Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çəngələbənzər vəzi ya timus (lat. thymus) — 15 yaşınadək uşaqlarda olur, sonra reduksiya edərək piy toxuması ilə əvəz olunur, odur ki, uşaqlıq dövrü vəzilərindən hesab olunur. Endokrin sisteminin bronxiogen vəzilərdəndir.
| Çəngələbənzər vəzi Timus | |
|---|---|
 Çəngələbənzər vəzinin quruluş sxemi | |
 Yarılmış tam inkişaf etmiş döldə çəngələbənzər vəzi. | |
| Latınca | Thymus |
| Qrey | 274 subyekt = 274 1273 |
| Sistem | Endokrin |
| Üzv | Daxili sekresiya vəziləri |
| Arteriya | lat. aa. thoracicae internae, rami mediastinales et a. pericardiacophrenica, rami thymici |
| Vena | lat. vv. interlobularis, vv. thymicae |
| Sinir | Azan sinir – lat. rr. thymici; plexus thoracicusinternus |
| Limfa | Ortadivar limfa düyünlərinə toplanır |
| Embrional | III udlaq cibi |
| MeSH | Thymus+gland |
| Dorlands/Elsevier | Thymus |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Çəngələbənzər vəzinin şəkli müxtəlifdir – gah qısa, qalın, gah uzun, və ensiz olur; embrional dövrdə rəngi çəhrayı, uşaqlarda boz və çəhrayı , böyüklərdə piy toxuması ilə əvəz olunduğu üçün sarımtıl olur. yeni doğulmuşda çəkisi 10-15 q, uzunluğu 5-6 sm, eni (aşağı tərəfdə) 2-4 sm və qlınlığı 1-1,5 sm-dır. Qızlarda çəngələbənzər vəzi oğlanlarınkindən kiçik olur.
Quruluşu
Çəngələbənzər vəzi iki asimmetrik hissədən. sağ və sol paydan – lat. lobus dexter et sinister ibarətdir. Binlar bir -birilə ancaq piy toxuması ilə birləşmişdir, beləliklə bunların hər birini ayrı-ayrı üzv hesab etmək olur. Aşağı tərəfdən sağ və sol paylar bir-birinə çox yaxındır, yuxarı tərəfdən isə ayrılaraq çəngəl ucuna bənzər buynuzlar əmələ gətirir. Xarici səthləri nazik elastik lifli birləşdirici toxuma qişası ilə örtülüdür; bu qişadan vəzin daxilinə doğru arakəsmələr grdərək onu bir çox paycıqlara – lat. lobi thymi bölür. Çəngələbənzər vəzi iki maddədən təşkil olunmuşdur; açıq rəngli beyin maddə və tünd rəngli qabıq maddə. Beyin maddə vəzinin mərkəzi ilə yuxarıdan aşağıya doğru gedərək qaytan kimi yol təşkil edir və hər bir paycığa şüa kimi saçaqlar verir. Xaricdən isə qabıq maddə ilə əhatə olunmuşdur. Bu maddələrin hər ikisi hüdudsuz olaraq bir-birinə qarışır, ancaq quruluşca fərqləri bundadır ki, qabıq maddədə hüceyrələrin miqdarı çoxdur, beyin maddədə isə əksinə, azdır. Beyin maddədə olan hüceyrələr konsentrik surətdə bir-birinin üzərinə toplaşaraq Hassal cisimcikləri adlanan yığıntılar təşkil edir.
Yerləşməsi
Çəngələbənzər vəzi döş qəfəsində, orta divarın yuxarı hissəsində, lat. area thymica adlanan sahədə yerləşmişdir. Yuxarı ucu lat. spatium pretracheale sahəsində yerləşərək, qalxanabənzər vəziyədək və aşağı ucu IV qabırğa qığırdağınadək çatır. Bu ön tərəfdən – döş sümüyünün dəstəsilə, yan tərəfdən – ağciyər ilə, arxa tərəfdən – ürək kisəsinin yuxarı hissəsi ilə və böyük damarların başlayan ucları ilə (lat. arcus aortae, vv. brachiocephalicae dextra et sinistra və yuxarı boş vena ilə) əhatə olunmuşdur. Çəngələbənzər vəzi ürək kisəsi və orta divar plevrasına möhkəm bitişmişdir, döş sümüyünə boş birləşdirici toxuma vasitəsilə zəbt olunmuşdur.
