Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dayanıqlı inkişaf (ing. sustainable development) — hazırkı zamanın tələblərini ödəyən, lakin gələcək nəsillərin öz şəxsi tələbatlarını ödəməyi təhlükə altına qoymayan və bu zaman digər ölkələrin milli suverenliyinə təhlükə yaratmayan inkişaf.
Əsas anlayışları
Ona iki əsas anlayış daxildir:
- tələbatlar anlayışı, xüsusi olaraq birinci dərəcəli prioritetlərin predmeti olmalı olan kasıb əhali təbəqəsinin mövcudluğu üçün lazım olan tələbatlar;
- məhdudiyyətlər anlayışı, ətraf mühitin indiki və gələcək tələbatları ödəmək bacarığına qoyulan, cəmiyyətin təşkili və texnologiyaların vəziyyəti ilə şərtlənən.
Bu anlayış ilk dəfə KOSR-un "Bizim ümumi gələcəyimiz" (bax) məruzəsində yaranmışdır. BMT BA 42/186 və 42/187 qətnamələri ilə bu məruzə dayanıqlı inkişaf strategiyalarının reallaşması üçün rəhbər sənəd kimi bəyənmişdir.
KOSR-da qəbul edilmiş Ətraf mühit və inkişaf üzrə Rio-deJaneyra Bəyannaməsi (bax) bütövlükdə dayanıqlı inkişaf konsepsiyasının reallaşması məqsədlərini açıqlayır və onun dövlət və dövlətlərarası siyasət səviyyəsinə keçməsi vacibliyini təsdiq edir. UNSED-ə hazırlığın gedişində BMT çərçivəsində dayanıqlı inkişaf üzrə xüsusi komissiyanın (bax) yaradılması vacibliyi haqda qarşılıqlı anlaşmaya nail olunmuşdur.
Tarixi
XX əsrin sonunda insan təbiət münasibətlərinin tənzimləndiyi davamlı cəmiyyətə keçid haqqında bir çox təlim və konsepsiyalar yaradılmışdır. Hazırda dünya birliyi tərəfindən ən çox bəyənilən və tətbiq edilən inkişaf konsepsiyalarından biri "Davamlı inkişaf" ("Sustainable development") konsepsiyasıdır. Bu konsepsiyanın yaranması və qəbul edilməsi BMT-nin təbiəti mühafizə fəaliyyəti ilə əlaqədar olmuşdur. Hələ 1984-cü ildə BMT Baş Katibinin təşəbbüsü ilə BMT nəzdində "Ətraf mühit və inkişaf" üzrə Beynəlxalq Komissiya yaradılmışdır. Bu komissiyaya Norveçin o vaxtkı baş naziri xanım Qro Xarlem Brutland başçılıq etmişdir. Komissiyanın əsas vəzifəsi ətraf mühit və inkişaf üzrə uzunmüddətli strateji proqram hazırlamaqdan ibarət idi. Bu strategiya 2000-ci ilə qədər və sonrakı dövr üçün müxtəlif dünya ölkələrinin davamlı inkişafını nəzərdə tuturdu. 1984-cü ildən başlayaraq dünya alimlərinin ətraf mühit və inkişaf üzrə təkliflərini toplayan xanım Q. X. Brutland 1987-ci ildə 23 ölkənin ekspertlərinin köməyi ilə hazırlanmış "Bizim ümumi gələcəyimiz" adlı əsas məruzəni BMT Baş Assambleyasına təqdim etmişdir. Bu konsepsiyanın əsas məğzi: "Gələcək nəsillərin həyatını təhlükə altına qoymadan, indiki nəsillərin tələbatının sosial, iqtisadi və ekoloji cəhətdən normal ödənilməsi"ndən ibarətdir. "Bizim ümumi gələcəyimiz" adlı məruzə BMT Baş Assambleyasının təşəbbüsü ilə müxtəlif ölkələrə yayılmış və bir çox dillərdə kitab şəkildə çap olunmuşdur.
1992-ci ildə Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərində (qısa şəkildə — Rio) keçirilmiş ətraf mühit və inkişaf üzrə BMT konfransı "XXI əsrin gündəliyi", "Rio Bəyannaməsi" və digər sənədləri əhatə edən müasir cəmiyyətin Davamlı İnkişafa keçid konsepsiyasını qəbul etdi. Bu sənəd təkcə ətraf mühitin mühafizəsi məsələsi ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda ayrı-ayrı ölkələrdə insanla ətraf mühitin ahəngdarlığına əsaslanan uzunmüddətli iqtisadi, sosial və ekoloji inkişaf strategiyasını nəzərdə tutan bütöv bir konsepsiyadır.
Konsepsiyanın adı beynəlxalq sənədlərdə və bəzi ədəbiyyatlarda müxtəlif şəkildə təqdim edilir. Məsələn, əvvəlcə bu konsepsiya "İnsan potensialının davamlı inkişafı", "Sivilizasiyanın davamlı inkişafı", "İnsan cəmiyyətinin davamlı inkişafı" adlanırdı. Lakin son illərdə bu konsepsiya sadəcə olaraq "Davamlı inkişaf" adı ilə daha geniş yayılmışdır. Əsasən insan və ətraf mühit arasında harmoniyanın təmin edilməsinə yönəlmiş bu konsepsiya təbiət, cəmiyyət və insan həyatının bütün sahələrini əhatə etdiyinə görə sadəcə olaraq "davamlı inkişaf" adlanır.
