Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Marjinalizm (fr. Marginalisme) — XIX əsrin 70-ci illərində kapitalizmin iqtisad elmində subyektiv-psixoloji istiqamət meydana gəlmişdir. Marjinalizm fransız sözü olub, mənası "hədd" deməkdir. Marjinalizm iqtisadi hadisə və proseslərin təhlilində son kəmiyyətə, həddə üstünlük verir, faydalılıq həddi, məhsuldarlıq həddi, gəlirlilik həddi, məsrəf həddi və s. bu kimi iqtisadi kateqoriyaları öz tədqiqatının mərkəzində saxlayır. Marjinalizmin ideyalarının ilkin yaradıcıları və tədqiqatçıları Avstriyanın paytaxtı Vyana Universitetinin professorları Karl Menger, və olmuşlar. Məhz həmin səbəbdəndir ki, bu cərəyanın çox mühüm bir hissəsi hazırda Avstriya məktəbi adı ilə məşhurdur. Bununla yanaşı həmin məktəbin İngiltərədə Uilyam Stenli Cevons, İsveçrədə Leon Valras, Fransada Şarl Jid və s. kimi görkəmli tərəfdarları və davamçıları olmuşlar.
Avstriya məktəbi nümayəndələrinin və onların davamçılarının tədqiqatlarının əsas məzmunu odur ki, burada fərdin psixologiyası ictimai münasibətlərin əsasında saxlanılır, məhdud resurslar şəraitində subyektin öz mövcud tələbatlarını ödəmək üçün iqtisadi qərarları, davranışı əsas tədqiqat obyektinə çevrilir. Avstriya məktəbinin yaranması hər şeydən əvvəl o dövrdə geniş yayılmış klassik məktəbin bir sıra iqtisadi baxışlarının, başlıcası isə Karl Marksın dəyər və izafi dəyər nəzəriyyəsinin tənqidi zərurətindən irəli gəlmişdir.
Avstriya məktəbi qarşısında dayanan ən mühüm məqsəd məhsulların faydasının (istehlak dəyərinin) istehlakçı tərəfindən müqayisə edilməsi yolu ilə onun arzu və istəyini, ilk növbədə hansı tələbatlarının ödənməsinə üstünlük verəcəyini aşkar etməkdir.
Avstriya məktəbi belə hesab edir ki, istehlakçının davranışını başa düşmək üçün onun həvəsləndirici motivlərinin necə əmələ gəldiyini və növbələşdiyini tədqiq etmək lazımdır. Bunun üçün isə suyun, çörəyin, paltarın, mənəvi sərvətin dəyərini istehlakçının mövqeyindən qiymətləndirmək tələb olunur. Yalnız bu yolla onun bazarda necə çıxış edəcəyini, bu məhsullardan hansını, hansı ölçüdə, hansı ardıcıllıqla almağa çalışacağını bilmək olar.
Avstriya məktəbinin dəyər haqqında təliminin əsasında faydalılığı iqtisadi inkişafın əsas amilinə çevirən "faydalıq həddi" adlanan nəzəriyyə dayanır. Bu nəzəriyyəyə görə əmtəənin dəyərini onun son ədədinin faydalığı, yəni mövcud əmtəə ehtiyatı şəraitində insanın öz əhəmiyyətinə görə axırıncı yerdə dayanan, mühüm olmayan tələbatını ödəyən son əmtəə vahidinin faydalığına verilən subyektiv qiymət müəyyən edir. "Son faydalıq" kimi səciyyələnən bu nəzəriyyəyə görə faydalıq özü də iki amildən asılıdır. Bu, əvvəla, tələbatın intensivliyidir, yəni tələbat nə qədər çox olarsa, məhsulun faydalığı da bir o qədər yüksəkdir; ikincisi isə məhsulun az tapılması, yəni nadirliyidir. Başqa sözlə desək, məhsula nə qədər az təsadüf edilərsə, onun faydalığı da bir o qədər yuxarıdır. Buna uyğun olaraq tələbatın ödənilməsi hüdudu bilavasitə mövcud nemətlərin kəmiyyətindən asılı olaraq bu və ya digər istiqamətdə dəyişilə bilər. Lakin tələbat özü də sabit kəmiyyət olmadığı üçün, o həmin dəyişikliyə də təsir edir.
