Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qafqaz Konfederasiyası — Qafqaz xalqlarını Rusiya-bolşevik əsarətinə qarşı mübarizədə birləşdirməyə və vahid Qafqaz Konfederasiyası dövləti yaratmağa çalışan siyasi mübarizə cərəyanı. 1918-1920- ci illərdə müstəqil Qafqaz respublikaları bolşevik işğalı nəticəsində süquta uğradıqdan sonra siyasi mühacirətdə olan qafqazlı istiqlal mübarizləri tərəfindən formalaşdırılmışdır.
Qafqaz birliyi
Qafqaz birliyi məsələsi I Dünya müharibəsindən əvvəl Türkiyədə yaşayan qafqazlıların yaratdıqları Qafqaz Komitəsi dövründən aktual olmuşdur. Bu məsələ Zaqafqaziya seymində, Trabzon konfransında (1918) və “Müsavat” partiyasının ikinci qurultayında (1919) da müzakirə edilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bir çox dövlət xadimləri Qafqaz respublikalarının birliyi və konfederasiya formasında birləşməsi məsələsində fəal mövqe tutmuşlar. Ermənilər Qafqaz Konfederasiyası ideyasının reallaşması məsələsində daim pozuculuq mövqeyi tutmuşlar. Cənubi və Şimali Qafqazın birləşməsi məsələsinə münasibətdə də müəyyən fikir ayrılıqları olmuşdur. Gürcüstan dövlətinin başçıları Şimali Qafqazla ittifaq məsələsinə ehtiyyatla yanaşır, dağlı liderlərinin təbliğ etdikləri Qafqaz Konfederasiyası ideyasını isə, ümumiyyətlə dəstəkləmirdilər. Qafqaz respublikalarının Tiflis konfransında (9 aprel 1920) Azərbaycan nümayəndə heyətinin (Həsən bəy Ağayev – sədr, O.Kriçinski, F.Vəkilov) təşəbbüsü ilə Qafqaz Cümhuriyyətləri Şurası yaratmaq barədə razılaşma əldə olundu. Bu Şuranın yaradılması haqqında Azərbaycan ədliyyə nazirinin müavini O.Kriçinski tərəfindən 24 maddədən ibarət layihə də hazırlandı. Lakin Aprel işğalı onun reallaşdırılmasına imkan vermədi.
Əlimərdan bəy Topçubaşov
Qafqaz respublikalarının süqutundan sonra qafqazlı mühacirlər Qafqaz birliyi ideyasının gerçəkləşməsi üçün yeni təşəbbüslərlə çıxış etməyə başladılar. Onlar Qafqaz Cümhuriyyətlərinin süqutunun bir səbəbinidə “Qafqaz birliyi” məsələsinə kifayət qədər əhəmiyyət verilməməsində görürdülər (Ceyhun Hacıbəyli). Qafqazlı mühacirlər Əlimərdan bəy Topçubaşovun təşəbbüsü ilə 1921-ci il mayın 8-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Parisdəki nümayəndəliyinə toplaşaraq, Qafqaz Konfederasiyası fikrini yenidən müzakirə etdilər. İyunun 10-da Qafqaz respublikaları səlahiyyətli təmsilçilərinin Topçubaşovun sədrliyi ilə keçirilən ilk yığıncağında onların ittifaqını yaratmaq qərara alındı və bu barədə Azərbaycan, Şimali Qafqaz, Gürcüstan və Ermənistan nümayəndə heyətləri arasında müştərək müraciət imzalandı. Bununla, mühacirətdə, ilk dəfə olaraq, Qafqaz birliyinin əsası qoyuldu. 1921-ci il iyulun 7-də Qafqaz respublikaları və Rusiya təmsilçilərinin ilk birgə yığıncağı keçirildi. Mühacirlər Fransa hökumətinə müraciət etdilər. Qafqaz və Rusiya mühacirlərinin vahid antibolşevik cəbhədə birləşməsinə meylli olan Fransa hökuməti 1922-ci ilin əvvəllərində Qafqaz respublikalarının səlahiyyətli təmsilçilərinə maddi yardım göstərməyi qərara aldı. Yığıncaqda ilk çıxış edən Ə.Topçubaşovun Qafqaz Konfederasiyası ideyasına Türkiyənin də müsbət münasibət bəslədiyini bildirərək bu dövləti müdafiə etməsi və müttəfiq dövlətlərə (İngiltərə, Fransa, Yunanıstan) tutduğu iradlar Fransa hökuməti və ermənilər tərəfindən narazılıqla qarşılandı. Yığıncaq heç bir razılaşma əldə olunmadan dağılsa da, Ə.Topçubaşov Türkiyə barədə Qərbdəki rəyi dəyişmək və Qafqaz Konfederasiyasının yaradılması yönündə fəaliyyətini davam etdirdi.
Antibolşevik hərəkatının formalaşması
Qafqaz Cümhuriyyətləri təmsilçilərinin mühacirətdəki fəaliyyəti ümumi antibolşevik hərəkatının formalaşmasına müəyyən təsir göstərdi. Qafqaz birliyi türküstanlıları və tatarları da analoji birliklər yaratmağa sövq edirdi. Qafqaz birliyi ideyasında Şimali və Cənubi Qafqaz bir-birindən ayrı düşünülmürdü. Sovet dövlətinin Şimali və Cənubi Qafqazı parçalamaq və bir-birinin əleyhinə qaldırmaq siyasətinə qarşı mühacirət dörd Qafqaz Cümhuriyyətinin vahid konfederasiya şəklində birləşməsi ideyasını irəli sürdü. XX əsrin birinci yarısında son dərəcə aktual olan Qafqaz Konfederasiyası ideyası mühacirətdə milli azadlıq ideologiyasının, dövlətçilik şüurunun formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, I cild, "Lider nəşriyyat", Bakı-2004, səh.110
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qafqaz Konfederasiyasi Qafqaz xalqlarini Rusiya bolsevik esaretine qarsi mubarizede birlesdirmeye ve vahid Qafqaz Konfederasiyasi dovleti yaratmaga calisan siyasi mubarize cereyani 1918 1920 ci illerde musteqil Qafqaz respublikalari bolsevik isgali neticesinde suquta ugradiqdan sonra siyasi muhaciretde olan qafqazli istiqlal mubarizleri terefinden formalasdirilmisdir Qafqaz birliyiQafqaz birliyi meselesi I Dunya muharibesinden evvel Turkiyede yasayan qafqazlilarin yaratdiqlari Qafqaz Komitesi dovrunden aktual olmusdur Bu mesele Zaqafqaziya seyminde Trabzon konfransinda 1918 ve Musavat partiyasinin ikinci qurultayinda 1919 da muzakire edilmisdir Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin bir cox dovlet xadimleri Qafqaz respublikalarinin birliyi ve konfederasiya formasinda birlesmesi meselesinde feal movqe tutmuslar Ermeniler Qafqaz Konfederasiyasi ideyasinin reallasmasi meselesinde daim pozuculuq movqeyi tutmuslar Cenubi ve Simali Qafqazin birlesmesi meselesine munasibetde de mueyyen fikir ayriliqlari olmusdur Gurcustan dovletinin bascilari Simali Qafqazla ittifaq meselesine ehtiyyatla yanasir dagli liderlerinin teblig etdikleri Qafqaz Konfederasiyasi ideyasini ise umumiyyetle desteklemirdiler Qafqaz respublikalarinin Tiflis konfransinda 9 aprel 1920 Azerbaycan numayende heyetinin Hesen bey Agayev sedr O Kricinski F Vekilov tesebbusu ile Qafqaz Cumhuriyyetleri Surasi yaratmaq barede razilasma elde olundu Bu Suranin yaradilmasi haqqinda Azerbaycan edliyye nazirinin muavini O Kricinski terefinden 24 maddeden ibaret layihe de hazirlandi Lakin Aprel isgali onun reallasdirilmasina imkan vermedi Elimerdan bey TopcubasovE Topcubasov Qafqaz respublikalarinin suqutundan sonra qafqazli muhacirler Qafqaz birliyi ideyasinin gerceklesmesi ucun yeni tesebbuslerle cixis etmeye basladilar Onlar Qafqaz Cumhuriyyetlerinin suqutunun bir sebebinide Qafqaz birliyi meselesine kifayet qeder ehemiyyet verilmemesinde gorurduler Ceyhun Hacibeyli Qafqazli muhacirler Elimerdan bey Topcubasovun tesebbusu ile 1921 ci il mayin 8 de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Parisdeki numayendeliyine toplasaraq Qafqaz Konfederasiyasi fikrini yeniden muzakire etdiler Iyunun 10 da Qafqaz respublikalari selahiyyetli temsilcilerinin Topcubasovun sedrliyi ile kecirilen ilk yigincaginda onlarin ittifaqini yaratmaq qerara alindi ve bu barede Azerbaycan Simali Qafqaz Gurcustan ve Ermenistan numayende heyetleri arasinda musterek muraciet imzalandi Bununla muhaciretde ilk defe olaraq Qafqaz birliyinin esasi qoyuldu 1921 ci il iyulun 7 de Qafqaz respublikalari ve Rusiya temsilcilerinin ilk birge yigincagi kecirildi Muhacirler Fransa hokumetine muraciet etdiler Qafqaz ve Rusiya muhacirlerinin vahid antibolsevik cebhede birlesmesine meylli olan Fransa hokumeti 1922 ci ilin evvellerinde Qafqaz respublikalarinin selahiyyetli temsilcilerine maddi yardim gostermeyi qerara aldi Yigincaqda ilk cixis eden E Topcubasovun Qafqaz Konfederasiyasi ideyasina Turkiyenin de musbet munasibet beslediyini bildirerek bu dovleti mudafie etmesi ve muttefiq dovletlere Ingiltere Fransa Yunanistan tutdugu iradlar Fransa hokumeti ve ermeniler terefinden naraziliqla qarsilandi Yigincaq hec bir razilasma elde olunmadan dagilsa da E Topcubasov Turkiye barede Qerbdeki reyi deyismek ve Qafqaz Konfederasiyasinin yaradilmasi yonunde fealiyyetini davam etdirdi Antibolsevik herekatinin formalasmasiQafqaz Cumhuriyyetleri temsilcilerinin muhaciretdeki fealiyyeti umumi antibolsevik herekatinin formalasmasina mueyyen tesir gosterdi Qafqaz birliyi turkustanlilari ve tatarlari da analoji birlikler yaratmaga sovq edirdi Qafqaz birliyi ideyasinda Simali ve Cenubi Qafqaz bir birinden ayri dusunulmurdu Sovet dovletinin Simali ve Cenubi Qafqazi parcalamaq ve bir birinin eleyhine qaldirmaq siyasetine qarsi muhaciret dord Qafqaz Cumhuriyyetinin vahid konfederasiya seklinde birlesmesi ideyasini ireli surdu XX esrin birinci yarisinda son derece aktual olan Qafqaz Konfederasiyasi ideyasi muhaciretde milli azadliq ideologiyasinin dovletcilik suurunun formalasmasinda ehemiyyetli rol oynamisdir Hemcinin baxAzerbaycan Xalq CumhuriyyetiIstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Lider nesriyyat Baki 2004 seh 110