Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yuyucu maddələr -səthi aktiv maddələrdir.
Xassələri
Səthi aktiv maddələrin ən əhəmiyyətli xassələrindən biri, onların yuyucu maddə olmasıdır. Onlar yuyucu maddələr kimi çoxlu miqdarda alınır və geniş sürətdə işlədilir. Bəşəriyyət tarixində ən qədim səthi aktiv yuyucu maddə olan sabunun işləmə tarixi 2000 ilə yaxındır.
Səthi aktiv maddələrin yuyucu təsiri
Səthi aktiv maddələrin, o cümlədən sabunların yuyucu təsiri onların suda həll olduqda su fazasının səthi gərilməsini artıq dərəcədə azaltması ilə izah olunur. Bu cür su fazası çirkləri yaxşı isladır, daha doğrusu bu su bərk cismin (parçanın) səthindən axaraq onun kiçik məsamələrinə hopur, onu isladır və çirk hissəciklərini bərk cisim (parçanın lifləri) ilə olan rabitəsinin zəifləməsinə səbəb olur. Bu zaman molekulların hidrofob aqreqatları olan çirk hissələri parçalanaraq, kiçik kolloid hisəciklərinə çevrilir. Yuyucu maddənin molekulları və ya mitselləri bu çür hidrofob hissəciklərdə adsorbsiya olunaraq, hidrofil qatlar əmələ gətirir. Bu qatlar hissəciklərin bərk cisimlə (parça ilə) əlaqəsibi daha da zəiflədir. Bu zaman zəif mexaniki təsirdən (sürtünmə, ) yuyucu, maddə ilə əhatə olunmuş çirk hissəciklərinin parça ilə, habelə bir-biri ilə rabitəsi qırılır, onlar su məhluluna və köpüyə çevrilir. Çirkin parçalanmamış iri hissəcikləri yuyucu maddə pərdəsinə bürünərək emulsiyalaşır və ya suspenziyalaşıb, asılı halda yuyucu məhlulda qalır və yuyucu məhlulu dəyişdikdə kənar edilir. Yuma prosesi çox vaxt qarışdıqdan oraya hava keçməsi nəticəsində köpük əmələ gəlir. Köpük hava ilə dolmuş çoxlu qovucuqlardan ibarətdir. Bu zaman yuyucu maddənin molekulları öz hidrofob hissələri ilə havaya, hidrofil hissələri ilə suya tərəf yönəlir. Bu cür qovuqcuqlar yüngül olduu üçün məhlulun səthinə qalxır və orada olan yuyucu maddə molekulları qatını yuxarıya qaldıraraq, onun ikinci pərdəsi ilə örtülür. Nəticədə, məhlulun səthində yuyucu maddənin daha möhkəm, ikiqat molekulları (köpük)əmələ gəlir. Köpükdə yuyucu maddənin miqdarı məhluldan daha artıq olur. yuma zamanı köpük çirkin müxaniki sürətdə ayrılmasına kömək edir.
Yuma
Yuma prosesi demək olar ki, üç mərhələyə bölünür:
- Çirkli cismin və ya onun səthinin yaxşıca islanması
- Çirkin, səthdən qoparılmas
- Çirk maddənin möhkəm suspenziya halında saxlanması(onun təzədən yuyulan maddyə yapışmamasının təmin olunması).
Qeyd etmək lazımdır ki, yuyucu təsirə aid yuxarıda göstərilən mexnanizm əsasən sabuna aiddir, başqa yuyucu maddələr bir qədər başqa mexanizm üzrə də təsir edə bilər.