BMT-nin Rio-92 konfransında qəbul edilmiş və Davamlı inkişaf üzrə öz milli strategiyalarını hazırlamaq üçün dünya ölkələrinə tövsiyə edilmiş ən mühüm sənəd — "XXI əsrin gündəliyi" (Agenda 21) adlanan sənəddir. Bu sənəd XXI əsr üçün dünya ölkələrinin iqtisadi, sosial və ekoloji aspektlərini əhatə edən və hər bir ölkədə milli səviyyədə davamlı inkişaf konsepsiyası hazırlamaq üçün ümumi fəaliyyət proqramıdır.
BMT-nin Rio konfransının yekun sənədində göstərilmişdir ki, "Hökümətlər müvafiq beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq şəraitində davamlı inkişafın milli strategiyasını qəbul etməlidirlər". Rio-da irəli sürülən bu çağırışartıq BMT tərəfindən dünya ölkələri üçün sosial-iqtisadi və ekoloji proqram kimi təklif olunmuşdur. BMT-nin Rio konfransından sonra müasir cəmiyyətin davamlı inkişafa keçid konsepsiyası bir çox mötəbər beynəlxalq təşkilatların müzakirə obyektinə və bəzi dünya alimlərinin elmi-nəzəri tədqiqat işinə çevrilmişdir.
BMT-nin təşəbbüsü ilə 2000-ci ilin sentyabrında "Minilliyin Forumu" keçirilmişdir. Bu Beynəlxalq Forumda iştirak edən dünyanın 147 ölkəsinin dövlət və hökumət rəhbərləri qlobal miqyasda davamlı inkişafa nail olmaq məqsədi ilə "Minilliyin Bəyannaməsi" sənədini qəbul etmişlər. Qeyd edək ki, o vaxt Azərbaycan dövlətinin başçısı kimi Heydər Əliyev də bu Forumda çıxış edərək müzakirə olunan qlobal məsələlərə öz münasibətini bildirmişdir.
Davamlı inkişaf konsepsiyasının fəlsəfi mahiyyəti planetin təbii ehtiyatlarından səmərəli və qənaətlə istifadə, ətraf mühitin qorunub saxlanılması, indiki və gələcək nəsillərin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasından ibarət idi. Bununla yanaşı davamlı inkişaf insanların tələbatının ağıllı şəkildə ödənilməsi və bütün planetdə sülhün saxlanılmasına yönəlmiş sosial-iqtisadi və ekoloji inkişafı nəzərdə tuturdu.
"Minilliyin Bəyannaməsi"ndə XXI əsrdə dünya ölkələri üçün Minilliyin İnkişaf Məqsədləri (MİM) müəyyən edilmişdir. Forumda qəbul edilən Minilliyin İnkişaf Məqsədlərində 2015-ci ilədək dünya əhalisinin həyat şəraitinin nəzərə çarpacaq dərəcədə yaxşılaşdırılmasına yönəldilən problemlərin həlli əsas prioritet kimi nəzərdə tutulmuşdur. Bu məqsədlər aşağıdakı şəkildə qruplaşdırılmışdır: İfrat yoxsulluğu və aclığı aradan qaldırmaq; Ümumi ibtidai təhsilə nail olmaq; Gender bərabərliyini təmin etmək və qadınlara səlahiyyətlər vermək; Uşaq ölümü hallarını azaltmaq; Ana sağlamlığını yaxşılaşdırmaq; HİV (AİDS, malyariya və digər) xəstəliklərə qarşı mübarizə aparmaq; Ətraf mühitin davamlılığını təmin etmək; Davamlı İnkişaf üçün qlobal tərəfdaşlığı genişləndirmək.
Bundan sonra Davamlı İnkişafa keçid prosesi dünya ölkələrində həm elmi-nəzəri, həm də praktiki istiqamətdə geniş yayılmağa başlamış və XXI əsrin əsas prioriteti kimi qəbul edilmişdir. BMT tərəfindən davamlı inkişafla bağlı həyata keçirilməsi zəruri olan uzunmüddətli yeni məqsədlər və hədəflər irəli sürülmüşdür. Bu məsələ ilə əlaqədar BMT Baş Asambleyasının 2015-ci il 25–27 sentyabr tarixində keçirilən 70-ci sessiyasında və həmin vaxtda təşkil edilmiş Dünya Sammitində mühüm qərarlar qəbul edilmişdir. BMT Baş Asambleyasının tövsiyəsi əsasında Dünya Sammiti 2015–2030-cu illər üzrə 17 məqsəd irəli sürmüş və 193 ölkə davamlı inkişafla bağlı irəli sürülən bu məqsədləri həyata keçirmək üçün öhdəlik götürmüşlər. 2030-cu ilə kimi Dünya ölkələri tərəfindən davamlı inkişafla bağlı həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan bu məqsədlər aşağıdakılardır:
- Planetimizdə yoxsulluğun bütün formalarına son qoymaq.
- Bütün Dünyada aclığa və qida çatışmazlığına son qoymaq.
- İnsan sağlamlığının təmin edilməsi.
- Cəmiyyətdə əhalinin inklüziv və bərabər keyfiyyətli təhsillə təmin olunması
- Gender bərabərliyinə nail olmaq
- İnsanların təmiz içməli suya əlyetərliyini təmin etmək və sanitariya vəziyyətini yaxşılaşdırmaq.
- Planetin əhalisini davamlı enerji sistemi ilə təmin etmək.
- Dayanıqlı iqtisadi artım, layiqli əmək və işsizliyi aradan qaldırmaq.
- Davamlı sənaye, innovasiya və infra strukturun təmin edilməsi.
- Ayri-ayrı dünya ölkələr arasında getdikcə genişlənməkdə olan bərabərsizliyin azaldılması.
- Yaşayış məskənlərinin davamlılığına nail olmaq. Davamlı şəhərlər və icmalar (Habitat-2).
- Davamlı istehsal və məsuliyyətli istehlakı təmin etmək.
- İqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə.
- Dəniz ekosisteminin mühafizəsi.
- Torpaq ekosisteminin mühafizəsi
- Davamlı inkişafın təmin edilməsi üçün sülh və ədalətin təşviq edilməsi.
- Davamlı inkişafa keçilməsi prosesində qarşıyaqoyulan məqsədlərin yerinə yetirilməsi üçün tərəfdaşlığın genişləndirilməsi.
Davamlı inkişaf konsepsiyasını – müasir cəmiyyətdə mövcud olan sosial-iqtisadi problemlər və ətraf mühitin mühafizəsi arasında dünyəvi balansı təmin etmək zərurətindən irəli gələn sivilizasiyanın inkişaf modeli haqqında yeni nəzəri konsepsiyadır.
Azərbaycanda davamlı inkişaf
BMT-nin təşəbbüsü ilə meydana çıxan Davamlı inkişaf konsepsiyası ayrı-ayrı ölkələrin inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirən mühüm sosial-fəlsəfi konsepsiyadır. Qloballaşma dövründə zəngin təbii sərvətlərə və intelektual potensiala malik olan Azərbaycan və bu kimi ölkələrdə Davamlı inkişafın fəlsəfəsinin araşdırılması mühüm aktuallıq kəsb edir. Digər tərəfdən XXI əsrin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycanda ictimai həyatın bir çox sahələrində geniş miqyasda baş verən mütərəqqi dəyişikliklərin əsas mahiyyətinin fəlsəfi cəhətdən araşdırılmasına zəruri ehtiyac vardır.
XX əsrin 90-cı illərinin ortalarında uzaqgörən siyasətçi Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizin Davamlı inkişaf yoluna keçməsi üçün bir çox zəruri tədbirlər həyata keçirilmişdir. Ulu öndər Heydər Əliyev BMT İnkişaf Proqramının tövsiyələrinə əsaslanaraq BMT-nin Rio-de Janeyro konfransında (1992), Minilliyin Forumunda (2000) Yohannesburq Sammitində (2002) Davamlı inkişafla bağlı qəbul edilmiş beynəlxalq sənədlərdən irəli gələn öhdəliklərin yerinə yetirilməsi məqsədi ilə ölkəmizin inkişafı naminə bu istiqamətdə bir çox mühüm qərarlar qəbul etmişdir. Bu qərarlar aşağıdakılardır:
- 1. Ümumimilli lider Heydər Əliyevin 2 mart 2001-ci il tarixli, 636 saylı sərəncamı ilə "Yoxsulluğun Azaldılması və İqtisadi İnkişaf üzrə Dövlət Proqramı" hazırlanmışdır.
- 2. Heydər Əliyevin göstərişi ilə respublika Nazirlər Kabineti "Azərbaycanda Davamlı İnsan inkişafı strategiyası"nın hazırlanması haqqında 30 oktyabr 2001-ci il tarixli, 198 saylı sərəncam imzalamışdır.
- 3. Heydər Əliyevin 26 dekabr 2001-ci il tarixli 612 saylı Fərmanının 19-cu bəndinə əsasən Azərbaycanda Davamlı İnkişaf üzrə Milli hesabat hazırlanmışdır.
- 4. Heydər Əliyevin göstərişi ilə 2002-ci il 18 iyul tarixində Davamlı İnkişaf üzrə Milli hesabatın ictimaiyyətə təqdimatı keçirilmişdir.
- 5. Heydər Əliyevin 19 fevral 2003-cü il tarixli sərəncamı ilə "Azərbaycan Respublikasında ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Proqram" və "Azərbaycan Respublikasında meşələrin bərpa edilməsinə və artırılmasına dair Milli Proqram" təsdiq edilmişdir.
Azərbaycan BMT-yə üzv olan dövlətlərin 2015-ci ilin 25–27 sentyabr tarixində keçirilən Dayanıqlı İnkişaf Sammitində 2016–2030-cu illər üçün təsdiqlənmiş Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə qoşulmuşdur. Bu İnkişaf Məqsədlərinin icrasının institutsional və siyasi baxımdan kompleks yanaşma tələb etdiyini nəzərə alan Prezident İlham Əliyev 06 oktyabr 2016-cı il tarixində "Azərbaycan Respublikasının Dayanaqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurasının Yaradılması Haqqında" fərman imzalamışdır. Azərbaycan Respublikasının Baş Nazirinin müavini Əli Əhmədov Dayanaqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurasının sədri təyin edilmişdir. Bu fərmanın 2.2-ci bəndinə görə Dayanaqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurası öz fəaliyyətinə elmi müəssisələrin cəlb edilməsini məqsədəmüvafiq hesab etmişdir.
Bu baxımdan ölkəmizdə Davamlı inkişafın fəlsəfi problemlərinin araşdırılmasının elmi aktuallığını nəzərə alan AMEA Rəyasət Heyəti təşəbbüs göstərərək 2018-ci ilin əvvəlində AMEA-nın Fəlsəfə İnstitutun nəznində ilk dəfə olaraq "Davamlı inkişafın fəlsəfəsi" adlı elmi-tədqiqat şöbəsinin yaradılmasını məqsədəuyğun hesab etmişdir.
Davamlı inkişaf və davamlı insan inkişafının sosial-fəlsəfi problemlərinin araşdırılması ilə Azərbaycanda ilk dəfə f.ü.e.d. prof. Sakit Hüseynov məşğul olmuşdur. Sakit Hüseynovun 2002-ci il 18 mart tarixli "Respublika" qəzetində çap olunmuş. "Davamlı inkişaf Konsepsiyası: meydana gəlməsi, mahiyyəti, perspektivləri" adlı məqalədə ilk dəfə olaraq Davamlı inkişaf konsepsiyasının meydana gəlməsi, bu konsepsiyanın sosial-fəlsəfi mahiyyəti və insan inkişafının perspektivləri fəlsəfi aspektdə şərh edilmişdir. S. Hüseynovun bu məqaləsini davamlı inkişaf konsepsiyası ilə bağlı ilk elmi məqalə hesab etmək olar. Sakit Hüseynovun 2003-cü ildə nəşr etdirdiyi "Davamlı insan inkişafının strateji istiqamətləri" adlanan monoqrafiyası isə davamlı inkişafın sosial-fəlsəfi problemlərinə həsr edilmiş ilk kitab hesab olunur.
AMEA-nın Fəlsəfə İnstitutun nəznində fəaliyyət göstərən "Davamlı inkişafın fəlsəfəsi" adlı elmi-tədqiqat şöbəsinin müdiri professor Sakit Hüseynovdur.
"Davamlı İnsan İnkişafının strateji istiqamətləri" kitabı
"Davamlı İnsan İnkişafının strateji istiqamətləri" (Bakı, Adiloğlu, 2003). Bu monoqrafiya davamlı insan inkişafının sosial-fəlsəfi mahiyyəti haqqında respublikamızda yazılmış ilk kitab hesab olunur. Kitabda beynəlxalq sənədlərin təhlili əsasında davamlı inkişaf konsepsiyası sosial-fəlsəfi baxımdan ilk dəfə olaraq araşdırılmış, bu konsepsiyanın meydana gəlməsi və mahiyyəti izah edilmiş, cəmiyyətin davamlı inkişaf modelinə keçməsinin konseptual istiqamətləri fəlsəfi cəhətdən şərh edilmiş və davamlı insan inkişafının sosioloji mahiyyəti təhlil edilmiş, onun ümumi-nəzəri prinsipləri tədqiq edilmişdir. Kitabın elmi məsləhətçiləri U. Ələkbərov və prof. F. Ramazanovdur.
"Davamlı İnsan İnkişafı" kitabı
"Davamlı İnsan İnkişafı" (Bakı, ADAU nəşriyyatı. Ali məktəblər üçün dərslik, 2009). Ali məktəblər üçün nəzərdə tutulan bu dərslikdə Davamlı İnsan İnkişafı konsepsiyasının meydana gəlməsi, mahiyyəti, əsas prinsipləri, cəmiyyətdə insan inkişafının göstəriciləri (indikatorları), bu göstəricilərin qiymətləndirilməsi şərh edilmişdir. Kitabda Dİİ-nı əhatə edən sosial-iqtisadi, təhsil, sağlamlıq, ətraf mühit ailə-məişət, gender, mənəvi-psixoloji, mədəniyyət və incəsənət, milli təhlükəsizlik və s. məsələlərin geniş şəkildə təhlil edilməsi öz ifadəsini tapmışdır. Dərsliyin elmi redaktoru ictimai elmlər doktoru, professor Mirdaməd Sadıqovdur.
"Milli iqtisadiyyat: modernləşmə və davamlı inkişaf" kitabı
"Milli iqtisadiyyat: modernləşmə və davamlı inkişaf" (Bakı, 2012) kitabında "Azərbaycan 2020 gələcəyə baxış inkişaf konsepsiyası" çərçivəsində milli iqtisadiyyatın modernləşdirilməsi və davamlı inkişaf problemləri araşdırılmışdır. Kitabda davamlı inkişaf və modernləşməyə dair çoxsaylı mənbələrdən, beynəlxalq sənədlərdən, ayrı-ayrı yerli və beynəlxalq təşkilatların hesabatlarından və s. istifadə edilərək ətraflı təhlillər aparılmışdır.
"Ekologiyanın fəlsəfi və hüquqi məsələləri" kitabı
"Ekologiyanın fəlsəfi və hüquqi məsələləri" (Bakı, Təknur, 2007) kitabı ekologiyanın fəlsəfi və hüquqi məsələlərinin araşdırılmasına həsr edilmişdir. Kitabda insan-təbiət münasibətlərinin tarixi təkamülü şərh edilir, ekoloji fəlsəfə və ekoloji hüququn predmeti izah edilir. "Ekologiyanın fəlsəfi və hüquqi məsələləri" kitabında respublikamızın ekoloji qanunvericiliyində ekoloji hüququn anlayış və terminləri fəlsəfi cəhətdən təhlil edilir, sovet dövründə ekoloji fəlsəfə və ekoloji hüququn inkişaf mərhələlərinə diqqət yetirilir. Azərbaycanda Davamlı insan inkişafının tədrisi və təbliği ilə məşğul olan alimlərimizdən biri də AMEA-nın akademiki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının rektoru, biologiya elmlər doktoru, professor Urxan Ələkbərovdur. Akademik Urxan Ələkbərovun ali məktəblər üçün davamlı insan inkişafı ilə əlaqədar bir neçə dərsliyi nəşr edilmişdir:
- 1. Davamlı insan inkişafı (Ali məktəblər üçün proqram və kursun qısa məzmunu) Bakı, "Təhsil", 2006, 88 səh.
- 2. U. Ələkbərov. Davamlı İnsan inkişafı və ekoloji sivlizasiyanın əsasları. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, "Təhsil" 2013, 224 səh.
- 3. U. Ələkbərov . İnsan inkişafının əsasları. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, "Azpoliqraf", 2016, 280s.
