Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tələb və təklif (ərəb. طلب و تکلیف, ing. Demand and supply, rus. Спрос и предложение) —iqtisadiyyatda ən əsas anlayışlardan biridir. Bu model tələb və təklifin qiymətə necə dəyişildiyini və bazarda müvazinətin əmələ gəlməsini göstərir. Mikroiqtisadiyyatda əsasən bir müəyyən məhsul bazarı araşdırılır, makroiqtisadiyyatda isə bütun məhsullar üzrə ümumi tələb və təklif nəzərə alınır.
Tələb
Tələb istehlakçıların müəyyən bir qiymətə və müddətdə məhsulu hansı miqdarda almağa hazır və imkanı olduğunu göstərir. Qrafikdə tələb əyri kimi ifadə olunur, və əsasən qiymətdən mənfi və ya tərs şəkildə asılıdır. Tələb əyrisi – əmtənin qiyməti ilə ona olan tələbin həcmi arasındakı əlaqəni əks etdirən əyridir. Bu asılılıq tələbin qanununa müvafiqdir: bütün digər şərtlər dəyişməyən halda (ceteris paribus), qiymətin artımı tələbin düşməsinə səbəb olur.
Bu qanun istehlakçıların seçimi üzrə müşahidələrə və sağlam və rasional düşüncələrə uyğun gəlir. Doğrudan da, yüksək qiymət nə isə almağa niyyətini azaldır, və pərakəndə ticarətdə baş verən güzəştlər və satışlar müştəriləri cəlb etmək məqsədini daşıyırlar. Bundan başqa, hər bir yeni məhsul istehlakçıya azalan əlavə fayda gətirir. Misal üçün, ikinci yeyilən dönər daha az fayda gətirir, nəinki birinci. Ona görə əlavə məhsulu almağa daha aşağı qiymət səbəb ola bilər.
Qiymətin dəyişməsi həm də sərvət və əvəz etmə effektlərinə yol verə bilər. Məsələn, qiymətin düşməsi istehlakçı üçün sərvətin alıcılıq qabiliyyətinin artımına bərabərdir. Bu sərvət effektidir. Əvəz etmə effekti isə bildirir ki, istehlakçı alternativlərindən daha ucuz məhsula keçəcək. Misal üçün bir birini əvəz edə bilən alma və portağal şirələri. Əgər alma şirəsinin qiyməti aşağı düşərsə, istehlakçi portağaldan daha çox alma şirəsini alacaq, yəni ki ona tələbat
artacaq. Mikroiqtisadi təhlildə sərvət və əvəz etmə effektləri riyazi şəkildə Slutski düsturu ilə ifadə olunur.
Tələbə təsiredici amillər
Tələbə təsir edən qiymət və qeyri-qiymət amilləri vardır. Qiymət amilinin təsiri tələb əyrisi üzərində hərəkətə səbəb olur. Qiymət yüksəldikcə tələb miqdarı azalır, qiymət aşağı düşdükcə tələb miqdarı artır. Qeyri-qiymət amilləri isə tələb əyrisinin artımına ( tələb əyrisinin sağa sürüşməsinə) və azalmasına (tələb əyrisinin sola sürüşməsinə) səbəb olur. Bunlar aşağıdakılardır:
- Alıcıların sayı. Bazara yeni alıcıların daxil olması və ya alıcıların sayının artması tələbin artmasına səbəb olur və əksinə alıcıların sayının azalması tələbin azalmasına səbəb olur.
- Əvəzləyici əmtəələrin qiyməti. Əvəzləyici əmtəələr adında göründüyü kimi bir-birini qarşılıqlı əvəz edəbilən əmtəələrdir. Məsələn hamburger və dönər. Bu əmtəələrdən birinin məsələn hamburgerin qiymətinin artması dönər tələbinin artmasına səbəb olar. Çünki alıcı qiymət artımından qaçmaq üçün hamburgeri dönər ilə əvəz etmək istəyər. Nəticə olaraq əvəzləyici əmtəənin qiymətinin artması digər əmtəənin tələbini artırar və ya əksinə.
