmiyyətinin həftəlik xəbərlərini yaydı.
Dövri nəşrlər Parisdəki mərkəzi hökumət tərəfindən senzuraya məruz qaldı. Onlar tamamilə siyasi cəhətdən sakit deyildilər - tez-tez kilsələrin sui-istifadə və bürokratik inamsızlığını tənqid edirdilər. İnqilab dövründə yeni dövri nəşrlər müxtəlif fraksiyalar üçün təbliğat orqanı kimi mərkəzi rol oynayırdılar. Jean-Paul Marat (1743–1793) ən görkəmli redaktor idi. Onun L'Ami du peeple qrupu Marat'ın nifrət etdiyi düşmənlərə qarşı aşağı təbəqələrin hüquqları üçün çox səy göstərdi, sui-qəsdə uğradıqdan sonra bağlandı. 1800-cü ildən sonra Napoleon sərt senzuranı zorla qəbul etdirdi.
XX əsr
Paris qəzetləri müharibədən sonra son dərəcədə durğun idi; 1910-cu ildə gündə 5 milyondan 6 milyona qədər dövriyyə var idi. Müharibədən sonrakı uğur hekayəsində Paris Soir vardı; o, siyasi gündəmdən məhrum olan sensasion bir hesabat və nüfuz yaratmaq üçün ciddi məqalələr təqdim etməyə qərarlı idi. 1939-cu ildə onun tirajı ən yaxın rəqibi tabloid Le Petit Parisien’dən iki dəfə çox idi. Gündəlik qəzetinə əlavə olaraq Paris Soir yüksək müvəffəqiyyətli bir qadın jurnalına, Marie-Claire'a sponsorluq edirdi. Digər bir jurnal Match, Amerikanın Life jurnalının foto jurnalistikasından sonra modelləşdirildi.
John Gunther 1940-cı ildə Parisdəki 100-dən çox gündəlik qəzetdən ikisinin (L'Humanité və Action Française) dürüst olduğunu yazırdı. O, Bec et Ongles'in eyni vaxtda Fransa hökuməti, Alman hökuməti və Alexandre Stavisky tərəfindən subsidiya edildiyini və İtaliyanın 1935-ci ildə Fransız qəzetlərinə 65 milyon frank ödədiyini bildirdi. Fransa 1930-cu illərdə demokratik bir cəmiyyət idi, lakin xalqa xarici siyasətin kritik mövzuları qaranlıq qalırdı. Hökumət İtaliyanın və xüsusən də Nasist Almaniyasının təcavüzünə qarşı hökumətin xarici siyasətini dəstəkləmək, təbliğatı yaymaq üçün bütün medianı nəzarət altına almışdı. Hər biri ayrı-ayrılıqda 253 gündəlik qəzet var idi. Parisdə əsas götürülən beş böyük milli qəzetin hamısı xüsusi maraqların, xüsusilə də etirazları dəstəkləyən siyasi və iş maraqlarının nəzarəti altında idi. Hamısı venal idi, müxtəlif xüsusi maraqların siyasətini təşviq etmək üçün böyük gizli subsidiyalar alırdılar. Bir çox aparıcı jurnalist gizli şəkildə hökumətin əmək haqqı hesabında idi. Regional və yerli qəzetlər hökumət reklamlarından çox asılı idi. Beynəlxalq xəbərlərin əksəriyyəti əsasən hökumətin nəzarətində olan Havas agentliyi vasitəsilə yayılırdı.
Britaniya
XX əsr
1900-cü ilə qədər İngiltərədəki işçi sinfi də ən böyük auditoriyaya yönəlmiş populyar jurnalistikaya müvəffəq olduğunu sübut edib reklamdan qazanc əldə etdi. 1912-ci ildə Həmkarlar ittifaqı və əmək hərəkatının ilk gündəlik qəzeti olaraq "Daily Herald" nəşr olundu.
