Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yeraltı sular – Yer qabığının üst hissələrindəki süxur qatlarında maye, sülb və ya buxar halında olan sular; su saxlayan süxur xüsusiyyətindən asılı olaraq məsamə, çat və karst sularına bölünür. Yeraltı sular təzyiqsiz qrunt suları və təzyiqli artezian sularına ayrılır. Yeraltı suların tərkibi 60-dan çox kimyəvi elementlə doymuş olur. Yeraltı sular minerallaşma dərəcəsindən asılı olaraq şirin , şortəhər , şor, duzlu sulara bölünür. Temperaturuna görə soyumuş , çox soyuq , ilıq , isti , çox isti və qaynar olur. Tərkibindəki qazlar əsasən karbonlu, hidrogen-sulfidli, azotlu, kükürdlü, metanlı və qarışıq sulara ayrılır. Yeraltı suları-içməli sular, sənaye suları, mineral sular və termal sulara ayırırlar.
Yeraltı suların çirklənməsi
Sənaye müəsisələrinin, xüsusilə energetika, neft-kimya və kimyəvi komplekslərinin fəaliyyəti, həmçinin neftin çıxarılması zamanı çirkləndirici maddələrin yeraltı sulara daxil olması. Kənd təsərrüfatı da çirklənmə mənbəyi ola bilər: tarlalardan gübrələrin yuyulması, maldarlığın çirkab axıntıları.
Yeraltı su yataqlarının öyrənilməsinin əsas prinsipləri
Müxtəlif tip yeraltı su yataqlarnın öyrənilməsinin əsas prinsipləri aşağıdakılardır:
Hər bir obyektdə hidrogeoloji axtarış və kəşfiyyat işlərinin təşkilinin hidrogeoloji əsaslandırılması və iqtisadi səmərəlilik prinsipi
Bu prinsip iki hissədən ibarətdir: birinci hissədə şirin -nin axtarış və kəşfiyyat işlərinin təşkili suya əvvəlcədən bildirilmiş təlabata uyğun aparılır. Burada məqsəd verilən rayon üçün yeraltı suların digər su mənbələri (yerüstü sular, su anbarları və s.) ilə müqayisədə üstünlüyünü sübuta yetirməkdir. Əgər tədqiqat rayonunda yeraltı sular mümkün su təchizatı mənbəyi kimi digər su mənbələrindən üstünlüyə malikdirsə, axtarış-kəşfiyyat işlərinin təşkilinin iqtisadi səmərəliliyi ilkin mülahizələr və təxmini hesablamalarla asanlıqla sübuta yetirilir. Belə ilkin mülahizələr axtarış işlərinin proqra-mında və ya layihəsində qeyd olunur. Daha mürəkkəb vəziyyət-də, yəni iki və ya üç su təchizatı mənbəyi təxminən eyni iqtisadi göstəricilərə malikdirsə, axtarış-kəşfiyyat işlərinin bərabər hüquq-lu aparılması texniki-iqtisadi məlumatda (TİM) dəqiq və hər-tərəfli işıqlandırılır. TİM bu halda geolojikəşfiyyat təşkilatı ilə marağı olan layihə institutunun birgə iştirakı ilə hazırlanır.
Yeraltı su yataqlarının öyrənilməsinin mərhələlik prinsipi
Bu prinsipin mahiyyəti konkret yeraltı su yataqları haqqında- yatağın formalaşması şəraitinin öyrənilməsindən, yeraltı suların təbii ehtiyat və resursunun proqnozundan başlamış yeraltı suların istismar ehtiyatının miqdarca qiymətləndirilməsinə qədər olan bütün məlumatların ardıcıllıqla, yəni mərhələlər üzrə toplanılmasından ibarətdir.
Yatağın tədqiqatının tamlıq, dolğunluq prinsipi
Bu prinsipin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, yatağın tədqiqatı zamanı işlər elə tam və dolğun aparılmalıdır ki, yeraltı suların ehtiyatını bu və ya digər kateqoriya üzrə qiymətləndirmək mümkün olsun. Yeraltı suların istismar ehtiyatının ayrılmasının dürüstlüyü və onların kəşfiyyatının ümumi prinsipləri bir sıra təbii amillər-dən asılıdır: 1) yeraltı suların formalaşması mənbələrini miqdarca qiymətləndirməyə və bütövlükdə istismar ehtiyatını qiymətləndirməyə imkan verən geoloji və hidrogeokimyəvi mürəkkəblik dərəcəsi; 2) susaxlayan süxurların süzülmə xüsusiyyətlərinin yeraltı suların istismar ehtiyatının qiymətləndirilməsi üçün bu və ya digər üsulun tətbiqi imkanlarını təyin edən qeyri-bircinslilik dərəcəsi; 3) yeraltı suların uzunmüddətli istismarı üçün onların keyfiyyətinə verilən proqnozun etibarlılıq dərəcəsi.
Yeraltı suların istismarı zamanı ətraf (geoloji) mühitin qorunması, o cümlədən onların (yeraltı suların) çirklənmədən mühafizəsi prinsipi
Bu prinsipin mahiyyəti yeraltı su yataq-larının uzunmüddətli istismarı zamanı onların tükənmədən və çirklənmədən mühafizəsidir və məzmununa görə iki hissədən ibarətdir: birinci hissə - ətraf mühitin iri sugötürücü sistemlərin uzunmüddətli istismarı prosesində texnogen proseslərin neqativ təsirindən xəbərdarlıq tədbirlərinin əsaslandırılması ilə bağlı təlabatları nəzərdə tutur. İkinci hissə yeraltı suların çirklən-mədən və tükənmədən mühafizəsini özündə əks etdirir.
Yeraltı su yataqlarının kəşfiyyatı zamanı minimum əmək, vaxt və vəsait sərfi prinsipi
Bu prinsipin mahiyyəti ondan ibarət-dir ki, minimum əmək, vaxt və vəsait sərf etməklə kəşfiyyat işlə-rinin həyata keçirilməsi zamanı etibarlılığın azalmaması gözlənilməlidir.
Hidrogeoloji işlərin səmərəsinin yüksəldilməsinin bu prinsipdən irəli gələn zəruri şərtləri öyrənilən rayon üzrə axtarış- kəşfiyyat işlərinin layihələndirilməsi mərhələsində hidrogeoloji mürəkkəblik dərəcəsinin proqnozlaşdırılması; rayon üzrə yeraltı suların istismarının mövcud tədqiqatının qeydiyyatı hesab olunur.
İstinadlar
- Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008
- E.A.Məmmədova. Hidrogeoloji tədqiat üsulları. Bakı-2008
Xarici keçidlər
- Yeraltı sular
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yeralti sular Yer qabiginin ust hisselerindeki suxur qatlarinda maye sulb ve ya buxar halinda olan sular su saxlayan suxur xususiyyetinden asili olaraq mesame cat ve karst sularina bolunur Yeralti sular tezyiqsiz qrunt sulari ve tezyiqli artezian sularina ayrilir Yeralti sularin terkibi 60 dan cox kimyevi elementle doymus olur Yeralti sular minerallasma derecesinden asili olaraq sirin sorteher sor duzlu sulara bolunur Temperaturuna gore soyumus cox soyuq iliq isti cox isti ve qaynar olur Terkibindeki qazlar esasen karbonlu hidrogen sulfidli azotlu kukurdlu metanli ve qarisiq sulara ayrilir Yeralti sulari icmeli sular senaye sulari mineral sular ve termal sulara ayirirlar AlapahaRiver2002Yeralti su axiniYeralti sularin cirklenmesiSenaye muesiselerinin xususile energetika neft kimya ve kimyevi komplekslerinin fealiyyeti hemcinin neftin cixarilmasi zamani cirklendirici maddelerin yeralti sulara daxil olmasi Kend teserrufati da cirklenme menbeyi ola biler tarlalardan gubrelerin yuyulmasi maldarligin cirkab axintilari Yeralti su yataqlarinin oyrenilmesinin esas prinsipleriMuxtelif tip yeralti su yataqlarnin oyrenilmesinin esas prinsipleri asagidakilardir Her bir obyektde hidrogeoloji axtaris ve kesfiyyat islerinin teskilinin hidrogeoloji esaslandirilmasi ve iqtisadi semerelilik prinsipi Bu prinsip iki hisseden ibaretdir birinci hissede sirin nin axtaris ve kesfiyyat islerinin teskili suya evvelceden bildirilmis telabata uygun aparilir Burada meqsed verilen rayon ucun yeralti sularin diger su menbeleri yerustu sular su anbarlari ve s ile muqayisede ustunluyunu subuta yetirmekdir Eger tedqiqat rayonunda yeralti sular mumkun su techizati menbeyi kimi diger su menbelerinden ustunluye malikdirse axtaris kesfiyyat islerinin