Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Hamarkənd — Azərbaycan Respublikasının Yardımlı rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
| Hamarkənd | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Yardımlı rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 866 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
Hamarkənd Yardımlı rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Peştəsər silsiləsinin ətəyindədir. Oykonim hamar (düzən) və kənd sözlərindən düzəlib, "düzənlikdə yerləşən kənd" mənasındadır. Yaşayış məntəqəsi həqiqətən də düzənlikdə salınmışdır.
Tarixi
"Azərbaycan toponimlərinin ensklopedik lüğəti"ndə Hamarkənd oykonimi hamar (düzən) və kənd şəklində, yəni, "düzəndə yerləşən kənd" mənasında izah edilmişdir. Kəndin son dəfə salınma tarixi Səfəvilər dövrünə təsadüf edir. Ətraf kəndlərə nisbətən düzənlikdə və hamar yerdə yerləşdiyi üçün 20-ci əsrin əvvəllərindən kəndin adı dəyişilərək, Hamarkənd adlanır. Kəndin qəbiristanlığındakı məzarüstü abidələrin, baş daşlarının, sinə daşlarının üzərindəki yazı və naxışlarının araşdırılıb öyrənilməsi üçün Azərbaycan Milli Elmlər Akademyasının arxeologiya institunun əməkdaşı tərəfindən tədqiq edilərək bildirilmişdiki bu tayfa 13–15-ci əsrin nümunələrinə təsadüf edir, daha doğrusu 1500-cü ildə Şah İsmayıl Xətainin qurub-yaratdığı qüdrətli Azərbaycan Dövlətinin, Səfəvilərin "Şiəlik" məzhəbinin kökündən gəlir. Bu tayfa sırf Bəylərbəyi tayfalarının bir qoludur. Bəylərli tayfası o dövrdən burada məskunlaşaraq, göstərilən faktlarda öz bariz nümunəsini və təsdiqini tapmışdır. Mənbəyi hazırda Bəylərli tayfasının (Bəy Yurdunun) göstərilən tarixi-qədimiliyi ilə seçilən həmin abidələr, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən qorunur. Mənbələrə görə, Zenqaran kəndinin əsası Mollalı tayfası tərəfindən qoyulmuşdur. Zenqaran kəndlərindəki mollalıların tarixi məşhur din xadimi Şeyx Hüseynin adı ilə bağlıdır. Cənubi Azərbaycandan gələn Şeyx Hüseyn Zuvandda (indiki Lerik rayonu ərazisində) Hüseynabad kəndinin əsasını qoymuşdur. Mollalıların nümayəndələrindən biri olan Qasım Mollalı Səfəvi sarayında vəzir olmuş, təhsil və tərbiyə işlərinə baxmışdır. Hamarkənd kəndində üç tayfa vardır: Bəylərli, Mollalı və Səfxanlı. Azərbaycan ərazisində bir çox oykonimlər Mollalı tayfasının adı ilə bağlıdır. Mollalılar türk tayfasıdır. Q. Qeybullayev yazır ki, XX əsrin əvvəllərində Muğanda 44 yarımköçəri tayfa birliyi muğanlı adlanırdı. Şahsevənlərin arasında tayfalardan biri də muğanlı idi. XIX əsrin ortalarında Muğanlı tayfa birliyi 275 ailədən və 20 tirədən ibarət idi. Onların arasında mollalıların da adı çəkilir. XIX əsrdə tayfa birliklərindən biri də qaraçorlu idi. 4 qola ayrılan Qaraçorlu tayfasının Əliyanlı qollarından birinin adı Mollalı olmuşdur. Qaraçorlu (Xəzər tayfasının bir qolu kimi də qeyd olunur) tayfalarına gəldikdə, deyə bilərik ki, bu tayfa birliyi, əsasən Laçın-Kəlbəcər ərazilərində məskunlaşmışdır. Türkiyədə Orduda Mollalı məhəlləsi muxtarlığı vardır. Azərbaycan ərazisində Mollalar, Mollaoba və Mollalılar adı ilə bir çox yaşayış məntəqələri mövcuddur: Mollalar (Ağdam rayonunun Boyəhmədli və Əliməmmədli i.ə.v.