"Faydalıq həddi" nəzəriyyəsinin başlıca məzmunu dəyərin yeganə mənbəyinin əməkdən və yaxud məlum üç amildən (əməkdən, torpaqdan və kapitaldan) ibarət olmasını tənqid etməklə bağlıdır. Bu nəzəriyyəyə görə əmtəə dəyəri onu yaradan əməyin kəmiyyətindən deyil, (məlum olduğu kimi, marksizmin əmək-dəyər nəzəriyyəsi məhz belə bir müddəadan çıxış edir), əsasən əmtəənin istehlak dəyəri və onun tələbata nisbətən nadirliyindən asılıdır. Avstriya məktəbi belə hesab edir ki, dəyər hər hansı bir xərclərlə deyil, yalnız son faydalığın səmərəsi ilə ölçülə bilər. Bu faydalıq insanın sərəncamında olan məhsulun kəmiyyəti artdıqca azalmağa doğru meyl edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Avstriya məktəbi tərəfindən aparılan tədqiqatın mərkəzində dayanan bir sıra iqtisadi problemlər həmin məktəbin yaranmasından əvvəllər də müxtəlif iqtisadi fikirlər və məktəblər tərəfindən bu və ya digər səviyyədə öyrənilmiş və təhlil olunmuşdur. Belə ki, məhsulun faydalığı ilə bilavasitə əlaqədar olan istehlak dəyəri, tələbat və tələb məsələlərinə hələ qədim dövrlərdə Ksenofont və Aristotel, orta əsrlərdə Foma Akvinski, İbn-Xəldun və digərlərinin iqtisadi baxışlarında geniş yer verilmişdir.
(faydalığı) məsələsinin təhlili xüsusilə kapitalizm dövrünə qədəm qoymaqla və klassik məktəb tərəfindən sərvətin mənbəyinin mübadilədə deyil, istehsalda axtarılmasına keçilməklə daha da genişlənmişdir. Bununla belə klassik məktəb istehlak dəyərini mübadilə dəyərinin vacib şərti hesab edirdi və ona görə də bu anlayışı fərdi cəhətdən deyil, ümumi baxımdan öyrənirdi, tələbi (faydalılığı) təklifdən, istehsal xərclərindən doğan törəmə iqtisadi forma kimi nəzərdən keçirirdi. Bu məktəbin nümayəndələri belə hesab edirdilər ki, tələb yalnız məhsul istehsal olunduqdan və bazarda təklif edildikdən sonra yaranır. Nəticədə tələb istehlak etmək arzusundan deyil, istehlak etməyin mümkünlüyündən doğur.
Düzdür, məhsulun dəyərinin subyektiv psixoloji baxımdan qiymətləndirilməsi probleminə klassik məktəbin məşhur nümayəndələrindən olan D.Rikardonun tədqiqatında müəyyən qədər rast gəlinir. Lakin o, şeyin faydalığını təkrar istehsalı mümkün olmayan sərvətlərlə - nadir rəsm əsərləri, kitablar, heykəllər, tarixi və mədəniyyət abidələri, qədim sikkələr və s. əlaqələndirir. Rikardonun fikrincə, əksər sərvətlər əməyin nəticəsi olduğu üçün onların dəyəri də istehsallarına çəkilmiş əmək sərfi ilə müəyyən olunur.