- 4. U. Ələkbərov. Davamlı inkişaf və ekoloji sivlizasiyanın idarə edilməsinin əsasları. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, "Təhsil", 2017, 176 s. Bu dərsliklərdə davamlı insan inkişafı və ekoloji sivlizasiyanın planlaşdırılması və idarə edilməsi. Bu istiqamətlərin sahələrarası elm kimi formalaşdırılması barədə diqqəti cəlb edən maraqlı məlumatlar verilmişdir. Bu dərsliklərdə müasir sivilizasiyanın çağırışları: qlobal, lokal, demokratik risklər, miqrasiya, yoxsulluq və qeyri bərabərlik, qlobal iqlim dəyişikləri və müasir idarəetmə texnologiyaları ilə bağlı müəyyən bilgilər verilmişdir.
İstinadlar
- Məmmədov Q. Ş. Xəlilov M. Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
- "Davamlı inkişafın fəlsəfəsi". 2021-09-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-18.
Xarici keçidlər
- Sakit. Hüseynov. Davamlı inkişaf və ekoloji problemlər
- DAVAMLI İNSAN İNKİŞAFI
- Dayanıqlı inkişaf mərkəzi
- Dayanıqlı inkişaf üzrə komissiya
- Astananın Dayanıqlı inkişaf mərkəzi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dayaniqli inkisaf ing sustainable development hazirki zamanin teleblerini odeyen lakin gelecek nesillerin oz sexsi telebatlarini odemeyi tehluke altina qoymayan ve bu zaman diger olkelerin milli suverenliyine tehluke yaratmayan inkisaf Esas anlayislariOna iki esas anlayis daxildir telebatlar anlayisi xususi olaraq birinci dereceli prioritetlerin predmeti olmali olan kasib ehali tebeqesinin movcudlugu ucun lazim olan telebatlar mehdudiyyetler anlayisi etraf muhitin indiki ve gelecek telebatlari odemek bacarigina qoyulan cemiyyetin teskili ve texnologiyalarin veziyyeti ile sertlenen Bu anlayis ilk defe KOSR un Bizim umumi geleceyimiz bax meruzesinde yaranmisdir BMT BA 42 186 ve 42 187 qetnameleri ile bu meruze dayaniqli inkisaf strategiyalarinin reallasmasi ucun rehber sened kimi beyenmisdir KOSR da qebul edilmis Etraf muhit ve inkisaf uzre Rio deJaneyra Beyannamesi bax butovlukde dayaniqli inkisaf konsepsiyasinin reallasmasi meqsedlerini aciqlayir ve onun dovlet ve dovletlerarasi siyaset seviyyesine kecmesi vacibliyini tesdiq edir UNSED e hazirligin gedisinde BMT cercivesinde dayaniqli inkisaf uzre xususi komissiyanin bax yaradilmasi vacibliyi haqda qarsiliqli anlasmaya nail olunmusdur TarixiXX esrin sonunda insan tebiet munasibetlerinin tenzimlendiyi davamli cemiyyete kecid haqqinda bir cox telim ve konsepsiyalar yaradilmisdir Hazirda dunya birliyi terefinden en cox beyenilen ve tetbiq edilen inkisaf konsepsiyalarindan biri Davamli inkisaf Sustainable development konsepsiyasidir Bu konsepsiyanin yaranmasi ve qebul edilmesi BMT nin tebieti muhafize fealiyyeti ile elaqedar olmusdur Hele 1984 cu ilde BMT Bas Katibinin tesebbusu ile BMT nezdinde Etraf muhit ve inkisaf uzre Beynelxalq Komissiya yaradilmisdir Bu komissiyaya Norvecin o vaxtki bas naziri xanim Qro Xarlem Brutland basciliq etmisdir Komissiyanin esas vezifesi etraf muhit ve inkisaf uzre uzunmuddetli strateji proqram hazirlamaqdan ibaret idi Bu strategiya 2000 ci ile qeder ve sonraki dovr ucun muxtelif dunya olkelerinin davamli inkisafini nezerde tuturdu 1984 cu ilden baslayaraq dunya alimlerinin etraf muhit ve inkisaf uzre tekliflerini toplayan xanim Q X Brutland 1987 ci ilde 23 olkenin ekspertlerinin komeyi ile hazirlanmis Bizim umumi geleceyimiz adli esas meruzeni BMT Bas Assambleyasina teqdim etmisdir Bu konsepsiyanin esas megzi Gelecek nesillerin heyatini tehluke altina qoymadan indiki nesillerin telebatinin sosial iqtisadi ve ekoloji cehetden normal odenilmesi nden ibaretdir Bizim umumi geleceyimiz adli meruze BMT Bas Assambleyasinin tesebbusu ile muxtelif olkelere yayilmis ve bir cox dillerde kitab sekilde cap olunmusdur 1992 ci ilde Braziliyanin Rio de Janeyro seherinde qisa sekilde Rio kecirilmis etraf muhit ve inkisaf uzre BMT konfransi XXI esrin gundeliyi Rio Beyannamesi ve diger senedleri ehate eden muasir cemiyyetin Davamli Inkisafa kecid konsepsiyasini qebul etdi Bu sened tekce etraf muhitin muhafizesi meselesi ile mehdudlasmir eyni zamanda ayri ayri olkelerde insanla etraf muhitin ahengdarligina esaslanan uzunmuddetli iqtisadi sosial ve ekoloji inkisaf strategiyasini nezerde tutan butov bir konsepsiyadir Konsepsiyanin adi beynelxalq senedlerde ve bezi edebiyyatlarda muxtelif sekilde teqdim edilir Meselen evvelce bu konsepsiya Insan potensialinin davamli inkisafi Sivilizasiyanin davamli inkisafi Insan