-də kənd; Laçın rayonunun Hocaz i.ə.v.-də kənd; Tovuz rayonunun Böyükqışlaq i.ə.v.-də kənd); Mollalı (Lənkəran r-nun Rvo i.ə.v.-də kənd-indiki adı Mollakənd; Mollaoba (Masallı rayonu), Bərdə rayonunun eyniadlı i.ə.v.-də kənd; Cəlilabad r-nun Kürdlər i.ə.v.-də kənd; Qubadlı r-nun Hal i.ə.v.-də kənd; Oğuz r-nun Sincan i.ə.v.-də kənd;). Hamarkənd kəndindən çıxan mollalılar indiki Masallı, Cəlilabad, Biləsuvar, Göyçay və b. rayonlarda yığcam halda yaşayırlar. Səfxanlılar Hamarkənd kəndinə XVIII əsrin sonlarında Yəməndən köçürülüb gətirilmişlər. Şuşa şəhər Şırlan i.ə.v.-də Səfixanlar kəndi mövcuddur. Səfixanlar sərkarların tirələrindən biri olmuşdur. 1917-ci ildə Bərdə rayon Şirvanlı icmasında Səfixan Sərkar adlı yaşayış məntəqəsi qeydə alınmışdır. Maldarlıqla məşğul olmuş sərkar elatı Xançobanı tayfasının qollarından biri hesab olunur.
Arxeoloji qazıntılar
Bu ərazilərdən ilk orta əsrlərə və ya III–V əsrlərə aid küp qəbirlər aşkar edilmişdir. Arxeoloqlar küp qəbirlərdə dəfnetmə adətinin tarixən olduqca qədim olduğunu qeyd edirlər. Başqa bir fikrə görə, kəndin ilk sakinləri vaxtilə "Əlli evlər" adlanan yerdə binə salmış, sonralar indiki Hamarkənd ərazisinə köçmüşlər. Qeyd edək ki, Hamarkənd də daxil olmaqla bir çox kəndlərin yaylaq yerlərinə çevrilən Tiydaş, Dibyurd, Xəlil yurdu, Qoşadaş, Abidin yurdu, Şəhriyar qəbiristanlığı yaxınlığınakı ərazilər, Qaradağlı, Sarıbulaq, Çobançağıran daş, Ağdaş, Mursağlu və s. toponimlərin bir çoxu İslamdan əvvəlki qədim yaşayış məskənləridir.
İnzibati ərazi vahidi kimi
Hamarkənd Yardımlı rayonunda həm də inzibati ərazi vahidinin adıdır. Kəndin düzənliklə, hamar yerlə əlaqələndirməsini xalq etimologiyası kimi qəbul edirik. Toponimin tərkibindəki hamar sözü qədim qamər// qəmər, yaxud da amar sözünün fonetik variantıdır. Ola bilsin ki, amar sözü səsartımı nəticəsində hamar şəklinə düşmüşdür. Bu söz qədim türk dillərində "çay" mənasında işlənmişdir. Bu sözlə yaranmış indiki Xocavənd ərazisində Amaras çayı mövcuddur. Bu hidrotoponimin mənası "böyük çay qolu" (amar-"çay", as-"böyük çay qolu") anlamındadır. Amur çayının adı da bu anlama gəlir. Bu fikrə görə Hamarkənd sözü "çay yaxınlığında salınmış yaşayış məntəqəsi" mənasındadır. Q. Kazımov şumer mənşəli Marduk allah adının da amar olduğunu edir. (s. 292) Toponimin mənşəyi ilə bağlı digər fikirləri nəzərdən keçirək. Dilimizin dialekt və şivələrində qamər//qəmər//qəməral// qəmaran//qəmərən sözü vardır.1.qəmər (Füzuli, İmişli)- sarımtıl at (O qəmər taydan yaxşı qaçır) 2.qəməran//qəməral (Biləsuvar, Salyan, Qazax)- inqilabdan əvvəl ailə üzvlərinin qeydə alındığı xüsusi dəftər.3 qəməran (Salyan, Biləsuvar)- 1.əkin sahəsi. 2. vəkalətnamə, inanış. Qamər//qəmər sözü qəməral şəklində Yardımlı şivələrində də "qəbilə, ailə başçısı", "təsərrüfat" mənaslarında təsadüf edilir. Toponimin izahında sözün Yardımlı şivələrində işlənən mənası həqiqətə daha yaxındır. Bu fakta əsaslansaq, sözün (hamar//qamər və kənd) qədim türk mənşəli olduğu aydın olur. Yeri gəlmişkən, deyək ki, -an topoformantı qədim türkcəmizdə də kəmiyyət və mənsubiyyət mənası bildirmişdir. Odur ki, bu şəkilçinin birbaşa iran dilləri ilə əlaqələndirilməsi yanlışdır. Məsələn, 