Məhsulun dəyərinin müəyyən edilməsində subyektiv-psixoloji amilin rolu məsələsi Fransa fiziokratizmi ideyalarının davamçısı A.Tyurqonun iqtisadi baxışlarında da öz əksini tapmışdır. O, özünün "Sərvətin yaradılması və bölüşdürülməsi haqqında düşüncələr" əsərində məhsulun obyektiv və subyektiv dəyərlərini biri-birindən fərqləndirməyə çalışırdı. Tyurqoya görə subyektiv dəyər məhsulun sahibi tərəfindən ona verilən qiymətdir. Obyektiv dəyər isə bazarda tələb və təklif, habelə bir sıra digər səbəblər nəticəsində yaranır. O yazırdı ki, mübadiləyə daxil olan hər bir məhsulun dəyəri qarşı tərəflərin tələbatı, arzusu və imkanları, habelə məhsulun nadirliyi ilə müəyyən edilir. Başqa sözlə, Tyurqonun fikrincə, əmtəənin dəyərinin əsasını onun faydalığının və istehlak dəyərinin alıcı və satıcı tərəfindən subyektiv şəkildə qiymətləndirilməsi təşkil edir.
Tyurqo ilə yanaşı digər fransız iqtisadçısı Avstriya subyektiv-psixoloji məktəbinin yaranmasından hələ 100 il əvvəl, yəni 1776-cı ildə bu məktəbin əsas təməl prinsiplərindən olan faydalıq haqqında yazırdı ki, o, ayrıca bir məhsula birdəfəlik, həmişəlik bağlanmış bir məfhum deyil. Faydalıq məhsulun yararlılığı onun tələblərə cavab verə bilməsi səviyyəsi ilə əlaqədar olan baxışları əks etdirir. Bizim tələbat artıb-azaldıqca məhsulun dəyərliliyi (faydası) də genişlənir və ya məhdudlaşır.
Şübhəsiz, Avstriya məktəbinin əsas ideyalarının formalaşmasında XIX əsrin əvvəllərində yaşamış istedadlı alman iqtisadçısı German Henrix Qossenin çox mühüm rolu olmuşdur. Onun 1854-cü ildə çapdan çıxmış "İctimai mübadilə qanunlarının və insan fəaliyyətinin buradan irəli gələn qaydalarının inkişafı" haqqında əsərində məhsulun "son faydalığı" haqqında iki mühüm prinsip əks olunmuşdur ki, onlar da müasir iqtisad elmində Qossenin I və II qanunları adlanır. I qanuna görə subyektin sərəncamında olan nemətin kəmiyyəti artdıqca onun hər bir əlavə vahidinin son faydalığı da aşağı düşür, həmin sərvətlə təmin olunma həddindən artıq olduqda isə (son həddə çatdıqda) faydalıq sıfra çatır. Qossenin II qanununda göstərilir ki, istehlakın (tələbin) optimal quruluşu bütün əldə edilə bilən nemətlərin faydalığının tarazlığı şəraitində mümkün olur. Qossenin fikrincə, konkret tələbatı ödəyən məhsulun kəmiyyətcə hər bir artımı özündən əvvəlki "nüsxəyə" nisbətən daha az faydalıdır. İqtisadi resursların məhdudluğu şəraitində isə insanın ən vacib tələbatının ödənilməsinə xidmət edən "məhsulun son nüsxəsi" vardır. Buradan isə belə bir nəticə çıxarılır ki, məhsulun qiyməti fərdin tələbatını ödəmək üçün vacib olan "son nüsxənin" faydası ilə ölçülür, deməli, əmtəənin dəyəri onun son faydalığı ilə müəyyən olunur.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Qossenin qanunları nəinki marjinalizmin Avstriya məktəbinin, eləcə də onun sonrakı iqtisadi məktəb və cərəyanların makroiqtisadi nəzəriyyəsində geniş istifadə olunmuşlar. Nəhayət, Avstriya məktəbinin iqtisadi köklərindən danışarkən alman İ.Q.Tyunenin "Təcrid olunmuş dövlət" (1826), fransızlar A.O.Kurnonun "Sərvət nəzəriyyəsində riyazi prinsiplərin tədqiqi" (1838) və J.Dyupyuinin "İctimai işlərin faydalığının ölçülməsinə dair" (1844) əsərlərini və s. vurğulamaq lazımdır.
