Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Analitik kimya — maddələrin tərkibinin tədqiqat metodları haqqında elm. Analitik kimyanın predmeti analiz metodları işləyib hazırlamaq, onların praktiki həyata keçirilməsini müəyyənləşdirməklə yanaşı bu metodların nəzəri əsaslarını yaratmaqdan ibarətdir. O iki müxtəlif bölmədən ibarətdir: keyfiyyət analizi (vəsfi analiz) və miqdari analiz. Vəsfi analiz üsullarının köməyi ilə bizi maraqlandıran maddənin hansı kimyəvi komponentlərdən təşkil olunduğunu müəyyən etmək olar. Miqdari analizin məqsədi analiz olunan maddənin tərkibinə daxil olan kimyəvi elementlərin miqdarca nisbətini müəyyən etməkdir. Eləcə də analiz olunan nümunənin vahid həcminə və ya kütləsinə daxil olan elementin və ya digər tərkib hissəsinin kütləsini və ya qatılığını bilmək çox vacibdir.
Növləri
Kimyəvi analiz sırasıyla kalitatif (keyfiyyət) və kantitatif (nicel) olmaq üzrə iki şəkildə tətbiq olunur. Bir maddənin hansı komponentlərdən (element və ya mürəkkəblərdən) meydana gəldiyini tapmağa yarayan analiz növünə kalitatif; bu komponentlərdən hər birinin nə formada olduğunu tapmağa yarayan analiz növünə də kantitatif analiz deyilir.
Kantitatif analiz, metodlar cəhətdən və müasir olmaq üzrə ikiyə ayrılar. Klassik metodlar maddənin ağırlıq və həcm xüsusiyyətlərinə söykənən metodlardır. Maddənin ağırlığı göz önünə alınaraq edilən analizə gravimetrik, həcm göz önünə alınaraq edilənə də volumetrik analiz deyilir. Gravimetrik və volumetrik analizlərin hər ikisi də indiki vaxtda çox istifadə edilməkdədir. Xüsusilə fən və şəhərçiliyin inkişafıyla, mədəniyyəti təhdid etməyə başlıyan ətraf məsələlərinin təsbiti işləri bu metodların əhəmiyyətini bir qat daha artırmışdır.
Müasir metodlara İnstrumental metodlar (enstrümental analiz) də deyilməkdə olub, 1930-cu ildən sonra sürətli olaraq inkişafa başlamışdır. Bu metodlar, maddənin işıq absorbsiyonu, işıq emisyonu, magnetik, elektrik, radyoaktiflik kimi xüsusiyyətləri üzərinə qurulmuşdur. Bu gün yalnız bir xüsusiyyət üzərinə qurulmuş olan metodlar dərilərlə kitab doldurulacaq qədər çoxalmışdır. İnstrumental analiz klassik analizdən daha həssas, daha az zaman alıcı və daha asan olmaqla birlikdə, nəticələndirərinin qiymətləndirilməsi baxımından mütəxəssis kimyaçılara ehtiyac göstərər.
Bir analiz üçün tətbiq olunacaq analiz metodu maddə miqdarına bağlı olaraq dəyişər. 50 mgdən daha çox maddə miqdarı ilə edilən analizə makro analiz, 10–50 mg arasındakı miqdarla edilən analizə yarı-mikro analiz, 1–10 mg arasındakı miqdarla edilən analizə mikro analiz, 0,001–1 mg arasındakı miqdarla edilən analizə ultra-mikro analiz və 0,001 mgin altında qalan miqdarla edilən analizə də sub-mikro analiz deyilir. Mikro, ultra-mikro və sub-mikro analizlərə elmi işlərdə müraciət edilər.