Təbii birləşmələr yuyucu maddə kimi
Sabunla bərabər bir yuyucu maddə kimi bəzi təbii birləşmələr də çoxdan məlumdur. Onlardan , saponinləri və öd turşularını göstərmək olar. Kanifolun yuyucu maddə olan əsəs tərkib hisəsi abiyetin turşusudur.
bitkilərdən bir çoxunda rast gələn mürəkkəb tərkibə malik irimolekullu birləşməlrdir. Onu sabunkökü biyankökü və s.bitkilərin köklərini xırdalayıb isti su ilə ekstraksiya etməklə alırlar. Sonra ekstrakt süzülüb buxarlandırılır, əldə edilən bərk məhsul yaxşı köpüklənir, neytral reaksiya verir. Saponin, cod suda da yuma qabiliyyətnə malikdir. (sapo-latınca sabun deməkdir).
Öd turşuları, öddə 6–7% miqdarında olur. tərkiblərinə görə onlar xolestrinə yaxındır. Bu maddələrdən başqa, neft məhsullarını qələvilər ilə təmizlədikdə alnan naften turşularının natrium duzları qatışığı neft sabunu adı ilə yuyucu maddə kimi işlədilir.
Qədim zamandan bəri gilabi və bəzi başqa gillər də yuyucu maddə kimi işlədilir. Onları bərk emulqatorlara aiddir. Bərk emulqatorlar süni və mineral mənşəli olub, suda həll olmur, toz halında işlədilir. Kəskin hidrofil olmaya bu maddə yalnız emulsiya əmələ gətirmə qabiliyyətinə malik olub yağ ləkələrini yüksək dispers hala salaraq, su ilə emulsiya şəklində çirkli cisimdən və ya parçadan ayrır.
Sintetik yuyucu maddələr
Köhnə yuyucu maddələrdən istər təbii yuyucu maddələr, istərsə də neft sabunu, adi sabunları (yağ sabunlarını) heç vaxt tam mənası ilə əvəz edə bilmir. Miqdarca az alınan və keyfiyyətcə adi sabunlardan fərqlənən belə maddələr indidə xüsusi məqsədlər üçün işlədilir. Son zamanlar bir çox yuyucu maddələr və ya detergentlər tapılmışdır. Bunlar sabunu əvəz edir və bəzi xassələrinə görə ondan üstündür. Sintetik yuyucu maddələr sabundan fərqli olaraq daha ucuz maddələrdən alınır, cod sularda yuma qabiliyyətini itirmir, turş və neytral mühitdə də təsir edir, yuyulan parçanın rəngini xarab etmir, daha alçaq temperaturda asnlıqla və tez yumaq üçün əlverişlidir. Hazırda 1000-ə yaxın müxtəlif sintetik yuyucu pereparat məlumdur. Onlar səthi aktiv maddələr olub, çoxusu xüsusi məqsədlər üçün işlədilir.
Sinifləri
Səthi yuyucu maddələr iki sinfə ayrılır.
- Ionlaşmayan
- İonlaşan maddələr.
Ionlaşmayan səthi aktiv maddələr
Ionlaşmayan səthi aktiv maddələr sulu məhlullarda ionlara dissosiasiya etmir və çoxlu suda həll olmur. Onlar fenol və ya spirtlər, yaxud üzvi turşulardan hazırlanır. İonlaşmayan səthi aktiv maddələrdən ən əhəmiyyətliləri fenol və ya spirtlərin bir neçə molekul etilenoksid və ya propilenoksid molekulları ilə kondensləşməsindən alınır.
İonlaşan səthi aktiv maddələr
İonlaşan səthi aktiv maddələr suda həll olur və bu zaman biri kiçik, digəri böyük iki əks-yüklü iona parçalanır. Onlar anionaktiv və kationaktiv olur. Kationaktiv maddələr, sulu məhlulda polyar qrupla birləşmiş uzun karbohidrogen zəncirindən ibarət kation və xlor, brom kimi aniona dissosasiya olunur. Onların səthi aktiv hissəsi kationlardır. Aminlərin və dördəvəzli ammonium törəmələrinin duzları, eləcə də bəzi fosfonium və sulfonium əsaslarının duzları kationaktiv birləşmələrə aiddir.