Göstərilənlər sübut edir ki, Avstriya məktəbi özbaşına, birdən-birəyaranmamışdır. Subyektiv iqtisadi məktəbin təşəkkülündə yuxarıda adları çəkilmiş tədqiqatçıların, habelə bir çox digərlərinin iqtisadi baxışlarının və əsərlərinin mühüm rolu və əhəmiyyəti olmuşdur. Avstriya məktəbinin ən fərqləndirici cəhətlərindən biri məhsulun qiymətinin formalaşması üçün mühüm rol oynayan amillərdən biri olan tələbə olan münasibətdir. Təklif amilinin mühüm rolundan çıxış edən klassik məktəbdən fərqli olaraq Avstriya məktəbi belə hesab edirdi ki, məhz tələb (faydalıq) istehsalın (təklifin) parametrlərini müəyyən edir. Buna görə də o, əsas diqqəti təklifin deyil, ayrı-ayrı iqtisadi subyektlərin irəli sürdüyü tələbin öyrənilməsinə yönəltmişdir. Bu məktəbə görə tələbin subyektiv kəmiyyəti sərvətin faydalığından asılıdır. Həm də faydalıq mütləq yox, nisbi anlayışdır. Bu, hər bir ayrıca subyektin konkret şəraitdə konkret tələbi, bu tələbi ödəmək üçün zəruri məhsulların kəmiyyəti və həmin məhsulların subyekt tərəfindən psixoloji baxımdan qiymətləndirilməsi və əldə edilməsi imkanları ilə bilavasitə əlaqədardır.
Avstriya məktəbinin əsas tədqiqat istiqamətlərindən biri də iqtisadi və qeyri-iqtisadi sərvətlərin bir-birindən fərqləndirilməsidir. Bu zaman onlar belə bir metodoloji prinsipdən çıxış edirlər ki, tələbatların kəmiyyəti qeyri-məhduddur və onlar müxtəlif gərginliyə malikdir, cəmiyyətin malik olduğu sərvətlərin kəmiyyəti isə məhduddur. Buna uyğun olaraq hər hansı bir tələbatın ödənilməsinə xidmət edən, lakin tələbatlarla müqayisədə kəmiyyətcə az olan sərvətlər (məsələn, qızıl) iqtisadi sərvətlərdir. Bunun əksinə olaraq bəzi sərvətlər (məsələn, hava, su və s.) təbiətdə qeyri-məhdud həcmdədirlər. Onlar istənilən qədər istehlak edilə bildikləri üçün qeyri-iqtisadi sərvətlərdirlər.
Avstriya iqtisadçıları göstərirlər ki, suya tələbat böyük olsa da onun "faydalıq həddi" çox aşağıdır, çünki insanların suya olan tələbatı xeyli dərəcədə ödənilir. Lakin qızılın "faydalıq həddi" suyun faydalıq həddinə nisbətən yüksəkdir. Ona görə də qızılın qiyməti suya nisbətən yüksəkdir. Avstriya məktəbi belə hesab edir ki, iqtisadi sərvətlər tələbin tam ödənilməsi üçün kifayət etmədiyindən bu tələb ödənilməmiş qalacaqdır. Belə hallarda isə insanlar az mühüm olan tələbin ödənilməsindən imtina edəcəklər. Beləliklə, tələbin ödənilməsi hüdudu bilavasitə mövcud sərvətlərin kəmiyyətindən asılı olaraq bu və ya digər istiqamətdə dəyişilə bilər.
Avstriya məktəbi nümayəndələrinin öz tədqiqatlarında istifadə etdikləri ilkin metodlarından biri robinzonçuluqdur. Kimsəsiz adada yaşayan adamın təsərrüfatında nə istismar, nə antaqonist ziddiyyətlər, nə iqtisadi böhranlar, nə də işsizlik yoxdur. Avstriya məktəbinin tənqidçiləri bunu əsas götürərək hələ vaxtilə iddia edirdilər ki, bu məktəbin nümayəndələri təsərrüfatına xas olan xüsusiyyətləri kapitalist iqtisadiyyatına tətbiq etməyə çalışırlar. Bununla belə göstərmək lazımdır ki, Avstriya məktəbinin nümayəndələri Robinzonçuluq metodundan istifadə etməklə hər bir fərd tərəfindən məhsulların subyektiv cəhətdən qiymətləndirilməsi xüsusiyyətini açıb göstərməyə çalışırdılar. Bundan əlavə onlar öz tədqiqatlarını daha da dərinləşdirərək konkret subyektiv baxışlara malik olan insanı sonralar ictimai münasibətlər şəraitində təhlil edirlər, fərdin subyektiv-psixoloji xüsusiyyətlərinin mübadilə, bazar şəraitində, tələbatına üyğun məhsul seçilməsi prosesində necə və nə dərəcədə təzahür etdirdiyini öyrənirlər.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Backhouse, Roger E. "Marginal Revolution." eds. Steven N. Durlauf and Lawrence E. Blume (2008). The New Palgrave Dictionary of Economics. Palgrave Macmillan. 2nd edition online DOI:10.1057/9780230226203.1026
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Marjinalizm fr Marginalisme XIX esrin 70 ci illerinde kapitalizmin iqtisad elminde subyektiv psixoloji istiqamet meydana gelmisdir Marjinalizm fransiz sozu olub menasi hedd demekdir Marjinalizm iqtisadi hadise ve proseslerin tehlilinde son kemiyyete hedde ustunluk verir faydaliliq heddi mehsuldarliq heddi gelirlilik heddi mesref heddi ve s bu kimi iqtisadi kateqoriyalari oz tedqiqatinin merkezinde saxlayir Marjinalizmin ideyalarinin ilkin yaradicilari ve tedqiqatcilari Avstriyanin paytaxti Vyana Universitetinin professorlari Karl Menger ve olmuslar Mehz hemin sebebdendir ki bu cereyanin cox muhum bir hissesi hazirda Avstriya mektebi adi ile meshurdur Bununla yanasi hemin mektebin Ingilterede Uilyam Stenli Cevons Isvecrede Leon Valras Fransada Sarl Jid ve s kimi gorkemli terefdarlari ve davamcilari olmuslar Avstriya mektebi numayendelerinin ve onlarin davamcilarinin tedqiqatlarinin esas mezmunu odur ki burada ferdin psixologiyasi ictimai munasibetlerin esasinda saxlanilir mehdud resurslar seraitinde subyektin oz movcud telebatlarini odemek ucun iqtisadi qerarlari davranisi esas tedqiqat obyektine cevrilir Avstriya mektebinin yaranmasi her seyden evvel o dovrde genis yayilmis klassik mektebin bir sira iqtisadi baxislarinin baslicasi ise Karl Marksin deyer ve izafi deyer nezeriyyesinin tenqidi zeruretinden ireli gelmisdir Avstriya mektebi qarsisinda dayanan en muhum meqsed mehsullarin faydasinin istehlak deyerinin istehlakci terefinden muqayise edilmesi yolu ile onun arzu ve isteyini ilk novbede hansi telebatlarinin odenmesine ustunluk vereceyini askar etmekdir Avstriya mektebi bele hesab edir ki istehlakcinin davranisini basa dusmek ucun onun heveslendirici motivlerinin nece emele geldiyini ve novbelesdiyini tedqiq etmek lazimdir Bunun ucun ise suyun coreyin paltarin menevi servetin deyerini istehlakcinin movqeyinden qiymetlendirmek teleb olunur Yalniz bu yolla onun bazarda nece cixis edeceyini bu mehsullardan hansini hansi olcude hansi ardicilliqla almaga calisacagini bilmek