Analiz metodları
Qeyri-üzvi maddələri analiz etdikdə hər şeydən əvvəl kimyəvi elementlər və ionlar təyin edilir. Üzvi təbiətli materiallar və ya maddələri təyin edərkən element və molekulyar analiz çox geniş tətbiq sahəsinə malikdir. O, mühüm təsərrüfat və elmi-texniki məsələlərin həll edilməsində çox vacibdir. Əridilmə zamanı poladın tərkibinin analizi metallurgiya prosesininin lazımi şəraitdə aparılmasına kömək edir. Suyu və havanı çirkləndirən qarışıqların qatılığını təyin etmədən ətraf mühitin vəziyətinə nəzarət etmək olur. Dağ mədənlərinin və filizlərinin kimyəvi analizi qiymətli mineralların axtarışının və kəşfiyyatının mühüm tərkib hissəsidir. Kosmik tədqiqatların məqsədi isə kosmik obyektlərin – Veneranın atmosferindəki qazların, Marsdakı dağ mədənlərinin Aydakı qruntların kimyəvi analizidir.
Analiz olunan nümunəvi parçalamadan – həll etmədən, əritmədən və s. aparılan qeyri-destruktiv analiz metodlarına çoxlu bilik, seçicilik, yaradıcılıq enerjisi sərf etmək lazımdır. Ən mürəkkəb məsələlərdən biri uzaq məsafədən analiz metodlarının yaradılmasıdır. Bu metodlar okeanın dibində və kosmosda gedən prosesləri laboratoriyada analiz etməyə imkan verir. Eləcə də sürətlə və eyni zamanda dəqiq analiz aparmaq üçün ekspress-metodlar lazımdır.
Tarixi
Analitik kimya böyük inkişaf yolu keçmişdir. XVIII əsrdə və XIX əsrin başlanğıcında bütün kimya xeyli dərəcədə analitik kimyaya meylli olmuşdur. Həqiqətən də müxtəlif təbii birləşmələrin tərkibinin öyrənilməsi, yeni elementlərin kəşfi, maddələrin keyfiyyət tərkibinin müəyyən edilməsi müxtəlif analitik məsələlərin həlli ilə həyata keçirildi.
Kimyəvi analiz termini XVIII əsrdə ingilis Robert Boyl təklif etmişdir. XVIII əsrdə və XIX əsrin başlanğıcında , Antuan Lavuazye, Q.Devi, Yens Yakov Bertselius görkəmli analitiklər olmişdular. Analitik kimya ilə ən çox məşğul olan İsveç elimi T.Berqman olmuşdur. Onu ilk peşəkar analitik-kimyaçı hesab etmək olar. Kimyəvi analizin əhəmiyyətini başa düşərək M.V.Lomonosov öz tədqiqatlarında ondan istifadə etmişdir.
XIX əsrdə klassik analiz metodları – qravimetrik, titrimetrik, qaz analiz metodları inkişaf etdi. XIX yüzilliyin sonunda V.Ostvald məhlulda ionların tarazlığına əsaslanaraq analitik kimyanın nəzəri əsaslarını yaratdı.
XX əsr analitik kimyanı çox effektiv analiz metodları ilə zənginləşdirdi. Müasir analitiklər öz işlərində kimyəvi, fiziki-kimyəvi, fiziki və hətta bioloji tədqiqat üsullarından istifadə edirlər. Ən dəqiq analiz metodlarından biri radiaktivasiya metodudur. Bu üsul nümunədə kimyəvi elementin milyonda bir faizini müəyyən etməyə imkan verir. Bunun üçün müasir cihazlar yaradılır, sənayedə cürbəcür analitik reaktivlər istehsal olunur.
İstifadə olunduğu sahələr
Elmin, texnologiyanın, klinikaların ehtiyaclarına görə müxtəlif cihaz və metodlar inkişaf etdirilmişdir. Məsələn: şəkər fabriklərində nizamlanmış polarimetreler köməyiylə şəkər çuğundurundakı şəkər nisbəti ölçülə bildiyi kimi, klinikalarda qan və sidikdəki törə, şəkər, azot; nizamlı vasitələrlə təyin edilə bilməkdədir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Terminlər — Analitik kimya". 2020-12-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-10-19.