cemiyyetinin davamli inkisafi adlanirdi Lakin son illerde bu konsepsiya sadece olaraq Davamli inkisaf adi ile daha genis yayilmisdir Esasen insan ve etraf muhit arasinda harmoniyanin temin edilmesine yonelmis bu konsepsiya tebiet cemiyyet ve insan heyatinin butun sahelerini ehate etdiyine gore sadece olaraq davamli inkisaf adlanir BMT nin Rio 92 konfransinda qebul edilmis ve Davamli inkisaf uzre oz milli strategiyalarini hazirlamaq ucun dunya olkelerine tovsiye edilmis en muhum sened XXI esrin gundeliyi Agenda 21 adlanan seneddir Bu sened XXI esr ucun dunya olkelerinin iqtisadi sosial ve ekoloji aspektlerini ehate eden ve her bir olkede milli seviyyede davamli inkisaf konsepsiyasi hazirlamaq ucun umumi fealiyyet proqramidir BMT nin Rio konfransinin yekun senedinde gosterilmisdir ki Hokumetler muvafiq beynelxalq teskilatlarla emekdasliq seraitinde davamli inkisafin milli strategiyasini qebul etmelidirler Rio da ireli surulen bu cagirisartiq BMT terefinden dunya olkeleri ucun sosial iqtisadi ve ekoloji proqram kimi teklif olunmusdur BMT nin Rio konfransindan sonra muasir cemiyyetin davamli inkisafa kecid konsepsiyasi bir cox moteber beynelxalq teskilatlarin muzakire obyektine ve bezi dunya alimlerinin elmi nezeri tedqiqat isine cevrilmisdir BMT nin tesebbusu ile 2000 ci ilin sentyabrinda Minilliyin Forumu kecirilmisdir Bu Beynelxalq Forumda istirak eden dunyanin 147 olkesinin dovlet ve hokumet rehberleri qlobal miqyasda davamli inkisafa nail olmaq meqsedi ile Minilliyin Beyannamesi senedini qebul etmisler Qeyd edek ki o vaxt Azerbaycan dovletinin bascisi kimi Heyder Eliyev de bu Forumda cixis ederek muzakire olunan qlobal meselelere oz munasibetini bildirmisdir Davamli inkisaf konsepsiyasinin felsefi mahiyyeti planetin tebii ehtiyatlarindan semereli ve qenaetle istifade etraf muhitin qorunub saxlanilmasi indiki ve gelecek nesillerin heyat keyfiyyetinin yaxsilasdirilmasindan ibaret idi Bununla yanasi davamli inkisaf insanlarin telebatinin agilli sekilde odenilmesi ve butun planetde sulhun saxlanilmasina yonelmis sosial iqtisadi ve ekoloji inkisafi nezerde tuturdu Minilliyin Beyannamesi nde XXI esrde dunya olkeleri ucun Minilliyin Inkisaf Meqsedleri MIM mueyyen edilmisdir Forumda qebul edilen Minilliyin Inkisaf Meqsedlerinde 2015 ci iledek dunya ehalisinin heyat seraitinin nezere carpacaq derecede yaxsilasdirilmasina yoneldilen problemlerin helli esas prioritet kimi nezerde tutulmusdur Bu meqsedler asagidaki sekilde qruplasdirilmisdir Ifrat yoxsullugu ve acligi aradan qaldirmaq Umumi ibtidai tehsile nail olmaq Gender beraberliyini temin etmek ve qadinlara selahiyyetler vermek Usaq olumu hallarini azaltmaq Ana saglamligini yaxsilasdirmaq HIV AIDS malyariya ve diger xesteliklere qarsi mubarize aparmaq Etraf muhitin davamliligini temin etmek Davamli Inkisaf ucun qlobal terefdasligi genislendirmek Bundan sonra Davamli Inkisafa kecid prosesi dunya olkelerinde hem elmi nezeri hem de praktiki istiqametde genis yayilmaga baslamis ve XXI esrin esas prioriteti kimi qebul edilmisdir BMT terefinden davamli inkisafla bagli heyata kecirilmesi zeruri olan uzunmuddetli yeni meqsedler ve hedefler ireli surulmusdur Bu mesele ile elaqedar BMT Bas Asambleyasinin 2015 ci il 25 27 sentyabr tarixinde kecirilen 70 ci sessiyasinda ve hemin vaxtda teskil edilmis Dunya Sammitinde muhum qerarlar qebul edilmisdir BMT Bas Asambleyasinin tovsiyesi esasinda Dunya Sammiti 2015 2030 cu iller uzre 17 meqsed ireli surmus ve 193 olke davamli inkisafla bagli ireli surulen bu meqsedleri heyata kecirmek ucun ohdelik goturmusler 2030 cu ile kimi Dunya olkeleri terefinden davamli inkisafla bagli heyata kecirilmesi nezerde tutulan bu meqsedler asagidakilardir Planetimizde yoxsullugun butun formalarina son qoymaq Butun Dunyada acliga ve qida catismazligina son qoymaq Insan saglamliginin temin edilmesi Cemiyyetde ehalinin inkluziv ve beraber keyfiyyetli tehsille temin olunmasi Gender beraberliyine nail olmaq Insanlarin temiz icmeli suya elyeterliyini temin etmek ve sanitariya veziyyetini yaxsilasdirmaq Planetin ehalisini davamli enerji sistemi ile temin etmek Dayaniqli iqtisadi artim layiqli emek ve issizliyi aradan qaldirmaq Davamli senaye innovasiya ve infra strukturun temin edilmesi Ayri ayri dunya olkeler arasinda getdikce genislenmekde olan berabersizliyin azaldilmasi Yasayis meskenlerinin davamliligina nail olmaq Davamli seherler ve icmalar Habitat 2 