1.qəm//qam-ər-an-1.qam (maq-kahin) ərlər.2.sonrakı mənası: qəbilə, ailə, tayfa başçıları; Sabal//Saval-an, Hun-an – hunlar (Tovuzda Xunan qala), kot-an, Alp-an, Tur-an və s. Oykonimin "qəbilə, yaxud ailə başçısına məxsus yer" mənası da vardır. İkinci fikir qəməran//qəməral sözünün kökündəki arxaikləşmiş qamər//qəmər sözüdür. Sözün kökündəki qam//qəm və ər elementləri asanlıqla hissələrə parçalanır. Qam//qəm sözü qədim türk dilində müqəddəs, kahin , tanrı mənasındadır. Yəni, "Kahinlər yurdu", yaxud "maqlar yaşayan ərazi". F. Cəlilov qam//kam sözlərinin şamanla əlaqəsini göstərmişdir. Qədim türk dillərində k/s dialekt fərqi (köpək-sobak, kırık-sorok, kəfən- cavan) kam//sam paralelliyini ortaya çıxarmış və sam/şam dəyişməsilə sonralar şaman (şam-an) sözü yaranmışdır. Q. Kazımov da qamın maqlarla bağlı olduğunu çox maraqlı faktlarla əsaslandırmışdır. Hünar sözü "Qədim türk lüğəti"ndə belə izah olunur: "hünar- masterstvo, iskusstvo, umenie- hünar birla davlat birikilmagı bulunmaz". Sözügedən ərazidə sənətkarlığın xüsusi inkişaf etməsinə dair faktlar var. Bu barədə XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərinə aid arxeoloji xəritədə Hamarkəndin də adı qeyd olunur. Mənbələrdə Hamarkəndin əvvəlki adı Baltabur şəklində qeydə alınmışdır. Toponimin mənşəyi barədə fikirlər müxtəlif ola bilər: Baltabur//Bəltəbər//Paltabərə. Fikrimizcə, toponim iki komponentdən ibarət olub, Palta və bərə sözlərindən yaranmışdır. Bərə sözü eyni mənada e.ə.834-cü ilə aid mənbələrdə və E.ə. 714-cü ildə "Aşşura məktub" yazısında "barra" şəkində qeydə alınmışdır. Manna vilayətlərindən Sanqqibutidə Bara yer adı qeydə alınmışdır. Söz Azərbaycan dilindəki bərə "qoyun saxlanılan yer" sözü ilə əlaqələndirilir.(səh.223) Q. Qeybullayev Savalan dağının ətəyində hazırda Bari kəndi olduğunu göstərmişdir.(Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən. Bakı, 1994, s.73) Bərə sözü ilə bağlı Yardımlı ərazisində yer adları geniş yayılmışdır. Məsələn, Savalan dağı ilə üzbəüz qədim Şıxhüseyn kəndi yaxınlığında "Dori bərə" yer adı mövcuddur. Lakin yerli əhalinin fikrinə görə, bu ərazilər vaxtilə su ilə örtülü olmuş, dori bərə sözü də buradan yaranmışdır. Toponim "keçid yeri" mənasındadır. Yenə Savalan- Sarıbulaq yaxınlığında "Bərəncü dərəsi" adlanan yer mövcuddur. Göründüyü kimi, bərəncü sözü qədim dil elementlərini daha mükəmməl şəkildə qoruyub- saxlamışdır. Cü- su sözünün daha qədim formasıdır. Ümumiyyətlə, su sözünə Yardımlı toponimlərində cü//cu//cur və ur variantlarında rast gəlmək mümkündür. (İlicur-İsti su) və s. Yardımlı şivələrində Palta sözü palıd sözünün metateza formasıdır. Hamarkənd şivəsində paltagilə (palıd qozası) sözü vardır. Bərə sözü isə dialekt və şivələrimizdə müxtəlif mənalarda işlənməkdədir. 1.bağ və ya bostanların arasından gedən yol (Lənkəran, Kürdəmir). 2.kiçik arx, eləcə də əkin sahələrini suvarmaq (Bakı, Füzuli, Göyçay, İmişli, Quba, Ucar). 3. su arxının keçməsi üçün çəpərin altında düzəldilmiş yer. 4.arxda ləkə su buraxılan yer (Qarakilsə, Qazax, Şəki, Tovuz). 5. çəpərin keçid yeri (Şəki) 6.qoyunları sağmaq üçün düzəldilən yer, keçid (Qarakilsə, Qazax, Tovuz). 7.sahilə yaxın dayaz yer.