Yuyucu maddə kimi daha çox işlədilən və praktiki cəhətdən daha əhəmiyyətli sayılan səthi aktiv maddələr anionaktiv maddələrdir. Onları suda həll etdikdə qismən dissosasiya olunaraq, polyar qrupla birləşmiş uzun karbohidrogen zəncirli səthi aktiv anion və səthi aktiv olmayan kation ionlarına parçalanır.
Mənbə
- M. Mövsümzadə "Üzvi kimya", Maarif — 1966.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yuyucu maddeler sethi aktiv maddelerdir Yuyucu maddelerXasseleriSethi aktiv maddelerin en ehemiyyetli xasselerinden biri onlarin yuyucu madde olmasidir Onlar yuyucu maddeler kimi coxlu miqdarda alinir ve genis suretde isledilir Beseriyyet tarixinde en qedim sethi aktiv yuyucu madde olan sabunun isleme tarixi 2000 ile yaxindir Sethi aktiv maddelerin yuyucu tesiriSethi aktiv maddelerin o cumleden sabunlarin yuyucu tesiri onlarin suda hell olduqda su fazasinin sethi gerilmesini artiq derecede azaltmasi ile izah olunur Bu cur su fazasi cirkleri yaxsi isladir daha dogrusu bu su berk cismin parcanin sethinden axaraq onun kicik mesamelerine hopur onu isladir ve cirk hisseciklerini berk cisim parcanin lifleri ile olan rabitesinin zeiflemesine sebeb olur Bu zaman molekullarin hidrofob aqreqatlari olan cirk hisseleri parcalanaraq kicik kolloid hiseciklerine cevrilir Yuyucu maddenin molekullari ve ya mitselleri bu cur hidrofob hisseciklerde adsorbsiya olunaraq hidrofil qatlar emele getirir Bu qatlar hisseciklerin berk cisimle parca ile elaqesibi daha da zeifledir Bu zaman zeif mexaniki tesirden surtunme yuyucu madde ile ehate olunmus cirk hisseciklerinin parca ile habele bir biri ile rabitesi qirilir onlar su mehluluna ve kopuye cevrilir Cirkin parcalanmamis iri hissecikleri yuyucu madde perdesine burunerek emulsiyalasir ve ya suspenziyalasib asili halda yuyucu mehlulda qalir ve yuyucu mehlulu deyisdikde kenar edilir Yuma prosesi cox vaxt qarisdiqdan oraya hava kecmesi neticesinde kopuk emele gelir Kopuk hava ile dolmus coxlu qovucuqlardan ibaretdir Bu zaman yuyucu maddenin molekullari oz hidrofob hisseleri ile havaya hidrofil hisseleri ile suya teref yonelir Bu cur qovuqcuqlar yungul olduu ucun mehlulun sethine qalxir ve orada olan yuyucu madde molekullari qatini yuxariya qaldiraraq onun ikinci perdesi ile ortulur Neticede mehlulun sethinde yuyucu maddenin daha mohkem ikiqat molekullari kopuk emele gelir Kopukde yuyucu maddenin miqdari mehluldan daha artiq olur yuma zamani kopuk cirkin muxaniki suretde ayrilmasina komek edir YumaYuma prosesi demek olar ki uc merheleye bolunur Cirkli cismin ve ya onun sethinin yaxsica islanmasi Cirkin sethden qoparilmas Cirk maddenin mohkem suspenziya halinda saxlanmasi onun tezeden yuyulan maddye yapismamasinin temin olunmasi Qeyd etmek lazimdir ki yuyucu tesire aid yuxarida gosterilen mexnanizm esasen sabuna aiddir basqa yuyucu maddeler bir qeder basqa mexanizm uzre de tesir ede biler Tebii birlesmeler yuyucu madde kimiSabunla beraber bir yuyucu madde kimi bezi tebii birlesmeler de coxdan melumdur Onlardan saponinleri ve od tursularini gostermek olar Kanifolun yuyucu madde olan eses terkib hisesi abiyetin tursusudur