Davamli istehsal ve mesuliyyetli istehlaki temin etmek Iqlim deyisikliyine qarsi mubarize Deniz ekosisteminin muhafizesi Torpaq ekosisteminin muhafizesi Davamli inkisafin temin edilmesi ucun sulh ve edaletin tesviq edilmesi Davamli inkisafa kecilmesi prosesinde qarsiyaqoyulan meqsedlerin yerine yetirilmesi ucun terefdasligin genislendirilmesi Davamli inkisaf konsepsiyasini muasir cemiyyetde movcud olan sosial iqtisadi problemler ve etraf muhitin muhafizesi arasinda dunyevi balansi temin etmek zeruretinden ireli gelen sivilizasiyanin inkisaf modeli haqqinda yeni nezeri konsepsiyadir Azerbaycanda davamli inkisafBMT nin tesebbusu ile meydana cixan Davamli inkisaf konsepsiyasi ayri ayri olkelerin inkisaf istiqametlerini mueyyenlesdiren muhum sosial felsefi konsepsiyadir Qloballasma dovrunde zengin tebii servetlere ve intelektual potensiala malik olan Azerbaycan ve bu kimi olkelerde Davamli inkisafin felsefesinin arasdirilmasi muhum aktualliq kesb edir Diger terefden XXI esrin evvellerinden baslayaraq Azerbaycanda ictimai heyatin bir cox sahelerinde genis miqyasda bas veren mutereqqi deyisikliklerin esas mahiyyetinin felsefi cehetden arasdirilmasina zeruri ehtiyac vardir XX esrin 90 ci illerinin ortalarinda uzaqgoren siyasetci Umummilli lider Heyder Eliyevin rehberliyi ile olkemizin Davamli inkisaf yoluna kecmesi ucun bir cox zeruri tedbirler heyata kecirilmisdir Ulu onder Heyder Eliyev BMT Inkisaf Proqraminin tovsiyelerine esaslanaraq BMT nin Rio de Janeyro konfransinda 1992 Minilliyin Forumunda 2000 Yohannesburq Sammitinde 2002 Davamli inkisafla bagli qebul edilmis beynelxalq senedlerden ireli gelen ohdeliklerin yerine yetirilmesi meqsedi ile olkemizin inkisafi namine bu istiqametde bir cox muhum qerarlar qebul etmisdir Bu qerarlar asagidakilardir 1 Umumimilli lider Heyder Eliyevin 2 mart 2001 ci il tarixli 636 sayli serencami ile Yoxsullugun Azaldilmasi ve Iqtisadi Inkisaf uzre Dovlet Proqrami hazirlanmisdir 2 Heyder Eliyevin gosterisi ile respublika Nazirler Kabineti Azerbaycanda Davamli Insan inkisafi strategiyasi nin hazirlanmasi haqqinda 30 oktyabr 2001 ci il tarixli 198 sayli serencam imzalamisdir 3 Heyder Eliyevin 26 dekabr 2001 ci il tarixli 612 sayli Fermaninin 19 cu bendine esasen Azerbaycanda Davamli Inkisaf uzre Milli hesabat hazirlanmisdir 4 Heyder Eliyevin gosterisi ile 2002 ci il 18 iyul tarixinde Davamli Inkisaf uzre Milli hesabatin ictimaiyyete teqdimati kecirilmisdir 5 Heyder Eliyevin 19 fevral 2003 cu il tarixli serencami ile Azerbaycan Respublikasinda ekoloji cehetden dayaniqli sosial iqtisadi inkisafa dair Milli Proqram ve Azerbaycan Respublikasinda meselerin berpa edilmesine ve artirilmasina dair Milli Proqram tesdiq edilmisdir Azerbaycan BMT ye uzv olan dovletlerin 2015 ci ilin 25 27 sentyabr tarixinde kecirilen Dayaniqli Inkisaf Sammitinde 2016 2030 cu iller ucun tesdiqlenmis Dayaniqli Inkisaf Meqsedlerine qosulmusdur Bu Inkisaf Meqsedlerinin icrasinin institutsional ve siyasi baximdan kompleks yanasma teleb etdiyini nezere alan Prezident Ilham Eliyev 06 oktyabr 2016 ci il tarixinde Azerbaycan Respublikasinin Dayanaqli Inkisaf uzre Milli Elaqelendirme Surasinin Yaradilmasi Haqqinda ferman imzalamisdir Azerbaycan Respublikasinin Bas Nazirinin muavini Eli Ehmedov Dayanaqli Inkisaf uzre Milli Elaqelendirme Surasinin sedri teyin edilmisdir Bu fermanin 2 2 ci bendine gore Dayanaqli Inkisaf uzre Milli Elaqelendirme Surasi oz fealiyyetine elmi muessiselerin celb edilmesini meqsedemuvafiq hesab etmisdir Bu baximdan olkemizde Davamli inkisafin felsefi problemlerinin arasdirilmasinin elmi aktualligini nezere alan AMEA Reyaset Heyeti tesebbus gostererek 2018 ci ilin evvelinde AMEA nin Felsefe Institutun nezninde ilk defe olaraq Davamli inkisafin felsefesi adli elmi tedqiqat sobesinin yaradilmasini meqsedeuygun hesab etmisdir Davamli inkisaf ve davamli insan inkisafinin sosial felsefi problemlerinin arasdirilmasi ile Azerbaycanda ilk defe f u e d prof Sakit Huseynov mesgul olmusdur Sakit Huseynovun 2002 ci il 18 mart tarixli Respublika qezetinde cap olunmus Davamli inkisaf Konsepsiyasi meydana gelmesi mahiyyeti perspektivleri adli meqalede ilk defe olaraq Davamli inkisaf konsepsiyasinin meydana gelmesi bu konsepsiyanin sosial felsefi mahiyyeti ve insan inkisafinin perspektivleri felsefi aspektde serh edilmisdir S Huseynovun bu meqalesini davamli inkisaf konsepsiyasi ile bagli ilk elmi meqale hesab etmek olar Sakit Huseynovun 2003 cu ilde nesr etdirdiyi Davamli insan inkisafinin strateji istiqametleri adlanan monoqrafiyasi ise davamli inkisafin sosial felsefi problemlerine hesr edilmis ilk kitab hesab olunur AMEA nin Felsefe Institutun nezninde fealiyyet gosteren Davamli inkisafin felsefesi adli elmi tedqiqat sobesinin mudiri professor Sakit Huseynovdur Davamli Insan Inkisafinin strateji istiqametleri kitabi Davamli Insan Inkisafinin strateji istiqametleri Baki Adiloglu 2003 Bu monoqrafiya davamli insan inkisafinin sosial felsefi mahiyyeti haqqinda respublikamizda yazilmis ilk kitab hesab olunur Kitabda beynelxalq senedlerin tehlili esasinda davamli inkisaf konsepsiyasi sosial felsefi baximdan ilk defe olaraq arasdirilmis bu konsepsiyanin meydana gelmesi ve mahiyyeti izah edilmis cemiyyetin davamli inkisaf modeline kecmesinin konseptual istiqametleri felsefi cehetden serh edilmis ve davamli insan inkisafinin sosioloji mahiyyeti tehlil edilmis onun umumi nezeri prinsipleri tedqiq edilmisdir Kitabin elmi meslehetcileri U Elekberov ve prof F Ramazanovdur Davamli Insan Inkisafi kitabi Davamli Insan Inkisafi Baki ADAU nesriyyati Ali mektebler ucun derslik 2009 Ali mektebler ucun nezerde tutulan bu derslikde Davamli Insan Inkisafi konsepsiyasinin meydana gelmesi mahiyyeti esas prinsipleri cemiyyetde insan inkisafinin gostericileri indikatorlari bu gostericilerin qiymetlendirilmesi serh edilmisdir Kitabda DII ni ehate eden sosial iqtisadi tehsil saglamliq etraf muhit aile meiset gender menevi psixoloji medeniyyet ve incesenet milli tehlukesizlik ve s meselelerin genis sekilde tehlil edilmesi oz ifadesini tapmisdir Dersliyin elmi redaktoru ictimai elmler doktoru professor Mirdamed Sadiqovdur Milli iqtisadiyyat modernlesme ve davamli inkisaf kitabi Milli iqtisadiyyat modernlesme ve davamli inkisaf Baki 2012 kitabinda Azerbaycan 2020 geleceye baxis inkisaf konsepsiyasi cercivesinde milli iqtisadiyyatin modernlesdirilmesi ve davamli inkisaf problemleri arasdirilmisdir Kitabda davamli inkisaf ve modernlesmeye dair coxsayli menbelerden beynelxalq senedlerden ayri ayri yerli ve beynelxalq teskilatlarin hesabatlarindan ve s istifade edilerek etrafli tehliller aparilmisdir Ekologiyanin felsefi ve huquqi meseleleri kitabi Ekologiyanin felsefi ve huquqi meseleleri Baki Teknur 2007 kitabi ekologiyanin felsefi ve huquqi meselelerinin arasdirilmasina hesr edilmisdir Kitabda insan tebiet munasibetlerinin tarixi tekamulu serh edilir ekoloji felsefe ve ekoloji huququn predmeti izah edilir Ekologiyanin felsefi ve huquqi meseleleri kitabinda respublikamizin ekoloji qanunvericiliyinde ekoloji huququn anlayis ve terminleri felsefi cehetden tehlil edilir sovet dovrunde ekoloji felsefe ve ekoloji huququn inkisaf merhelelerine diqqet yetirilir Azerbaycanda Davamli insan inkisafinin tedrisi ve tebligi ile mesgul olan alimlerimizden biri de AMEA nin akademiki Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti yaninda Dovlet Idarecilik Akademiyasinin rektoru biologiya elmler doktoru professor Urxan Elekberovdur Akademik Urxan Elekberovun ali mektebler ucun davamli insan inkisafi ile elaqedar bir nece dersliyi nesr edilmisdir 1 Davamli insan inkisafi Ali mektebler ucun proqram ve kursun qisa mezmunu Baki Tehsil 2006 88 seh 2 U Elekberov Davamli Insan inkisafi ve ekoloji sivlizasiyanin esaslari Ali mektebler ucun derslik Baki Tehsil 2013 224 seh 3 U Elekberov Insan inkisafinin esaslari Ali mektebler ucun derslik Baki Azpoliqraf 2016 280s 4 U Elekberov Davamli inkisaf ve ekoloji sivlizasiyanin idare edilmesinin esaslari Ali mektebler ucun derslik Baki Tehsil 2017 176 s Bu dersliklerde davamli insan inkisafi ve ekoloji sivlizasiyanin planlasdirilmasi ve idare edilmesi Bu istiqametlerin sahelerarasi elm kimi formalasdirilmasi barede diqqeti celb eden maraqli melumatlar verilmisdir Bu dersliklerde muasir sivilizasiyanin cagirislari qlobal lokal demokratik riskler miqrasiya yoxsulluq ve qeyri beraberlik qlobal iqlim deyisikleri ve muasir idareetme texnologiyalari ile bagli mueyyen bilgiler verilmisdir IstinadlarMemmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s Davamli inkisafin felsefesi 2021 09 23 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 18 Xarici kecidlerSakit Huseynov Davamli inkisaf ve ekoloji problemler DAVAMLI INSAN INKISAFI Dayaniqli inkisaf merkezi Dayaniqli inkisaf uzre komissiya Astananin Dayaniqli inkisaf merkezi