teskilinin iqtisadi semereliliyi ilkin mulahizeler ve texmini hesablamalarla asanliqla subuta yetirilir Bele ilkin mulahizeler axtaris islerinin proqra minda ve ya layihesinde qeyd olunur Daha murekkeb veziyyet de yeni iki ve ya uc su techizati menbeyi texminen eyni iqtisadi gostericilere malikdirse axtaris kesfiyyat islerinin beraber huquq lu aparilmasi texniki iqtisadi melumatda TIM deqiq ve her terefli isiqlandirilir TIM bu halda geolojikesfiyyat teskilati ile maragi olan layihe institutunun birge istiraki ile hazirlanir Yeralti su yataqlarinin oyrenilmesinin merhelelik prinsipi Bu prinsipin mahiyyeti konkret yeralti su yataqlari haqqinda yatagin formalasmasi seraitinin oyrenilmesinden yeralti sularin tebii ehtiyat ve resursunun proqnozundan baslamis yeralti sularin istismar ehtiyatinin miqdarca qiymetlendirilmesine qeder olan butun melumatlarin ardicilliqla yeni merheleler uzre toplanilmasindan ibaretdir Yatagin tedqiqatinin tamliq dolgunluq prinsipi Bu prinsipin mahiyyeti ondan ibaretdir ki yatagin tedqiqati zamani isler ele tam ve dolgun aparilmalidir ki yeralti sularin ehtiyatini bu ve ya diger kateqoriya uzre qiymetlendirmek mumkun olsun Yeralti sularin istismar ehtiyatinin ayrilmasinin durustluyu ve onlarin kesfiyyatinin umumi prinsipleri bir sira tebii amiller den asilidir 1 yeralti sularin formalasmasi menbelerini miqdarca qiymetlendirmeye ve butovlukde istismar ehtiyatini qiymetlendirmeye imkan veren geoloji ve hidrogeokimyevi murekkeblik derecesi 2 susaxlayan suxurlarin suzulme xususiyyetlerinin yeralti sularin istismar ehtiyatinin qiymetlendirilmesi ucun bu ve ya diger usulun tetbiqi imkanlarini teyin eden qeyri bircinslilik derecesi 3 yeralti sularin uzunmuddetli istismari ucun onlarin keyfiyyetine verilen proqnozun etibarliliq derecesi Yeralti sularin istismari zamani etraf geoloji muhitin qorunmasi o cumleden onlarin yeralti sularin cirklenmeden muhafizesi prinsipi Bu prinsipin mahiyyeti yeralti su yataq larinin uzunmuddetli istismari zamani onlarin tukenmeden ve cirklenmeden muhafizesidir ve mezmununa gore iki hisseden ibaretdir birinci hisse etraf muhitin iri sugoturucu sistemlerin uzunmuddetli istismari prosesinde texnogen proseslerin neqativ tesirinden xeberdarliq tedbirlerinin esaslandirilmasi ile bagli telabatlari nezerde tutur Ikinci hisse yeralti sularin cirklen meden ve tukenmeden muhafizesini ozunde eks etdirir Yeralti su yataqlarinin kesfiyyati zamani minimum emek vaxt ve vesait serfi prinsipi Bu prinsipin mahiyyeti ondan ibaret dir ki minimum emek vaxt ve vesait serf etmekle kesfiyyat isle rinin heyata kecirilmesi zamani etibarliligin azalmamasi gozlenilmelidir Hidrogeoloji islerin semeresinin yukseldilmesinin bu prinsipden ireli gelen zeruri sertleri oyrenilen rayon uzre axtaris kesfiyyat islerinin layihelendirilmesi merhelesinde hidrogeoloji murekkeblik derecesinin proqnozlasdirilmasi rayon uzre yeralti sularin istismarinin movcud tedqiqatinin qeydiyyati hesab olunur IstinadlarMemmedov Q S Xelilov M Y Ensiklopedik ekoloji luget Baki 2008 E A Memmedova Hidrogeoloji tedqiat usullari Baki 2008Xarici kecidlerYeralti sularHemcinin baxQrunt sulari Termal su Mineral su