bitkilerden bir coxunda rast gelen murekkeb terkibe malik irimolekullu birlesmelrdir Onu sabunkoku biyankoku ve s bitkilerin koklerini xirdalayib isti su ile ekstraksiya etmekle alirlar Sonra ekstrakt suzulub buxarlandirilir elde edilen berk mehsul yaxsi kopuklenir neytral reaksiya verir Saponin cod suda da yuma qabiliyyetne malikdir sapo latinca sabun demekdir Od tursulari odde 6 7 miqdarinda olur terkiblerine gore onlar xolestrine yaxindir Bu maddelerden basqa neft mehsullarini qeleviler ile temizledikde alnan naften tursularinin natrium duzlari qatisigi neft sabunu adi ile yuyucu madde kimi isledilir Qedim zamandan beri gilabi ve bezi basqa giller de yuyucu madde kimi isledilir Onlari berk emulqatorlara aiddir Berk emulqatorlar suni ve mineral menseli olub suda hell olmur toz halinda isledilir Keskin hidrofil olmaya bu madde yalniz emulsiya emele getirme qabiliyyetine malik olub yag lekelerini yuksek dispers hala salaraq su ile emulsiya seklinde cirkli cisimden ve ya parcadan ayrir Sintetik yuyucu maddelerKohne yuyucu maddelerden ister tebii yuyucu maddeler isterse de neft sabunu adi sabunlari yag sabunlarini hec vaxt tam menasi ile evez ede bilmir Miqdarca az alinan ve keyfiyyetce adi sabunlardan ferqlenen bele maddeler indide xususi meqsedler ucun isledilir Son zamanlar bir cox yuyucu maddeler ve ya detergentler tapilmisdir Bunlar sabunu evez edir ve bezi xasselerine gore ondan ustundur Sintetik yuyucu maddeler sabundan ferqli olaraq daha ucuz maddelerden alinir cod sularda yuma qabiliyyetini itirmir turs ve neytral muhitde de tesir edir yuyulan parcanin rengini xarab etmir daha alcaq temperaturda asnliqla ve tez yumaq ucun elverislidir Hazirda 1000 e yaxin muxtelif sintetik yuyucu pereparat melumdur Onlar sethi aktiv maddeler olub coxusu xususi meqsedler ucun isledilir SinifleriSethi yuyucu maddeler iki sinfe ayrilir Ionlasmayan Ionlasan maddeler Ionlasmayan sethi aktiv maddelerIonlasmayan sethi aktiv maddeler sulu mehlullarda ionlara dissosiasiya etmir ve coxlu suda hell olmur Onlar fenol ve ya spirtler yaxud uzvi tursulardan hazirlanir Ionlasmayan sethi aktiv maddelerden en ehemiyyetlileri fenol ve ya spirtlerin bir nece molekul etilenoksid ve ya propilenoksid molekullari ile kondenslesmesinden alinir Ionlasan sethi aktiv maddelerIonlasan sethi aktiv maddeler suda hell olur ve bu zaman biri kicik digeri boyuk iki eks yuklu iona parcalanir Onlar anionaktiv ve kationaktiv olur Kationaktiv maddeler sulu mehlulda polyar qrupla birlesmis uzun karbohidrogen zencirinden ibaret kation ve xlor brom kimi aniona dissosasiya olunur Onlarin sethi aktiv hissesi kationlardir Aminlerin ve dordevezli ammonium toremelerinin duzlari elece de bezi fosfonium ve sulfonium esaslarinin duzlari kationaktiv birlesmelere aiddir Yuyucu madde kimi daha cox isledilen ve praktiki cehetden daha ehemiyyetli sayilan sethi aktiv maddeler anionaktiv maddelerdir Onlari suda hell etdikde qismen dissosasiya olunaraq polyar qrupla birlesmis uzun karbohidrogen zencirli sethi aktiv anion ve sethi aktiv olmayan kation ionlarina parcalanir MenbeM Movsumzade Uzvi kimya Maarif 1966