olar Avstriya mektebinin deyer haqqinda teliminin esasinda faydaliligi iqtisadi inkisafin esas amiline ceviren faydaliq heddi adlanan nezeriyye dayanir Bu nezeriyyeye gore emteenin deyerini onun son ededinin faydaligi yeni movcud emtee ehtiyati seraitinde insanin oz ehemiyyetine gore axirinci yerde dayanan muhum olmayan telebatini odeyen son emtee vahidinin faydaligina verilen subyektiv qiymet mueyyen edir Son faydaliq kimi seciyyelenen bu nezeriyyeye gore faydaliq ozu de iki amilden asilidir Bu evvela telebatin intensivliyidir yeni telebat ne qeder cox olarsa mehsulun faydaligi da bir o qeder yuksekdir ikincisi ise mehsulun az tapilmasi yeni nadirliyidir Basqa sozle desek mehsula ne qeder az tesaduf edilerse onun faydaligi da bir o qeder yuxaridir Buna uygun olaraq telebatin odenilmesi hududu bilavasite movcud nemetlerin kemiyyetinden asili olaraq bu ve ya diger istiqametde deyisile biler Lakin telebat ozu de sabit kemiyyet olmadigi ucun o hemin deyisikliye de tesir edir Faydaliq heddi nezeriyyesinin baslica mezmunu deyerin yegane menbeyinin emekden ve yaxud melum uc amilden emekden torpaqdan ve kapitaldan ibaret olmasini tenqid etmekle baglidir Bu nezeriyyeye gore emtee deyeri onu yaradan emeyin kemiyyetinden deyil melum oldugu kimi marksizmin emek deyer nezeriyyesi mehz bele bir muddeadan cixis edir esasen emteenin istehlak deyeri ve onun telebata nisbeten nadirliyinden asilidir Avstriya mektebi bele hesab edir ki deyer her hansi bir xerclerle deyil yalniz son faydaligin semeresi ile olcule biler Bu faydaliq insanin serencaminda olan mehsulun kemiyyeti artdiqca azalmaga dogru meyl edir Qeyd etmek lazimdir ki Avstriya mektebi terefinden aparilan tedqiqatin merkezinde dayanan bir sira iqtisadi problemler hemin mektebin yaranmasindan evveller de muxtelif iqtisadi fikirler ve mektebler terefinden bu ve ya diger seviyyede oyrenilmis ve tehlil olunmusdur Bele ki mehsulun faydaligi ile bilavasite elaqedar olan istehlak deyeri telebat ve teleb meselelerine hele qedim dovrlerde Ksenofont ve Aristotel orta esrlerde Foma Akvinski Ibn Xeldun ve digerlerinin iqtisadi baxislarinda genis yer verilmisdir faydaligi meselesinin tehlili xususile kapitalizm dovrune qedem qoymaqla ve klassik mekteb terefinden servetin menbeyinin mubadilede deyil istehsalda axtarilmasina kecilmekle daha da genislenmisdir Bununla bele klassik mekteb istehlak deyerini mubadile deyerinin vacib serti hesab edirdi ve ona gore de bu anlayisi ferdi cehetden deyil umumi baximdan oyrenirdi telebi faydaliligi teklifden istehsal xerclerinden dogan toreme iqtisadi forma kimi nezerden kecirirdi Bu mektebin numayendeleri bele hesab edirdiler ki teleb yalniz mehsul istehsal olunduqdan ve bazarda teklif edildikden sonra yaranir Neticede teleb istehlak etmek arzusundan deyil istehlak etmeyin mumkunluyunden dogur Duzdur mehsulun deyerinin subyektiv psixoloji baximdan qiymetlendirilmesi problemine klassik mektebin meshur numayendelerinden olan D Rikardonun tedqiqatinda mueyyen qeder rast gelinir Lakin o seyin faydaligini tekrar istehsali mumkun olmayan servetlerle nadir resm eserleri kitablar heykeller tarixi ve medeniyyet abideleri qedim sikkeler ve s elaqelendirir Rikardonun fikrince ekser servetler emeyin neticesi oldugu ucun onlarin deyeri de istehsallarina cekilmis emek serfi ile mueyyen olunur Mehsulun deyerinin mueyyen