İnkişaf və anomaliyaları
İnkişafı
Çəngələbənzər vəzi bronxiogen vəzilərdən olub, 6 mm uzunluğunda olan embrionda III udlaq cibindən inkişaf edir. İlk dəfə bunun mayası qovuqcuq şəklində olur; tez bir zamanda bu qovuqcuq kaudal tərəfə doğru böyüyür, mənfəzi itir. Əvvəlcə çəngələbənzər vəzininmaysı inkişaf etdiyi mənbə ilə epitel axacaq – lat. ductus thymopharyngeus vasitəsilə rabitədə olur, sonradan bu axacaq reduksiya edir və vəzinin mayası zolaq şəklini alır. Bu zolağın kaudal hissəsi çox qalınlaşır, kranial hissəsi isə nazik qalır, yəni zəif inkişaf edir, nəhayət mayanın kranial (boyun) hissəsi (lat. thymus cervicalis) reduksiya edir; kaudal (döş) hissəsi inkişafa davam edir və son çəngələbənzər vəzini (lat. thymus thoracicus) təşkil edir. sağ və solmayalar aşağı (kaudal) tərəfə yerlərini dəyişməklə, yəni enmə – lat. descensus thymi prosesini keçirməklə bərabər orta xəttə yaxınlaşır və bir-birilə birləşir; nəticədə tək çəngələbənzər vəzi meydana çıxır. IV udlaq cibinin epitelindən də bir epitel tumurcuq meydana çıxır; adətən, bu tumurcuq (maya) reduksiya olur, çox nadir hallarda inkişafa davam edib lat. parathymus adlanan törəmə şəklində qalır və qalxanabənzər vəzinin daxilində yerləşir.
Anomaliyaları
Çəngələbənzər vəzinin anomaliyalarından boyun çəngələbənzər vəzinin (lat. thymus cervicalis) qalmasına və ya əlavə çəngələbənzər vəzinin (lat. thymus accessorius) meydana çıxmasına təsadüf edilir. lat. Thymus cervicalis təsadüf edərsə, sağ və sol paylardan başlayıb yuxarıya qalxır və qalxanabənzər vəzinin boğazına çatır. lat. thymuc accessorius ayrıca paycıqlardan təşkil olaraq, çəngələbənzər vəzinin qonşuluğunda və ya qalxanabənzər vəzinin daxilində təsadüf olunur. Bu növ anomaliya insanda çox az təsadüf edilir. Bəzən çəngələbənzər vəzi anadangəlmə olaraq tamamilə inkişaf etmir.
Yaş xüsusiyyətləri
Çəngələbənzər vəzi uşaqlarda həddi-büluğ dövrünədək (15 yaşınadək) inkişaf edir. Yeni doğulmuş uşaqda çəkisi 10-15 q olur; həddi-büluğ dövründə çəkisi 35-40 q-a çatır. Bu dövrdən sonra yavaş-yavaş reduksiya etməyə başlayır, paycıqların həcmi kiçilir, parenxim azalır və piy toxuması ilə əvəz olunur. 25 yaşında çəngələbənzər vəzinin çəkisi 25 q-a düşür, 60 yaşında 15 q-a, 70 yaşında 6 q-a bərabər olur. Qocalarda çəngələbənzər vəzi bir parça piy toxumasından başqa bir şey deyildir; bunun daxilində parenximdən yalnız xırda qalıqlara təsadüf edilir.