- M. Abbasov, S. Məşədibəyova, R. İbadov. Təbiət elmləri lüğəti, Bakı 2006, səh. 24
- M. Abbasov, S. Məşədibəyova, R. İbadov. Təbiət elmləri lüğəti, Bakı 2006, səh. 25
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Analitik kimya maddelerin terkibinin tedqiqat metodlari haqqinda elm Analitik kimyanin predmeti analiz metodlari isleyib hazirlamaq onlarin praktiki heyata kecirilmesini mueyyenlesdirmekle yanasi bu metodlarin nezeri esaslarini yaratmaqdan ibaretdir O iki muxtelif bolmeden ibaretdir keyfiyyet analizi vesfi analiz ve miqdari analiz Vesfi analiz usullarinin komeyi ile bizi maraqlandiran maddenin hansi kimyevi komponentlerden teskil olundugunu mueyyen etmek olar Miqdari analizin meqsedi analiz olunan maddenin terkibine daxil olan kimyevi elementlerin miqdarca nisbetini mueyyen etmekdir Elece de analiz olunan numunenin vahid hecmine ve ya kutlesine daxil olan elementin ve ya diger terkib hissesinin kutlesini ve ya qatiligini bilmek cox vacibdir NovleriKimyevi analiz sirasiyla kalitatif keyfiyyet ve kantitatif nicel olmaq uzre iki sekilde tetbiq olunur Bir maddenin hansi komponentlerden element ve ya murekkeblerden meydana geldiyini tapmaga yarayan analiz novune kalitatif bu komponentlerden her birinin ne formada oldugunu tapmaga yarayan analiz novune de kantitatif analiz deyilir Kantitatif analiz metodlar cehetden ve muasir olmaq uzre ikiye ayrilar Klassik metodlar maddenin agirliq ve hecm xususiyyetlerine soykenen metodlardir Maddenin agirligi goz onune alinaraq edilen analize gravimetrik hecm goz onune alinaraq edilene de volumetrik analiz deyilir Gravimetrik ve volumetrik analizlerin her ikisi de indiki vaxtda cox istifade edilmekdedir Xususile fen ve seherciliyin inkisafiyla medeniyyeti tehdid etmeye basliyan etraf meselelerinin tesbiti isleri bu metodlarin ehemiyyetini bir qat daha artirmisdir Muasir metodlara Instrumental metodlar enstrumental analiz de deyilmekde olub 1930 cu ilden sonra suretli olaraq inkisafa baslamisdir Bu metodlar maddenin isiq absorbsiyonu isiq emisyonu magnetik elektrik radyoaktiflik kimi xususiyyetleri uzerine qurulmusdur Bu gun yalniz bir xususiyyet uzerine qurulmus olan metodlar derilerle kitab doldurulacaq qeder coxalmisdir Instrumental analiz klassik analizden daha hessas daha az zaman alici ve daha asan olmaqla birlikde neticelendirerinin qiymetlendirilmesi baximindan mutexessis kimyacilara ehtiyac gosterer Bir analiz ucun tetbiq olunacaq analiz metodu madde miqdarina bagli olaraq deyiser 50 mgden daha cox madde miqdari ile edilen analize makro analiz 10 50 mg arasindaki miqdarla edilen analize yari mikro analiz 1 10 mg arasindaki miqdarla edilen analize mikro analiz 0 001 1 mg arasindaki miqdarla edilen analize ultra mikro analiz ve 0 001 mgin altinda qalan miqdarla edilen analize de sub mikro analiz deyilir Mikro ultra mikro ve sub mikro analizlere elmi islerde muraciet ediler Analiz metodlariQeyri uzvi maddeleri analiz etdikde her seyden evvel kimyevi elementler ve ionlar teyin edilir Uzvi tebietli materiallar ve ya maddeleri teyin ederken element ve molekulyar analiz cox genis tetbiq sahesine malikdir O muhum teserrufat ve elmi texniki meselelerin hell edilmesinde cox vacibdir Eridilme zamani poladin terkibinin analizi metallurgiya prosesininin lazimi seraitde aparilmasina komek edir Suyu ve havani cirklendiren qarisiqlarin qatiligini teyin etmeden etraf muhitin veziyetine nezaret etmek olur Dag medenlerinin ve filizlerinin kimyevi analizi qiymetli minerallarin axtarisinin ve kesfiyyatinin muhum terkib hissesidir Kosmik tedqiqatlarin meqsedi ise kosmik obyektlerin Veneranin atmosferindeki qazlarin Marsdaki dag medenlerinin Aydaki qruntlarin kimyevi analizidir Analiz olunan numunevi parcalamadan hell etmeden eritmeden ve s aparilan qeyri destruktiv analiz metodlarina coxlu bilik secicilik yaradiciliq enerjisi serf etmek lazimdir En murekkeb meselelerden biri uzaq mesafeden analiz metodlarinin yaradilmasidir Bu metodlar okeanin dibinde ve kosmosda geden prosesleri laboratoriyada analiz etmeye imkan verir Elece de suretle ve eyni zamanda deqiq analiz aparmaq ucun ekspress metodlar lazimdir TarixiAnalitik kimya boyuk inkisaf yolu kecmisdir XVIII esrde ve XIX esrin baslangicinda butun kimya xeyli derecede analitik kimyaya meylli olmusdur Heqiqeten de muxtelif tebii birlesmelerin terkibinin oyrenilmesi yeni elementlerin kesfi maddelerin keyfiyyet terkibinin mueyyen edilmesi muxtelif analitik meselelerin helli ile heyata kecirildi Kimyevi analiz termini XVIII esrde ingilis Robert Boyl teklif etmisdir XVIII esrde ve XIX esrin baslangicinda Antuan Lavuazye Q Devi Yens Yakov Bertselius gorkemli analitikler olmisdular Analitik kimya ile en cox mesgul olan Isvec elimi T Berqman olmusdur Onu ilk pesekar analitik kimyaci hesab etmek olar Kimyevi analizin ehemiyyetini basa duserek M V Lomonosov oz tedqiqatlarinda ondan istifade etmisdir XIX esrde klassik analiz metodlari qravimetrik titrimetrik qaz analiz metodlari inkisaf etdi XIX yuzilliyin sonunda V Ostvald mehlulda ionlarin tarazligina esaslanaraq analitik kimyanin nezeri esaslarini yaratdi XX esr analitik kimyani cox effektiv analiz metodlari ile zenginlesdirdi Muasir analitikler oz islerinde kimyevi fiziki kimyevi fiziki ve hetta bioloji tedqiqat usullarindan istifade edirler En deqiq analiz metodlarindan biri radiaktivasiya metodudur Bu usul numunede kimyevi elementin milyonda bir faizini mueyyen etmeye imkan verir Bunun ucun muasir cihazlar yaradilir senayede curbecur analitik reaktivler istehsal olunur Istifade olundugu sahelerElmin texnologiyanin klinikalarin ehtiyaclarina gore muxtelif cihaz ve metodlar inkisaf etdirilmisdir Meselen seker fabriklerinde nizamlanmis polarimetreler komeyiyle seker cugundurundaki seker nisbeti olcule bildiyi kimi klinikalarda qan ve sidikdeki tore seker azot nizamli vasitelerle teyin edile bilmekdedir Hemcinin baxAlkalimetriyaIstinadlar Terminler Analitik kimya 2020 12 02 tarixinde Istifade tarixi 2013 10 19 M Abbasov S Mesedibeyova R Ibadov Tebiet elmleri lugeti Baki 2006 seh 24 M Abbasov S Mesedibeyova R Ibadov Tebiet elmleri lugeti Baki 2006 seh 25Xarici kecidlerhttp www ufuksaglam com 2013 12 03 analitik kimya klasikleri olu kecid Vikianbarda Analitik kimya ile elaqeli mediafayllar var