Burada bərə sözünün yuxarıda qeyd etdiyimiz 5-ci və 6-cı mənaları toponimin "palıddan tikilmiş mal-heyvan bərəsi" mənasında olduğunu göstərir. Yerli əhalinin də fikri belədir. Bur sözünün "qurd" mənasında qədim dilimizdəki böre//büre və pir sözünün fonetik variantı vardır. Bur sözü həm də qədim türk dillərində "yüksəklik", "təpə" mənasında işlənmişdir. Baltabər oykonimi hun-qıpçaq mənşəli tayfa adını da özündə əks etdirir. Q. Qeybullayev "müxtəlif türk etnonimlərilə bağlı etnotoponimlər"dən bəhs edərkən balta və qurt etnonimlərinin də adını qeyd edir. XIX əsrdə Şimali Qafqazda Balta, Bolta-Çokrak toponimləri qeyd olunur. Bu etnonim Özbəkistanda qıpçaqlar arasında boltalı və maylı-balta şəklində qeyd olunur. Baltaçı oykonimi Qazan xanlığı dövründə mövcud olmuşdur. Şəki ərazisindəki Baltalı oykonimi də balta etnonimi ilə əlaqədardır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti". İki cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007, səh. 318
- Toponimiya Azerbaydjana, səh.72
- yenə orada. səh.73
- ATEL, II c, 114–116
- ATEL, II c.s.184
- yenə orada. s.187
- ADL, Ankara, 1999, s. 322
- Drevnetyurkskiy slovar, "Nauka", Leninqrad, 1969, s. 198
- Q. Kazımovun göstərilən əsəri, səh.228
- ADL, I cilt, Ankara, 1999, səh.47
- "Toponimiya Azerbaycana", səh. 59
- Şaniyazov K. "K etniçeskoy istorii uzbekskoqo naroda", s. 82
- Q. Qeybullayevin göstərilən əsəri, s. 60
 | Yardımlı rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Hamarkend Azerbaycan Respublikasinin Yardimli rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Hamarkend38 51 34 sm e 48 15 55 s u Olke AzerbaycanRayon Yardimli rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 866 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 722 nef Hamarkend Hamarkend Yardimli rayonunun eyniadli inzibati erazi vahidinde kend Pesteser silsilesinin eteyindedir Oykonim hamar duzen ve kend sozlerinden duzelib duzenlikde yerlesen kend menasindadir Yasayis menteqesi heqiqeten de duzenlikde salinmisdir Tarixi Azerbaycan toponimlerinin ensklopedik lugeti nde Hamarkend oykonimi hamar duzen ve kend seklinde yeni duzende yerlesen kend menasinda izah edilmisdir Kendin son defe salinma tarixi Sefeviler dovrune tesaduf edir Etraf kendlere nisbeten duzenlikde ve hamar yerde yerlesdiyi ucun 20 ci esrin evvellerinden kendin adi deyisilerek Hamarkend adlanir Kendin qebiristanligindaki mezarustu abidelerin bas daslarinin sine daslarinin uzerindeki yazi ve naxislarinin arasdirilib oyrenilmesi ucun Azerbaycan Milli Elmler Akademyasinin arxeologiya institunun emekdasi terefinden tedqiq edilerek bildirilmisdiki bu tayfa 13 15 ci esrin numunelerine tesaduf edir daha dogrusu 1500 cu ilde Sah Ismayil Xetainin qurub yaratdigi qudretli Azerbaycan Dovletinin Sefevilerin Sielik mezhebinin kokunden gelir Bu tayfa sirf Beylerbeyi tayfalarinin bir qoludur Beylerli tayfasi o dovrden burada meskunlasaraq gosterilen faktlarda oz bariz numunesini ve tesdiqini tapmisdir Menbeyi hazirda Beylerli tayfasinin