Vaskulyarizasiya və innervasiyası
Çəngələbənzər vəzi qanı (lat. rami thymici) döş qəfəsinin daxili arteriyalarından (lat. aa. thoracicae internae) və onun şaxələrindən (lat. rami mediastinales et a. pericardiacophrenica), aşağı qalxanabənzər arteriyalardan alır. Bunlar arakəsmələri təqib edərək paycıqlara daxil olur və qabıq maddədə kapillyar toru təşkil edir. Buradan venoz qan paycıqarası venalar – lat. vv. interlobularis vasitəsilə lat. vv. thymicae adlı damarlara toplanır. Bu venaların bir qismi arteriyalara uyğun venalar və digər qismi sol bazu-baş venasına açılır. Çəngələbənzər vəzi azan sinirlərdən gələn şaxələrlə (lat. rr. thymici) və lat. plexus thoracicus internus adlı simpatik kələfdən çıxan şaxələr ilə innervasiya olunur. Kapsulu diafraqma və boyun sinirlərindən gələn şaxələrlə təchiz olunur. Çəngələbənzər vəzidən gələn limfa ortadivar limfa düyünlərinə toplanır.
Vəzifəsi
Uşaq anadan olandan sonra çəngələbənzər vəzi öz vəzifəsini ifa etməyə başlayır və cinsiyyət vəziləri yetişdikdə vəzifəsindən qalır; çünki onlar bu vəzini antoqonist üzvlər kimi tormozlayır. Cavan heyvanların çəngələbənzər vəzini çıxartdıqda, skeletləri yumuşalmağa başlayır və boyatmadan qalır. Bu vəzi turşuların əmələ gəlməsinə mane olur və artıq miqdarda əmələ gələn turşuları neytrallaşdırır. Sümüklərdə kalsium duzlarının çökməsini və boyatma prosesini tənzim edir. Çəngələbənzər vəziniçıxartdıqdan sonra zahir olan əlamətlərə lat. cachexia thymopriva deyilir. Çəngələbənzər vəzi hormonal vəzifəsindən başqa qnın tərkibinə təsir edərək ağ qan cisimciklərinin (limfositlərin) miqdarını çoxaldır. bəzən böyüklərdə çəngələbənzər vəzi qalır; belə halda vücudda limfa sistemi çox inkişaf etmiş olur, cinsiyyət üzvlərinin hipoplaziyası meydana çıxır və vücudun psixi müqaviməti azalır; bu hala lat. status thymicolymphaticus deyilir.
İstinadlar
Mənbə
- Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, III cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1982
- Р. Д. Синельников. Атлас анатомии человека (4 тома)
- Anatomy: Embryologie[ölü keçid]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cengelebenzer vezi ya timus lat thymus 15 yasinadek usaqlarda olur sonra reduksiya ederek piy toxumasi ile evez olunur odur ki usaqliq dovru vezilerinden hesab olunur Endokrin sisteminin bronxiogen vezilerdendir Cengelebenzer vezi TimusCengelebenzer vezinin qurulus sxemiYarilmis tam inkisaf etmis dolde cengelebenzer vezi Latinca ThymusQrey 274 subyekt 274 1273Sistem EndokrinUzv Daxili sekresiya vezileriArteriya lat aa thoracicae internae rami mediastinales et a pericardiacophrenica rami thymiciVena lat vv interlobularis vv thymicaeSinir Azan sinir lat rr thymici plexus thoracicusinternusLimfa Ortadivar limfa duyunlerine toplanirEmbrional III udlaq cibiMeSH Thymus glandDorlands Elsevier Thymus Vikianbarda elaqeli mediafayllar Cengelebenzer vezinin sekli muxtelifdir gah qisa qalin gah uzun ve ensiz olur embrional dovrde rengi cehrayi usaqlarda boz ve cehrayi boyuklerde piy toxumasi ile evez olundugu ucun sarimtil olur yeni dogulmusda cekisi 10 15 q uzunlugu 5 6 sm eni asagi terefde 2 4 sm ve qlinligi 1 1 5 sm dir Qizlarda cengelebenzer vezi oglanlarinkinden kicik olur QurulusuCengelebenzer vezi iki asimmetrik hisseden sag ve sol paydan lat lobus dexter et sinister ibaretdir Binlar bir birile ancaq piy toxumasi ile birlesmisdir belelikle bunlarin her birini ayri ayri uzv hesab etmek olur Asagi terefden sag ve sol paylar bir birine cox yaxindir yuxari terefden ise ayrilaraq cengel ucuna benzer buynuzlar emele getirir Xarici sethleri nazik elastik lifli birlesdirici toxuma qisasi ile ortuludur bu qisadan vezin daxiline dogru arakesmeler grderek onu bir cox payciqlara lat lobi thymi bolur Cengelebenzer vezi iki maddeden teskil olunmusdur aciq rengli beyin madde ve tund rengli qabiq madde Beyin madde vezinin merkezi ile yuxaridan asagiya dogru gederek qaytan kimi yol teskil edir ve her bir payciga sua kimi sacaqlar verir Xaricden ise qabiq madde ile ehate olunmusdur Bu maddelerin her ikisi hududsuz olaraq bir birine qarisir ancaq qurulusca ferqleri bundadir ki qabiq maddede huceyrelerin miqdari coxdur beyin maddede ise eksine azdir Beyin maddede olan huceyreler konsentrik suretde bir birinin uzerine toplasaraq Hassal cisimcikleri adlanan yigintilar teskil edir YerlesmesiCengelebenzer vezi dos qefesinde orta divarin yuxari hissesinde lat area thymica adlanan sahede yerlesmisdir Yuxari ucu lat spatium pretracheale sahesinde yerleserek qalxanabenzer veziyedek ve asagi ucu IV qabirga qigirdaginadek catir Bu on terefden dos sumuyunun destesile yan terefden agciyer ile arxa terefden urek kisesinin yuxari hissesi ile ve boyuk damarlarin baslayan uclari ile lat arcus aortae vv brachiocephalicae dextra et sinistra ve yuxari bos vena ile ehate olunmusdur Cengelebenzer vezi urek kisesi ve orta divar plevrasina mohkem bitismisdir dos sumuyune bos birlesdirici toxuma vasitesile zebt olunmusdur Inkisaf ve anomaliyalariInkisafi Cengelebenzer vezi bronxiogen vezilerden olub 6 mm uzunlugunda olan embrionda III udlaq cibinden inkisaf edir Ilk defe bunun mayasi qovuqcuq seklinde olur tez bir zamanda bu qovuqcuq kaudal terefe dogru boyuyur menfezi itir Evvelce cengelebenzer vezininmaysi inkisaf etdiyi menbe ile epitel axacaq lat ductus thymopharyngeus vasitesile rabitede olur sonradan bu axacaq reduksiya edir ve vezinin mayasi zolaq seklini alir Bu zolagin kaudal hissesi cox qalinlasir kranial hissesi ise nazik qalir yeni zeif inkisaf edir nehayet mayanin kranial boyun hissesi lat thymus cervicalis reduksiya edir kaudal dos hissesi inkisafa davam edir ve son cengelebenzer vezini lat thymus thoracicus teskil edir sag ve solmayalar asagi kaudal terefe yerlerini deyismekle yeni enme lat descensus thymi prosesini kecirmekle beraber orta xette yaxinlasir ve bir birile birlesir neticede tek cengelebenzer vezi meydana cixir IV udlaq cibinin epitelinden de bir epitel tumurcuq meydana cixir adeten bu tumurcuq maya reduksiya olur cox nadir hallarda inkisafa davam edib lat parathymus adlanan toreme seklinde qalir ve qalxanabenzer vezinin daxilinde yerlesir Anomaliyalari Cengelebenzer vezinin anomaliyalarindan boyun cengelebenzer vezinin lat thymus cervicalis qalmasina ve ya elave cengelebenzer vezinin lat thymus accessorius meydana cixmasina tesaduf edilir lat Thymus cervicalis tesaduf ederse sag ve sol paylardan baslayib yuxariya qalxir ve qalxanabenzer vezinin bogazina catir lat thymuc accessorius ayrica payciqlardan teskil olaraq cengelebenzer vezinin qonsulugunda ve ya qalxanabenzer vezinin daxilinde tesaduf olunur Bu nov anomaliya insanda cox az tesaduf edilir Bezen cengelebenzer vezi anadangelme olaraq tamamile inkisaf etmir Yas xususiyyetleriCengelebenzer vezi usaqlarda heddi bulug dovrunedek 15 yasinadek inkisaf edir Yeni dogulmus usaqda cekisi 10 15 q olur heddi bulug dovrunde cekisi 35 40 q a catir Bu dovrden sonra yavas yavas reduksiya etmeye baslayir payciqlarin hecmi kicilir parenxim azalir ve piy toxumasi ile evez olunur 25 yasinda cengelebenzer vezinin cekisi 25 q a dusur 60 yasinda 15 q a 70 yasinda 6 q a beraber olur Qocalarda cengelebenzer vezi bir parca piy toxumasindan basqa bir sey deyildir bunun daxilinde parenximden yalniz xirda qaliqlara tesaduf edilir Vaskulyarizasiya ve innervasiyasiCengelebenzer vezi qani lat rami thymici dos qefesinin daxili arteriyalarindan lat aa thoracicae internae ve onun saxelerinden lat rami mediastinales et a pericardiacophrenica asagi qalxanabenzer arteriyalardan alir Bunlar arakesmeleri teqib ederek payciqlara daxil olur ve qabiq maddede kapillyar toru teskil edir Buradan venoz qan payciqarasi venalar lat vv interlobularis vasitesile lat vv thymicae adli damarlara toplanir Bu venalarin bir qismi arteriyalara uygun venalar ve diger qismi sol bazu bas venasina acilir Cengelebenzer vezi azan sinirlerden gelen saxelerle lat rr thymici ve lat plexus thoracicus internus adli simpatik kelefden cixan saxeler ile innervasiya olunur Kapsulu diafraqma ve boyun sinirlerinden gelen saxelerle techiz olunur Cengelebenzer veziden gelen limfa ortadivar limfa duyunlerine toplanir VezifesiUsaq anadan olandan sonra cengelebenzer vezi oz vezifesini ifa etmeye baslayir ve cinsiyyet vezileri yetisdikde vezifesinden qalir cunki onlar bu vezini antoqonist uzvler kimi tormozlayir Cavan heyvanlarin cengelebenzer vezini cixartdiqda skeletleri yumusalmaga baslayir ve boyatmadan qalir Bu vezi tursularin emele gelmesine mane olur ve artiq miqdarda emele gelen tursulari neytrallasdirir Sumuklerde kalsium duzlarinin cokmesini ve boyatma prosesini tenzim edir Cengelebenzer vezinicixartdiqdan sonra zahir olan elametlere lat cachexia thymopriva deyilir Cengelebenzer vezi hormonal vezifesinden basqa qnin terkibine tesir ederek ag qan cisimciklerinin limfositlerin miqdarini coxaldir bezen boyuklerde cengelebenzer vezi qalir bele halda vucudda limfa sistemi cox inkisaf etmis olur cinsiyyet uzvlerinin hipoplaziyasi meydana cixir ve vucudun psixi muqavimeti azalir bu hala lat status thymicolymphaticus deyilir IstinadlarMenbeProf Kamil Ebdulsalam oglu Balakisiyevin Insanin Normal Anatomiyasi III cild MAARIF Nesriyyati Baki 1982 R D Sinelnikov Atlas anatomii cheloveka 4 toma Anatomy Embryologie olu kecid Hemcinin bax