edilmesinde subyektiv psixoloji amilin rolu meselesi Fransa fiziokratizmi ideyalarinin davamcisi A Tyurqonun iqtisadi baxislarinda da oz eksini tapmisdir O ozunun Servetin yaradilmasi ve bolusdurulmesi haqqinda dusunceler eserinde mehsulun obyektiv ve subyektiv deyerlerini biri birinden ferqlendirmeye calisirdi Tyurqoya gore subyektiv deyer mehsulun sahibi terefinden ona verilen qiymetdir Obyektiv deyer ise bazarda teleb ve teklif habele bir sira diger sebebler neticesinde yaranir O yazirdi ki mubadileye daxil olan her bir mehsulun deyeri qarsi tereflerin telebati arzusu ve imkanlari habele mehsulun nadirliyi ile mueyyen edilir Basqa sozle Tyurqonun fikrince emteenin deyerinin esasini onun faydaliginin ve istehlak deyerinin alici ve satici terefinden subyektiv sekilde qiymetlendirilmesi teskil edir Tyurqo ile yanasi diger fransiz iqtisadcisi Avstriya subyektiv psixoloji mektebinin yaranmasindan hele 100 il evvel yeni 1776 ci ilde bu mektebin esas temel prinsiplerinden olan faydaliq haqqinda yazirdi ki o ayrica bir mehsula birdefelik hemiselik baglanmis bir mefhum deyil Faydaliq mehsulun yararliligi onun teleblere cavab vere bilmesi seviyyesi ile elaqedar olan baxislari eks etdirir Bizim telebat artib azaldiqca mehsulun deyerliliyi faydasi de genislenir ve ya mehdudlasir Subhesiz Avstriya mektebinin esas ideyalarinin formalasmasinda XIX esrin evvellerinde yasamis istedadli alman iqtisadcisi German Henrix Qossenin cox muhum rolu olmusdur Onun 1854 cu ilde capdan cixmis Ictimai mubadile qanunlarinin ve insan fealiyyetinin buradan ireli gelen qaydalarinin inkisafi haqqinda eserinde mehsulun son faydaligi haqqinda iki muhum prinsip eks olunmusdur ki onlar da muasir iqtisad elminde Qossenin I ve II qanunlari adlanir I qanuna gore subyektin serencaminda olan nemetin kemiyyeti artdiqca onun her bir elave vahidinin son faydaligi da asagi dusur hemin servetle temin olunma heddinden artiq olduqda ise son hedde catdiqda faydaliq sifra catir Qossenin II qanununda gosterilir ki istehlakin telebin optimal qurulusu butun elde edile bilen nemetlerin faydaliginin tarazligi seraitinde mumkun olur Qossenin fikrince konkret telebati odeyen mehsulun kemiyyetce her bir artimi ozunden evvelki nusxeye nisbeten daha az faydalidir Iqtisadi resurslarin mehdudlugu seraitinde ise insanin en vacib telebatinin odenilmesine xidmet eden mehsulun son nusxesi vardir Buradan ise bele bir netice cixarilir ki mehsulun qiymeti ferdin telebatini odemek ucun vacib olan son nusxenin faydasi ile olculur demeli emteenin deyeri onun son faydaligi ile mueyyen olunur Yeri gelmisken qeyd edek ki Qossenin qanunlari neinki marjinalizmin Avstriya mektebinin elece de onun sonraki iqtisadi mekteb ve cereyanlarin makroiqtisadi nezeriyyesinde genis istifade olunmuslar Nehayet Avstriya mektebinin iqtisadi koklerinden danisarken alman I Q Tyunenin Tecrid olunmus dovlet 1826 fransizlar A O Kurnonun Servet nezeriyyesinde riyazi prinsiplerin tedqiqi 1838 ve J Dyupyuinin Ictimai islerin faydaliginin olculmesine dair 1844 eserlerini ve s vurgulamaq lazimdir Gosterilenler subut edir ki Avstriya mektebi ozbasina birden bireyaranmamisdir Subyektiv iqtisadi mektebin tesekkulunde yuxarida adlari cekilmis tedqiqatcilarin habele bir cox digerlerinin iqtisadi baxislarinin ve eserlerinin muhum rolu ve ehemiyyeti olmusdur Avstriya mektebinin en ferqlendirici cehetlerinden biri mehsulun qiymetinin formalasmasi ucun muhum rol oynayan amillerden biri olan telebe olan munasibetdir Teklif amilinin muhum rolundan cixis eden klassik mektebden ferqli olaraq Avstriya mektebi bele hesab edirdi ki mehz teleb faydaliq istehsalin teklifin parametrlerini mueyyen edir Buna gore de o esas diqqeti teklifin deyil ayri ayri iqtisadi subyektlerin ireli surduyu telebin oyrenilmesine yoneltmisdir Bu mektebe gore telebin subyektiv kemiyyeti servetin faydaligindan asilidir Hem de faydaliq mutleq yox nisbi anlayisdir Bu her bir ayrica subyektin konkret seraitde konkret telebi bu telebi odemek ucun zeruri mehsullarin kemiyyeti ve hemin mehsullarin subyekt terefinden psixoloji baximdan qiymetlendirilmesi ve elde edilmesi imkanlari ile bilavasite elaqedardir Avstriya mektebinin esas tedqiqat istiqametlerinden biri de iqtisadi ve qeyri iqtisadi servetlerin bir birinden ferqlendirilmesidir Bu zaman onlar bele bir metodoloji prinsipden cixis edirler ki telebatlarin kemiyyeti qeyri mehduddur ve onlar muxtelif gerginliye malikdir cemiyyetin malik oldugu servetlerin kemiyyeti ise mehduddur Buna uygun olaraq her hansi bir telebatin odenilmesine xidmet eden lakin telebatlarla muqayisede kemiyyetce az olan servetler meselen qizil iqtisadi servetlerdir Bunun eksine olaraq bezi servetler meselen hava su ve s tebietde qeyri mehdud hecmdedirler Onlar istenilen qeder istehlak edile bildikleri ucun qeyri iqtisadi servetlerdirler Avstriya iqtisadcilari gosterirler ki suya telebat boyuk olsa da onun faydaliq heddi cox asagidir cunki insanlarin suya olan telebati xeyli derecede odenilir Lakin qizilin faydaliq heddi suyun faydaliq heddine nisbeten yuksekdir Ona gore de qizilin qiymeti suya nisbeten yuksekdir Avstriya mektebi bele hesab edir ki iqtisadi servetler telebin tam odenilmesi ucun kifayet etmediyinden bu teleb odenilmemis qalacaqdir Bele hallarda ise insanlar az muhum olan telebin odenilmesinden imtina edecekler Belelikle telebin odenilmesi hududu bilavasite movcud servetlerin kemiyyetinden asili olaraq bu ve ya diger istiqametde deyisile biler Avstriya mektebi numayendelerinin oz tedqiqatlarinda istifade etdikleri ilkin metodlarindan biri robinzonculuqdur Kimsesiz adada yasayan adamin teserrufatinda ne istismar ne antaqonist ziddiyyetler ne iqtisadi bohranlar ne de issizlik yoxdur Avstriya mektebinin tenqidcileri bunu esas goturerek hele vaxtile iddia edirdiler ki bu mektebin numayendeleri teserrufatina xas olan xususiyyetleri kapitalist iqtisadiyyatina tetbiq etmeye calisirlar Bununla bele gostermek lazimdir ki Avstriya mektebinin numayendeleri Robinzonculuq metodundan istifade etmekle her bir ferd terefinden mehsullarin subyektiv cehetden qiymetlendirilmesi xususiyyetini acib gostermeye calisirdilar Bundan elave onlar oz tedqiqatlarini daha da derinlesdirerek konkret subyektiv baxislara malik olan insani sonralar ictimai munasibetler seraitinde tehlil edirler ferdin subyektiv psixoloji xususiyyetlerinin mubadile bazar seraitinde telebatina uygun mehsul secilmesi prosesinde nece ve ne derecede tezahur etdirdiyini oyrenirler IstinadlarHemcinin baxXarici kecidlerBackhouse Roger E Marginal Revolution eds Steven N Durlauf and Lawrence E Blume 2008 The New Palgrave Dictionary of Economics Palgrave Macmillan 2nd edition online DOI 10 1057 9780230226203 1026