Bey Yurdunun gosterilen tarixi qedimiliyi ile secilen hemin abideler Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi terefinden qorunur Menbelere gore Zenqaran kendinin esasi Mollali tayfasi terefinden qoyulmusdur Zenqaran kendlerindeki mollalilarin tarixi meshur din xadimi Seyx Huseynin adi ile baglidir Cenubi Azerbaycandan gelen Seyx Huseyn Zuvandda indiki Lerik rayonu erazisinde Huseynabad kendinin esasini qoymusdur Mollalilarin numayendelerinden biri olan Qasim Mollali Sefevi sarayinda vezir olmus tehsil ve terbiye islerine baxmisdir Hamarkend kendinde uc tayfa vardir Beylerli Mollali ve Sefxanli Azerbaycan erazisinde bir cox oykonimler Mollali tayfasinin adi ile baglidir Mollalilar turk tayfasidir Q Qeybullayev yazir ki XX esrin evvellerinde Muganda 44 yarimkoceri tayfa birliyi muganli adlanirdi Sahsevenlerin arasinda tayfalardan biri de muganli idi XIX esrin ortalarinda Muganli tayfa birliyi 275 aileden ve 20 tireden ibaret idi Onlarin arasinda mollalilarin da adi cekilir XIX esrde tayfa birliklerinden biri de qaracorlu idi 4 qola ayrilan Qaracorlu tayfasinin Eliyanli qollarindan birinin adi Mollali olmusdur Qaracorlu Xezer tayfasinin bir qolu kimi de qeyd olunur tayfalarina geldikde deye bilerik ki bu tayfa birliyi esasen Lacin Kelbecer erazilerinde meskunlasmisdir Turkiyede Orduda Mollali mehellesi muxtarligi vardir Azerbaycan erazisinde Mollalar Mollaoba ve Mollalilar adi ile bir cox yasayis menteqeleri movcuddur Mollalar Agdam rayonunun Boyehmedli ve Elimemmedli i e v de kend Lacin rayonunun Hocaz i e v de kend Tovuz rayonunun Boyukqislaq i e v de kend Mollali Lenkeran r nun Rvo i e v de kend indiki adi Mollakend Mollaoba Masalli rayonu Berde rayonunun eyniadli i e v de kend Celilabad r nun Kurdler i e v de kend Qubadli r nun Hal i e v de kend Oguz r nun Sincan i e v de kend Hamarkend kendinden cixan mollalilar indiki Masalli Celilabad Bilesuvar Goycay ve b rayonlarda yigcam halda yasayirlar Sefxanlilar Hamarkend kendine XVIII esrin sonlarinda Yemenden kocurulub getirilmisler Susa seher Sirlan i e v de Sefixanlar kendi movcuddur Sefixanlar serkarlarin tirelerinden biri olmusdur 1917 ci ilde Berde rayon Sirvanli icmasinda Sefixan Serkar adli yasayis menteqesi qeyde alinmisdir Maldarliqla mesgul olmus serkar elati Xancobani tayfasinin qollarindan biri hesab olunur Arxeoloji qazintilarBu erazilerden ilk orta esrlere ve ya III V esrlere aid kup qebirler askar edilmisdir Arxeoloqlar kup qebirlerde defnetme adetinin tarixen olduqca qedim oldugunu qeyd edirler Basqa bir fikre gore kendin ilk sakinleri vaxtile Elli evler adlanan yerde bine salmis sonralar indiki Hamarkend erazisine kocmusler Qeyd edek ki Hamarkend de daxil olmaqla bir cox kendlerin yaylaq yerlerine cevrilen Tiydas Dibyurd Xelil yurdu Qosadas Abidin yurdu Sehriyar qebiristanligi yaxinliginaki eraziler Qaradagli Saribulaq Cobancagiran das Agdas Mursaglu ve s toponimlerin bir coxu Islamdan evvelki qedim yasayis meskenleridir Inzibati erazi vahidi kimiHamarkend Yardimli