- Tamamlayıcı əmtəələrin qiyməti. Tamamlayıcı əmtəələrdə bir-birinin qarşılıqlı olaraq tamamlayan əmtəələrdir. Məsələn benzin və avtomobil. Bu əmtəələrdən birinin qiymətinin məsələn benzinin artması avtomobil tələbinin azalmasına səbəb olar. Çünki avtomobil alan satıcı onun tamamlayıcısının qiymətinin artması səbəbindən daha çox xərc çəkəcəyini bilir. Nəticə olaraq tamamlayıcı əmtəənin qiymətinin artması digər əmtəənin tələbini azaldar və ya əksinə.
- Alıcıların zövqləri.Tələbə təsir edən ən aşkar amil zövq amilidir. Əgər siz dondurma xoşlayırsınızsa təbii ki ondan daha çox miqdarda alacaqsınız.
- Alıcıların gəliri. Alıcının gəlirinin bəzi əmtəələrin tələbini artırır, bəzi əmtəələrin isə tələbini azaldır. Əgər alıcının gəliri artdıqda əmtəəyə olan tələb artırsa bu əmtəə normal əmtəədir. Alıcının gəliri artdıqca əmtəəyə olan tələbi azalırsa bu əmtəə isə keyfiyyətsiz əmtəədir. Nəticə olaraq normal əmtəələrin tələbi alıcının gəliri ilə düz, keyfiyyətsiz əmtəələrin tələbi isə alıcının gəliri ilə tərs mütənasibdir.
- Gözləmələr. Sizin gələcəklə bağlı təxminləriniz müəyyən əmtəəyə və ya xidmətə olan bugünkü tələbinizə təsir edə bilər. Əgər, sabah dondurmanın qiymətinin aşağı düşəcəyini təxmin edirsinizsə, o zaman yəqinki, dondurmanı bugünkü qiymətə almaqdan imtina edərsiniz. Bu zaman tələb əyrisi sola doğru sürüşər.
Təklif
Təklif istehsalçıların müəyyən bir qiymətə və müddətdə məhsulu hansı miqdarda satmağa hazır və imkanı olduğunu göstərir. Tələb kimi, o, qrafikdə əyri kimi ifadə olunur, və əsasən qiymətdən müsbət və ya düz şəkildə asılıdır. Təklif əyrisi – qiymət ilə təklifin həcmi(miqdarı) arasındakı münasibəti göstərən əyridir. Təklifə də müvafiq olan qanun mövcüddur: bütün digər şərtlər dəyişməyən halda (ceteris paribus), qiymətin artımı təklifin artmasına da səbəb olur. Qiymət istehsalçı üçün gəlirin göstəricidir, ona görə də yüksək qiymət onu bazara daha çox mal təklif etmək və satmaq təşviq edir.
Təklifə təsiredici amillər
Təlklifə təsir edən qiymət və qeyri-qiymət amilləri vardır. Qiymət amilinin təsiri təklif əyrisi üzərində hərəkətə səbəb olur. Qiymət yüksəldikcə təklif miqdarı artır, qiymət aşağı düşdükcə təklif miqdarı azalır. Qeyri-qiymət amilləri isə təklifin artımına (təklif əyrinin sağa çəkilməsi) və ya azalmasına (təklif əyrinin sola çəkilməsi) səbəb olur. Bunlar aşağıdakılardır:
- Vəsaitlərin qiyməti. İstehsalın xərcləri və təklif arasında sıx əlaqə var. Hər əlavə ədəd istehsal etmək üçün daha baha vəsaitlərə pul ayrılmaq lazımdır. Misal üçün, əgər ağacın qiyməti düşsə, kağızın təklifi artıra bilər.
- Texnologiya. Texnologiyada yeniliklər istehsalı daha səmərəli edə və xərcləri azalda bilər.
- Vergilər və dotasiyalar. Çoxlu şirkətlər vergilərə istehsalın xərcinə kimi yanaşırlar. Ona görə də satış və ya əmlak vergilərin artımı təklifə mənfi təsir göstərə bilər. Dotasiya (yəni ki məhsulun istehsalçısına dövlətdən maddi yardım) isə əksinə, xərcləri azaldır və təklif artır.
- Digər məhsulların qiymətləri. Bu bir-birini əvəz edə bilən məhsulların təklifi üçün aiddir. Məsələn, əgər buğdanın qiyməti artırsa, onda istehsalçı qarğıdalıdan buğdanı yetişdirməyə keçir. Deməli, buğdanın təklifi artır, qarğıdalının isə düşür.
- Gözləmələr. Gözləmələrin təsiri müxtəlif ola bilər. Misal üçün, buğda fermerləri gələcəkdə buğda qiymətinin artımını gözləsə, öz məhsulunu satışdan saxlaya bilərlər və təklif düşər. O biri tərəfdən isə emaledici sənayedə cari istehsal yüksələ bilər, əgər xammalın qiymətlərinin artımı gözlənilir.
- Satıcıların sayı. Bazara daxil olan yeni istehsalçılar təklifin artmasına səbəb olurlar.
Müvazinət
Tələb və təklif modeli qiymətin əmələ gəlməsini izah edir. Tələb və təklif əyrilərinin kəsişmə nöqtəsi müvazinət kimi adlanır və bu nöqtəyə aid olan qiymətə bazarın müvazinət qiyməti deyilir. Habelə bu nöqtəyə aid tələb və təklif miqdarlarına müvazinət miqdarları deyilir. Onlar da bir birinə bərabərdir. Bazarda tələb və təklifin rəqabət güclərinin qarşılıqlı əlaqəsi ilə alqı-satqı qərarlarını birləşdirməyə qabiliyyəti qiymətlərin müvazinət funksiyası adlanır.
İstinadlar
- Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue, (2007) "Economics: principles, problems, and policies"
- "Arxivlənmiş surət". 2017-02-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-10-19.
- Werner Hilderbrand, (1983) "On the law of demand", Econometrica, vol. 51, No. 4
- "Arxivlənmiş surət". 2022-09-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-10-19.
- Sullivan, arthur; Steven M. Sheffrin (2003). Economics: Principles in action. Upper Saddle River, New Jersey 07458: Pearson Prentice Hall. pp. 101. .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Teleb ve teklif ereb طلب و تکلیف ing Demand and supply rus Spros i predlozhenie iqtisadiyyatda en esas anlayislardan biridir Bu model teleb ve teklifin qiymete nece deyisildiyini ve bazarda muvazinetin emele gelmesini gosterir Mikroiqtisadiyyatda esasen bir mueyyen mehsul bazari arasdirilir makroiqtisadiyyatda ise butun mehsullar uzre umumi teleb ve teklif nezere alinir Mikroiqtisadiyyatda cox istifade olunan teleb ve teklif modelidir Teleb ve teklif bir birine nisbeten deyisende emele gelen muvazinet qiymeti teyin edir Burada tek azalan teleb qiymetin dusmesine sebeb olur TelebEsas meqale Teleb Teleb istehlakcilarin mueyyen bir qiymete ve muddetde mehsulu hansi miqdarda almaga hazir ve imkani oldugunu gosterir Qrafikde teleb eyri kimi ifade olunur ve esasen qiymetden menfi ve ya ters sekilde asilidir Teleb eyrisi emtenin qiymeti ile ona olan telebin hecmi arasindaki elaqeni eks etdiren eyridir Bu asililiq telebin qanununa muvafiqdir butun diger sertler deyismeyen halda ceteris paribus qiymetin artimi telebin dusmesine sebeb olur Bu qanun istehlakcilarin secimi uzre musahidelere ve saglam ve rasional dusuncelere uygun gelir Dogrudan da yuksek qiymet ne ise almaga niyyetini azaldir ve perakende ticaretde bas veren guzestler ve satislar musterileri celb etmek meqsedini dasiyirlar Bundan basqa her bir yeni mehsul istehlakciya azalan elave fayda getirir Misal ucun ikinci yeyilen doner daha az fayda getirir neinki birinci Ona gore elave mehsulu almaga daha asagi qiymet sebeb ola biler Qiymetin deyismesi hem de servet ve evez etme effektlerine yol vere biler Meselen qiymetin dusmesi istehlakci ucun servetin aliciliq qabiliyyetinin artimina beraberdir Bu servet effektidir Evez etme effekti ise bildirir ki istehlakci alternativlerinden daha ucuz mehsula kececek Misal ucun bir birini evez ede bilen alma ve portagal sireleri Eger alma siresinin qiymeti asagi duserse istehlakci portagaldan daha cox alma siresini alacaq yeni ki ona telebat artacaq Mikroiqtisadi tehlilde servet ve evez etme effektleri riyazi sekilde Slutski dusturu ile ifade olunur Telebe tesiredici amiller Telebe tesir eden qiymet ve qeyri qiymet amilleri vardir Qiymet amilinin tesiri teleb eyrisi uzerinde herekete sebeb olur Qiymet yukseldikce teleb miqdari azalir qiymet asagi dusdukce teleb miqdari artir Qeyri qiymet amilleri ise teleb eyrisinin artimina teleb eyrisinin saga surusmesine ve azalmasina teleb eyrisinin sola surusmesine sebeb olur Bunlar asagidakilardir Alicilarin sayi Bazara yeni alicilarin daxil olmasi ve ya alicilarin sayinin artmasi telebin artmasina sebeb olur ve eksine alicilarin sayinin azalmasi telebin azalmasina sebeb olur Evezleyici emteelerin qiymeti Evezleyici emteeler adinda gorunduyu kimi bir birini qarsiliqli evez edebilen emteelerdir Meselen hamburger ve doner Bu emteelerden birinin meselen hamburgerin qiymetinin artmasi doner telebinin artmasina sebeb olar Cunki alici qiymet artimindan qacmaq ucun hamburgeri doner ile evez etmek isteyer Netice olaraq evezleyici emteenin qiymetinin artmasi diger emteenin telebini artirar ve ya eksine Tamamlayici emteelerin qiymeti Tamamlayici emteelerde bir birinin qarsiliqli olaraq tamamlayan emteelerdir Meselen benzin ve avtomobil Bu emteelerden birinin qiymetinin meselen benzinin artmasi avtomobil telebinin azalmasina sebeb olar Cunki avtomobil alan satici onun tamamlayicisinin qiymetinin artmasi sebebinden daha cox xerc cekeceyini bilir Netice olaraq tamamlayici emteenin qiymetinin artmasi diger emteenin telebini azaldar ve ya eksine Alicilarin zovqleri Telebe tesir eden en askar amil zovq amilidir Eger siz dondurma xoslayirsinizsa tebii ki ondan daha cox miqdarda alacaqsiniz Alicilarin geliri Alicinin gelirinin bezi emteelerin telebini artirir bezi emteelerin ise telebini azaldir Eger alicinin geliri artdiqda emteeye olan teleb artirsa bu emtee normal emteedir Alicinin geliri artdiqca emteeye olan telebi azalirsa bu emtee ise keyfiyyetsiz emteedir Netice olaraq normal emteelerin telebi alicinin geliri ile duz keyfiyyetsiz emteelerin telebi ise alicinin geliri ile ters mutenasibdir Gozlemeler Sizin gelecekle bagli texminleriniz mueyyen emteeye ve ya xidmete olan bugunku telebinize tesir ede biler Eger sabah dondurmanin qiymetinin asagi duseceyini texmin edirsinizse o zaman yeqinki dondurmani bugunku qiymete almaqdan imtina edersiniz Bu zaman teleb eyrisi sola dogru suruser TeklifEsas meqale Teklif Teklif istehsalcilarin mueyyen bir qiymete ve muddetde mehsulu hansi miqdarda satmaga hazir ve imkani oldugunu gosterir Teleb kimi o qrafikde eyri kimi ifade olunur ve esasen qiymetden musbet ve ya duz sekilde asilidir Teklif eyrisi qiymet ile teklifin hecmi miqdari arasindaki munasibeti gosteren eyridir Teklife de muvafiq olan qanun movcuddur butun diger sertler deyismeyen halda ceteris paribus qiymetin artimi teklifin artmasina da sebeb olur Qiymet istehsalci ucun gelirin gostericidir ona gore de yuksek qiymet onu bazara daha cox mal teklif etmek ve satmaq tesviq edir Teklife tesiredici amiller Telklife tesir eden qiymet ve qeyri qiymet amilleri vardir Qiymet amilinin tesiri teklif eyrisi uzerinde herekete sebeb olur Qiymet yukseldikce teklif miqdari artir qiymet asagi dusdukce teklif miqdari azalir Qeyri qiymet amilleri ise teklifin artimina teklif eyrinin saga cekilmesi ve ya azalmasina teklif eyrinin sola cekilmesi sebeb olur Bunlar asagidakilardir Vesaitlerin qiymeti Istehsalin xercleri ve teklif arasinda six elaqe var Her elave eded istehsal etmek ucun daha baha vesaitlere pul ayrilmaq lazimdir Misal ucun eger agacin qiymeti dusse kagizin teklifi artira biler Texnologiya Texnologiyada yenilikler istehsali daha semereli ede ve xercleri azalda biler Vergiler ve dotasiyalar Coxlu sirketler vergilere istehsalin xercine kimi yanasirlar Ona gore de satis ve ya emlak vergilerin artimi teklife menfi tesir gostere biler Dotasiya yeni ki mehsulun istehsalcisina dovletden maddi yardim ise eksine xercleri azaldir ve teklif artir Diger mehsullarin qiymetleri Bu bir birini evez ede bilen mehsullarin teklifi ucun aiddir Meselen eger bugdanin qiymeti artirsa onda istehsalci qargidalidan bugdani yetisdirmeye kecir Demeli bugdanin teklifi artir qargidalinin ise dusur Gozlemeler Gozlemelerin tesiri muxtelif ola biler Misal ucun bugda fermerleri gelecekde bugda qiymetinin artimini gozlese oz mehsulunu satisdan saxlaya bilerler ve teklif duser O biri terefden ise emaledici senayede cari istehsal yuksele biler eger xammalin qiymetlerinin artimi gozlenilir Saticilarin sayi Bazara daxil olan yeni istehsalcilar teklifin artmasina sebeb olurlar MuvazinetTeleb ve teklif modeli qiymetin emele gelmesini izah edir Teleb ve teklif eyrilerinin kesisme noqtesi muvazinet kimi adlanir ve bu noqteye aid olan qiymete bazarin muvazinet qiymeti deyilir Habele bu noqteye aid teleb ve teklif miqdarlarina muvazinet miqdarlari deyilir Onlar da bir birine beraberdir Bazarda teleb ve teklifin reqabet guclerinin qarsiliqli elaqesi ile alqi satqi qerarlarini birlesdirmeye qabiliyyeti qiymetlerin muvazinet funksiyasi adlanir IstinadlarCampbell R McConnell Stanley L Brue 2007 Economics principles problems and policies Arxivlenmis suret 2017 02 15 tarixinde Istifade tarixi 2010 10 19 Werner Hilderbrand 1983 On the law of demand Econometrica vol 51 No 4 Arxivlenmis suret 2022 09 20 tarixinde Istifade tarixi 2010 10 19 Sullivan arthur Steven M Sheffrin 2003 Economics Principles in action Upper Saddle River New Jersey 07458 Pearson Prentice Hall pp 101 ISBN 0 13 063085 3