Savadlılıq kəskin şəkildə artdıqca, xəbərlərə sürətlə artan tələbat, fiziki ölçüdə dəyişikliklərə, vizual cazibə, müharibə hesabatlarının ağır istifadəsi, sürətli yazı tərzi və teleqraf sayəsində sürətli bir şəkildə yayımlanmasına diqqəti artırdı. Yeni xəbər yazma tərzi ilk dəfə 1900-cü ildə Midland Daily Telegraph vasitəsilə əyalət mətbuatına yayıldı.
19-cu əsrin əvvəllərinə qədər 52 London qəzeti və 100-dən çox başqa kitab var idi. 1802 və 1815-ci illərdə qəzetlərə vergi üç, sonra dörd pensiyaya qaldırıldı. Bu haqqı ödəmək istəyən və ya istəməyən, 1831 ilə 1835 arasında yüzlərlə qəzet meydana çıxdı. Onların əksəriyyətinin siyasi tonu inqilabçı idi. Onların nəşrçiləri cinayət məsuliyyətinə cəlb edildi, lakin bu, onlardan qurtula bilmədi. İlk olaraq 1836-cı ildə və 1855-ci ildə qəzetlərdə verginin tamamilə ləğv edilməsini parlamentdəki işi müdafiə edən Milner Gibson və Richard Cobden idi. 1836-cı ildə möhür vergisi bir qəpiyə endirildikdən sonra 1854-cü ilə qədər ingilis qəzetlərinin tirajı 39.000.000-dən 122.000.000-ə yüksəldi; Dəmir yolu nəqliyyatında və teleqraf rabitəsində texnoloji irəliləyişlər artan savadla birlikdə daha da çoxaldı.
Birinci Dünya Müharibəsi illərində qəzetlər ən yüksək həddə çatdılar. 1914-cü ilə Northcliffe İngiltərədəki səhər qəzet tirajının 40 faizini, axşam 45 faizini, bazar günü tirajının 15 faizini idarə edirdi.
Almaniya
1445-ci ildə alman alimi İohan Qutenberqin ixtira etdiyi çap maşını Avropada sivilizasiyanın inkişafına kömək etdi. İ.Qutenberqin ixtirası kitab çapında kütləviliyə atılan ilk addım idi. 1605-ci ildə Almaniyanın Auqsbur şəhərində "Avizo-Relation oder Zeitinq" adlı həftəlik ikinci qəzet nəşrə başlayır və informasiyalara geniş yer verir. 1617-ci ildə Berlində yeni qəzetlər işıq üzü görür. Almaniyada 1609-1700-cü illərdə 200-ə yaxın qəzet çıxırdı. Almaniyada ilk jurnal 1685-ci ildə nəşr edilən "Monabarauç"dur. 1689-cu ilə kimi nəşr olunan bu jurnal bir sıra başqa jurnalların da çıxmasına təkan verdi.
1933-cü ildə Hitlerin hakimiyyətə gəlişi Almaniyada mətbuatın vəziyyətini çətinləşdirdi. Belə ki, bir sıra qəzetlər bağlandı, nəşr olunanlarsa, Hitler hakimiyyətinə qulluq edirdi.
Danimarka
1666-cı ildə Danimarka jurnalistikasının atası Anders Bording bir dövlət qəzetinin əsasını qoydu. Qəzeti çıxarmaq üçün kral imtiyazı 1720-ci ildə Joachim Wielandt-a verildi. Universitet səlahiyyətliləri senzuranı ələ aldılar, amma 1770-ci ildə Danimarka, dünyada ilk olaraq mətbuat azadlığını təmin edən xalqlardan biri oldu.
1834-cü ildə fikirdən çox faktiki xəbər məzmununa əhəmiyyət verən ilk liberal qəzet çıxdı. Qəzetlər Danimarkada 1848-ci il inqilabına dəstək oldu. 1849-cu ilin yeni konstitusiyası Danimarka mətbuatını azad etdi. Qəzetlər 19-cu əsrin ikinci yarısında çiçəkləndi, ümumiyyətlə, bu və ya digər siyasi partiyaya və ya həmkarlar ittifaqına bağlandı. Yeni xüsusiyyətlər və mexaniki texnikalar gətirən modernləşmə 1900-cü ildən sonra ortaya çıxdı. 1901-ci ildə gündəlik tiraj 500 min, 1925-ci ildə 1,2 milyona çatdı. Alman işğalı qeyri-rəsmi senzura gətirdi; bəzi qəzəbli qəzet binaları nasistlər tərəfindən partladılmışdı. Müharibə illərində yeraltı təxribata və müqavimətə təşviq edən 550 qəzet - kiçik, gizli surətdə çap vərəqələri çıxardı.