rayonunda hem de inzibati erazi vahidinin adidir Kendin duzenlikle hamar yerle elaqelendirmesini xalq etimologiyasi kimi qebul edirik Toponimin terkibindeki hamar sozu qedim qamer qemer yaxud da amar sozunun fonetik variantidir Ola bilsin ki amar sozu sesartimi neticesinde hamar sekline dusmusdur Bu soz qedim turk dillerinde cay menasinda islenmisdir Bu sozle yaranmis indiki Xocavend erazisinde Amaras cayi movcuddur Bu hidrotoponimin menasi boyuk cay qolu amar cay as boyuk cay qolu anlamindadir Amur cayinin adi da bu anlama gelir Bu fikre gore Hamarkend sozu cay yaxinliginda salinmis yasayis menteqesi menasindadir Q Kazimov sumer menseli Marduk allah adinin da amar oldugunu edir s 292 Toponimin menseyi ile bagli diger fikirleri nezerden kecirek Dilimizin dialekt ve sivelerinde qamer qemer qemeral qemaran qemeren sozu vardir 1 qemer Fuzuli Imisli sarimtil at O qemer taydan yaxsi qacir 2 qemeran qemeral Bilesuvar Salyan Qazax inqilabdan evvel aile uzvlerinin qeyde alindigi xususi defter 3 qemeran Salyan Bilesuvar 1 ekin sahesi 2 vekaletname inanis Qamer qemer sozu qemeral seklinde Yardimli sivelerinde de qebile aile bascisi teserrufat menaslarinda tesaduf edilir Toponimin izahinda sozun Yardimli sivelerinde islenen menasi heqiqete daha yaxindir Bu fakta esaslansaq sozun hamar qamer ve kend qedim turk menseli oldugu aydin olur Yeri gelmisken deyek ki an topoformanti qedim turkcemizde de kemiyyet ve mensubiyyet menasi bildirmisdir Odur ki bu sekilcinin birbasa iran dilleri ile elaqelendirilmesi yanlisdir Meselen 1 qem qam er an 1 qam maq kahin erler 2 sonraki menasi qebile aile tayfa bascilari Sabal Saval an Hun an hunlar Tovuzda Xunan qala kot an Alp an Tur an ve s Oykonimin qebile yaxud aile bascisina mexsus yer menasi da vardir Ikinci fikir qemeran qemeral sozunun kokundeki arxaiklesmis qamer qemer sozudur Sozun kokundeki qam qem ve er elementleri asanliqla hisselere parcalanir Qam qem sozu qedim turk dilinde muqeddes kahin tanri menasindadir Yeni Kahinler yurdu yaxud maqlar yasayan erazi F Celilov qam kam sozlerinin samanla elaqesini gostermisdir Qedim turk dillerinde k s dialekt ferqi kopek sobak kirik sorok kefen cavan kam sam paralelliyini ortaya cixarmis ve sam sam deyismesile sonralar saman sam an sozu yaranmisdir Q Kazimov da qamin maqlarla bagli oldugunu cox maraqli faktlarla esaslandirmisdir Hunar sozu Qedim turk lugeti nde bele izah olunur hunar masterstvo iskusstvo umenie hunar birla davlat birikilmagi bulunmaz Sozugeden erazide senetkarligin xususi inkisaf etmesine dair faktlar var Bu barede XIX esrin sonu ve XX esrin evvellerine aid arxeoloji xeritede Hamarkendin de adi qeyd olunur Menbelerde Hamarkendin evvelki adi Baltabur seklinde qeyde alinmisdir Toponimin menseyi barede fikirler muxtelif ola biler Baltabur Belteber Paltabere Fikrimizce toponim iki komponentden ibaret olub Palta ve bere sozlerinden yaranmisdir Bere sozu eyni menada e e 834 cu ile aid menbelerde ve E e 714 cu ilde Assura mektub yazisinda barra sekinde