Danimarka mətbuatının tarixşünaslığı elmi araşdırmalarla zəngindir. Tarixçilər ayrı-ayrı qəzetlərin mənbəyi, məzmunu, auditoriyası, mediası və təsiri baxımından öyrənilə bilən etibarlı analitik qurum olduğunu taparaq, Danimarkanın siyasi, sosial və mədəni tarixinə dair açıqlamalar verdilər.
Rusiya
Rusiyada dövri mətbuatın tarixi XVlll əsrin əvvəllərinə gedib çıxır. Bu dövrdə l Pyotrun apardığı islahatlar nəticəsində "Vedomosti" qəzeti nəşrə başladı. Rusiyada ilk jurnal olan "Yejemesyaçnısye soçineniya" bir sıra nöqsanlarına baxmayaraq, gənc jurnalistlərin, yazıçı və şairlərin yetişməsində mühüm rol oynadı. XVlll əsrin 50-ci illərində rus jurnalistikası öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoydu. Bu da xüsusi jurnalların nəşrə başlaması idi. İlk belə jurnal 1759-cu ildə nəşr edilən "Trudolyubivaya pçela" jurnalı idi. Bundan sonra bir neçə belə jurnal yarandı.
Radio və televiziya
Radio yayımının tarixi 1920-ci illərdən başlayır və 1930-1940-cı illərdə zirvəyə çatıb. Eksperimental televiziya İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəl öyrənilmiş, 1940-cı illərin sonlarında fəaliyyətə başlamış və 1950-1960-cı illərdə geniş yayılmışdır.
İnternet jurnalistikası
İnternetin sürətlə böyüyən təsiri, xüsusən 2000-ci ildən sonra, "pulsuz" xəbərlər və gizli reklamlar gətirdi və artıq ödənişli abunəyə əhəmiyyət verməyən lara müraciət etdi. Nəticə olaraq, bu gün jurnalistika dörd mövzu ilə xarakterizə olunur: fərdiləşdirmə, qloballaşma, lokalizasiya və pauperizasiya.
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Shannon E. Martin and David A. The Function of Newspapers in Society: A Global Perspective. səh. 2.
- "Cambridge University Press". 2020-05-11 tarixində arxivləşdirilib.
- Infelise, Mario. "Roman Avvisi: Information and Politics in the Seventeenth Century.". səh. 212, 214, 216–217.
- Thomas Schroeder. "The Origins of the German Press," in The Politics of Information in Early Modern Europe edited by Brendan Dooley and Sabrina Baron. səh. 123–50.
- Paul Arblaster. Posts, Newsletters, Newspapers: England in a European system of communications. səh. 21–36.
- "The Age of Journalism" (ing. ). 7 may 2006 tarixində . İstifadə tarixi: 16 noyabr 2019.
- Carlton J. H. Hayes. A Generation of Materialism. səh. 176-80.
- Rose F. Collins, and E. M. Palmegiano. The Rise of Western Journalism 1815–1914: Essays on the Press in Australia, Canada, France, Germany, Great Britain and the United States (2007).
- Gérard Jubert. Père des Journalistes et Médecin des Pauvres (2008).
- Robert Darnton and Daniel Roche. Revolution in Print: the Press in France, 1775–1800 (1989).
- Hutton 2:692-94.
- Gunther, John, New York: Harper & Brothers. Inside Europe. səh. 179–180.
- Anthony Adamthwaite, Grandeur and Misery: France’s Bid for Power in Europe 1914-1940. . səh. 175–92.
- Rachel Matthews. "The emergence of the news paradigm in the English provincial press: A case study of the Midland Daily Telegraph" Journal of Historical Pragmatics (2014). səh. 165–186.
- J. Lee. Thompson, "Fleet Street Colossus: The Rise and Fall of Northcliffe, 1896-1922." Parliamentary History 25.1 (2006). online. səh. 115-138.
- Thorkild Kjærgaard, "The rise of press and public opinion in eighteenth‐century Denmark—Norway." Scandinavian journal of History 14.4. . səh. 215-230.
- Kenneth E. Olson, The history makers: The press of Europe from its beginnings through 1965 (LSU Press, 1966). . səh. 50 – 64, 433.
- Niels Thomsen, "Why Study Press History? A reexamination of its purpose and of Danish contributions." Scandinavian Journal of History. . səh. 1-13.
- Jane L. Chapman and Nick Nuttall, Journalism Today: A Themed History (Wiley-Blackwell, 2011). . səh. 313–314.
- "Online newspaper". 2021-12-21 tarixində arxivləşdirilib.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Jurnalistika tarixi muntezem olaraq melumat toplamaq ve yaymaq ucun xususi usullarin meydana gelmesi ile qeyd olunan texnologiya ve ticaretin boyumesini ehate edir bu da bir jurnalistika tarixini ortaya qoydugu kimi movcud xeberlerin dairesinin daim artmasina sebeb olmusdur Metbee icad olunmamisdan evvel agizdan gelen xeber xeberlerin esas menbeyi idi Geri donen tacirler denizciler ve seyahetciler materike yeni xeber getirirdiler bu da seherden sehere yayilirdi Bu cur xeberin yayilmasi cox etibarli deyildi ve bu usul metbeenin ixtirasi ile oldu Jurnalistler qedim dovrlerde melumat yaymaq ucun daha cox qezetlerden istifade etseler de XX esrde radio ve televiziya XXl esrde ise internet esas vasiteye cevrilmisdir Ilk ve esas jurnalistikaAvropa Avropada intibah dovrunun baslamasi ile elaqedar yarmarkalar kecirilen seherlerde informasiya merkezleri yarandi Hem de hemin seherlerde elyazma halinda qezetler buraxilirdi ve burda ticaret xeberleri ile yanasi diger informasiyalara da yer verilirdi Qezet sozu de hemin dovrde meydana gelmisdir Bu ad Venesiyada Italiyada islenen pul vahidinin adindan goturulub Informasiyalar hiemin pula yeni qazettaya satilirdi Erken muasir dovrde 1500 1800 Avropanin xususen de Italiyanin her yerinde siyasi herbi ve iqtisadi xeberleri tez ve effektiv sekilde catdirmaq ucun istifade olunurdu Bu nesrlerin hec biri muvafiq qezetlerin muasir meyarlarina tam cavab vermirdi cunki onlar adeten genis ictimaiyyet ucun nezerde tutulmamis ve mueyyen movzularla mehdudlasmisdi Xeber nesrleri tez tez yayimlanan genis tablo formatinda cap olunurdu Bu nesrler eyni zamanda tez tez agac sekillerini ozunde eks etdiren kitabcalar ve kicik bukletler seklinde meydana cixirdi Savadliliq seviyyesi bu gunle muqayisede asagi idi ve bu xeber nesrleri tez tez ucadan oxunurdu 1400 cu ile qeder Italyan ve Alman seherlerindeki is adamlari ehemiyyetli xeber hadiselerinin yazili salnamelerini tertib edir ve onlari is elaqelerinde yayirdilar Bu material ucun bir cap masinindan istifade etmek fikri ilk defe 1600 cu illerde Almaniyada ortaya cixdi Ilk qezetler Alman seherlerinde 1605 ci ilden baslayaraq ise Strasburqda ortaya cixdi Avisa Relation oder Zeitung 1609 cu ilden Wolfenbuttel de nesr olundu ve tezlikle Frankfurtda 1615 Berlinde 1617 ve Hamburqda 1618 qezetler quruldu 1650 ci ile qeder Almaniyanin 30 seherinde aktiv qezetler var idi Yarim illik bir xeber salnamesi Latin dilinde Mercurius Gallobelgicus 1594 1635 iller arasinda Kolnde nesr olundu ancaq bu diger nesrler ucun numune sayilmirdi Xeberler XVII esr Avropada yaxsi qurulmus kanallar vasitesi ile bulletenler arasinda yayildi Antverpen Fransa Ingiltere Almaniya ve Hollandiyani birlesdiren iki sebekenin merkezi idi Sevimli movzular arasinda muharibeler herbi isler diplomatiya ve mehkeme isleri ve dedi qodular yer alirdi 1600 cu ilden sonra Fransa ve Ingilteredeki milli hokumetler resmi bulletenleri cap etmeye basladilar 1622 ci ilde ilk Ingilisdilli heftelik jurnal Bir Cumhuriyyet Xeberleri nesr olundu ve Ingilterede 8 24 sehifelik quarto formatinda yayildi 19 cu esrde inqilabi deyisikliklerButun boyuk olkelerde qezetler 19 cu esrde bir sira texniki is siyasi ve medeni deyisiklikler sebebinden daha vacib oldu Yuksek suretli presler ve ucuz agac esasli xeber buraxilislari boyuk tirajlari mumkun etdi Ibtidai tehsilin suretle genislenmesi potensial oxucu sayinin coxalmasi demek idi Siyasi partiyalar yerli ve milli seviyyede qezetlere sponsorluq edirdi Esrin sonlarina dogru reklam yaxsi quruldu ve qezet sahibleri ucun esas gelir menbeyine cevrildi Bu mumkun olan en boyuk tiraj elde etmek ucun bir yarisa sebeb oldu 1860 1870 ci illerde Avropadaki qezetlerin sayi texminen 6000 seviyyesinde sabit idi 1800 1870 ci illerde qezetlerin ekseriyyeti dord sehifelik redaktorlar tekrar nesrler roman ve poeziyadan sitatlar ve bir nece kicik yerli reklamdan ibaret idi Onlar bahali idiler ve oxucularin coxu son meseleye baxmaq ucun bir kafede toplanirdilar Her bir paytaxt seherinde boyuk milli qezetler var idi meselen London Times London Post Paris Temps ve s Onlar bahali ve Milli siyasi elitaya yoneldilmisdiler Her onillikde basqilar daha da suretlendi ve 1880 ci illerde avtomatik yazma ixtirasi boyuk bir seher qezetinin bir gecede cap edilmesini mumkun etmisdi Boyuk bir medeni yenilik mutexessis reportyorlar terefinden idare olunan xeber toplanisinin pesekarligi idi Liberalizm metbuat azadligina getirib cixardi ve hokumet senzurasina keskin azalma ile yanasi qezet vergilerine son verdi Menfeete maraq gosteren sahibkarlar getdikce partiyalarin movqelerini formalasdirmaqda maraqli olan siyasetcileri evez edir buna gore daha boyuk abune bazasi ucun dramatik cixislar yaranirdi Qiymet bir qurusa dusmusdu Nyu Yorkda Sari Jurnalistika sensasiya komiksler onlar sari rengde idi komanda idmanina guclu vurgu siyasi detallarin ve cixislarin isiqlandirilmasinin azaldilmasi cinayetkarliga yeni bir vurgu ve xususile boyuk sobe olan genis yayilmis reklam bolmesinden istifade etdi Evveller qadinlari ciddiye almasalar da sonradan onlara aile ve meiset moda movzularinda coxsayli meslehet sutunlari verildi ve reklam getdikce onlara yoneldildi Fransa1632 1815 Fransadaki ilk qezet Gazette de France 1632 ci ilde kralin hekimi Teofrast Renaudot 1586 1653 terefinden Louisin himayesi ile quruldu Butun qezetler evvelceden nesr olunan senzuraya meruz qaldi ve monarxiya ucun tebligat vasitesi kimi xidmet etdi Antik rejim dovrunde en meshur jurnallar elm adamlari ucun 1665 ci ilde qurulan Mercure de France ve 1631 ci ilde qurulan Gazette de France idi Jean Loret Fransanin ilk jurnalistlerinden biri idi La Muse tarixinin uc cildinde 1650 1660 1665 toplanmis burlesque adlandirdigi eserde 1650 den 1665 ci ile qeder musiqi reqs ve Paris cemiyyetinin heftelik xeberlerini yaydi Dovri nesrler Parisdeki merkezi hokumet terefinden senzuraya meruz qaldi Onlar tamamile siyasi cehetden sakit deyildiler tez tez kilselerin sui istifade ve burokratik inamsizligini tenqid edirdiler Inqilab dovrunde yeni dovri nesrler muxtelif fraksiyalar ucun tebligat orqani kimi merkezi rol oynayirdilar Jean Paul Marat 1743 1793 en gorkemli redaktor idi Onun L Ami du peeple qrupu Marat in nifret etdiyi dusmenlere qarsi asagi tebeqelerin huquqlari ucun cox sey gosterdi sui qesde ugradiqdan sonra baglandi 1800 cu ilden sonra Napoleon sert senzurani zorla qebul etdirdi XX esr Paris qezetleri muharibeden sonra son derecede durgun idi 1910 cu ilde gunde 5 milyondan 6 milyona qeder dovriyye var idi Muharibeden sonraki ugur hekayesinde Paris Soir vardi o siyasi gundemden mehrum olan sensasion bir hesabat ve nufuz yaratmaq ucun ciddi meqaleler teqdim etmeye qerarli idi 1939 cu ilde onun tiraji en yaxin reqibi tabloid Le Petit Parisien den iki defe cox idi Gundelik qezetine elave olaraq Paris Soir yuksek muveffeqiyyetli bir qadin jurnalina Marie Claire a sponsorluq edirdi Diger bir jurnal Match Amerikanin Life jurnalinin foto jurnalistikasindan sonra modellesdirildi John Gunther 1940 ci ilde Parisdeki 100 den cox gundelik qezetden ikisinin L Humanite ve Action Francaise durust oldugunu yazirdi O Bec et Ongles in eyni vaxtda Fransa hokumeti Alman hokumeti ve Alexandre Stavisky terefinden subsidiya edildiyini ve Italiyanin 1935 ci ilde Fransiz qezetlerine 65 milyon frank odediyini bildirdi Fransa 1930 cu illerde demokratik bir cemiyyet idi lakin xalqa xarici siyasetin kritik movzulari qaranliq qalirdi Hokumet Italiyanin ve xususen de Nasist Almaniyasinin tecavuzune qarsi hokumetin xarici siyasetini desteklemek tebligati yaymaq ucun butun mediani nezaret altina almisdi Her biri ayri ayriliqda 253 gundelik qezet var idi Parisde esas goturulen bes boyuk milli qezetin hamisi xususi maraqlarin xususile de etirazlari destekleyen siyasi ve is maraqlarinin nezareti altinda idi Hamisi venal idi muxtelif xususi maraqlarin siyasetini tesviq etmek ucun boyuk gizli subsidiyalar alirdilar Bir cox aparici jurnalist gizli sekilde hokumetin emek haqqi hesabinda idi Regional ve yerli qezetler hokumet reklamlarindan cox asili idi Beynelxalq xeberlerin ekseriyyeti esasen hokumetin nezaretinde olan Havas agentliyi vasitesile yayilirdi BritaniyaXX esr 1900 cu ile qeder Ingilteredeki isci sinfi de en boyuk auditoriyaya yonelmis populyar jurnalistikaya muveffeq oldugunu subut edib reklamdan qazanc elde etdi 1912 ci ilde Hemkarlar ittifaqi ve emek herekatinin ilk gundelik qezeti olaraq Daily Herald nesr olundu Savadliliq keskin sekilde artdiqca xeberlere suretle artan telebat fiziki olcude deyisikliklere vizual cazibe muharibe hesabatlarinin agir istifadesi suretli yazi terzi ve teleqraf sayesinde suretli bir sekilde yayimlanmasina diqqeti artirdi Yeni xeber yazma terzi ilk defe 1900 cu ilde Midland Daily Telegraph vasitesile eyalet metbuatina yayildi 19 cu esrin evvellerine qeder 52 London qezeti ve 100 den cox basqa kitab var idi 1802 ve 1815 ci illerde qezetlere vergi uc sonra dord pensiyaya qaldirildi Bu haqqi odemek isteyen ve ya istemeyen 1831 ile 1835 arasinda yuzlerle qezet meydana cixdi Onlarin ekseriyyetinin siyasi tonu inqilabci idi Onlarin nesrcileri cinayet mesuliyyetine celb edildi lakin bu onlardan qurtula bilmedi Ilk olaraq 1836 ci ilde ve 1855 ci ilde qezetlerde verginin tamamile legv edilmesini parlamentdeki isi mudafie eden Milner Gibson ve Richard Cobden idi 1836 ci ilde mohur vergisi bir qepiye endirildikden sonra 1854 cu ile qeder ingilis qezetlerinin tiraji 39 000 000 den 122 000 000 e yukseldi Demir yolu neqliyyatinda ve teleqraf rabitesinde texnoloji irelileyisler artan savadla birlikde daha da coxaldi Birinci Dunya Muharibesi illerinde qezetler en yuksek hedde catdilar 1914 cu ile Northcliffe Ingilteredeki seher qezet tirajinin 40 faizini axsam 45 faizini bazar gunu tirajinin 15 faizini idare edirdi Almaniya1445 ci ilde alman alimi Iohan Qutenberqin ixtira etdiyi cap masini Avropada sivilizasiyanin inkisafina komek etdi I Qutenberqin ixtirasi kitab capinda kutleviliye atilan ilk addim idi 1605 ci ilde Almaniyanin Auqsbur seherinde Avizo Relation oder Zeitinq adli heftelik ikinci qezet nesre baslayir ve informasiyalara genis yer verir 1617 ci ilde Berlinde yeni qezetler isiq uzu gorur Almaniyada 1609 1700 cu illerde 200 e yaxin qezet cixirdi Almaniyada ilk jurnal 1685 ci ilde nesr edilen Monabarauc dur 1689 cu ile kimi nesr olunan bu jurnal bir sira basqa jurnallarin da cixmasina tekan verdi 1933 cu ilde Hitlerin hakimiyyete gelisi Almaniyada metbuatin veziyyetini cetinlesdirdi Bele ki bir sira qezetler baglandi nesr olunanlarsa Hitler hakimiyyetine qulluq edirdi Danimarka1666 ci ilde Danimarka jurnalistikasinin atasi Anders Bording bir dovlet qezetinin esasini qoydu Qezeti cixarmaq ucun kral imtiyazi 1720 ci ilde Joachim Wielandt a verildi Universitet selahiyyetlileri senzurani ele aldilar amma 1770 ci ilde Danimarka dunyada ilk olaraq metbuat azadligini temin eden xalqlardan biri oldu 1834 cu ilde fikirden cox faktiki xeber mezmununa ehemiyyet veren ilk liberal qezet cixdi Qezetler Danimarkada 1848 ci il inqilabina destek oldu 1849 cu ilin yeni konstitusiyasi Danimarka metbuatini azad etdi Qezetler 19 cu esrin ikinci yarisinda ciceklendi umumiyyetle bu ve ya diger siyasi partiyaya ve ya hemkarlar ittifaqina baglandi Yeni xususiyyetler ve mexaniki texnikalar getiren modernlesme 1900 cu ilden sonra ortaya cixdi 1901 ci ilde gundelik tiraj 500 min 1925 ci ilde 1 2 milyona catdi Alman isgali qeyri resmi senzura getirdi bezi qezebli qezet binalari nasistler terefinden partladilmisdi Muharibe illerinde yeralti texribata ve muqavimete tesviq eden 550 qezet kicik gizli suretde cap vereqeleri cixardi Danimarka metbuatinin tarixsunasligi elmi arasdirmalarla zengindir Tarixciler ayri ayri qezetlerin menbeyi mezmunu auditoriyasi mediasi ve tesiri baximindan oyrenile bilen etibarli analitik qurum oldugunu taparaq Danimarkanin siyasi sosial ve medeni tarixine dair aciqlamalar verdiler RusiyaRusiyada dovri metbuatin tarixi XVlll esrin evvellerine gedib cixir Bu dovrde l Pyotrun apardigi islahatlar neticesinde Vedomosti qezeti nesre basladi Rusiyada ilk jurnal olan Yejemesyacnisye socineniya bir sira noqsanlarina baxmayaraq genc jurnalistlerin yazici ve sairlerin yetismesinde muhum rol oynadi XVlll esrin 50 ci illerinde rus jurnalistikasi oz inkisafinin yeni merhelesine qedem qoydu Bu da xususi jurnallarin nesre baslamasi idi Ilk bele jurnal 1759 cu ilde nesr edilen Trudolyubivaya pcela jurnali idi Bundan sonra bir nece bele jurnal yarandi Radio ve televiziyaRadio yayiminin tarixi 1920 ci illerden baslayir ve 1930 1940 ci illerde zirveye catib Eksperimental televiziya Ikinci Dunya Muharibesinden evvel oyrenilmis 1940 ci illerin sonlarinda fealiyyete baslamis ve 1950 1960 ci illerde genis yayilmisdir Internet jurnalistikasiInternetin suretle boyuyen tesiri xususen 2000 ci ilden sonra pulsuz xeberler ve gizli reklamlar getirdi ve artiq odenisli abuneye ehemiyyet vermeyen lara muraciet etdi Netice olaraq bu gun jurnalistika dord movzu ile xarakterize olunur ferdilesdirme qloballasma lokalizasiya ve pauperizasiya Hemcinin baxQezet Televiziya Radio tarixi Qezet nesrinin tarixiIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Shannon E Martin and David A The Function of Newspapers in Society A Global Perspective seh 2 Cambridge University Press 2020 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Infelise Mario Roman Avvisi Information and Politics in the Seventeenth Century seh 212 214 216 217 Thomas Schroeder The Origins of the German Press in The Politics of Information in Early Modern Europe edited by Brendan Dooley and Sabrina Baron seh 123 50 Paul Arblaster Posts Newsletters Newspapers England in a European system of communications seh 21 36 The Age of Journalism ing 7 may 2006 tarixinde Istifade tarixi 16 noyabr 2019 Carlton J H Hayes A Generation of Materialism seh 176 80 Rose F Collins and E M Palmegiano The Rise of Western Journalism 1815 1914 Essays on the Press in Australia Canada France Germany Great Britain and the United States 2007 Gerard Jubert Pere des Journalistes et Medecin des Pauvres 2008 Robert Darnton and Daniel Roche Revolution in Print the Press in France 1775 1800 1989 Hutton 2 692 94 Gunther John New York Harper amp Brothers Inside Europe seh 179 180 Anthony Adamthwaite Grandeur and Misery France s Bid for Power in Europe 1914 1940 seh 175 92 Rachel Matthews The emergence of the news paradigm in the English provincial press A case study of the Midland Daily Telegraph Journal of Historical Pragmatics 2014 seh 165 186 J Lee Thompson Fleet Street Colossus The Rise and Fall of Northcliffe 1896 1922 Parliamentary History 25 1 2006 online seh 115 138 Thorkild Kjaergaard The rise of press and public opinion in eighteenth century Denmark Norway Scandinavian journal of History 14 4 seh 215 230 Kenneth E Olson The history makers The press of Europe from its beginnings through 1965 LSU Press 1966 seh 50 64 433 Niels Thomsen Why Study Press History A reexamination of its purpose and of Danish contributions Scandinavian Journal of History seh 1 13 Jane L Chapman and Nick Nuttall Journalism Today A Themed History Wiley Blackwell 2011 seh 313 314 Online newspaper 2021 12 21 tarixinde arxivlesdirilib Xarici kecidler