qeyde alinmisdir Manna vilayetlerinden Sanqqibutide Bara yer adi qeyde alinmisdir Soz Azerbaycan dilindeki bere qoyun saxlanilan yer sozu ile elaqelendirilir seh 223 Q Qeybullayev Savalan daginin eteyinde hazirda Bari kendi oldugunu gostermisdir Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki 1994 s 73 Bere sozu ile bagli Yardimli erazisinde yer adlari genis yayilmisdir Meselen Savalan dagi ile uzbeuz qedim Sixhuseyn kendi yaxinliginda Dori bere yer adi movcuddur Lakin yerli ehalinin fikrine gore bu eraziler vaxtile su ile ortulu olmus dori bere sozu de buradan yaranmisdir Toponim kecid yeri menasindadir Yene Savalan Saribulaq yaxinliginda Berencu deresi adlanan yer movcuddur Gorunduyu kimi berencu sozu qedim dil elementlerini daha mukemmel sekilde qoruyub saxlamisdir Cu su sozunun daha qedim formasidir Umumiyyetle su sozune Yardimli toponimlerinde cu cu cur ve ur variantlarinda rast gelmek mumkundur Ilicur Isti su ve s Yardimli sivelerinde Palta sozu palid sozunun metateza formasidir Hamarkend sivesinde paltagile palid qozasi sozu vardir Bere sozu ise dialekt ve sivelerimizde muxtelif menalarda islenmekdedir 1 bag ve ya bostanlarin arasindan geden yol Lenkeran Kurdemir 2 kicik arx elece de ekin sahelerini suvarmaq Baki Fuzuli Goycay Imisli Quba Ucar 3 su arxinin kecmesi ucun ceperin altinda duzeldilmis yer 4 arxda leke su buraxilan yer Qarakilse Qazax Seki Tovuz 5 ceperin kecid yeri Seki 6 qoyunlari sagmaq ucun duzeldilen yer kecid Qarakilse Qazax Tovuz 7 sahile yaxin dayaz yer Burada bere sozunun yuxarida qeyd etdiyimiz 5 ci ve 6 ci menalari toponimin paliddan tikilmis mal heyvan beresi menasinda oldugunu gosterir Yerli ehalinin de fikri beledir Bur sozunun qurd menasinda qedim dilimizdeki bore bure ve pir sozunun fonetik varianti vardir Bur sozu hem de qedim turk dillerinde yukseklik tepe menasinda islenmisdir Baltaber oykonimi hun qipcaq menseli tayfa adini da ozunde eks etdirir Q Qeybullayev muxtelif turk etnonimlerile bagli etnotoponimler den behs ederken balta ve qurt etnonimlerinin de adini qeyd edir XIX esrde Simali Qafqazda Balta Bolta Cokrak toponimleri qeyd olunur Bu etnonim Ozbekistanda qipcaqlar arasinda boltali ve mayli balta seklinde qeyd olunur Baltaci oykonimi Qazan xanligi dovrunde movcud olmusdur Seki erazisindeki Baltali oykonimi de balta etnonimi ile elaqedardir Hemcinin baxYardimli rayonu Anzov Solqard Abbasabad Yardimli Istinadlar Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti Iki cildde I cild Baki Serq Qerb 2007 seh 318 Toponimiya Azerbaydjana seh 72 yene orada seh 73 ATEL II c 114 116 ATEL II c s 184 yene orada s 187 ADL Ankara 1999 s 322 Drevnetyurkskiy slovar Nauka Leninqrad 1969 s 198 Q Kazimovun gosterilen eseri seh 228 ADL I cilt Ankara 1999 seh 47 Toponimiya Azerbaycana seh 59 Saniyazov K K etniceskoy istorii uzbekskoqo naroda s 82 Q Qeybullayevin gosterilen eseri s 60 Yardimli rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Kend ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin